Hidrokarburet e ndotja shkaktuar prej tyre

1. Tema :Hidrokarburet dhe ndotja e shkaktuar prej tyre Projekt Lendor Lenda Kimi Puoni:Justin Dema

2. Te kuptojme se cfare jane hidrokarburet Te studiojme vetite e hidrokarbureve Te analizojme menyrat e ndotjes se hidrokarbureve Objektivat

3. Hidrokarburet bjn pjes n grupin e kimis organike , dhe jan komponime t prbra prej dy komponentave kryesor karbonit dhe hidrogjenit. Hidrokarburet jan burime t rndsishme n ushqimin e njeriut si prbrje e frutave , karots n prbrjen e vajit t bimve t larta, po ashtu gjenden edhe n prbrjen e nafts, gazi nntoksor. Hidrokarburet jan t ndara nhidrokarbure aciklike dhe hidrokrbure ciklike.

4. Prdorimi Hidrokarburet jan nj nga burimet m t rndsishme energjitike t toks. Mbizotrues t prdorimit t hidrokarbureve sht si nj burim i djegshm i karburantit. N formn e tyre t ngurt, hidrokarburet marrin formn e asfaltit. Metani dhe etani jan n gjndje t gazt n temperaturat normale dhe nuk mund t jet i lngshm nga presioni i vetm.Propani sht megjithat lng i leht, dhe ekziston m s shumti si nj lng. Butan sht lng i leht. Pentani sht i lngshm n temperaturn normale, q zakonisht prdoret n kimi dhe industri si nj lnd gati pa er t fuqishme. Heksani sht gjithashtu sht nj jo-polar, jo- aromatik, trets, si dhe nj pjes e rndsishme e zakonshme benzin.Heksani dhe oktanit - alkant, alkent dhe cikloalkant izomerik jan komponentt kryesor t benzins, nafts, dhe przierje trets industriale

5. Diegia e karburantve Hidrokarburet aktualisht jan burimi kryesor i bots s energjis elektrike dhe ngrohjes burimeve (si pr shembull n shtpi pr ngrohje) pr shkak t energjis s prodhuar duke djegur. Shpesh kjo energji sht prdorur si drejtprdrejt n ngrohjen si ngrohs n shtpi, t cilat i prdorin ose t nafts apo gazit natyror. Diegia e hidrokarbureve sht prdorur pr t ngrohur uj, e cila pastaj sht qarkulluar. Nj parim i ngjashm sht prdorur pr t krijuar energji elektrike n termocentralet. Metani lironvetm nj dioksid karboni (CO2) pr dy Molekulat e ujit ( H2O ). Veti karakteristike t hidrokarbureve jan q ata prodhojn avull, dioksid karboni dhe nxehtsi gjat djegies dhe se duhet oksigjen q djegia t ndodh. Hidrokarburi m i thjesht, metani, digjet kshtu: CH4 + 2 O2 2 H2O + CO2 + EnergjiNj tjetr shembull sht propani: C3H8 + 5 O2 4 H2O + 3 CO2 + EnergjiDjegia e hidrokarbureve sht nj shembull i nj reaksioni kimik ekzotermik.

6. Klasifikimi I Hidrokarbureve Te Ngopura Te Pa Ngopura Vargore (ALKANET) Te gjitha lidhjet C-C jane njefishe Cikilike (Cikloalkane t) Vargore me nje lidhje Ciklike Me varg normal Me varg te degezuar Te gjitha lidhjet C-C jane njefishe Dyfishe Alkenet Trefishe Alkinet Arenet molekulat e tyre permbajne lidhje dyfishe

7. Alkanet quhen ndryshe hidrokarbure te ngopura vargore . Pjesetari i pare I grupit te alkaneve permban nje atom karbon I cili , per te plotesuar katervalencen , lidhet me 4 atome hidrogjen . Formula e tij molekulare eshte CH4 Ne molekulen e pjesetarit te dyte dhe te trete ndoshen perkatesisht 2 dhe 3 atome karboni.Le te paraqesim vargjet me 2 dhe 3 atome karboni duke plotesuar katervalencen e tyre .Ne molekulat e alkaneve te karbonit (te atomve qe jane pjesetare te vargut karbonik) plotesohet me atome hidrogjen. CH4 n = 1 CH3 - CH3 n = 2

8. Ne perberjen me formule molekulare CH4 kemi n = 1 tom karbon dhe 4 atome hidrogjen 2n+2 ne perberjen me formule molekulare C2H6 kemi n=2 atome karbon dhe 6 atome hidrogjen 2n+2. Duke arsyetuar ne te njejten menyre edhe per n= 3,4,5,6,7 et nxjerim se lidhja e nr te atomeve karbon me nr e atomeve hidrogjen nuk ndryshon.Themi se n atome karbon lidhet me 2n=2 atome hidrogjen.Kjo formule vlen edhe per alkanet me varg te degezuar .Ato formojn e nje seri perberjesh te njepasnjeshme kur cdo pjesetar pasardhes ndryshon nga paraardhesi me nje grup CH2 .Nje seri e tille do te quhet seri homogjene.Emertimi I cdo pjesetari behet ne baze te nomenklatures se Gjenevez.Emertimi I ketyre hidrokarbureve behet duke patur parasysh rrenjen e emrit +prapashtesen an

