historia prawa

8/3/2019 historia prawa

1/34

REDNIOWIECZE (DO 11 PO. XV W.)1. RDA PRAWA GERMANW. Osadnictwo germaskie na sabo zaludnionych kresach CesarstwaRzymskiego zaczo si ju w I w. n.e. Cesarze popierali To osadnictwo w celach obrony granic i uprawyziemi. W czasach wdrwki ludw w IV i V w. osadnictwo to nasilio si. Germanie osiedlali si caymiszczepami i Tworzyli w granicach Imperium wasne pastwa szczepowe: jako sprzymierzecy Rzymu-oederati (Wizygoci, Ostrogoci, Burgundowie) lub jako zdobywcy (Longobardowie). Sposb osiedlania mi

duy wpyw na rozwj prawa w pastwach szczepowych. Tam, gdzie germanie przybyli jakosprzymierzecy, utrzymywane byy pewne urzdzenia rzymskie. Bdc zdobywcami nie respektowaliprawa zastanego wprowadzajc z reguy wasne urzdzenia w dziedzinie prawa sdowego.W pastwach wczesnogermaskich (barbarzyskich) dominowao pierwotnie niepisane prawo zwyczajowZetknicie si Germanw z wysz kultur rzymsk i poznanie sztuki pisma umoliwio spisanieposzczeglnych praw germaskich. Wpyw na to wywaro rwnie stosowanie zasady osobowoci prawaW nowo zorganizowanych pastwach germascy wadcy, respektujc prawo poszczeglnych szczepw udnoci podbitej. Chcieli zna ich prawo, by mc go stosowa w sdach. Dono do spisania prawa,rwnie dlatego aby ograniczy arbitralne decyzje sdziw i zobowiza ich do cisego przestrzeganiaprawa spisanego. rda prawa w pastwie: Wizygotw- jako sprzymierzecy utrzymywali pocztkowomoc obowizujc prawa rzymskiego na zajtych terytoriach. W ich systemie utrzymaa si przez pewienczas dwoisto prawa (prawo zwyczajowe Wizygotw, prawo rzymskie w stosunku do ludnocimiejscowej). Pierwszym pomnikiem prawa Wizygotw jest Codex Euricianus lub Lex Eurici wydany w 475r. przez krla Euryka, ktry pniej by uzupeniany i nowelizowany. Dla ludnoci rzymskiej zamieszkaej wpastwie Wizygotw zosta przez specjaln komisj, powoan przez krla Alaryka, sporzdzony w 506 rzbir prawa rzymskiego Lex Romana Visigothorum lub Breviarium Alarici. Oparty by m.in. na kodeksachTeodozjaskim, Sentencjach Paulusa i przerbce instytucji Gaiusa i mial obowizywa wycznie.Ostrogotw- w ich pastwie utrzymane byy rzymskie urzdzenia prawne i ustrojowe. Podstawowymrdem prawa by wydany w pocz. VI w. zbir prawa pod nazw Edictum Theorodici Regis. Opiera sigownie na rdach rzymskich. Obowizywa Rzymian i Ostrogotw, a w sprawach nie objtych edyktemstosowa miano normy dawnego germaskiego prawa zwyczajowego. Burgundw- przejmowali oni zasaustrojowe i prawne Rzymu, ale w stosunku do ludnoci miejscowej. Istnia tu dualizm prawa. Burgundwobowizywa wydany w kocu V w. przez krla Gundobada zbir ustaw krlewskich pod nazw LexBungurdionum. Ludno rzymsk obowizywa osobny zbir Lex Romana Burgundionum, dopuszcza onstosowa Take inne rda prawa rzymskiego w kwestiach nieuregulowanych. Longobardw -pierwotnyoficjalnym zbiorem prawa Longobardw by wydany w 643 r. - Lex Longobardorum lub zwany inaczejEdykt Krla Rotara. Gosi zasad terytorialnoci, nie uznawa mocy obowizujcej prawa rzymskiego. Wpocz.VIII w. wydany zosta i zbir pod nazw Edykt Liutpranda, uwzgldniajcy ju prawo rzymskie.2. RDA PRAWA W PA.ISTWIE FRANKOSKIM Twrc pastwa frankoskiego by Chlodwig.Charakter rde prawa Frankw zdeterminowany zosta specyficznymi warunkami ksztatowania sipastwowoci frankoskiej i wielkim znaczeniem politycznym do jakiego doszo pastwo Frankw w cigwiekw, ktre stopniowo wchaniao terytoria innych pastw szczepowych i germaskich zwizkwplemiennych. Podstawowym rdem prawa Frankw byo prawo zwyczajowe poszczeglnych szczepwgermaskich, ktre weszy w orbit wadzy pastwa Frankw, zgodnie z zasad osobowoci prawa. Wramach samej monarchii powstay: spis prawa zwyczajowego Frankw Salickich: Lex Salica Francorum,pochodzcy z pocz. Vl w. By To spis prawa szczepu panujcego. Spis prawa zwyczajowego FrankwRypuarskich pod nazw Lex Ribuaria opracowany w VIII w.; spis prawa pd.-germaskiego szczepu

Almanw zwany Lex Alamanoru zredagowany na pocz. Vlll w spis prawa Bawarw znany pod nazw LexBaiuvariorum powsta on w po. VIII w.; spisy prawa powstae za czasw Karola Wielkiego i z jegobezporedniej inicjatywy, do ktrych zalicza si: spis prawa Sasw zwany Lex Saxonum z pocz. IX w.,nadany podbitemu szczepowi Sasw oraz spis prawa Frankw Chamawskich, tzw. Ewa Chamaworumoraz spis prawa Frvzw Lex Frisionun.3. ZASADA OSOBOWOCI PRAWA Znana i szeroko stosowana w staroytnoci, polega na tym, e bewzgldu na miejsce swego pobytu jednostka podlega prawu swej narodowoci. Jej przeciwiestwem jestzasada terytorialnoci, wg. ktrej na okrelonym terytorium stosuje si jeden system prawny. W okresieeudalizmu pocztkowo dominowaa zasada osobowoci prawa. Bardzo wyranie wystpowaa w

pastwach wczesnogermaskich, a szczeglnie w pastwie frankoskim. Stosowano Tam praktykpolegajc na Tym, e kady rzdzi si swym prawem i wg niego odpowiada przed sdem. Takie

postpowanie przed sdem byo uciliwe, trzeba byo, bowiem bada wg, jakiego prawa dana osoba yj


2/34

Suya temu tzw. Professio iuris (wyznanie prawa), stanowica owiadczenie osoby zainteresowanej, codo tego, jakim prawem si posuguje, Nawet wobec Kocioa stosowano zasad osobowoci prawa wgmaksymy Ecclesia vivit lege Romana.4. NAJWANIEJSZE CECHY PRAWA FEUDALNEGO Prawo feudalne to prawo uksztatowane iobowizujce w okresie dominacji stosunkw feudalnych. Byo ono prawem nierwnym: dominacjaeudaw (w sensie prawnym) opieraa si na przywilejach stwarzajcych dla nich uprzywilejowan pozyc

w spoeczestwie. Brak powszechnoci prawa wyraa si w jego partykularyzmie. Historia prawaeudalnego obejmuje okres ok. 1400 lat (od 476r do 1848-64r). W dziejach rozwoju prawa feudalnego

mona wyrni kilka podstawowych nurtw: nurt rodzimy, nurt wyraajcy si w ywotnoci prawarzymskiego, nurt prawa kanonicznego, nurt prawa racjonalnego i skodyfikowanego oraz nurt prawaangielskiego. Gwnymi cechami prawa feudalnego s: przewaga prawa zwyczajowego, prawo feudalnebyo przewanie w czasach starszych prawem zwyczajowym, jego rdem by zwyczaj tj. powszechnieuznana, uwicona tradycj forma zachowania si, przyjta w danej spoecznoci. Zwyczaje nabieraymocy "niepisanych praw"- praw zwyczajowych. Powstawao przekonanie, e pewne zwyczaje s uyteczopinio neccesitatis) i e posiadaj powag prawa; zasada osobowoci prawa; partykularyzm- tj.

rozbicie prawa (w sensie geograficznym) na szereg lokalnych praw zwyczajowych o mniejszym lubwikszym zasigu. W obrbie jednego pastwa nie byo jednolitego prawa, lecz kilka lub nawet kilkasetpraw(np.: Francja 700); prawa stanowe i szczeglne- prawo feudalne byo take niejednolite ze wzglduna wyksztacenie si stanw i ich odrbnych stanowisk prawnych. W miar rozwoju stanw prawoprzybierao charakter stanowy, kady stan rzdzi si swoim prawem. Rozwijay si te prawa szczeglnenajwiksze znaczenie miao prawo lenne, podobny charakter miao te prawo suebne, grnicze, morskiwekslowe.5. PRAWO KARNE W (STATUTACH MIAST WOSKICH) ORAZ USTAWODAWSTWO SYCYLIJSKIErdem prawa miast woskich byty pocztkowo spisy zwyczajw miejscowych, wywodzce si z reguy zprawa longobardzkiego i rzymskiego jak rwnie orzeczenia sdowe, majce moc precedensw orazustawy rad miejskich. W okresie komunalnym przyznana miastom woskim autonomia wyraaa si m.in. monoci stanowienia prawa. Na tej podstawie poszczeglne miasta powoyway specjalne komisje, ktreukaday rda prawa miejscowego w systematyczne zbiory. W XIV w. kade miasto miao swj statut lubnawet ich wiksz liczb. Reguloway one wszystkie niemal dziedziny ycia. Miasta woskie byy miejscemnarodzin i rozkwitu nauki prawa karnego. Prawo karne miast woskich przyjo zasad publicznoprawn, uznania kadego przestpstwa za czyn naruszajcy w jakiej mierze interesy ogu, przez sam faktzakcenia ustalonego przez pastwo porzdku publicznego. Statuty miast woskich dokonay podziauprzestpstw ze wzgldu na groc kar na: najcisze, cisze i lekkie. Uznay zasad, e przesankamodpowiedzialnoci karnej maj by nie skutek w wiecie zewntrznym, lecz czynniki subiektywne, mwio wewntrznym nastawieniu sprawcy do czynu, o jego wiadomoci, zamiarze, woli popenieniaprzestpstwa (regua Hadriana- przy przestpstwach naley patrze nie na skutek, lecz na wol). Statutyzrwnay odpowiedzialno karn kobiet z mczyznami. Okreliy przyczyny bezkarnoci (obronakonieczna, przestpstwa popenianie w afekcie, kradzie dokonana z ndzy). Oryginalnym osigniciembyo wyodrbnienie pojcia usiowania- popenienia przestpstwa z zamiarem jego dokonania, cho skutprzewidywany przez sprawc nie wystpi z przyczyn niezalenych od sprawcy. Statuty wyrniay takeodpowiedzialno za udzia w przestpstwie (trzy rodzaje udziau: mandat- polecenie popenieniaprzestpstwa, consilium- udzielenie rady lub pomocy moralnej, auxilium- udzielenie pomocy fizycznej,odrbna forma udziau by spisek- porozumienie przestpcze). System kar w statutach przechodzi od kakompozycyjnych do kar na yciu i ciele, ktrych wymiar by cile oznaczony bd ustalany w sposb

arbitralny tzn. wg swobodnego uznania sdziego. Statuty przewidyway moliwo stosowania analogii wstosunku do czynw, ktre wywoyway sprzeciw etyczny, a nie byy wymienione w ustawie jako czynnykaralne.6. KSIGA ELBLSKA Jest to najstarszy spis polskiego prawa zwyczajowego, nazwa pochodzi odmiejsca znalezienia w po. XIX w. przez F. Neumanna w bibliotece elblskiej. We wspczesnej literaturzeznany take pod nazw Prawo Polakw lub Najstarszy Zwd Prawa Polskiego. Istnieje pogld, e autoreksigi jest mnich cysterski, Niemiec, ktry w II po. XIII w. dokona na potrzeby Krzyakw spisu prawazwyczajowego ludnoci polskiej z ziemi chemiskiej, znajdujcej si we wadaniu Zakonu. Zwd tenspisany jest po niemiecku, zawiera przepisy z dziedziny ustrojw sadw, postpowania sdowego i prawkarnego. Daje obraz prawa okresu wczesnofeudalnego i akcentuje podzia stanowy spoeczestwa narycerstwo, duchowiestwo, kupcw, chopw zalenych. Wrd przepisw mona znale unikatowe (ze

wzgldu na szczegowo) regulacje prawne dotyczc np., postpowania dowodowego przy pomocy


3/34

ordaliw (sdw boych), usilstwa- czyli gwatu na kobiecie czy te instytucji ladu (polegajcej naobowizku cigania przestpcy- zabjcy od wsi do wsi przez mieszkacw poszczeglnych wiosek.Nielicznie wystpuj te przepisy dotyczce prawa cywilnego (spadkobrania, praw ssiedzkich).7. NAJSTARSZE SOWIASKIE I WGIERSKIE POMNIKI PRAWA Informacje o najstarszychsowiaskich pomnikach prawa s ubogie i pne. Za najstarszy zbir prawny uwaa si Zakon SudnyjLiudem, stworzony w pastwie Bugarw za czasw Symeona Wielkiego (przeom IX i X w), opiera si wwikszoci na prawie bizantyjskim (Ekloga z 726 r. p.n.e.). Innym zabytkiem prawa bugarskiego sspisane prawa bugarskie z 866 r pod nazw Responsa Nikolai primi pape ankonsulta. Pierwsze rdapoznania prawa na Rusi mona znale w najstarszej kronice ruskiej z XII w. zwanej PowieciDoroczn.Obok prawa zwyczajowego pojawia si zaczo prawo stanowione- ustawodawstwo ksiceczasem zebrano je w zbir pod nazw Ruska Prawda byy trzy takie redakcje: Obszerna; Krtka iSkrcona Prawda - razem ok. 108 spisw. Wanym rdem prawa redniowiecznej Rusi byy Ustawycerkiewne, wydawane przez ksit w celu regulowania spraw kocielnych (szczeglnie sadwduchownych), jedn z tych wanych ustaw by Statut Ksicia Wodzimierza o Sdach Cerkiewnych.Najwicej spisw prawa zwyczajowego powstao w Czechach gdzie tworzono gwnie spisy prawziemskich. Pierwszym spisem prawa zwyczajowego bya pochodzca z I po. XIV w. sporzdzona znicjatywy Piotra z Rozenbergu w jzyku czeskim tzw. Ksiga Roemberska. Regulowaa ona przedewszystkim proces sadowy. Rwnie z XIV w. pochodzia ksiga zwana Ordo iudicii terrae lub Rad prawazemskeho regulujca postpowanie przed sdem ziemskim. Podobny charakter mia prywatny spis prawziemskiego z ok. 1400 r. dokonany przez Andrzeja z Dube pod nazw Vyklad na pravo zeme eske. Z XVXVI w. pochodz dalsze prywatne spisy, takie jak Ksiga Towaczowsku, spis O prawach i sdach ziemiczeskiej ksig dziesi. Najwaniejszymi pomnikami prawa Wgier byy dekrety pierwszych krlw zdynastii Arpadw Dekrety witego Stefana, Dekrety witego Wadysawa oraz Dekrety Kalmana.Pocztkiem oficjalnego ustawodawstwa krlewskiego jest tzw. Zota Bulla krla Andrzeja II z 1222r.Powicona gwnie kwestiom politycznym normowaa take pewne sprawy z dziedziny prawa prywatnegkarnego szlachty wgierskiej.