9. Numri I atomeve karbon Formual molekulare Formula racionale Emertimi I perberjes rrenja+prapa shtesa n=1 CH4 CH4 Metan n=2 C2H6 CH3- CH3 Etan n=3 C3H8 CH3- CH2- CH3 Propan n=4 C4H10 CH3- CH2- CH2- CH3 Butan n=5 C5H12 CH3- CH2- CH2- CH2- CH3 Pentan n=6 C6H14 CH3- CH2- CH2- CH2 - CH2- CH3 Hekzan n=7 C7H16 CH3- CH2- CH2- CH2 - CH2- CH2- CH3 Heptan n=8 C8H18 CH3- CH2- CH2- CH2 - CH2- CH2- CH2- CH3 Oktan n=9 C9H20 CH3- CH2- CH2- CH2 - CH2- CH2- CH2- CH2- CH3 Nonan n=10 C10H22 CH3- CH2- CH2- CH2 - CH2- CH2- CH2- CH2- CH2- CH3 Dekan

10. Radikalet Alkanike Emrtimi I Alaneve Me Varg Te Degezuar Numri I perberjeve organike eshte mjaft I madh .Problemi I emertimit te tyre eshte shume I rendesishem.Emertimi duhet te jape ide jo vetem per perberjen sasiore e cilesore te molekulave te nje perberjeje, por edhe per strukturen e tyre . Molekulat e alkaneve mund te jene me varg normal ose te degezuar.Emertimi I perberjve, molekulat e te cilave jane me varg normal te drejte behet duke u nisur nga rrenja e emrit dhe duke I shtuar asaj prapashtesen an .Para emrit tre perberjes shenohet n-, qe tregonse vargu eshte I padegezuar .Per tre alkanet e para nuk e vendosim shkronje n. Ato huk formojne vargje te degezuara.Butani n=4 mund te paraqitet ne dy forma izomere n-butani dhe izobutani .Pentani formon 3 izomere n pentani izopentani(1)Dhe izopentanin(2).Dukle filluar nga n=6 dhe n=7 numri I formave izomerre rritet dhe emertimi I perberjeve me varg te degezuar veshtirezohet.Per ta pasur me te lehte emertimin e tyre duhet te njohim radikalet

11. Radikalet alkilike jane grupe atomike qe kane nje valence te lire dhe veprojne ssi nje pjese e tere .Ato rrjedhinnga molekulat e alkaneve te cilave u hiqet nje atom hidrogjen. Fromula e tyre eshte2n+1.Emri I radikalitformohet nga rrenja e emrit te alkanit perkates = prapashtesen il ose emrit ta alkanit I heqim prapashtesen an dhe vendosim prapashtesen il. Radikalet alkalike formojne seri homoghene dhe diferenca e eshte e = me grupin CH2 .Duke nohur emrat e radikaleve alkilike sidhe duke zbatuar disa rregulla mund te emertojme lejtesisht alkanet me varg te degezuar.

12. Numri I atomeve karbon Formual molekularee alkaneve Radikalet alkilike Numri I izomereve te alkaneve n=1 CH4 Metan CH3 Metil 1 n=2 C2H6 Etan C2H5 Etil 1 n=3 C3H8 Propan C3H7 Propil 1 n=4 C4H10 Butan C4H9 Butil 2 n=5 C5H12 Pentan C5H11 Pentil 3 n=6 C6H14 Hekzan C6H13 Hekzil 5

13. Ne natyre alkanet gjende ne: -Perberje te naftes, -Perberje te gazit natyror, -Gazet qe formohen nga shperberja e substancave organike, -Produktet e distilimt te thate te qymyrgurit

14. Vetite fizike Kater pjesetaret e pare te serise homologe jane ne gjendje te gazte dhe pa ere .Nga pentani deri te hekzadekani C6 C16 jane ne gjendje te lenget .Ato kane eren e benzines .Alkanet qe permbajne mbi 17 atome C jane ne gjendje te ngurte pa ere . Alkanet nuk treten ne uje. Vetite Kimike 1:Reaksionet e djegies Alkanet digjen ne prani te oksigenit te ajrit. Energjia e aktivizimt eshte e teper e larte por gjate djegies sasia e energjise qe clirohet e tejkalon sasine e energjise se aktivizimit dhe procesi shoqerohet me clirim energjie (Ep

15. 2:Reaksionet e Zevendesimit Ne kushte te caktuara Alkanet hyjne me lehtesi ne reaksione zevendesimi.Alkanet veprojne me halogjenet ne prani te rrezeve te drites ultravjollce duke llene rrjedhes te halogjenuar . Gjate ketyre reaksioneve ndodh zevendesimi I nje ose disa atomve hidrogjen me nje ose disa atome halogjeni. Gjate ketyreketyre reaksioneve ndos zevendesimi I nje ose disa atomeve hidrogjen me nje ose disa atome halogjeni.Gjate veprimit te propanit me brom ne prani te drites ultra vjollce mund te perftohen 2 rrjedhes brom 1 propani brom - 2 propani Keto 2 perberje quhen izomere pozicioni sepse ndryshojne nga njeri tjetri nga pozicioni qe ze atomii bromit ne molekule .Reaksionet gjate te cilave zevendesohet nje atom apo nje atom apo nje grup tjeter atomik quhen reaksione

16. 3:Reaksionet e dehidrogjenimit -> Alkan -> Alken + Hidrogjen Metani Metani eshte perfaqesuesi me ithjeshte I alkaneve .Formula molekulare CH4 Vetite fizike Gaz pa ngjyre pa ere pa shije I patretshem ne uje.Metani gjendet ne gazin natyror , ne gazin e mineralve te qymyrgurit del nga fundi I kenetave ne forme fluskash formohet nga kalbezimi I mbeturinave bimore; perfitohet nga distilimi I thate I qymyrgurit

17. Ne laborator metani gatitet nga nxehja e perzierjes se etanoatit te natriumit me gelqerore te soliduar ne raportin 1:1 sipas reaksionit Vetite Kimike Te Metanit Digjet me flake me ngjyre kalter te zbehte Shperbehet duke u nxehur ne temperaturen 1000-1400 grade celius Vepron me halogjenet duke dhene rrjedhes te halogjenuar Me ajrin formon perzierje plasese.Ne miniera perben rrezik te madh Nuk e cgjyros uji e bromit dhe tretesiren e permengantit te kaliumit

18. Etani Etani sht nj hidrokarbur i ngopur me formul kimike C2H6. sht alkan me dy atome t karbonitdhe nj hidrokarbur alimfatik. N temperaturn standarte (normale) sht nj substanc pa ngjyr, pa er dhe n gjendje t gazt dhe prdoret pr djegie. Pr vemetanit etani sht prbrs kryesor i gazit natyror. CH3COO CH3 + CO2 + eCH3 + CH3 C2H6 Nj tjetr metod, e oksidim me anhidridet acetike nga peroksidet, konceptualisht sht e ngjashme. Reaksionet kimike me etanin gjithashtu prfshin kryesisht reagimet e radikaleve t lira. Etani mund t reagoj me halogjenet, sidomos klorin dhe bromin, nga rdikalet e lira t halogjenatit. Ky reagim vazhdon n prhapjen e etilike t radikaleve: C2H5 + Cl2 C2H5Cl + ClCl + C2H6 C2H5 + HCl Ky proces rezulton n nj przierje t disa produkteve halogenated. N industrin kimike, reaksionet kimike jan t prdorura pr prodhimin m selektiv e t veant do dy-halokarbon karbonit. Djegia e plot e etanit 1561 kJ / MOL, ose 51,9 kJ / g, t ngrohjes, dhe prodhon dioksid karboni dhe uj sipas ekuacionit kimik:

19. Rrjedhes te halogjenuar te alkaneve cikloalkanet Formula Emertimi sistematik Emertimi I vjeter Perdorimi Njeklormetan Klorurmetili Ne prodhmin e ngjyruesve Diklormetan Klorurmetileni Tretes organik Triklormetan Kloroform Tretes organik Tetraklormetan Tetraklorurkarboni Trets mjaft I mire I lyrave , ne fikjen e zjarrit

20. Emertimi e rrjedhesve te halogjenuar behet duke u nisr nga rregullat e emertimit te alkaneve: 1: Caktohet vargu me I gjate I atomeve te karbonit 2: Vendosen numrat mbi atomet e karbonit ,duke u nisur nga skaji qe eshte me afer atomit te halogjenit 3: Nenvizohet numri I atomit te karbonit te lidhur me nje ose disa atome halogjeni 4: Vendoset be fillim emri I halogjenit , pozicioni ku ai ndodhet I lidhur me atomin e karbonit dhe pasta vendoset emri I hidrokarburit qe I perket vargut me te gjate te atomeve karbon 5:Nese vargu I atomeve te karbonit ka degezime numerimi I atomeve te karbonit fillon nga skaji qe eshte me afer halogjenit pavaresisht nga pozicioni qe kane radikalet ne molekule

21. Cikloalkanet quhen ndryshe hidrokarbure te ngopura ciklike.Ne dallim nga alkanet cikloalkanet kane 2 atome hidrogjen me pak ato kane formule te pregjithshme CnH2n Numri me I vogel I atomeve te karbonit qe mund te formaje cikel eshte 3 d.m.th perfaqesuesi I pare I cikloalkaneve ka 3 atome karbon dhe 6 atome hidrogjen, te lidhura me nje cikel trekendesh.Emertimi I cikloalkaneve behet duke shtuar para emrit te alkanit perkates me te njejtin numer atomesh karboni fjalen ciklo , per shembull : cikloprpan , ciklobutan , ciklopentan, ciklohekzan etj. Cikloalkane ashtu si alkanet jane te plqeta nga pikepamja kimike. Reaksionet e tyre karakteristike jane te ngjashme me ato re alkaneve . Cikloalkanet mund te perftohen nga

22. Alkenet Hidrokarburet qe permbajne nje lidhje dyfishe ne molekule jane quajtur alkene .Ato kanne 2 atome hidrogjeni me pak se alkanet .Formuala e pergjithshme e alkaneve rrjedh nga formula e pergjithshme e alkaneve duke I hequr 2 atome hidrogjen CnH2n Midis 2 atomeve karbon nje lidhje dyfishe e cila perbehet nga 2 lidhje te thjeshta kovalente. Kjo shpjegohet me faktin se 2 atomet e karbonitkane secili nga 4 elektrone ne nivelin e jashtem.Secili nga atomet e karbonit lidhet me 2 atome hidrogjen, ndersa me 2 elektronet e tjera ata realizojne nje lidhje dyfishe,idis tyre.Keto 2 lidhjeuk jane te njejta nga pikepamja energjitike.Lidhja dyfishe perbehet nga nje lidhje e forte dhe e qendrushme qe quhet sigma dhe nje lidhje e dobet qe quhet pi.Lidhja pi prishet e para kur alkanet hyjne ne reaksione kiike.Alkenet formojne seri homegjen ku pjesetaret ndryshojne nga nje grup CH2. Molekula e pjesetarit te pare te alkeneve permban 2 atome karbonper shkak te realizimit te lidhjes dyfishe nevojiten 2