8 STATUTY KAZIMIERZA WIELKIEGO Ustawy wadcw polskich Statuty, pocztkowo nieznaczniewkraczay w dziedzin prawa sdowego. Dopiero II po. XIV w. oywia si dziaalno w tym zakresie, aprzeomem okazay si wydane w jzyku aciskim Statuty Kazimierza Wielkiego. Rnice zwyczajw iodrbnoci poszczeglnych dzielnic spowodoway, e Kazimierz Wielki wyda odrbne Statuty dlaWielkopolski i Maopolski. Statut Wielkopolski wydany w Piotrkowie w latach 1356-1362 zawierajcy 34artykuy i opierajcy si gwnie na dotychczasowym wielkopolskim prawie zwyczajowym. Nieco pniejpowsta Statut Maopolski czciowo uchwalony na wiecu w Wilicy, czciowo pniej uzupeniany.Skada si z 59 artykuw, jego przepisy miay, w odrnieniu od poprzedniego, charakter nowatorski ireformatorski. Postanowienia Statutw dotyczyy postpowania sdowego i rnych kwestii z zakresumaterialnego prawa cywilnego i karnego. Pocztkowo nie wywary one wikszego wpywu na praktyksdow. adna te z wersji Statutw nie miaa cech obowizujcego zbioru, jednak pniejsze StatutyNieszawskie z 1454 r postanowiy, i sdy powinny orzeka wg. prawa pisanego krlw KazimierzaWielkiego i Wadysawa Jagiey.9. SYSTEM KOMPOZYCYJNY W PRAWIE POLSKIM NA TLE EUROPEJSKIM W zakresie karaniaprzestpstw naruszajcych interesy jednostki i jej krewnych, a wic przestpstw prywatnych, panujcorm rekompensaty sta si pieniny okup. Wraz z zanikaniem dochodzenia krzywd w drodze

samopomocy rozwin si system kar prywatnych uiszczanych w pienidzach, zwanych kompozycyjnymiW prawie polskim pienine kary prywatne zwano Patem (solutio). System kompozycji oznacza

poczenie zarwno elementu kary, jak i pieninego odszkodowania, z tym, e uiszczanego ostatecznieustalanej z gry wysokoci. Pocztkowo wysoko kary kompozycyjnej ustalana bya kadorazowo przezsame zwanione strony, ich mediatorw, (jednaczy) lub przez sd. Z czasem pastwo przejo inicjatywzakresie karania przestpstw prywatnych w postaci ustawowego taksowania szkd. Kara kompozycyjnaskadaa si pierwotnie z dwch elementw. Podstawow jej cz stanowia suma, pacona na rzeczposzkodowanego lub jego rodziny, wystpujca w postaci okupu: za zabicie kogo gwszczyzna zauszkodzenie ciaa - pokutne zwane za Statutami Litewskimi nawizk. Jej dopenieniem bya opata narzecz wadcy za naruszenie pokoju powszechnego, stanowica pierwsz form publicznej kary pienine10 ZASADY PROCESU SKARGOWEGO W POLSCE REDNIOWIECZNEJ Proces, czyli Prza lubPostpek sdowy,jak go dawniej nazywano mia na celu przywrcenie jakiego prawa materialnego wrazie jego naruszenia, bd te wymierzenie sprawiedliwoci w razie jego zamania. Procesem ziemskim

nazywamy postpowanie sdowe w/g prawa polskiego (ziemskiego). W normalnym postpowaniu


4/34

procesowym obowizywaa zasada skargowoci, tzn. wszczynania procesu tylko na podstawie skargioskaryciela lub powoda (z reguy osoby prywatnej). Proces by oparty na zasadzie formalizmu tzn.koniecznoci przestrzegania cile okrelonych form postpowania, niezbdnego stosowania symboli,ormu sownych itp. U schyku redniowiecza formalizm zmniejszy si w zwizku z uksztatowaniem si

zasady dyspozycyjnoci, polegajcej na tym, e strony procesowe mogy rozporzdza przedmiotemprocesu i czynnociami procesowymi. Obowizywaa rwnie zasada kontradyktoryjnoci (spornoci),proces by woln walk stron, ktre gromadziy materia procesowy, a sdzia tylko kierowa rozpraw iostatecznie orzeka na podstawie tego, co strony sdowi przedstawiy. Dominoway rwnie: zasadaustnoci oraz jawnoci. W procesie wystpoway dwie strony: powd (pierca) i pozwany (spierz). Proceszaczyna si od wniesienia skargi przez powoda do sdu. Sd na tej podstawie formuowa pozew tzn.ormalne wezwanie pozwanego do sdu na rozpraw. Istniaa moliwo odroczenia rozprawy, tzw.

dylacja, z powodu usprawiedliwionej niemonoci stawienia si na rozpraw. Pozwany na rozprawie mgbroni si przez ekscepcj lub wda si w spr przez odrzucenie roszczenia powoda. Postpowaniemdowodowym rzdzia legalna ocena dowodw. Stosowano rne rodki dowodowe: przysiga,wspprzysiga, wiadkowie, sady boe, dokumenty. Po ocenie dowodw sad wydawa wyrok ostateczny11 RDA PRAWA FRANCUSKIEGO W REDNIOWIECZU We Francji w epoce feudalizmu prawozwyczajowe cechowa szczeglny partykularyzm, istniao wiele lokalnych praw zwyczajowych. Ich liczbasigaa blisko 700. Przy czym na obszarze Francji prawo zwyczajowe generalnie byo jedno, lecz jegopodstawy i charakter rniy si od siebie w regionach Francji PN i PD. Region PN to region prawazwyczajowego wywodzcego si z tradycji praw szczepowych germaskich, region PD. to region prawapisanego opartego na prawie rzymskim. Do najdawniejszych spisw prawa zwyczajowego we Francjinaleay: Najstarszy Spis Prawa Zwyczajowego Normandii z ok. 1200 r. Wielka Ksiga Prawazwyczajowego Normandiioraz Coutumes de Beauvaisis z ok. 1280 r., spis prawa okrgu Clermontsporzdzony przez Filipa de Beaumanoir. Wkrtce pojawia si potrzeba ujednolicenia prawa. W XVI w.nastpia unifikacja kilku wikszych praw zwyczajowych (paryskiego, orleaskiego, normandzkiego, zPoitou i innych). Najwiksze znaczenie mia spis z okrgu paryskiego- Coutume de Paris szczeglnie jegdruga redakcja z 1580 r., ktry stanowi wzorzec do dalszych prac nad redakcj praw zwyczajowych.12. RDA PRAWA NIEMIECKIEGO W REDNIOWIECZU W redniowiecznym pastwie niemieckimutrzymywaa si dominacja prawa zwyczajowego, a dziaalno ustawodawcza bya nika. Jedynymiustawami w dziedzinie prawa sdowego byy Ustawy o Pokoju Ziemskim, ktrych celem byozabezpieczenie adu wewntrznego przez ograniczenie zwyczaju dochodzenia sprawiedliwoci drogwojen prywatnych, czyli wrd. W Niemczech nie doszo do powstania oficjalnych spisw prawazwyczajowego ziemskiego. W praktyce sdowej posugiwano si pracami prywatnymi, z ktrychnajwaniejsz byo Zwierciado Saskie, zawierajce prawo zwyczajowe wschodniej Saksonii, autorstwaawnika sdowego Eike von Repkova. Podzielone byo na dwie czci, prawo ziemskie- Landrecht i prawenne- Lehnrecht. Za wzorem Zwierciada w kocu XIII w. pojawi si zbir obejmujcy prawo zwyczajowePD. Niemiec pod nazwCesarskie Prawo Ziemskie i Lenne zwanyte Zwierciadem Szwabskim,autorstwa duchownego. Jedynym z najwaniejszych efektw prb przeamania partykularyzmu wdziedzinie prawa sdowego byo uchwalenie przez Sejm Rzeszy oglno niemieckiej kodyfikacji prawakarnego ogoszonej przez Karola V w 1532 r. zwanej Constitutio Criminalis Carolina (CCC), zoonej z 21artykuw. Kodyfikacja ta dotyczya procesu karnego i prawa karnego materialnego. Odegraa znaczcrol w dziele ujednolicenia i unowoczenienia prawa karnego materialnego i procesu karnego 'w caejRzeszy. Bya inspiracj do powstania szeregu ustaw terytorialnych. Jej wpywy sigay poza terytoriumRzeszy; miaa ona zastosowanie m.in. w niektrych kantonach szwajcarskich, w Mediolanie, w sdach

miejskich w Polsce.13. RDA PRAWA ANGIELSKIEGO W REDNIOWIECZU W redniowiecznej Anglii po podbojuwyspy przez Normanw dawne prawo anglosaskie zlewa zaczo si z prawem normandzkim. Istniaadominacja prawa zwyczajowego, ale prawo zwyczajowe angielskie przybrao odmienny ni na kontynenccharakter. rdem rozstrzygni dla sdw krlewskich byway coraz czciej precedensy sdoweorzeczenia uprzednio zapade w podobnych sprawach). Walor precedensw miay szczeglnie wyroki

sdw centralnych, tzw. Westminsterskich tj. Sdu awy Krlewskiej- dla spraw karnych, Sdu SprawPosplnych - dla spraw cywilnych, Exchequeru - dla spraw skarbowych. Opieranie si na precedensachstao si czynnikiem, ktry doprowadzi stopniowo do likwidacji partykularnych odrbnoci prawazwyczajowego i do wyksztacenia si jednolitego dla caego krlestwa prawa zwanego powszechnymcommon law). Odrbnym rdem prawa Anglii byo ustawodawstwo krlewskie Ustawy nazywano

Asyzami, Konstytucjami, a od XIV w. Statutami (std nazwa prawa statutowego). W zwizku ze


5/34

znaczeniem precedensw sadowych w systemie prawa angielskiego, podstawowym rdem poznaniaprawa i praktyki sdowej s zbiory wyrokw. Najwczeniejszymi zbiorami wyrokw byy tzw. Records-urzdowe protokoy rozpraw i orzecze.14. SZKOA GLOSATORW Glosatorowie uczeni, dziki ktrym nastpio odrodzenie zainteresowaniaprawem rzymskim, prawnicy szkoy w Bolonii, ktrzy za wzorem interpretatorw prawa longobardzkiego wPawii zaczli bada prawo rzymskie na podstawie odkrytych wwczas Diegestw justyniaslcich, ktre nych terenach nie byy znane. Nazwa kierunku wywodzi si od wyjanie i uwag (glos) zapisywanych wekcie kodyfikacji justyniaskiej na marginesie (glosa marginalia) lub midzy wierszami (glosanterlinealis). Zaoycielem szkoy glosatorw by Ireneusz (na przeomie XI i XII wieku). Badano prawoustyniaskie metod egzegezy(objanienia, tumaczenia). Nie ograniczano si jednak do samej egzegez

jej spisywania w postaci glosy, lecz opracowywano prawo rzymskie take za pomoc kazusw i sum.Szkoa glosatorw opracowaa niemal cay materia zawarty w zbiorze justyniaskim. W XIII w. jeden zglosatorw, Accursius dokona olbrzymiej pracy zbierajc i porzdkujc najwaniejsze glosy. Prac tnazywano Glossa ordinaria lub Glossa Accursiana. Glosatorzy uwaali prawo rzymskie za "ywe",wskrzeszone przez fakt odrodzenia si idei Imperium Rzymskiego w Niemieckiej Rzeszy. Szkoaglosatorw zdobya midzynarodow renom. Glossa ordinaria Accursiusa zyskaa rozgos wsdownictwie, czego wyrazem byo zwizane z dzieem Accursiusa powiedzenie:, czego nie zna Glosa,nie jest uznane przez sd.15. SZKOA POSTGLOSATORW. Po krtkim zastoju w dziedzinie studiw nad prawem rzymskim odpo. XIV w. zapanowa na uniwersytetach woskich nowy kierunek, reprezentowany przez tzw.komentatorw zwanych postglosatoratmi lub konsyliatorami, ktrego dokonaniem byo twrcze

przystosowanie prawa rzymskiego do potrzeb wspczesnoci. Komentatorzy w nawizaniu do rnychwczesnych nurtw prawa, potrafili w swych komentarzach do prawa rzymskiego, pogodzi czstoeoretyczne i abstrakcyjne rozwaania nad prawem z potrzebami praktyk. Twrczo ich daa pocztek

nowym dziedzinom prawa. Czoowymi komentatorami byli: Bartolus de Saxoferrato oraz jego ucze Baldde Ubaldis. Szkoa komentatorw tworzya obszerne komentarze do zbioru justyniaskiego. Zwrot dopraktyki sprawi, e prawo rzymskie w interpretacji postglosatorw stao si bardziej elastyczne i moliwedo szerokiego zastosowania.16. HISTORIA RDE ORAZ ZNACZENIE PRAWA KANONICZNEGO W REDNIOWIECZNEJEUROPIE I POLSCEPrawo kanoniczne to prawo stworzone przez Koci, pierwsze rdo prawa kanonicznego ta Pismowite, obok niego du rol odgrywa tradycja, czyli ustne podanie przekazywane w pismach przez ojcKocioa- najstarszych pisarzy kocielnych. Stanowi one rdo poznania prawa boskiego objawionego.Prawo kanoniczne rozwijao si gwnie dziki dziaalnoci Kocioa. Zawdzicza swj rozwj Kanonomdawniejsze ustawy uchwalane przez sobory) oraz ustawom papieskim - Dekretaom. Od 1580r po synny