23. Tabela e disa pjesetareve te serise homologe te alkaneve dhe emrtimi I tyre me varg normalLidhja dyfishe ne kete rast ndodhet ne pozicionin e pare Numri I atomeve karbon Formula molekulare Formula racionale Emri I perberjes n=1 Nuk ekziston Meteni nuk ekziston n=2 Eten n=3 Propen n=4 Buten-1 n=5 Penten-1 n=6 Hekzen-1

24. Eteni dhe propen nuk shfaqin forma izomerie Duke filluar nga buteni ka mundesi qe lidhja dyfishe te paraqitet ne pozicione te ndryshme.Keto molekula dallohen nga njera tjetra nga pozicioni I lidhjes dyfishe .Emertimi I alkeneve behet duke u njohur emrin e alkaneve .Nga emri I alkanit perkates heqim prapashtesen an dhe vendosim en .Per te gjitha alkenet qe formojne izomere pozicioni gjate emertimit te tyre vendoset edhe pozicioni qe ze lidhja dyfishe ne molekule .Per emertimin e alkaneve me varg te degezuar do te zbatojme rregullat e emertimit te alkaneve me varg te degezuar,vetem me ndryshimin se vendosja e numrave mbi atomet e karbonit per te percaktuar vargun me te gjate do te fillojme nga skaji qe eshte me afer lidhjes dyfishe pararesisht pozicionit te radikalit ne molekule.

25. Vetite e alkeneve Alkenet gjenden ne natyre ne Perberje te naftes Perberje te gazit natyror Vetite fizike Tre pjesetaret e pare atani ,propani dhe buteni jane ne gjandje te gazte pa ngjyre pa er nga C5- C17 jane ne gjendje te lenget Nga C18 e lart jane ne gjendje te ngurte me ere te mprehte

26. Gatitja e alkeneve Dehidratimi I alkoleve Dehidrogjenimi I alkineve Didrogjenimi I alkineve Emri Temperatura e shkrirjes Temperatura e vlimit Dendesia si lend kg/m3 Eten -169.4 -103.9 566 Propen -185.2 -47 609 Buten -130.0 -5.0 668

27. Alkinet Formula e pergjithshme e alkineve eshte CnH2n-2 .kjo rrjedh nga formula e pergjithshme e alkaneve duke I hequr asaj 4 atome hidrogjen .Jane hidrokarbure te pangopura qe permbajne nje lidhje trefishe .Midis 2 atomeve karbon realizohet nje lidhje trefishe e cila perbehet nga 3 lidhje kovalente qe nuk jane te njejta nga pikepamja energjitike Ajo formohet nga nje lidhje e qendrushme dhe e forte sigma dhe 2 lidhje te dobta pi.Lidhjet e dobta pi prishen me shpejte gjate reaksionitl. Alkinet formojne seri homologe ku pjesetaret e njepasnjeshem ndryshojne nga nje grup CH2 . Molekula e pjesetarit te pare ka 2 atome karbon. Alkin me nje atom karbon nuk ka p.

28. Numri I atomeve karbon Formula molekulare Formula racionale Emri I perberjes n=2 Etin n=3 Propin n=4 Butin-1 n=5 Pentin-1 Etini dhe Propini nuk shfaqin forma izomerie . Duke filluar nga n=4 kemimundesi qe lidjen trefishe ta paraqesin ne 2 pozicione per butinin dhe 3 per hekzinin.Emertimi I alkineve behet duke njohur emertimin e alkanev.Nga emri I alkanit perkates heqim mbaresen an dhe vendosim in.Per te gjitha izomeret qe formojne izomere pozicioni gjate emertimit te tyre vendoset edhe pozicioni qe ze lidhja trefishe ne molekule .Per emertimin e alkineve me

29. Etini Ne laborator etini pergatitet nga veprimi I karburit te kalciumit mr ujin: Vetite fizike gaz pa ngjyre me ere eteri ,tretet mire ne uje , lengezohet lehte. Vetite kimike te alkineve mund te studiohen duke njohur vetite e etinit.Etini digjet ne prani te oksigjenit me flake te shndritshme.Ai eshte shume I pasur me karbon dhe djegia e tij nuk behet e plote ajo behet e plote duke fryre oksigjen. Etani me ajrin formojne perzierje plasese Karakteristike per alkinet jane raksionet e adicionit dhe polimerizimit. Etani perdoret Te kangjella acetilenike per saldimin e metaleve Iperzier me etere gjate eperacioneve si narkoze

30. Alkane Alkene Alkine CnH2n+2 Prapashtesa an Emertimi rrenja +an CnH2n Prapashtesa en emertimi rrenja + en CnH2n-2 Prapashtesa in emertimi rrenja+in Jane hidrokarbure te ngopura.Ne molekulat e tyre te gjitha lidhjet C-C dhe C-H jane njefishe(kovalente sigma) Jane hidrokarbure te pangopura.Ne molekulen e nje alkeni formohet nje lidhje dyfishe midis 2 atomeve karbonlidhjet e tjera jane njefishe Jane hidrokarbure te pangopura.Kane lidhje trefishe,e cila formohet midis 2 atomeve karbon lidhjet e tjera jane njefishe Kane 2 atome H me shume se alkenet dhe 4 atome Hme shume se alkinet Kane 2 atome H me pak se alkanet dhe 2 atome H me shume se alkinet Kane 4 atome H me pask se alkanet dhe 2 atome Hme pak se alkenet Karakteristike per alkanet jane reaksionet e zevendesimit dhe dehidrogjenimit Karakteristike per alkenet jane reaksionet e adicionit dhe polimerizimit Karakteristike per alkanet jane reaksionet e adicionit dhe polimerizimit Digjen ne prani te O dhe produktet e djegies jane CO2 dhe H2O Digjen ne prani te O dhe produktet e djegies jane CO2 dhe H2O Digjen ne prani te O dhe produktet e djegies jane CO2 dhe H2O Veprojne me halogjent.Nuk veprojne me permanganatit e kaliumit dhe me ujin e bromit Veprojne me halogjent permanganatit e kaliumit dhe me ujin e bromit Veprojne me halogjent permanganatit e kaliumit dhe me ujin e bromit Ndodhen ne gjendje te gazte te lenget dhe te ngurte Ndodhen ne gjendje te gazte te lenget dhe te ngurte Ndodhen ne gjendje te gazte te lenget dhe te ngurte Gjenden ne perberje te naftes dhe te gazit natyror Gjenden ne perberje te naftes dhe te gazit natyror Gjenden ne perberje te naftes dhe te gazit natyror Perdoren ne sintezea te ndryshme substancash organike tretesve organike Perdoren ne sintezen e PVC polietilenit masave plastike etanolit fijeve poliakrilikeetj Perdoren ne sintezen e kaucakut sintetik benzenit tretesave organike lendeve plastike PVC

31. Hidrokarburet Aromatike Quhen Ndryshe arene dhe kane strukture ciklike . Hidrokarburet aromatike perbejne nje grup te vecante .Ato quhen aromatike per shkak te erse qe kane.Perfaqesuesi kryesor I grupit te areneve eshte benzeni formula mlekulare e te cilit eshte C6H6 .Sic shihet te formula molekulare per cdo atom karbon kemi nje atom hidrogjen. Dime se atomet e karbonit ne perberjet organike shfaqin valencen 4 . Atehere cdo atom karbon te benzeni formon nje lidhje njefishe me hidrogjenin, nje lidhje tjeter njefishe me atomin e karbonit fqinje nga njera ane dhe nje lidhje dyfishe me atomin e karbonit fqinje ne anen tjeter.Duke pasur parasysh qe gjithsej jane 6 atome karbon te cilet 2 e nga 2 formojne nga nje lidhje dyfishe gjithsej kemi 3 lidhje

32. Duke hequr nga formula e benzenit nje atom hidrogjen marrim radikalin fenil C6H5-.Dime se per cdo cift elektronesh paraqitet me nje vije. Sipas struktures benzeni paraqitet si hidrokarbur i pangopur por ne te vertete ai nuk shfa1qe pangopshmeri.Kjo shpjegohet me ndryshimin e pozicioneve e lidhjeve dyfishe te cilat nuk jane fikse ,Nga kjo del qe giftet elektronike nuk u perkasin atomeve te vecanta te benzenit.Si rezultat I delokalizimit te tyre unaza e benzemit forcohet. Lidhjet dyfishe te benzeni nuk jane me te njejtat karakteristika si tek alkanet.Benzeni nuk e cngjyros ujin e bromit dhe tretesiren e permangantit te kaliumit

33. Vetite fizike dhe kimike te Benzenit Benzeni eshte leng pangjyre me ere karakteristike I cili nuk tretet ne uje .Eshte tretes I mire organik. Karakteristike per benzenin jane reaksionet e zevendesimit Katalizator Vepron me acidin sulfurik te perqendruar dhe jep acidin benzenosulforik Vepron me nje perzierje te HNO3 me H2SO4cc dhe jep nitrobenzenin H2SO4cc Benzeni e ka te veshtire te hyje ne reaksion adicioni por ne kushte te vecanta duke u ndricuar me nje drite te forte ultravjollce adicionon klorin duke formuar

34. Perberjet policiklike aromatike Perberjet policiklike aromatike kane ne strukturen e tyre 2 ose meshume cikle benzoike , te lidhura midis tyre me brinje te perbashketa.Keto quhen arene me cikle te kondensuara.Perfaqesuesit me te rendesishem jane 1: Naftaleni C10H8 2: Antraceni C14H10 3: Fenantreni C14H10

35. Nafta dhe Gazi natyror Nafta dhe gazi natyror jane produkte te formuara nga shperberjae mbeturinave biologjike bimore dhe shtazore, te grumbulluara ne fundin e deteve. Keto produkte me pas migrojne nepermjet hapesirave nentokesore dhe perqendrohen ne shtresat me te siperme te kores se tokes. Nxjerrja e naftes behet nepermjet puseve te naftes. Shpimi I nje pusi behet me sonda te posacme .Ne fillim del gazi natyror, I cili qendron siper shtreses naftembajtese dhe pastaj nafta.