Soborze Trydenckim utrwalia si oficjalna nazwa zbiorw prawa kanonicznego tzw. Corpus Iuris Canoniobejmujca sze zbiorw: Dekret Gracjana z lat 1140-1150; Dekretay Grzegorza IX z 1234 r.; LiberSextus z 1298 r.; Clementinae z 1317 r.; Extravagantes Joannis Papae XXII z 1503r.; ExtravagantesCommunes z 1503r.Wrd rde prawa kanonicznego w Polsce naley wyrni rda o charakterze oglnym (normypowszechne) oraz partykularne. Najwaniejsze z nich to Zbir Troisty przypisywany Iwonowi z Chartres, przywieziony do Polski przez legata papieskiego w XII w. Galona. Skada si z trzech czci: pierwszaobejmowaa dekrety papieskie; druga- uchway soborw powszechnych, trzecia- orzeczenia ojcwKocioa.19. PRZYCZYNY; ISTOTA I ZAKRES RECEPCJI PRAWA RZYMSKIEGO W EUROPIE NA POCZTKCZASW NOWOYTNYCH Prawdziwy renesans prawa rzymskiego zacz si u schyku XI w. w zwizkz pracami glosatorw, oraz z rozwojem uniwersytetw; Recepcja polegaa gwnie na tym, e praworzymskie (gwnie prywatne) uznawano w bardzo szerokim zakresie za obowizujce. Przyczyny recepcjprawa rzymskiego upatruje si w: przekonanie, e prawo rzymskie obowizuje w Rzeszy jako rodzime, uatwio wprowadzenie tego prawa

do systemu prawnego; opracowanie, justyniaskiego prawa rzymskiego (Corpus Iuris Civilis) w szkoach glosatorw i

postglosatorw, oraz przygotowanie go do zada praktycznych; potrzeba ujednolicenia prawa rozbitego na szereg praw lokalnych, a prawo rzymskie mogo w tej sytuac

odgrywa rol unifikacyjn.


6/34

Wpyw prawa rzymskiego na systemy prawne poszczeglnych krajw by rny; mona wyrni wEuropie trzy podstawowe strefy wpyww prawa rzymskiego: Kraje o nieprzerwanej tradycji stosowaniaprawa: Wochy, Pd. Francja, Hiszpania; Kraje, w ktrych wpyw prawa rzymskiego by bardzo silny:Niemcy; Austria Holandia; Kraje, w ktrych wpyw prawa rzymskiego by ograniczony: PN Francja, PolskWgry, Rosja.20. PROBLEM RECEPCJI PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE W KORONIE Stosunek Polakw doprawa rzymskiego u schyku redniowiecza by wyznaczany wzgldami polityki zewntrznej, obawy przednarzuceniem Polsce zwierzchnictwa niemieckiego w imi uniwersalistycznych hase cesarzy, ktrewyraay si min. w opozycji przeciw prawu rzymskiemu jako prawu cesarskiemu. W Polsce dominowaoprzekonanie, e Polacy rzdz si wasnym prawem, a nie prawem cesarskim. Wpyw prawa rzymskiegoodbywa si gwnie za porednictwem literatury prawniczej.W prawie ziemskim nie doszo do recepcji, bowiem miao prawo rzymskie w praktyce sdw ziemskichwalor tylko spisanej racji. W prawie miejskim, prawo rzymskie odegrao inn rol: W miastach potrzebygospodarki uzasadniay konieczno wykorzystania w praktyce norm, ktre by lepiej odpowiadaywarunkom gospodarki towarowo- pieninej. Infiltracja prawa rzymskiego do prawa miejskiego, nastpianajpierw za porednictwem niemieckiej glosy, od Sachsenspiegel i Weichbildu, ktra nakazywaauzupenia luki w prawic saskim "powszechnym prawem duchowym i cesarskim, czyli prawemkanonicznym i rzymskim.21. NURT KODYFIKACYJNY W EUROPIE W XVI W. ZE SZCZEGLNYM UWZGLDNIEMEM NIEMIEOd schyku redniowiecza zaznacza si w Niemczech proces spisywania rnych praw ziemskich imiejskich na polecenie wadcw terytorialnych i miejskich. Powstaway tzw. Reformacje- bdce swoistymkodeksami rnych praw niemieckich Wiek XVI oprcz recepcji prawa rzymskiego by dla I Rzeszy wiekiedrugiej wielkiej przemiany w dziedzinie prawa karnego tj. kodyfikacji tego prawa. Prawo karne rozwijao sgwnie w miastach woskich pod wpywem prawa rzymskiego. Takie wosko- rzymskie, (bo zglosowane)prawo karne zaczo w Niemczech uchodzi za wzr godny naladowania. Rozpoczto, wic prac nadutworzeniem niemieckiego kodeksu karnego. Najdoskonalszym z partykularnych jeszcze zbiorw prawakarnego bya Constitutio Criminalis Bambergensis z1507 r. opracowana przez Jana von Schwarzenbergktry wykorzysta pisma woskich prawnikw redniowiecznych oraz statuty miast woskich, a take czerpze rde niemieckich (prawa miast niemieckich). Wkrtce dwr brandenburski poleci Schwarzenbergowopracowanie kodeksu prawa karnego Brandenburgii, co nastpio w 1516r.22. NURT KODYFIKACYJNY W EUROPIE W XVl W. ZE SZCZEGLNYM UWZGLDNIENIEMFRANCJI We Francji rosa rola ustawodawstwa krlewskiego (ordonanse). Wszystkie prace kodyfikacyjnz czasw przed owieceniowych nie miay jednak tych cech, jakie wiemy z dziaalnoci kodyfikacyjn nowoytnym znaczeniu tego sowa Nie tworzono prawa od nowa, lecz zbierano dotychczasowe rdaprawa w jednolity zbir. Panujcy speniali jedynie rol administratora, podczas gdy pniej (odowiecenia) prace kodyfikacyjne bdzie si prowadzi pod wpywem idei, e wadca ma gosi, tj. stanowprawo, by zmieni jego tre.Francja, a do upadku stosunkw feudalnych bya krajem, w ktrymdominowao prawo zwyczajowe, jednak coraz wiksz rol odgrywao prawo stanowione- ordonansekrlewskie, majce charakter norm oglnych. Wizao si to z umocnieniem wadzy krlewskiej. Wadcyabsolutni usiowali dokona oficjalnego zebrania i uporzdkowania praw, lecz skoczyo si To nadrobniejszych kodyfikacjach, do ktrych nale m.in. Ordonans z Villers- Cotterets z 1539r. oraz Ordonanz Moulins z 1660r. Pierwszy z nich sta si inspiracj do opracowania przez Jana Imberta dziel z zakrespostpowania karnego i cywilnego, tzw. Institutiones Forenses. Dopiero jednak w XVII w. w czasachwzrostu absolutyzmu podjte zostay na du skal kodyfikacje tzw. Wielkie Ordynanse.

23. NURT KODYFIKACYINY W NOWOYTNYCH CZECHACH I NA WGRZECH Denia krlwczeskich do ujednolicenia i uporzdkowania prawa obowizujcego spotkay si pocztkowo z opozycjszlachty. Pierwszym waniejszym spisem prawa bya wydana przez Wacawa II ok.. 1300r. kodyfikacja IuRegale Montanorum, wzorowana na Instytucjach Justyniaskich, nawizywaa do prawa kanonicznego irzymskiego. Kolejnym wanym spisem by projekt z 1353r. Maiestas Carolina, opracowany z inicjatywyKarola IV Luksemburskiego. Zbir ten zoony ze 127 rozdziaw obejmowa przepisami cao prawaziemskiego, zarwno politycznego jak i sdowego. W dobie wojen husyckich w ramach utworzonego przJerzego z Podiebradu -Krlestwa Narodowego w 1468r.oraz jego nastpcy Wadysawa II opublikowanoOrdynacj Ziemsk Krlestwa Czeskiego w 1497r. Rwnolegle do prac nad ordynacj w 1508r mistrzKornelius z Wyszehradu opublikowa dzieo "O prawach ziemi czeskiej ksig dziewi". Za czasw krlaMacieja Krowina podjto powaniejsze inicjatywy legislacyjne i w 1486r wydano Decretum Maius,

wprowadzajc na miejsce dotychczasowego prawa zwyczajowego prawo pisane majce moc ustawy


7/34

obowizujcej wieczycie. Po mierci Korwina Wgry poczyy si uni personaln z Czechami w osobieWadysawa II.24. ZBIR ASKIEGO W Polsce obok prawa zwyczajowego rozwijao si prawo stanowione w postaciuchwal sejmowych, aktw wydawanych przez krla oraz w pewnej mierze uchwa sejmikw szlacheckichlaudw). Rwnie i normy prawa stanowionego byy gromadzone w postaci osobnych zbiorw. Rozbicie

prawa sdowego po rnych zbiorach byo znakiem koniecznoci jego ujednolicenia i skodyfikowania.Punktem wyjcia byo zwrcenie si przez sejm radomski w 1505r do krla Aleksandra z petycj o wydanpenego zbioru dotychczasowych polskich praw. Prace redakcyjn powierzono kanclerzowi koronnemuJanowi askiemu, a jej rezultatem byo ukazanie si drukiem w 1506r obszernego zbioru pod nazwStatutu askiego. Dzieli si on na dwie czci. W pierwszej zawarte zostay przepisy przywilejwziemskich, statutw, konstytucji sejmowych, edyktw krla, a take zwyczaje ziemi krakowskiej. Ta czdostaa sankcj krlewsk i stal si spisem urzdowym. W czci drugiej (nieoficjalnej) zamieszczonopomniki prawa niemieckiego (Sachsenspigiel, Weichbild), prawo lubeckie oraz traktaty o prawie rzymskimz XIV w. zwany Summ Rajmunda Partenopejczyka.25. FORMULA PROCESSUS Waciwe prace nad unifikacja i reform prawa rozpoczy si z chwilpowoania na sejmie bydgoskim w 1520r komisji dla poprawy caego prawa sdowego. Komisja zoona zdelegatw szlacheckich oraz z wyznaczonych przez krla doktorw obojga praw. Zbada miaadotychczasowe ustawodawstwo i zwyczaje i na tej podstawie uoy kodeks prawa polskiego. Dzieemkomisji by projekt reformy postpowania sdowego z 1523r pod nazw Formula processus, przyjtego wcaej Koronie. Zoona z 111 artykuw, dzielili si na dwie czci; w pierwszej znajdowa si materianormatywny, w drugie umieszczono wzory formu procesowych. Oparta bya na postpowaniu sadowymrozpowszechnionym w Maopolsce (prywatne- skargowy) oraz wprowadzali do zmiany idce w kierunkuuproszczenia, skrcenia i likwidacji zbytniego formalizmu. Pozostaa do koca RzeczypospolitejSzlacheckiej jedyn kodyfikacj prawa sdowego.26. CORRECTURA IURIUM Na sejmie w 1532r utworzono komisj zoon z szeciu deputowanychwyznaczonych przez krla, ktra miaa dokona poprawy praw, tj. usunicia sprzecznoci orazujednolicenia i poprawy praw istniejcych. Komisja opracowaa projekt, ogoszony w 1532r statut zwanyKorektura Praw lub od nazwiska jednego z komisarzy wymienionych na czele komisji- KorekturyTuszyckiego. Skadaa si z 929 artykuw podzielonych na pi ksig, zawierajcych kolejno przepisy zdziedziny ustroju pastwa, sdowego prawa rodzinnego ze spadkowym, prawa stanw, prawazobowiza, prawa karnego, ostatnia ksiga zawieraa wzory formu czynnoci prawnych i procesowych.Korektura zawieraa sporo nowoci, co byo jedn z przyczyn jej odrzucenia w 1534 r. przez szlacht, ktzarzucaa jej twrcom, e wykroczyli poza zaoenia programu egzekucyjnego.27. PRAWO PRUS KRLEWSKICH I MAZOWSZA W XVI W Na Mazowszu, w czasach jego odrbnocpastwowej, rozwijao si prawo zwyczajowe, ktrego wiadectwem jest jeden z zachowanych spiswprawa z XV w. Consetuodines terrae Masoviae oraz prawo stanowione w postaci ustawodawstwaksicego. Ju po inkorporacji do Korony panowie mazowieccy podjli myl kodyfikacji wasnego prawacelu zachowania jego odrbnoci. Pierwszy projekt to Zwd Pramowskiego (nie uzyska zatwierdzeniakrla), drugi poprawiony- zwany Drugim Statutem Mazowieckim albo Zwodem Goryskiego zosta w 1540zatwierdzony przez krla. W 1576r szlachta mazowiecka wyrazia ch przyjcia prawa koronnego, ale zzastrzeeniem utrzymania pewnych wasnych norm ujtych w 46 artykuw, byy to tzw. ExceptiaMazowieckie, ktre utrzymay si do koca dawnej Rzeczypospolitej. W Prusach Przywilej Inkorporacyjn1454r utrzyma w mocy istniejce tu rda prawa. Szlachta pruska podja kroki w celu reformyobowizujcego na ich terenie prawa miast chemiskich, ktrych efektem byo uchwalenie zbioru, pod

nazw Korektura Pruska, przyjt przez sejm w 1593r. Zoona ze 158 artykuw, regulowaa przedewszystkim ustrj sdw, prawo rodzinne i spadkowe oraz proces. Postanowienia korektury opieray si wduej mierze na prawie koronnym, stad te uywana bya ona w prawie koronnym jako rdo posikowe.28. I STATUT LITEWSKI Zwizki pastwowe Polski z Litw powodoway wzajemne oddziaywania nasiebie obu systemw prawnych, prawo litewskie czerpao wtki z prawa polskiego, z kolei w judykaturzesdw polskich odwoywano si do prawa litewskiego. Na pocztku XVI w. ksi Aleksander wydaprzywilej dla ziemi woyskiej, ktry mia obowizywa do chwili wydania statutu. Stany litewskieoczekiway na zatwierdzenie statutu, co nastpio w 1529 r. na sejmie wileskim. By to tzw. I StatutLitewski, dotyczcy prawa sdowego, ustroju pastwowego i organizacji spoeczestwa. Skada si z 28artykuw ujtych w 13 rozdziaach.29. II STATUT LITEWSKI Potrzeba wprowadzenia poprawek w I Statucie, a przede wszystkim jego

uzupenienia nowymi przepisami spowodowaa podjcie przez Komisje powoan przez Zygmunta Augus