36. Nafta Nafta eshte perzierje e lengshme me ngjyre kafe ne te zeze (ka edhe nafte me ngjyre te celur), e perbere nga hidrokarbure te gazta , te lengete he te ngurta.Ato jane alkane , cikloalkane dhe arene.Ne nafte ka edhe perberje organike te cilat permbajne squfur oksigjen dhe azot. Perberjet organike te naftes kane pika vlimi qe fillojne nen 0 grade C dhe arijne mbi 500 grade C. Perpunimi I naftes fillon me ndarjen e saj ne perberje qe valojne ne kufij te caktuar temperature .Procesi ne kete rast quhet distilim I thyesuar ose kreking. Produktet kryesore qe dalin prej krekingut jane gazi benzina llojet e vajgurit gazolina etj.Perpunimi I thelle I naftes behet ne kullen e distilimit ne prani te katalizatoreve te pasacem ne molekula me te vogla te dobishme .Ky

37. Pr naftn n vendin ton sht folur q nga historiant e lasht, ata i kan trajtuar produktet e nafts si zjarre shekullore q jan shfaqur n Apollonin e Fierit. Por n fakt ato nuk kan qen n Apolloni, por sht folur pr t, sepse n kohn e lasht Apollonia njihej, n t vrtet bhet fjal pr zjarre shekullore t shfaqur diku n Mallakastr, aty ku edhe m von sht zbuluar edhe vendburimi i Cakranit dhe ai i bitumit t Selenics, pra diku midis Mallakastrs dhe Selenics. Kur thuhet zjarre shekullore, duhet nnkuptuar shprthime t fuqishme zjarri n hapsir, q n at koh interpretoheshin si dukuri nga perndia. Q ather njihen shfaqjet e nafts n vendin ton, por puna

38. Pun e mirfillt shkencore sht br nga viti 1913 pr t evidentuar kto shenja nafte dhe mundsit q ka pasur vendi jon pr t pasur naft dhe gaz. Nga italiant jan rregjistruar daljet e nafts n perndim t Kuovs, n Selenic, n Patos dhe rreth vitit 1914, gjeologt e ushtris italiane q ishte n Sazan vun re n det shenja nafte dhe duke i gjurmuar kto shenja, se nga kishin ardhur vun re se ato vinin nga lumi i Shushics, i cili kalon n Drashovic. Natyrisht italiant jan treguar mjaft t interesuar dhe n vitin 1914 vendosn t shpojn pusin e par, i cili u quajt Rexhina Maria n nderim t mbretreshs s Italis me t njjtin emr. Pusi i par sht shpuar deri n rreth 200 metra dhe dha naft shum t mir. Pas ktij rezultati italiant filluan t ken nj interes t jashtzakonshm dhe nga viti 1924, n nj kongres ndrkombtar u bn t njohura shenjat e nafts n vendin ton q ishin n Patos, Kuov dhe Drashovic. Shqipria, q ishte nj vend i patrajtuar dhe i panjohur, u b nj vend me interesa shum t mdha pr shkak t bindjeve pr perspektivn e nafts. N vitin 1925 kur ishte qeveria e Zogut n fuqi, qeverit e shum vendeve ato angleze, italiane, franceze, kan ardhur dhe kan krkuar konensione dhe iu sht dhn nj siprfaqe e konsiderueshme q nga Tepelena, Memaliaj e deri n Shkumbin, siprfaqe n t ciln prfshiheshin edhe daljet siprfaqsore tbitumeve. N vitet 1930- 1932 italiant morn n dor t gjitha krkimet e nafts n Shqipri dhe deri n lirimin e vendit ata organizuan dhe drejtuan t gjitha krkimet e nafts dhe hodhn bazat e zbulimeve. Mund t thuhet se punimet e tyre kan qen mjaft t suksesshme dhe serioze. N 1927 filluan shpimet e para n Kuov, ku ka qen nj gjeolog botrisht i njohur, Stanislav Zuber polak me origjin, por ishte i angazhuar nga shoqria italiane e nafts. Ai ka zbuluar Kuovn, e cila filloi t prodhoj q nga viti 1927 dhe n prag t lirimit n vitin 1943, ky vend realizoi nj prodhim maksimal t nafts 200 000 ton, m von pas

39. Pas lirimit duhej ringritur i gjith kantieri. Punimet jan drejtuar nga Zuberi, i cili qndroi n Shqipri, ka pasur edhe inxhinier shum t zot shqiptar si ishte Sherif Toptani, i cili ka drejtuar punimet derisa u rimkmb gjithka. Nga vitet 1950 prodhimi i nafts u rrit s teprmi, u ndrtua edhe kantieri i Patosit dhe deri n vitet 1970-1975 u zbuluan mjaft vendburime nafte, tashm nga shqiptart. N krahasim me paralirimin, sot jan shum vendburime t zbuluara n ranor, n glqeror etj. Mbase jan njohur edhe njerzit nprmjet flaks q kan par n qiell gjat aksidentit n Drenov t Mallakastrs. Rezervat e nafts n vend gjykohet q jan rreth 400 milion ton, prej ktyre jan nxjerr rreth 45-50 milion ton deri tani. Nuk bhet fjal pr t`u krahasuar me paralirimin, sepse jan sasira kolosale t zbuluara nga gjeolog shqiptar natyrisht duke prfituar edhe nga prvoja e t huajve. Prodhimi maksimal n vendin ton sht arritur n vitin 1974 prej afrsisht 2 milion e 100 mij ton n vit. At vit ka pasur nj kriz botrore pr naft dhe mimi i saj sht rritur deri n dhjetfishin e saj. Ky ka qen prodhimi pik n vendin ton. Deri n vitin 1990 nuk ka pasur shum zbulime, sepse nuk ka patur investime pr krkimet. N vitin 1990 prodhimi i nafts shnonte 1 milion e 100 mij ton. Tranzicioni bri q prodhimi i nafts t ulet shum dhe sot ky prodhim shkon n 300-350 mij ton. Nevojat e vendit

40. Nafta n sistemet shteterore Rndsia e Nafts dhe derivateve t saja prpos vlers shoqrore ka edhe vler strategjike. Pas krizs s nafts t shkaktuar nga konflikti i Ligs arabe ne vendet e tjera n vitet 70-80 shum shtete t bots kan nxierr ligje q parashikojn rezervat shtetrore t nafts. Me kto ligje regullohet veprimi me rezervat strategjike dhe emergjente t nafts. N Kosov pr kriza t ndryshme jan prcaktuar Rezervat strategjike t derivateve t nafts sasi e derivateve t nafts t krijuara, t vendosura dhe t ruajtura n vende t caktuara, t cilat prdoren dhe shfrytzohen pr furnizim pr nevoja dhe n rrethana t veanta t parashikuara me ligj si dhe Rezervat emergjente t derivateve t nafts sasi e derivateve t nafts t dedikuara pr prdorim n raste t fatkeqsive t mdha natyrore, shoqrore dhe katastrofave teknikoteknologjike [. Nafta u formua nga bimt dhe kafsht t cilat para milionavjetsh kan jetuar n ujra e deteve, t liqeneve dhe oqeaneve. Lndtorgnaike t ktryre mbetjeve, nn veprimin e temperatures dhe shtypje ss lart, paparanin e okisigjenti, e

41. Prbrja e nafts Prbrsit kryesor t nafts jan hidrokarburet.Kryesisht arenet, alkanet dhe cikloalkanet.N naft gjenden dhe komponime q pmbajn okigjen, azot dhe squfur. Komponimet e azotit dhe squfurit i japin nafts er jo t kndshme . Vetit Nafta e paprpunuar sht lng me ngjyr kafe n t zez, por edhe me ngjyr t celt. sht m e leht se uji dhe nuk tretet n t. Nuk ka pike vlimi t caktuar. Vetit fizike t nafts varen nga pbrja kimke e saj.Eshte perzierje e perbere qe formohet nga gjallesat e vogla bimore e shtazore qe jane shtresuar para miliona vitesh ne fund te deteve te ceketa Nafta nuk qendron aty ku formohet por leviz neper shtresat poroze te nentokes (rranore ose gelqerore). Nen nafte qendron uji kurse mbi te gazi natyror

42. Prpunimi I nafts Nafta nxirret nga thesllsit e ndryshme t toks. Ajo del vet n sipfaqe t toks, n form curili, nse sht nn shtypje t gazeve. Mirpo presioni i gazeve shpesh here nuk sht I mjaftueshm, prandaj duhet ushtruar presion artificial nga jasht. Nafta kalon npr tri faza : 1. Pasttrimi nga uji, nga rra, dhe paparsttit e tjera, me ndihmn e naftsjells, t cisternave, kamionve t transportit hekurudhor ose t tankerve transportohet deri n rafineri. 2. Distilimi fraksional i nafts Distilm fraksional quhet ndarja e nj przierjesh komponimesh n thyesa distilimi, q vlojn n kufij t caktuar t temperatures. 3. Prpunimi I thell I produkteve t prfituara nga distilimi fraksional me process hidropastrimit, reformimit dhe krekingut. Hidropastrimi.sht process q largon prbrjen e squfurit nga nnproduktet e nafts sepse shkatkon brejtjen e motorit dhe ndotjen e mjedisit. Largimi i squfurit bhet me hidrogjen. Procesi zhvillohet n prpani t katlaizatorve. Reformimi.sht process q shrben pr prmismin e cilsis s benzines. Kjo behet me shndrrimin e alakneve ne varg t degezuar n cikloalkabne dhe arene. Krekingu.sht process gjat t cilit bhet shprbrja e alakaneve me

43. Gazi Natyror Gazi natyror perbehet kryesisht nga metani por permban edhe etan propan dyoksid karboni sulfur hidrogjeni etj. Sa me e larte te jete perqindja e metanit aq me e larte eshte vlera e gazit natyror.Vendi yne eeshte I pasur me vendburime tokesore dhe detare te naftes dhe gazit.Perpunimi I tyre behet ne uzinen e naftes ne Ballsh. Nenproduktet qe dalin nga perpunimi I thelle I naftes dhe gazit natyror kane nje rendesi te madhe ne jeten e perditshme.Industria e naftes tashme eshte moderne , por krahas zhvillimit te saj , rritet dhe ndotja e mjedisit.Substancat helmueze qe clirohen gjate shpimit te puseve te naftes , nxjerrjes dhe perpunimit te saj, derdhjeve gjate transportit , zjarreve ne puset e naftes perbejne nje rrezik te madh per gjallesat dhe mjedisin. Shoqerite e nxjerrjes dhe perpunimit te naftes kudo ne bote duhet te marrinmasa teknikete vazhdueshme per ruajtjen dhe