8/34

w 1551r prac nad kodyfikacj. Jej wynikiem byo opracowanie w 1566 r. II Statutu Litewskiego, niecoobszerniejszego od poprzedniego, tj. 368 artykuw w I4 rozdziaach, a opartego gwnie na nowejsystematyzacji materiau prawnego.30. III STATUT LITEWSKI W zwizku z wysuwanymi przez akt Unii lubelskiej postulatami zblienia obusystemw prawnych powoana zostaa komisja, ktra miaa uzgodni ustrj wewntrzny WielkiegoKsistwa z postanowieniami Unii. W rezultacie prac komisji wydatny zosta i zatwierdzony na sejmiekoronacyjnym w 1588 r. III Statut Litewski, zachowujcy w peni odrbno systemu prawnego Litwy, aednoczenie przyjmujcy pewne postanowienia prawa koronnego i postulaty polskiej doktryny. Statutprzewidywa wyczno terytorialn jego stosowania nawet w stosunku do cudzoziemcw.31. ZASADY ODPOWIEDZIALNOCI w XVI- XV WIECZNYM PRAWIE KARNYM W prawie karnym dobnowoytnej przyjty si pewne nowe postpowe zasady, stworzone u schyku redniowiecza przez szkowosk. I tak Carolina zwracaa wiksz uwag na nastawienie woli sprawcy. Odrniano ju wyranieprzestpstwa popenione w zym zamiarze i przestpstwa nieumylne, nastpio precyzyjne zrnicowanwiny umylnej i nieumylnej. Carolina opieraa si na zaoeniu, e nie skutek zewntrzny decyduje oprzestpstwie, ale zamiar oraz uzaleniaa zakres odpowiedzialnoci od stopnia zego zamiaru iwiadomoci sprawcy. Konsekwencj tego stanowiska byo wyrnienie rnych stopni winy: dolus-umyln, culpa- nieumyln, casus- zwyky przypadek. Przestpstwa popenione przypadkowo bez winy strony sprawcy nie podlegay karze publicznej, tylko rodziy obowizek odszkodowania pieninego.Zaprzestpstwo uznano take usiowanie, z drugiej za strony wprowadzono bezkarno czynwpopenianych w obronie koniecznej, stanu wyszej koniecznoci, braku winy, braku bezprawnocidziaania, niezawinionego przez sprawc bdu {error}, przymusu fizycznego, ktry wycza woln wolsprawcy, z niedojrzaoci psychicznej, czasem z choroby psychicznej.32. ODMIENNOCI PRAWA KARNEGO DOBY NOWOYTNEJ W cigu XVI w. wyksztaciy si w prawziemskim pewne odmiennoci postpowania w sprawach karnych polegajce na wprowadzeniu dopewnych elementw procesu inkwizycyjnego, zwaszcza w stosunku do najciszych przestpstw.Rozszerzeniu ulego w praktyce dochodzenie przestpstw z urzdu prowadzone przez specjalnychurzdnikw przy sdach ziemskich i grodzkich, zwanych instygatorami, ktrzy wszczynali postpowanie skutek doniesienia lub z wasnej inicjatywy, a w czasie procesu stawali si oskarycielami z urzdu.Najcisze przestpstwa przeciwko pastwu zostay poddane ledztwu sdowemu prowadzonemu zurzdu, a kady wezwany na przesuchanie musia si stawi pod grob kar. W stosunku do takichzbrodni prawo ziemskie dopuszczao stosowanie tortur, gwnie w celu uzyskania przyznania si do winyO wydaniu winia na tortury decydowa sd, ale prawo ziemskie uzaleniao moliwo ich stosowania ozaistnienia dostatecznych poszlak przeciw obwinionemu.33. WYODRBNIENIE SI PROCESU KARNEGO OD CYWILNEGO W EUROPIE Dopiero ok. XIII w.nastpio zrnicowanie skarg na cywilne i karne, co dawao podstaw do wyksztacenia si odrbnociproceduralnych. Ostatecznie wyodrbnienie si dwch rodzajw procesu sdowego nastpio jednak wczasach nowoytnych. Najwczeniej podzia postpowania na cywilne i karne nastpi we Woszech.Podstaw postpowania w sprawach cywilnych stay si zasady rzymskiego procesu kognicyjnego.Stosowany w obrbie komun woskich, zacz nastpnie wraz z sdownictwem kocielnym przenika dornych krajw, stajc si u progu czasw nowoytnych podstaw procesu cywilnego w Europie. Cechcharakterystyczn postpowania w sprawach karnych, rozwinitego w miastach woskich, byozastpowanie dawnego procesu skargowego, postpowaniem nowego typu procesem inkwizycyjnym.34. LEGALNA TEORIA DOWODW Proces cywilny (rzymsko-kanoniczny) i karny (inkwizycyjny)charakteryzowaa w ocenianiu dowodw i wydawaniu wyrokw tzw. Legalna teoria dowodowa albo teoria

dowodw formalnych. Sdzia by zobowizany do wyrokowania tytko na podstawie przedstawionych mumateriaw i dowodw. Wyraaa to paremia:, e co nic jest zawarte w aktach nie istnieje w ogle. Przyocenie dowodw sdzia by obowizany trzyma si przepisw ustawy, ktra z gry okrelaa wartoposzczeglnych rodkw dowodowych. W swoim czasie teoria ta miaa suy jako sposb ograniczeniasamowoli i bezprawia w wymiarze sprawiedliwoci przez aparat pastwa absolutnego, skoro nakazywaasdziemu poszukiwanie dowodw winy, jednak w praktyce prowadzia do wynaturzenia roli dowodw wprocesie. Najlepszym z dowodw byo przyznanie si do winy, co okrelano mianem krlowej dowodw.35. TORTURY W NOWOYTNYM PROCESIE KARNYM Tortury byy sposobem zmuszania oskaronegdo skadania zezna. Zeznania zoone na torturach musiay by przez obwinionego potwierdzone po ichzakoczeniu. Jeli istniay sprzecznoci w treci zezna, mona byo tortury ponowi. Dopuszczalne tebyo stosowanie tortur po zakoczeniu postpowania w celu wydobycia zezna o ewentualnych

wsplnikach przestpstwa. Osoby stanw uprzywilejowanych byy na ogl uwalniane od tortur. Poddanie


9/34

orturom byo na og dopuszczalne dopiero przy istnieniu okrelonych poszlak. Stosowanie tortur byonieodcznym skadnikiem procesu inkwizycyjnego, a jednoczenie przejawem okruciestwa i naduyeudalnego systemu sdowego.

36. PROCES INKWIZYCYJNY Dominacja zasady publicznoprawnej znalaza swj wyraz take wdziedzinie procedury karnej. Pierwszestwo zdoby sobie proces inkwizycyjny, ktrego pocztki sigaj Xw. Stopniowo wypiera on proces skargowy. Dzieli si na dwa gwne stadia: 1 inkwizycja generalna (miana celu ustalenie faktu popenienia przestpstwa i osoby sprawcy), 2 inkwizycja specjalna (miaa na celudoprowadzi do uzyskania wiadectwa winy sprawcy).Proces inkwizycyjny charakteryzowa si: 1. by wszczynany z urzdu, na podstawie informacji; 2.wszystkie funkcje procesowe, tj. ciganie, obrona, wyrokowanie spoczyway w rku jednej osoby, jak bysdzia- inkwirent; 3. postpowanie byo w zasadzie tajne i pisemne; 4. nie byo w nim rwnoci stron,oskarony staje si przedmiotem procesu, nie ma zagwarantowanej obrony, a system rodkwdowodowych dziaa przewanie na jego niekorzy (legalna teoria dowodowa).W Polsce zacz si pojawia od schyku XV w., upowszechni si w XVI w. w prawie miejskim i wiejskimdziki recepcji Caroliny (CCC). Nie przybra jednak Tak skrajnej postaci jak w Europie zachodniej, wPolsce nie by tajny, a oskarony mia prawo do obrony. W 1776r zniesiono stosowanie tortur w procesie37. ODMIENNOCI PROCESU ANGIELSKIEGO W CZASACH NOWOYTNYCH Odmiennoci procesuangielskiego w stosunku do kontynentalnego wyraaj si w istnieniu w postpowaniu w Angliinastpujcych instytucji:1. awa przysigych- oskaronemu przysugiwao prawo, by jego sprawa byarozpatrywana w sdzie przy udziale awy. Ewolucja sdw przysigych doprowadzia do stworzenia dwrodzajw aw: Wielkiej awy Przysigych, Maej awy Przysigych.2.Habeas Corpus- pocztki tejnstytucji sigaj schyku redniowiecza, ale swj ksztat zawdzicza synnym Habeas Corpus Act z XVII Oznaczaa ona zakaz przetrzymywania aresztanta, tj. podejrzanego o popenienie przestpstwa wwiezieniu bez zgody sdziego. Instytucja Ta zapobiegaa bezprawiu, wzmacniaa kontrol sdu naddziaalnoci wadz administracyjno-policyjnych i umacniaa zasad "panowania prawa".38. PRAWO SPADKOWE W DAWNEJ POLSCE W dawnej Polsce dziedziczenie beztestamentowegrowao nad dziedziczeniem z testamentu, ktre pocztkowo byo niedopuszczalne. Rozwj dziedziczeestamentowego by rezultatem postpujcej indywidualizacji wasnoci, a zwaszcza wasnoci ziemi. W

miar wzrostu wasnoci indywidualnej opierajcej, si na wadztwie prawnym jednostki otwierao si poledla szerszego rozwoju prawa spadkowego, w tym gwnie dziedziczenia beztestamentowego.Testamenbyt pocztkowo niedopuszczalny ze wzgldu na to, e najdawniejsze prawo polskie nie tolerowao sytuacaby rozporzdzenie woli wyraone za ycia wywoao skutki po mierci testatora oraz jeeli bytsporzdzony na rzecz osb niebdcych podmiotami prawnymi do spadkobrania w wyniku dziedziczeniabeztestamentowego, stanowi naruszenie zasady, e wasno nieruchoma jest dobrem rodzinnym, ktrepowinno przypa najbliszym krewnym.Od schyku XII w. pojawiy si pod wpywem Kocioa pisemne testamenty, ktre sporzdzano rzadko,gwnie na rzecz on dajc im rwnoczenie moliwo dokonania darowizny otrzymanych dbr na rzeczKocioa, ktry walczy o swobod testowania i w wiekach XIII do XV odnis pewne sukcesy, polegajcena ustpstwach ze strony niektrych panujcych i szlachty, zgadzajcych si na moliwo swobodnejdyspozycji caoci majtku na wypadek mierci, bd te jego czci.39. DOBRA DZIEDZICZONE I NABYTE W POLSKIM PRAWIE PRYWATNYM Dobro dziedziczone toakie, ktre waciciel dziery po przodkach, ograniczone w zakresie swobody rozporzdzania tj. dziaao

prawo bliszoci oraz ograniczenie moliwoci dyspozycyjnych w testamentach. Dobra nabyte to kupioneprzez waciciela lub nadane mu przez panujcego.

40. WASNO PODZIELONA Prawo feudalne nie znao cisego rozrnienia midzy wasnoci aposiadaniem. Wasno, jako najpeniejsze prawo do rzeczy, objawiaa si jako najwyszy stopieposiadania, jako zewntrzny wyraz kadego prawa rzeczowego. Szkoa glosatorw stworzya nowy orazwasnoci podzielonej. W myl ich teorii istniay dwa rodzaje wasnoci na nieruchomoci: wasnobezporednia, zwana rwnie zwierzchni oraz wasno podlega, zwana te uytkow. Tak, wic paneudalny mia wasno zwierzchni, a chop uytkow. Podobnie senior i lennik. Istnienie wasnoci

podzielonej wynikao ze stosunkw gospodarczych panujcych w okresie feudalizmu.41. WASNO INDYWIDUALNA, ZBIOROWA, NIEDZIA W PRAWIE FEUDALNYM Wasno wprawie feudalnym w Europie miaa bardziej odmienny charakter ni w Rzymie, tzn. bya mniejndywidualistyczna. Przejawiao si to przede wszystkim w istnieniu rnych form wasnoci zbiorowej.Typowym przykadem tej formy by niedzia rodzinny, polegajcy na wsplnocie ziemi ojca z synami lub n

wsplnocie rodzestwa. Wasno wsplna ziemi zwana bya wasnoci posplnej rki, co oznaczao, e


10/34

czonkowie niedziau wadali nim jako zbiorowo majca prawo na caej rzeczy i dziaajca zbiorowo.Mimo istnienia niedziaw rodzinnych wasno na ziemi miaa przewanie charakter indywidualny.42. OGRANICZENIE WASNOCI W PRAWIE FEUDALNYM (PRAWO RETRAKTU) ORAZ PRAWOSSIEDZKIE Wasno w stosunkach feudalnych bya ze swej natury ograniczona, gdy zwierzchniawasno nie pokrywaa si z uytkow. Niezalenie od tych naturalnych ogranicze istniao wiele innych1. Regale-, czyli prawa zastrzeone dla panujcego; 2. Prawo bliszoci- wynikajce z pokrewiestwa,krpowao dyspozycj mieniem nieruchomym i zagraao prawom nowonabywcy. Dotyczyo ono prawrodzinnych i zapewniao uprawnionemu mono wyczenia od wspomnianych dbr osb posiadajcychgorsze prawo. Prawo bliszoci wyraao si w dwch instytucjach: *pierwokupu- bliscy krewni mielipierwszestwo nabycia dbr, w razie ich zbycia przez waciciela, *retraktu- prawa wykupu dbr odnabywcy przez krewnych zbywcy; 3.Prawo ssiedzkie-obok ograniczenia z tytuu pokrewiestwa znanebyy w prawie feudalnym ograniczenia dyspozycji nieruchomoci z tytuu ssiedztwa. Najblisi ssiedzimieli praw retraktu nieruchomoci sprzedanej osobom z poza ssiedztwa; 4. Istniay rwnie ograniczenipowstae na skutek istnienia cudzych praw rzeczowych.43. PIERWOTNE I POCHODNE NABYCIE WASNOCI W DAWNEJ POLSCE Nabycie wasnocinastpowao w sposb pierwotny lub pochodny. Pierwotne sposoby nabycia wasnoci: 1. zawaszczenierzeczy niczyjej. Zawaszczajcy ziemi musia dokona tzw. Zapowiedzi (interdictio) przez czynnoprawn, sdow, zakazujc wstpu na zawaszczony grunt i pobierania z niego poytkw; 2. zasiedzennastpuje w wyniku dugotrwaego posiadania. Pochodne sposoby nabycia wasnoci: 1. wzdanieresignatio)- oznaczao praw wasnoci, dokonywane w formie owiadczenia zbywcy przed wadz o

zrzeczeniu si prawa wasnoci, czemu pierwotnie towarzyszyy rne symbole, np.: oddanie czapki; 2.wwizanie- polegao na wprowadzeniu nabywcy w posiadanie nieruchomoci. Odbywao si przy udzialeprzedstawiciela sdu (wonego), zbywcy, nabywcy, ssiadw, wiadkw; 3. inskrypcja- jako niezbdnywymg przy przeniesieniu wasnoci ziemskiej, pojawia si u schyku redniowiecza, polegaa na wpisieaktw wzdania i wwizania do waciwych ksig sdowych, posiadajcych prawo wiecznoci.44. PRAWO ZOBOWIZA W DAWNEJ POLSCE Zobowizania w prawie ziemskim byy saborozwinite. Powstay przez umow albo jako rezultat przestpstwa. W czasach najdawniejszychpowstaway z umw realnych, tj. przez przyjcie jakiej rzeczy. Do takich umw pierwotnie naleaaumowa kupna- sprzeday. Stopniowo jednak coraz wiksz rol odgryway umowy formalne, z ktrychpowstawaa wikszo zobowiza. Innymi rdami zobowiza byy umowy konsensualne tzn. oparte nzwykym porozumienia, nie miay w polskim prawie wikszego znaczenia. Uwaano, e goeporozumienie nie tworzy zobowizania, jeeli nie zostao ono utwierdzone w inny sposb. W polskimprawie istniay take sposoby utwierdzania oraz umacniania umw.45. UMOWA KUPNA- SPRZEDAY NIERUCHOMOCI W PRAWIE FEUDALNYM Kupno- sprzedarozwino si z zamiany: jedna strona (kupujcy) nie wiadczya ju w naturze, lecz uiszczaa pienidze zokrelony towar. Najwiksze znaczenie miao kupno-sprzeda nieruchomoci. Nie zawsze miao onoczyst posta, gdy zbliay si do niego inne formy, np. zastaw na upad. Sprzeda nieruchomociziemskiej wskutek dziaania prawa bliszoci czsto nie miaa cech definitywnej transakcji. Strony mogyzreszt wprowadza do umowy klauzul o moliwoci odkupu przez sprzedawc, sprzedanejnieruchomoci. Od XV w. rozwiny si szerzej sprzedae nieruchomoci zwane wyderkami. Szukajcykredytu szlachcic sprzedawa w takim wypadku nieruchomo, zastrzegajc sobie moliwo odkupu. Tasprzeda czasowa dawaa kupujcemu moliwo pobierania poytkw, a w razie odkupu zwrotu cenykupna.46. PROCES PETYTORYJNY A POSESORYJNY Proces petytoryjny to postpowanie majce na celu

przede wszystkim przywrcenie wacicielowi wadztwa nad rzecz lub przywrcenie stanu zgodnego zprawem i zaniechanie narusze (legitymacja czynna przysuguje wacicielowi rzeczy, bierna za osobie,ktra praktycznie wada rzecz) Proces posesoryjny jest to natomiast postpowanie majce na celuprzywrcenie naruszonego posiadania w razie jego samowolnego naruszenia (legitymacja czynnaprzysuguje posiadaczowi, ktrego posiadanie naruszono, bierna za temu, kto swym dziaaniem naruszyposiadanie, oraz temu, na czyj korzy naruszenie nastpio).47. PRAWO MAESKIE W DAWNEJ POLSCE Po przyjciu chrzecijastwa Koci dy dopodporzdkowania sobie caoci osobowego prawa maeskiego. Prawo kanoniczne przewidywao trzypodstawy wanoci maestwa: 1zoenia owiadczenia woli; 2 braku przeszkody zrywajcej maestw3 stosowania wczeniej formy zawarcia maestwa. Rozwizanie maestwa nastpowao najczciej wsposb naturalny (tj. mier). Na rozwody Koci nie zezwala. Dopuszczalne byo jednak rozwizanie

ylko przez staranie o stwierdzenie w sensie fizycznym, a dopenione mogo by rozwizane tylko przez


11/34

staranie o stwierdzenie niewanoci, jeli istniay jakie wady dotyczce formy zawarcia maestwa.Niemono uzyskania rozwodu w wanym maestwie katolickim, bya agodzona instytucj separacji.Stosunki majtkowe w maestwie opieray si na systemie posgowo-lennym, ktry w dawnej Polscenazywano rzdem (tj. zarzdem) posagowym. Polega on na odrbnoci majtkowej maonkw tj. na tyme posag pozostawa wasnoci ony, niemniej caoci majtku zarzdza ma, ktry mg tedysponowa posgiem pieninym.48. PRAWO NATURY. Nowoytne prawo natury ksztatowao si w czasach wielkiego postpu naukprzyrodniczych, co warunkowao tre i metod filozofii prawa natury. Czowiek by uwaany za czstkwielkiego mechanizmu Natury, a wizja nowego, porzdku spoecznego wywodzona bya z poznawanychrozumem praw przyrody. Powstanie szkoy nowoytnego prawa natury powizane jest z postaci HugonaGrocjusza (1583- 1645), holenderskiego prawnika, polityka i filozofa, ktry sformuowa w swych dzieackatalog wystpujcych w spoeczestwie starych, wynikajcych z natury czowieka prawide, takich jak:obowizek dotrzymywania umw, obowizek naprawienia szkody, uznanie, e pewne czyny musz byukarane, aby wydedukowa z owych zaoe prawnonaturalnrych elementy do budowy caego systemu.49. WIATOPOGLD PRAWNICZY Jest to pogld, e instytucje prawne maj twrcz moc, a samoprawo jest w stanie zmieni czowieka. Wynika to z odrzucenia koncepcji czowieka zego z natury.Twierdzono, e czowiek przychodzi na wiat dobry (tabula raza) i atwo go uksztatowa. Twierdzono, ewystarczy odrzuci stare prawo i stworzy nowe oparte o prawo natury. Wierzono, e reforma prawapozwoli zmieni natur ludzk.50. KONCEPCJA UMOWY SPOECZNEJ ORAZ PRAW PODMIOTOWYCH I ICH ZNACZENIE DLADOKTRYNY PRAWA SDOWEGO Istnia pogld, e ludzko yje w stanie trzody (Beccaaria), dzikocCi ludzie postanowili odda czstk swych praw podmiotowych (prawo do ycia, wolnoci), czstkwolnoci osobistej na rzecz suwerena, pastwa, spoeczestwa jako caoci w zamian za ochron. Umowspoeczna, jak zawarli midzy sob czonkowie spoecznoci ludzkiej staa na gruncie przekazania narzecz ogu czstki praw jednostek ich praw podmiotowych w tym jednak zakresie, e nie odday ich wsposb zupeny. Nikt, bowiem nie zgodziby si na pozbawienie siebie praw zasadniczych, na torturowanW zwizku z tym za sprzeczne z umow spoeczn naley uzna wszelkie okruciestwo prawa, ktre jeszbdne (np. kwalifikowana kara mierci, drczenie, tortury).51. KONCEPCJA PODZIAU WADZY I JEJ ZNACZENIE DLA DOKTRYNY PRAWA SDOWEGOZnaczenie koncepcji podziau wadz na ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz naley rozpatrywaprzez pryzmat wpyww, jaki wywara ona na systemy polityczne, ustrojowe, prawne w nowoytnychpastwach. Oddzielenie wymiaru sprawiedliwoci od innych wadz, przekazanie sprawowania go sdompowodowao uniezalenienie si sdownictwa i nieingerencj wadzy wykonawczej czy ustawodawczej wstosowanie prawa sdowego (poza przypadkami ingerencji w postaci monarszego prawa aski). ZTrjpodziau wadzy wypyny take podstawowe zasady prawa sadowego takie Jak nullum crimen sineege (nie ma przestpstwa bez ustawy), nulla peona sine lege (nie ma kary bez ustawy) czy lex retro nonagit (prawo nie dziaa wstecz).52. ROZWJ NAUK CISYCH I ICH ZNACZENIE DLA UDOSKONALENIA TECHNKILEGISLACYJNEJ Przeom XVII i XVIII w. jest to okres wielkiego postpu nauk przyrodniczych(cisych),wiek Bacona, Newtona, Kartezjusza, Pascala. Wpyn on na uwiadomienie potrzeby precyzji wkonstruowaniu przepisw prawnych. Dotychczas pisano ustawy w jzyku potocznym, teraz zacztowprowadza do prawa zdobycze nauk (np. tworzenie czci oglnych kodeksw), powstaje nowasystematyka, nastpuje uporzdkowanie prawa.53. KODYFIKACJI WE FRANCJI W XVII I I PO. XVIII W W XVII w. w czasach wzrostu absolutyzmu i

unkcji oglnopastwowych panujcego, podjte zostay na du skal zadania kodyfikacyjne (poprzezOrdonanse krlewskie) caych gazi prawa sdowego. Dziaalno ustawodawcz tego okresu monapodzieli na dwa okresy:1 wydawanie ordonansw Ludwika XIV z inicjatywy generalnego kontrolerainansw Colberta o charakterze kodyfikacji. Wydano tu kilka tzw. Wielkich ordonansw, zawierajcych

gwnie normy postpowania sdowego oraz normy zwizane z potrzebami gospodarki i obrotu. Wydanokolejno: ordonans o postpowaniu cywilnym z 1667 r ordonans o postpowaniu kamym z 1670rordonans o handlu z 1673r. ordonans o marynarce z 1681 r. czarny kodeks (code noir) z 1685 r.2. wydawanie ordonansw za czasw Ludwika XV z dziedziny prawa prywatnego: Ordonans odarowiznach z 1731 r. ordonans o testamentach z 1735 r. ordonans o substytucjach fideikomisowych z1747 r.54. KODYFIKACJE W ROSJI W XVI I XVII W W XVI w. zosta wydany w miejsce poprzedniego

Sudiebnika- zbioru oglnorosyjskiego z 1498 r. cara Iwana III) nowy zbir, tzw. Carski Sudiebnik z 1550


12/34

zawierajcy w swych 100 artykuach wiele nowych postanowie gwnie z dziedziny sdownictwa iprocesu.Kolejn oglnorosyjsk kodyfikacj prawa by zbir pod nazw Sobornoje Uoenie caraAleksandra Michajowicza z 1649r, ktry obowizywa w Rosji prawie 200 lat. Zbir ten zosta opracowanprzez specjaln komisj pod przewodnictwem ksicia Odojewskiego i przyjty przez organprzedstawicielski- Sobrziemski. Opiera si m.in. na Sudiebnikach, ukazach carskich, na prawie bizantyjskim i III StatucieLitewskim. Zoony z 967art. sta znacznie wyej ni poprzednie pod wzgldem techniki ustawodawczej.Obejmowa przepisy prawa pastwowego, administracyjnego, karnego, cywilnego i procesu. Wydanydrukiem i przetumaczony (m.in., na acin) by szeroko znany poza granicami Rosji. By ostatnim wydanyzbiorem prawa rosyjskiego do czasw podjcia prac kodyfikacyjnych w XIX w.55. BUDOWA OGLNYCH POJ PRAWNYCH ORAZ WYODRBNIENIE SI CZCI OGLNYCHKODEKSW KARNYCH W OWIECENIU Rozwj nauk cisych i ich znaczenie dla proceswegislacyjnych, w szczeglnoci dla technik prawniczych i ich doskonalenia znajdowa gbokie odbicie wprbach wyodrbniania z kazuistycznych przepisw prawa karnego wsplnych dla nich poj prawnych iwyciganie ich niejako przed nawias. Powodowao to przypieszony rozwj prac nad przygotowywaniezbiorw tych oglnych poj, tzw. czci oglnych kodyfikacji zawierajcych przepisy wsplne dla szerszgamy uregulowa ujtych w czciach szczeglnych kodeksw.56. ROZGRANICZENIE PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO I PROCESOWEGO Kodeksy przedowieceniowe nie znay rozgraniczenia midzy prawem materialnym a procesowym, granica ta byaniewyrana. W owieceniu zaczto zwraca uwag na t granic. Pojawiay si postulaty domagajce siworzenia osobnych kodeksw. Pierwszym kodeksem wycznie obejmujcym przepisy prawa

materialnego bya Jzefina, a obok niej kodyfikacja obejmujca tylko prawo procesowe w Austrii Ordynacpostpowania w sprawach karnych.57. ZASADY NULLUM CRIMEN, NULLA PEONA SINE LEGE ORAZ LEX RETRO NON AGITKonsekwencj przyjcia zasady legalizmu byo uznanie, e przestpstwem jest czyn zagroony kar parzustaw (jest to przejawem przyjcia do systemw prawnych dwch oglnych, podstawowych zasad nullucrimen sine lege- nie ma przestpstwa bez ustawy oraz nula poena sine lege- nie ma kary bez ustawy)obowizujc w czasie jego popenienia. Std na og kodeksy karne wprowadziy zasad, e ustawa niedziaa wstecz (lex retro non agit). Nie odnosi si do czynw popenionych przed jej wejciem w ycie.Oznaczao to, e w razie zmiany ustawy po popenieniu czynu sprawca podlega osdzeniu wg ustawydawniejszej. W pniejszych czasach przewaa zacz pogld, e reakcja karna powinna by wyrazempanujcej w danym czasie oceny spoecznej czynu i aktualnych intencji ustawodawcy, a std naleyzastosowa now ustaw do wszelkich czynw nawet popenionych przed jej wejciem w ycie, o ile byyzakazane pod grob kary w chwili ich popenienia.58. DZIEJE ZNOSZENIA TORTUR W PROCEDURACH EUROPEJSKICH Najwczeniejszym kierunkiemwystpie humanitarystw w dziedzinie procesu karnego bya krytyka inkwizycyjnego postpowaniadowodowego, a zwaszcza kwestia stosowania tortur jako rodka wymuszania zezna od obwinionych.Przeciw torturom wypowiadano si rwnie, lecz sporadycznie w czasach Odrodzenia. Ale dopiero w XVw. zagadnienie tortur byo poddane wszechstronnej ocenie od strony etycznej, medycznej, psychologiczntp. co doprowadzio do powszechnego dania ich zniesienia nie tylko jako sprzecznych z elementarnympoczuciem czowieczestwa, ale ze wzgldu na to, e byy one najbardziej zawodnym rodkiemdochodzenia do prawdy w procesie. W tej te dziedzinie wystpienia humanitarystw przyniosynajszybsze efekty. Tortury jako rodek wymuszania zezna w procesie inkwizycyjnym zostay zniesionenajwczeniej w Prusach (czciowo w 1740 r.) ostatecznie w 1754r, nastpnie w Austrii i Polsce(1776 r).

59. PRAWO OSKARONEGO DO KAMSTWA I OBRONY ORAZ INNE ZASADY PROCESOWE WOKRESIE OWIECENIAPrawo karne uwzgldniao kilka podstawowych zasad: zasada publicznoprawn uznawana, za naczelnwg niej przestpstwo zagraa oglnemu adowi i porzdkowi publicznemu musi, wic by cigane przezpastwo; trj podmiotowo stosunku prawno-procesowego, podmiotami procesu byli: oskaryciel,oskarony i sd, stosownie do trzech funkcji procesowych: oskarenia, obrony i sdzenia; rwno stroproces by w zaoeniu sporem toczonym przed sdem midzy dwoma rwnoprawnymi przeciwnikami; zasada obustronnego posuchania; proces toczy si z zachowaniem zasady jawnoci zewntrznej,zasady ustnoci i bezporednioci; z zasad bezporednioci czya si zasada koncentracji; zasadaswobodnej oceny dowodw- w wyroku sdzia wypowiada swoje przekonanie o winie lub niewinnocioskaronego; zasada, e nie tylko ustawa jest rdem prawa karnego; nullum crimen, nulla poena sin


13/34

ege oraz lex retro non agit; nieletni winni by karani inaczej ni doroli; drobne przekroczenia prawakarnego traktowano jako wykroczenia.60. POSTLULATY SZKOY HUMANITARNEJ W DZIEDZINIE PRAWA KARNEGO MATERIALNEGOProgram humanitarnej reformy ustawodawstwa kryminalnego dotyczy przede wszystkim najbardziejaskrawych przejaww bezprawia i okruciestwa dotychczasowego systemu karania. Gwnym celemwystpie humanitarystw bya walka z feudalnym bezprawiem i samowol w dziedzinie wymiarusprawiedliwoci, z arbitralnoci sdziw. Domagano si, okrelenia przez prawo, co jest przestpstwemaka za grozi kara. Myl ta wyraona w przyszoci, jako nullum crimen, nulla peona sine lege bya narazie hasem skierowanym przeciw praktyce stosowania analogii w prawie karnym. Zapobiec tympraktykom mogo zastpienie praw zwyczajowych, kodyfikacj prawa karnego, zawierajc okreleniewszystkich rodzajw przestpstw- zgodnie z regu Benthama: " co nie jest w kodeksie, nie moe byprawem". Humanitaryci domagali si by ustawa obowizywaa wszystkich jednakowo, a wic by wszyscbez wzgldu na stan podlegali rwnym karom.61. POSTULATY SZKOY HUMANITARNEJ W DZIEDZINIE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGONajwczeniejszym kierunkiem wystpie humanitarystw w dziedzinie prawa karnego procesowego byakrytyka inkwizycyjnego postpowania dowodowego, a zwaszcza kwestia tortur, jako rodka wymuszaniazezna od obwinionych. Z zagadnieniem tym czya si krytyka caego systemy dowodowego w procesinkwizycyjnym, a wic zaoe legalnej teorii dowodowej. W myl postulatw humanitarystw celempostpowania dowodowego miao by dochodzenie do prawdy obiektywnej, materialnej, a nie jak dotddowiedzenie za wszelk cen popenienia przestpstwa, bez wzgldu na fakty i okolicznoci. W swympozytywnym programie przebudowy procesu karnego humanitaryci opierali si na wzorach angielskichawa przysigych, Habeas Corpus), ktrych urzdzenia procesowe stay si dla nich inspiracj do

podejmowania programu reformy. Jej zasadniczym elementem byo nadanie podsdnemu praw wpostpowaniu sdowym, a wic gwarancji przeciw samowolnemu uwizieniu, prawa do obrony,zapewnienia mu ochrony prawnej i traktowania go jako niewinnego do czasu udowodnienia mu winy.62. ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOCI Zasada domniemania niewinnoci gosia, e dopkioskaronemu nie zostanie udowodniona wina, nie zostanie mu dowiedzione, e jest przestpc,raktowany bdzie jako niewinny (w ten sposb zapewniono mu ochron prawn). Ten postulat stanie si

niebawem jedn z naczelnych gwarancji jednostki w procesie karnym. Jak pisze Beccaria: nikogo niemona nazwa przestpc, dopki nie zapadnie wyrok skazujcy, spoeczestwo nie moe za pozbawioskaronego swej ochrony do czasu, a zapadnie decyzja, e pogwaci on umowy, na mocy, ktrychudzielono mu tej ochrony.63. IN DUBIO PRO RERO Jest to zasada prawna zgodnie, z ktr wtpliwoci nie dajcych sirozstrzygn nie mona tumaczy na niekorzy oskaronego, zasada ta moe wystpowa w dwchodmianach: pozytywnej (polegajcej na nakazie rozstrzygania wtpliwoci na korzy oskaronego) inegatywnej (polegajcej na zakazie rozstrzygania wtpliwoci na niekorzy oskaronego) Zasada taodnosi si do wtpliwoci zarwno faktycznych, jak i prawnych. Obecnie w polskiej procedurze karnejKodeks karny z 1969 roku) wystpuje w wersji negatywnej, a wg nowego kodeksu karnego z 1997roku w

wersji pozytywnej.64. MONTESKIUSZ JAKO HUMANITARYSTA Charles Louis de Secondat hrabia de la Brede et deMontesquieu, nazywany Monteskiuszem, 1689- 1755, francuski prawnik i filozof, myliciel i pisarzpolityczny. By przeciwnikiem absolutyzmu krlewskiego i uwaa, e najlepszym ustrojem jest monarchiaparlamentarna typu angielskiego W znanym dziele O duchu praw z 1748 r., wyoy teori dobrzerzdzonego i praworzdnego pastwa, w myl zasad wczesnego Owiecenia i ideaw monarchii

konstytucyjnej gosi, e pastwo jest wynikiem umowy spoecznej obywateli dla ochrony ich interesw,bezpieczestwa i wolnoci obejmujcej swobod sumienia, sowa mwionego i pisanego, a prawa powinsi kierowa duchem umiarkowania, wadze ustawodawcza, wykonawcza i sdownicza winny by odsiebie oddzielone i rwnoway si wzajemnie, ustawodawstwo winno by dostosowane do warunkwwynikajcych z pooenia, tradycji i charakteru rzdw ale musi sprzyja wolnoci i postpowi.65. WOLTER A IDEE HUMANITARNE Franciszek Maria Arouet- Walter (1694- 1778), nazywano gokrlem filozofw, atakowa ostro fanatyzm religijny, nietolerancj wyznaniow, ciemnot i uprzywilejowankleru. Opowiada si za zniesieniem kary mierci, pitnowa naduycia w administracji, zwalcza cenzur.Voltaire poda krytyce panujcy system wymiaru sprawiedliwoci. Ale wydarzeniem, ktre zadecydowao podjciu przeze otwartej watki o reform prawa karnego w duchu humanitarnym bya gona sprawaprotestanta z Tuluzy- Jana Calasa, niewinnie obwinionego o rze, przez fanatyczn opini publiczn o

zamordowanie syna z pobudek religijnych, a nastpnie skazanego na amanie koem i spalenie na stosie


14/34

Mczeska mier Calasa staa si dla Woltera inspiracj do walki o jego pomiertn rehabilitacj ipoprzez publikacj serii pism.66. PRAWO SDOWE W DEKLARACJI PRAW CZOWIEKA I OBYWATELA Ogoszona 26 sierpnia1789r przez Konstytuant podczas trwania Wielkiej Rewolucji Francuskiej Deklaracja Praw Czowieka iObywatela, zawieraa zapowied oparcia prawa karnego na nowych zasadach prawa karnegomaterialnego, dotyczya w szczeglnoci trzech artykuw: art. 5 Ustawa moe zabrania tylko takiego postpowania, ktre jest szkodliwe dla spoeczestwa. Nie

mona zabroni tego, czego nie zabrania ustawa i nikt nie moe by zmuszony do czynienia tego, czegoustawa nie nakazuje; art. 6 Ustawa (...) powinna by jednakowa dla wszystkich, zarwno wtedy, gdybroni, jak wwczas, gdy karze. Wszyscy obywatele s rwni wobec prawa; art. 8 Ustawa moewprowadza tytko takie kary, ktre s oczywiste i cile potrzebne i nikt nie moe by karany inaczej, jakna podstawie ustawy, wydanej i ogoszonej przed popenieniem przestpstwa.Dziedziny procesu karnego dotyczyy dwa artykuy: art. 7. aden czowiek nie moe by oskarony,aresztowany i wiziony, jak tylko w wypadkach okrelonych przez ustaw i z zachowaniem form przez niprzepisanych. Ci, ktrzy powoduj, wydaj, wykonuj lub polecaj wykona rozkazy samowolnie, winniby ukarani; art. 9 Kady czowiek jest uwaany za niewinnego, dopki nie zosta uznany winnym.67. PROJEKT ZBIORU PRAW SDOWYCH (TZW. KODEKS ZAMOYSKIEGO) Jednym zreformatorskich kierunkw polskiego Owiecenia byy postulaty kodyfikacji prawa sdowego. Wprzezwycieniu feudalnego partykularyzmu widziano wany czynnik wzmocnienia jednoci pastwa iosignicia bezpieczestwa prawnego. W 1776r zostaa na sejmie powoana na wniosek krla komisjakodyfikacyjna, ktrej celem miao by skodyfikowanie caego prawa sdowego. Zoona z szeciu osbpod przewodnictwem Andrzeja Zamoyskiego. Wynikiem prac komisji byo przedoenie sejmowi w 1778rprojektu pod nazw Zbir Praw Sdowych, obejmujcego zarwno prawo prywatne, jak i karne uoone wporzdku rzymskich instytucji. Mia by prawem powszechnym dla wszystkich stanw. Dotyczy ustroju,prawa cywilnego, karnego. Od strony prawa karnego by podobny do Caroliny (CCC) by bardzo okrutny,przewidywa proces inkwizycyjny bez tortur.68. USTAWA OSDACH SEJMOWYCH Z 1791 R 17 maja 1791r uchwalono ustaw o sdach sejmowyprzez Sejm Czteroletni. Sdy te miay by organami, ktre sdziy za najpowaniejsze przestpstwapolityczne oraz czoowych funkcjonariuszy pastwa za zamanie konstytucji. Ustawa zapewniaaoskaronemu prawo doobrony, zasad in dubio pro rero, zakazano skadania przysigi jako rodkadowodowego, rwnie przyznanie si oskaronego do winy nakazywano traktowa ze szczeglnostronoci, zapewniano nietykalno oskaronego.69. USTAWODAWSTWO KARNE I PRAKTYKA REWOLUCYJNA WE FRANCJI 1791-1795. Pierwszykodeks karny rewolucyjnej Francji zosta wydany w 1791r w postaci dwch ustaw uchwalonych przezKonstytuant. Skada si z dwch czci, z ktrych jedna bya niejako oglna mwica o karach, wszczeglnoci, recydywie, wyrokach zaocznych, skutkach skazania, przedawnieniu i innych, natomiastdruga bya katalogiem przestpstw i kar, podzielonych gruntownie na, przestpstwa i zamachy na interespubliczny oraz przestpstwa przeciw jednostce Gosi ide rwnoci w karaniu, cisego okrelenia kar wustawie wspmiernoci kary od przestpstwa. W 1794 r., gdy grupa Robespierre'a znalaza si u szczytuwadzy zaostrzy si terror. Konwent wyda wwczas dekret na mocy, ktrego oskareni nie mieli prawa dobrony. Istniay wtedy tylko dwa wyroki uniewinniajcy lub skazujcy na kar mierci przez stracenie nagilotynie. W 1795 wydano obszerny (646 artykuw) Kodeks o przestpstwach i karach.70. ABGB CHARAKTERYSTYKA Kodyfikacyjnymi pracami w Austrii prym wid Franciszek Zeiller, ktprzygotowa projekt, zatwierdzony przez Franciszka I w dniu 1czerwca 1811r (wszed w rzycie od pocztk

roku nastpnego w krajach dziedzicznych monarchii habsburskiej) jako Allgemeines BrgerlichesGesetztbuch -ABGB, cho oficjalnie mia dusz nazw. Skada si on z 1502 paragrafw podzielone narzy dziay:1.o prawie osobowym (dotyczy stanowiska osoby, prawa familijnego osobowego),2.o prawie

rzeczowym (prawo majtkowe, zobowizaniowe, spadkowe, maeskie majtkowe),3.o prawach wsplnych dla praw osobowych i rzeczowych.ABGB wychodzc z zaoeprawnonaTuralnych przyj zasad powszechnoci i rwnoci praw. Nie byo to zgodne z wczesnymstosunkami spoecznymi, gdy w Austrii istniaa jeszcze feudalna struktura spoeczestwa. Te zasady bywic fikcj, a do likwidacji ustroju feudalnego w 1848 r. W cigu XIXw. przepisy ABGB nie poddanoadnym zmianom, cho zmienia si zakres i charakter stosunkw prawnych przez nie regulowanych.Modernizacja nastpia dopiero na pocztku XX w.80. PRACE NAD PRAWEM CYWILNYM W AUSTRII KODEKS CYWILNY ZACHODNIOGALICYJSKI

Prace nad skodyfikowaniem prawa cywilnego w monarchii habsburskiej zaczty si ju w po. XVII w. za


15/34

czasw owieconego absolutyzmu i panowania szkoy prawa natury. Przywiecay tym pracom pewne cepolityczne. Monarchia austriacka zoona z wielu krajw dya do unifikacji gospodarczej i politycznejerytoriw. Prace nad kodyfikacj trway bardzo dugo. Dopiero u schyku XVIII w. dziaalno kodyfikacyj

zacza przynosi efekty. Cesarz Franciszek I nakaza, by projekt kodeksu wprowadzi w ycie naerenach Galicji Zachodniej jako tzw. Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski w 1797r. W tym samym roku

wprowadzony te do Galicji Wschodniej. Galicja suya do sprawdzania uytecznoci projektowanychkodeksw Austrii. Po tych dowiadczeniach i po uwzgldnieniu opinii komisji krajowych, pracekodyfikacyjne w Austrii weszy w ostatnie stadium- przygotowanie do wydania ABGB.81. KODEKS CYWILNY NAPOLEONA Prace nad kodyfikacj prawa prywatnego zostay podjte znicjatywy Napoleona w czasach Konsulatu. W 1800 r. powoli on czteroosobow komisj zoon zestarych prawnikw praktykw Ancienregime'u, ktra przygotowaa projekt, zredagowany ostatecznie w 36ustawach, ktre 21 marca 1804r. uchwalono jako Kodeks Cywilny Francuzw (Code civil des Francais). W1807r. kodeks otrzyma nazw Kodeksu Napoleona. Skada si z 2281 artykuw uoonych w trzechksigach:1 o osobach (zawieraa przepisy o nabywaniu i utracie praw cywilnych, prawa maeskiegoosobowego, o wadzy ojcowskiej, adopcji, opiece i kurateli),2 o majtkach i rnych rodzajach wasnocizawierajca przepisy o wasnoci, uytkowaniu, suebnociach),3 o rnych sposobach. nabywania

wasnoci (ze zobowiza, prawa spadkowego, majtkowego maeskiego).Kodeks ten by oparty na prawnonaturalnych zaoeniach rwnoci, nieograniczonej wasnoci prywatnejswobody umw, mia charakter antyfeudalny. W zaoeniach oglnych opiera si na zasadachndywidualizmu i liberalizmu.82. BGB - GENEZA CHARAKTERYSTYKA I ZNACZENIE W pocztkach XIX w. goszono postulatyikwidacji partykularyzmw w dziedzinie prawa cywilnego, co uwaano za konieczny warunek rozwojustosunkw gospodarczych kapitalistycznego obrotu. Przesanki oglnoniemieckiej kodyfikacji nastaydopiero po zjednoczeniu Niemiec. Na podstawie poprawki do konstytucji IIRzeszy Niemieckiej z 1871rpowoano do ycia w 1874r komisj kodyfikacyjn, ktrej projekt spotkaa ostra krytyka. W 1890r nowakomisja przygotowaa kolejny projekt, uchwalony w 1896r przez Sejm Rzeszy z moc obowizujc od Istycznia 1900r pod nazw Burgerliches Gesetztbuch - BGB. Kodeks cywilny niemiecki skada si z 2385paragrafw, zebranych w piciu ksigach wg opracowanej w XIX w. przez niemieck nauk recypowaneprawa rzymskiego systematyki tzw. pendektowej, ktra dzielia system prawa cywilnego na cz: oglnzobowiza, rzeczow, rodzinn i spadkow. BGB operowa bardzo bogatym i rozbudowanym aparatemabstrakcyjnych poj. Zacz wywiera wpyw na ustawodawstwa cywilne krajw Europy i wiata,ograniczajc w tej mierze absolutn dotd dominacj Kodeksu Napoleona.83. ZASADY OGLNE PRAWA CYWILNEGO XIX - WIECZNEGO LIBERALNEGO PASTWABURUAZYJNEGO I ICH REALIZACJA W KODEKSACH Poszczeglne kapitalistyczne prawa cywilneoparte zostay na wsplnych podstawowych zasadach podkrelajcych autonomi jednostki. Zasadamiymi byy: wolno osobista; rwno wobec prawa;nienaruszalno wasnoci prywatnej; swoboda

umw; swoboda testowania (jeszcze jednak ograniczona).Byy to zasady stworzone przez doktryn prawa natury i znajdujce swj szczeglny wyraz w kodeksachpowstaych pod jego wpywem (jak Kodeks Cywilny Francuzw). Prawo cywilne oparo si wic nazaoeniach liberalno- egalitarnych i miao suy indywidualnym interesom jednostki. Pozostawao to wzgodzie z panujcym w XIX w. programem liberalizmu gospodarczego, negujcym moliwo interwencjipastwa w sfer aktywnoci gospodarczej i podtrzymujcym te zasad autonomii jednostki w sferzeprawa.84. SZKOA HISTORYCZNA W PRAWOZNAWSTWIE Szkoa historyczna powstaa w Niemczech jako

wynik protestu przeciwko zaoeniom szkoy prawa natury. Bya to szkoa profesorska. Jej pierwszymreprezentantem by Hugo, a gwnym przedstawicielem Fridrich Karol von Savigny, ktry w dziele Opowoaniu naszych czasw do ustawodawstwa i nauki prawa" uzna, e stworzenie kodyfikacji byobyszkodliwe, przekrelaoby, bowiem moc prawa, ktre powstaje jako produkt historyczny, jako twr naroduodbicie jego ducha. Program szkoy opiera si na historyzmie tj. oglnym zaoeniu, e teraniejszo jeograniczonym wytworem przeszoci i e prawo jest przejawem i produktem historycznego rozwoju.Wyodrbniay si w szkole historycznej dwa kierunki: romanistyczny - rozwijajcy badania nad prawemrzymskim nawizujc do humanizmu prawniczego oraz germanistyczny - zwracajcy uwag na praworodzime, niemieckie.85. PRAWO MAESKIE W KRLESTWIE POLSKIM DO 1825 Tendencj rozwojow prawa w XIX wbya laicyzacja prawa maeskiego. Odbijaa si ona w rny sposb w ustawodawstwach pastw


16/34

zaborczych i ze wzgldu na odmienne regulacje prawa maeskiego w tych systemach, na ziemiachpolskich istniay trzy rne systemy prawa osobowego maeskiego:1 system wiecko-wyznaniowy (mieszany)- wprowadzony przez austriacki patent maeski z 1783r.Ehepatent) i Landrecht Pruski z 1794 r. Forma maestwa miaa tu tylko wyznaniowy charakter, bo

maestwo wane definiowano jako kontrakt cywilny zawierany tylko przed kapanem. Warunki wanocryb rozwizywania regulowao prawo wieckie stanowione przez pastwo, a spory rozstrzygay sdy

pastwowe. Model mieszany zastosowa te ABGB utrzymujc laicki system przepisw okrelajcychmaestwo jako umow wieck i jurysdykcj sdw wieckich.2 system laicki - wprowadzi Kodeks Napoleona w Ksistwie Warszawskim w 1808 r. Krytykowany przezduchowiestwo i spoeczestwo polskie przywizane do tradycji przedrozbiorowych. Nowelizacja kodeksz 1809r dekretem ksicia Ksistwa Warszawskiego agodzia laicki charakter prawa francuskiegopotwierdzajc obowizki urzdw stanu cywilnego proboszczom. To uregulowanie obowizywao do 182j. uchwalenia Kodeksu Cywilnego Krlestwa Polskiego.

3 system wyznaniowy - Kodeks ww. z 1825 r. uchylajcy prawo francuskie nawiza do tradycjiprzedrozbiorowych i przywrci wyznaniow form zawarcia maestwa przed duchownym. Jurysdykcjposiaday sdy wieckie wg prawa wyznaniowego.86. KODEKS CYWILNY KRLESTWA POLSKIEGO I PNIEJSZE ZMIANY W 1820 r. powoanoDeputacj, ktrej celem miao by odpowiednie przerobienie Kodeksu Napoleona zgodnie z potrzebaminarodu. Po wykorzystaniu uwag sdw miejscowych, judykatury i francuskiego pimiennictwaprawniczego. Zosta on uchwalony przez Sejm w 1825r jako Kodeks Cywilny Krlestwa Polskiego(KCKPktry zastpi ca I ksig Kodeksu Napoleona oraz cz ksigi III: Przywrci wyznaniowo-wieckorm maestwa i wprowadzi w miejsce napoleoskiego ustroju wasnoci majtkowej maeskiej

dawny polski system rzdu posagowego i systemu odrbnoci majtkowej maeskiej. Kolejne zmianyprawa cywilnego nastpiy w 1836r Ukazem Carskim Prawo o maestwie", ktry wprowadzi nowe prawmaeskie typu wyznaniowego. Zastpio ono wikszo przepisw prawa zawartych w KCKP. Mocyobowizujcej nie straciy przepisy prawa maeskiego osobowego KCKP, ktre odnosiy si do czterecwyzna gwnych.Zmiany objty te proces cywilny. W 1825r zniesiona zostaa kasacja wprowadzonarancuskim kodeksem postpowania cywilnego. Kodeks ten w 1876 r. zosta zastpiony cakowicie

rosyjsk ustaw o postpowaniu cywilnym z 1864r.87. KODEKS KAR GWNYCH I POPRAWCZYCH Reform prawa karnego w Rosji kierowa Speras

a po jego mierci hrabia Budowow. Wynikiem prac byo uoenie w 1845r Kodeksu Kar Gwnych iPoprawczych z moc od 1 maja 1846 r. Dopuszcza stosowanie analogii. Systematyka kar opieraa si napodziale na gwne (pozbawienie wszelkich praw poczonych bd z kar mierci lub zesaniem nacikie roboty) oraz poprawcze (zesanie krtkotrwae, roty aresztanckie, osadzenie w twierdzy, wizieniekary cielesne). Zawiera 1221 artykuw, gdzie oprcz systemu kar wprowadzony bardzo rozbudowanykatalog przestpstw, ze szczegln uwag na przestpstwa przeciwko wadzy pastwowej (zamachystanu). Ju nawet sarn zamys zabjstwa cara karany by mierci. Duo miejsca zajmoway przestpstwprzeciw porzdkowi publicznemu, wrd ktrych surow kar zagroone byy zorganizowane wystpieniarobotnikw i chopw poddanych. Kodeks ten zosta wprowadzony w 1847r w Krlestwie Polskim.88. ROSYJSKA PROCEDURA KARNA W XIX W. Postpowanie karne zostao po raz pierwszyskodyfikowane w tomie XV, czci II Zwodu Praw na zasadach procesu inkwizycyjnego ze zmianAleksandra I o oficjalnym zniesieniu tortur w postpowaniu karnym. Nowa reforma zostaa przeprowadzou w duchu buruazyjnym (powszechno, sdy przysigych) generaln reform sdownictwa z 1864 r.Ustawa postpowania karnego z 1864r skadaa si ze wstpu oglnego (932 art.) oraz trzech ksig (108

art.). W miejsce procesu inkwizycyjnego, wprowadzia nowy zreformowany proces mieszany.Postpowanie dzielio si na kilka stadiw:1 dochodzenie wstpne prowadzone przez wadze policyjne lsdziego ledczego 2 oddanie pod oskarenie,3 rozprawa gwna, ustna i jawna na zasadachrwnouprawnienia stron.Moc tej ustawy zostaa rozcignita od 1.07.1876r na terytorium Krlestwa Polskiego, uchylajc przepisyobowizujcej ordynacji procesowej pruskiej z 1805r.89. KODEKS TAGNACEWA. U schyku XIX w. podjto w Rosji prace nad opracowaniem nowego kodekskarnego. W 1881r powoano komisj z Tagnacewem i Fojnickim na czele, ktrej owocem prac byoprzygotowanie w 1903r nowego kodeksu karnego rosyjskiego, wzorowanego na nowych teoriach politykikryminalnej, jak i zdobyczach europejskiej nauki. Kodeks nazywany Kodeksem Tangacewa by dzieemzwizym liczcym 687 art. Wprowadzi trjpodzia przestpstw na zbrodnie(zagroone kar mierci

katorga), wystpki (zagroone wiezieniem od 6 lat lub twierdz) oraz wykroczenia (karane aresztem lub


17/34

grzywn). Uzyska sankcj carsk, lecz nie zosta nigdy w Rosji wprowadzony w ycie w caoci, w zwizz narastaniem fali rewolucji. Moc obowizujc uzyskaa cz jego artykuw odnoszca si doprzestpstw politycznych i religijnych. Tak, wic w Rosji rwnolegle obowizyway KKGiP z 1845r oraznieliczne przepisy KT z 1903 r.90. FRANCUSKI KODEKS KARNY Z 1810 Zamkniciem epoki rewolucyjnych przeobrae by wydany wczasach napoleoskich w 1810r Code pnal pierwszy klasyczny kodeks karny. Stanowi due osigniciepunktu widzenia techniki legislacyjnej. Zawiera wycznie przepisy prawa karnego materialnego. Skadasi z rozdziau wstpnego i czterech czci, z ktrych dwie pierwsze miay charakter oglny, a dwiepozostae szczeglny. Wprowadzi trjpodzia przestpstw na zbrodnie (crimes), wystpki(delits) iwykroczenia(contraventions). Za zbrodnie przewidywa kary poprawcze, wykroczenia podlegay karompolicyjnym. System kar cechowaa wyjtkowa surowo suca idei odstraszania. Przywrcono karkonfiskaty majtku, niektre przestpstwa karano dodatkowo pitnowaniem skazanego. Z najciszymikarami czya si mier cywilna (usunicie ze spoeczestwa za ycia).91. ROSYJSKA PROCEDURA CYWILNA W XIX W. Skodyfikowanie po raz pierwszy postpowaniacywilnego w Rosji nastpio w tomie X, czci II Zwodu Praw, ktre byo pisemne i tajne. Sd wyrokowabez adnej stycznoci ze stronami procesowymi, wycznie na podstawie streszczenia pism procesowycwg legalnej teorii dowodowej.Wraz z przeprowadzeniem przez Aleksandra II przebudow sdownictwanastpio opracowanie nowej procedury cywilnej, ktra wesza w skad tzw. ustaw sdowych z 1864r.doczonych jako tom XVI do Zwodu Praw. Procedura cywilna rosyjska z 1864r opieraa si na zasadziekontradykoryjnoci, na zasadzie ustnoci poczonej z form pisemn, zasadzie publicznoci ibezporednioci. Postpowanie rozpoczynao si od wniesienia pozwu, rozprawa bya ustna jawna. Wpostpowaniu dowodowym dopuszczono dowd ze wiadkw, dokumentw i przysigi. rodkiemodwoawczym od wyroku bya apelacja do sdu wyszej instancji. Procedura cywilna zostaa wprowadzow 1875r na teren Krlestwa Polskiego w miejsce procedury francuskiej z 1806r.92. FRANCUSKA PROCEDURA KARNA Z 1808 Kodeks postpowania karnego - Code d'instructioncriminelle, ogoszony w 1808r skada si z 643 artykuw podzielonych na dwie ksigi:1 dotyczyazagadnie dochodzenia wstpnego, natomiast 2 zajmowaa si kwestiami wyrokowania i wymiaru kary.Kodeks sankcjonowa istniejc ju dwoisto, jeli idzie o charakter procesu karnego, ustanawiajc wsprawach karnych typ procesu mieszanego bdcego poczeniem inkwizycyjnego i skargowego. Kodekwychodzi ze cisego odrnienia dwch faz procesu: postpowania wstpnego i gwnego. Pierwsza fazgodnie z zasad inkwizycji bya tajna, prowadzona bez udziale obrocy, czynnoci wstpne podzielonomidzy prokuratora i sdziego ledczego. Kodeks rozdziela, wic cile funkcje cigania, ledztwa isdzenia. Kada z nich spoczywaa, w rkach innego urzdu, postpowanie gwne toczyo si nazasadach prawa skargowego, byo jawne, ustne oparte na zasadzie kontradyktoryjnoci, wyrokowanienastpowao na podstawie swobodnej oceny dowodw.93. PROCES MIESZANY W XIX W Proces mieszany czy w sobie elementy procesu inkwizycyjnego zelementami procesu skargowego. Do pierwszej grupy nale nastpujce cechy: przestpstwo ciganebyo z urzdu, niezalenie od woli i zachowania pokrzywdzonego, postpowanie przygotowawczeprowadziy organy pastwowe. Do elementw skargowych naleao to, e sd mg wszcz rozprawedynie na podstawie skargi wniesionej przez uprawniony podmiot, postpowanie sdowe- rozprawaopieraa si na zasadzie wolnej walki stron- konradyktonjnoci (spornoci).Oddzielono w procesie,mieszanymi wyranie trzy funkcje: oskarenia, sdzenia i obrony. Dziki temu poprawia si sytuacjaoskaronego, ktry mia ju prawo do naleytej obrony. Sdy przy rozstrzyganiu spraw karnych kierowaysi zasad domniemania niewinnoci i In dubio pro rero. Innymi elementami procesu mieszanego byy te

swobodna ocena dowodw przez sdziego, jawno i ustno procesu karnego.Etapy procesu karnego:wszczcie postpowania z urzdu,2 jedno osoby wszczcia i prowadzenia ledztwa; 3 podejrzany -przedmiotem ledztwa;4 skarga uprawnionego oskaryciela; 5 proces sporny.94. CZYNNIK OBYWATELLSKI W SDACH W XIX W Istotn cech nowej procedury karnej w krajachEuropy by rozwj instytucji sdw przysigych oraz innych form postpowania (sdy awnicze, sdypokoju), ktre uwzgldniay udzia czynnika spoecznego w procesie. W instytucji sdw przysigychwidziano rodek zapobiegawczy samowoli sdziowskiej i rkojmi swobd obywatelskich.95. PROCES ANGIELSKI W XIX W Najbardziej charakterystyczn instytucj angielskiego procesukarnego uksztatowan od czasw redniowiecza, bya instytucja przysigych, ktrzy ze wiadkwoskarajcych przeksztacili si w sdziw wyrokujcych i ktrzy z biegiem czasu stali si niezawili wswych orzeczeniach. Angielski proces utrzymywa charakter skargowy. Wszczynany by na podstawie

skargi, tzw. popularnej (prywatnej lub policyjnej). Proces rozpoczyna si postawieniem w stan oskareni


18/34

przez same wadze sdowe, podczas gdy zadaniem ledztwa wstpnego byo tylko doprowadzeniepodejrzanego do sdziego. Cae postpowanie odbywao si w trybie skargowym, przy czym oskaronemzagwarantowano wszystkie prawa jako rwnouprawnionej z oskarycielem stronie w procesie.96. FRANCUSKIE SDY PRZYSIGYCH XVIII W Postulaty wprowadzenia sdw przysigych wysuwhumanitaryci, ktre zrealizowaa Wielka Rewolucja Francuska, w czasie, ktrej je wprowadzono. WeFrancji postpowanie przed sdami przysigymi (przed przedstawicielami spoeczestwa niebdcymiachowcami w dziedzinie prawa) wg ustawodawstw napoleoskich byy tzw. awy przysigych

orzekajcych wikszoci gosw zarwno o winie jak i karze, cznie z sdzi.97. SDY ZIEMSKIE W RZECZYPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ W Polsce Szlacheckiej nazywane byysdami szlacheckimi, zastpiy one istniejce wczeniej sdy ksice. Sdy ziemskie rozpatrywaysprawy szlachty osiadej na danej ziemi. W skad sdw ziemskich wchodzili: sdzia, posdek i pisarz,mianowani doywotnio przez krla spord kandydatw przedstawionych przez sejmik ziemski. Sdyziemskie rozstrzygay we wszystkich sprawach z wyjtkiem wyczonych do waciwoci sdw grodzkicsadw podkomorskich.98. SDY GRODZKIE W RZECZYPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ Sdy grodzkie w Polsce Szlacheckiemianowany sd grodzki przez starost, burgrabiego bd sdziego grodzkiego. Sdy te rozpatrywaysprawy dotyczce przestpstw kryminalnych, takich jak: podpalenie, rozbj, gwat.99. SDY PODKOMORSKIE W RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ SZLACHECKIEJ W RzeczypospolitejSzlacheckiej sdy podkomorskie sprawowane byy przez podkomorzego bd komornika. Rozpatrywayone i orzekay w sprawach o granice pomidzy dobrami szlacheckimi.100. SD SEJMOWY W RZECZYPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ W dawnej Polsce Sd Sejmowy by tospecjalny organ funkcjonujcy do 1832r. Rozpatrywa on sprawy o zdrad stanu, obraz majestatu,przestpstwa zagroone kar mierci dla szlachcica oraz sprawy dotyczce przestpstw urzdniczych.Orzeczenia sdu byy ostateczne. Od XVII w. rozstrzyga on kwestie nie przewidziane prawem. Sdsejmowy funkcjonowa w czasie obrad Sejmu, pocztkowo asesorami byli wycznie senatorzy, a odschyku XVI w. take posowie. Gos rozstrzygajcy nalea do krla.101. TRYBUNAL KORONNY W RZECZYPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ Trybuna Koronny bynajwysz instancj sdownicz w dawnej Polsce. Powoany do ycia zosta konstytucj sejmow z 1578zatwierdzon przez krla Stefana Batorego, zbiera si na przemian w Piotrkowie i Lublinie. Trybuna bysdem apelacyjnym, rozpatrujcym odwoania od wyrokw, ziemskich, podkomorskich i grodzkich, zuprawnieniami dekretowania kasacji w sprawach cywilnych i karnych. Sdziw Trybunau, tzw. deputatwwybierano w liczbie 27 corocznie na sejmikach deputackich przez szlacht. Kadencja deputatw trwaaeden rok, ci sami szlachcice posesjonaci mogli zosta ponownie wybrani do Trybunau po upywie 4 lat oostatniej kadencji. Sdom trybunalskim podlegao take duchowiestwo, z wyczeniem spraw nalecydo sdw duchownych. W przypadku rozpatrywania spraw midzy stron duchown i wieck zesporzekajcy sklada si z 12 osb, w tym 6 przedstawicieli stanu duchownego i 6 osb wieckich. W raziebraku rozstrzygnicia spraw kierowano do sdu sejmowego. Przetrwa do upadku Rzeczypospolitej w1795r.102. SDY MIEJSKIE W RZECZYPOSPOLITEJ W dawnej Polsce sdy miejskie byy sdami dlamieszkacw miast lokowanych na prawie niemieckim. Nisz instancj tych sadw tworzyy sdyawnicze, wjtowskie, cechowe i sd burmistrzowski, wysz (od XVI w.)tworzyy sdy radziecko- awniczktrym przewodniczy wjt lub burmistrz.103. PRAWO KARNE KSISTWA WARSZAWSKIEGO Wobec braku polskiej kodyfikacjiprzedrozbiorowej na ziemiach Ksistwa Warszawskiego pozostawiono w mocy zaborcze kodeksy karne,

prawo karne Landrechtu Pruskiego z 1794r i austriackiej Franciszkany z 1803. Obowizyway onepomocniczo wobec prawa polskiego. W razie kolizji norm pierwszestwo miao prawo agodniejsze iprecyzyjniejsze. W praktyce sdowej zaboru rosyjskiego sdy posugiway si przepisami zamieszczonymw Zbiorze Praw Sdowych Andrzeja Zamoyskiego. Obowizujce w Ksistwie przepisy karne Landrechtuulegy modyfikacji w kierunku ich zagodzenia. W 1809r. ustawowo zniesiono kwalifikowane kary mierci.Utrzymano tylko dwa jej rodzaje (cicie i powieszenie), zagodzono kary obostrzenia wizienia. Zawzorem francuskim przy karze mierci wprowadzono utrat praw politycznych oraz mier cywiln.104. KODEKS KARNY BAWARSKI Z 1813 R. W Bawarii ruch kodyfikacyjny prawa karnego przynisnajwczeniejsze i znaczce rezultaty w skali europejskiej. Tam narodzia si pierwsza z europejskichkodyfikacji karnych XVIII w. tzw. Codex Iuris Criminalis Bavarici Maksymiliana II Jzefa z 1751r. Kodeksen utorowa drog reformie, prawa karnego, ktrej efektem byo dzieo Anzelma Peuerbacha Kodeks kar

z 1813r., ktry skada si z 459 art. precyzyjnie oddzielajc przepisy czci oglnej (141art.) i szczegln


19/34

Za wzorem francuskim wprowadza trjpodzia przestpstw. Zawiera normy wolne od kazuistyki. Bybardzo surowy. Zna 11 przypadkw zagroonych kar mierci, kary wizienia z obostrzeniami, instytucjmierci cywilnej, kary cielesne.105. KODEKS KACY KRLESTWA POLSKIEGO W Krlestwie Polskim prace nad kodyfikacjrozpoczy si od 1815r., wraz z powoaniem do ycia przez Rzd Tymczasowy komisji kodeksowejczteroosobowej deputacji), ktra pod przewodnictwem Ksawerego Potockiego przygotowaa projekt

kodeksu wzorowany na Franciszkanie. W 1818r projekt otrzyma sankcj krlewsk pod nazw kodekskarzcy Krlestwa Polskiego. Skada si z 588 art. Cao dzielia si na oglny wstp i trzy ksigipowicone trzem kategoriom przestpstw: zbrodnie- zagroone byy karami gwnymi, wystpki-poprawczymi a wykroczenia- policyjnymi. W zakresie katalogu kar nie przewidywa kary konfiskatymajtku, ani wygnania z kraju. Utrzymywa natomiast kary cielesne oraz feudaln instrukcj karceniadomowego. W 1847r. zosta zastpiony cakowicie rosyjskim Kodeksem kar gwnych i poprawczych.106. SZKOA SOCJOLOGICZNA W PRAWIE KARNYM Powstaa na skutek krytyki szkoyantropologicznej prawa karnego, jej zaoycielami u schyku lat 70-tych XIX w. byli: Praz von Liszt, Prinz,Hamel. Szkoa bya pod pewnymi wzgldami kierunkiem kompromisowym, z jednej strony odchodzia odormalizmu szkoy klasycznej, z drugiej strony odrzucaa skrajnie biologiczny punkt widzenia szkoy

antropologicznej z jej ide przestpcy urodzonego. Wedug szkoy socjologicznej przestpstwo jestzjawiskiem spoecznym, a podstawowym zadaniem nauki prawa karnego ma by odpowied na pytanie,akie czynniki rodz przestpstwo i jakimi rodkami trzeba je zwalcza.107. SZKOA KLASYCZNA W PRAWIE KARNYM Uznawaa ona postulaty kierunku humanitarnego, alswe teoretyczne rozwaania rozwijaa bez powizania z otaczajc j spoeczn rzeczywistoci. Zazaoyciela szkoy uwaa si Anzelma Feuerbachu (twrc bawarskiego Kodeksu karnego z 1813).Czoowymi przedstawicielami byli w Anglii Bentham, we Francji Rosi, w Rosji Tagnacew. Szkoa klasycznzwrcia uwag na dogmatyk prawa karnego, w szczeglnoci na opracowanie cisych i abstrakcyjnychpoj dotyczcych regulacji prawnokarnych. Przyjto formaln definicj przestpstwa, domagano si dlaprzestpcy kary sprawiedliwej opartej na idei odwetu wychodzca z zaoenia, e sprawiedliwa odpata jeuyteczna pod wzgldem spoecznym, bo uwiadamia spoeczestwo, czym grozi popenienieprzestpstwa. Szkoa wyraaa podstawowe postulaty praworzdnoci i ideay - pastwa prawnego. Nazaoeniach tej szkoy opary si waniejsze kodeksy karne XIX i pocztku XX w.108. SZKOA ANTROPOLOGICZNA W PRAWIE KARNYM W II po. XIX w powsta nowy kierunek, wopozycji do klasycznego, nazywany pozytywistycznym lub naturalistycznym, w ktrym wy

historia prawa

Documents