44. Ndotja e shkaktuar prej hidrokarbureve

45. Ndotja e ajrit Ndotja e ajrit sht ndotja e atmosfers, domethn shtimi i substancave (ndots) n atmosfer q n kushte normale nuk do t ekzistonin. N koht moderne, ndotja sht shpesh nj rezultat i aktivitetit njerzor. Ndotja e ajrit nga njeriu sht shkaktuar kryesisht nga tre aktiviteteve t tij, industris, transportit dhe urbanizimit. N nj qytet tipik, industria sht prgjegjse pr 50% t ndotjes s ajrit, transporti 35%, ndrsa urbanizimi 15%. Statistikat dhe rreziqet Njeriu eshte pjese perberese e natyres.Organizata Botrore e Shndetsis deklaron se 2,4 milion persona vdesin do vit nga shkaqe t lidhura n mnyr direkte me ndotjen e ajrit, 1,5 milion nga kto vdekje i atribuohet ndotjes s ajrit n vende t mbylluar, q zakonisht njihen si vendet me ajr t pastr. Gjat nj viti ka m tepr vdekje nga ndotja e ajrit se sa nga aksidentet automobilistike. 310.000 Evropian vdesin do vit nga ndotja e ajrit. Agjencia e Mbrojtjes s Mjedisit n ShBA deklaron se nse miratohen ndryshimet e propozuara nga vet ajo n karburantet e makinave do t ket 12.000 vdekje t parakohshme m pak, 15.000 infrakte m pak, 6.000

46. Disa nga smundjet e lidhura me ajrin e ndotur jan : Kanceri Smundje zemre dhe rreziku per atak Smundje mushkrie si cirroza dhe Emfizema Azma Pneumonia dhe komplikacionet e saj Bronkiti dhe pneumonia Alergji t lidhura me aparatin respirator Dhimbje koke dhe migren te vazhdueshme

47. N t vrtet edhe ura e Hoxhares n Topoj sht kthyer n vend pr grumbullimin e mbetjeve hidrokarbure q vijn nga zonat naftmbajtse t Ballshit e Patosit. T dhnat e fundit bjn fjal pr m shum se 1 ton mbetje hidrokarbure t derdhura n kanalin e Roskovecit. Autoritetet lokale thon se e kan t pamundur t kryejn pastrim tjetr t kanalit dhe t parandalojn ndotjen e zons, pasi vetm pak koh m par u b pastrim rrnjsor. Por rrjedhjet e shumta t nafts dhe nnprodukteve t saj vazhdojn t shkaktojn probleme serioze edhe pr jetn e banorve n t gjith qarkun e Fierit. Banort q jetojn n zonat naftmbajtse ankohen se prdit ka rrjedhje t nafts s paprpunuar n ambiente t hapura, gj q shkakton probleme t shumta me shndetin e tyre. T gjith kta t fundit vuajn me problemet e karbonit n gjak. Ndrkoh q kt vit ndotja u ka sjell dmtime t shumta edhe n t mbjellat. Jemi t dnuar nga Zoti. I gjith kanali nga i cili ne mund t marrim uj pr vaditje sht i ndotur. Nuk dim ku t ankohemi pr

48. T gjitha kompanit e nafts derdhin tonelatat t tra nafte duke na shkatrruar jetn prdit, ka deklaruar Fatmir Malaj nga Topoja. Ndrkoh burime nga kompanit e nafts bjn me dije se amortizimi i depozitave t dekantimit t ndrmarrjeve t prodhimit t nafts dhe tubacioneve q bjn transportin e saj nga vendburimet n uzinn e prpunimit t Ballshit, ka br q derdhjet t shtohen gjithnj e m shum. Ndotja n t gjitha kto zona problematike bhet e padurueshme n mbrmje dhe n ort e para t mngjesit. Nga ana e Agjencis s Mjedisit sht deklaruar se kompanit ndotse t mjedisit n rrethin e Fierit, ARMO dhe ALBETROL jan vn n syrin e Ministris s Mjedisit. Sipas burimeve zyrtare t Agjencis s Mjedisit n Fier niveli i ndotjes dhe ankesat e banorve t zonave prkatse jan drguar n nj relacion t detajuar pran Ministris s Mjedisit. Kemi nisur gjithka pran ksaj ministrie. Kemi detajuar edhe ndotsit q lirohen nga nafta dhe hidrokarburet dhe jemi n pritje. N kto raste kompanit ndotse gjobiten me

49. Ndotje e lart e mjedisit nga nafta. Ligj pr parandalimin e aksidenteve industriale. Edhe pse Shqipria deri tani nuk sht prballur me situata mjedisore te renda t shkaktuara nga industria, eshte aktuale ndotja qe vjen nga nafta ne zonen naftembajtese te Patos Marinzes, por dhe ne grykederdhjen e Semanit. N zon vrehet ngarkes e ajrit me substanca hidrokarbure volatile, sulfide te hidrogjenit apo okside te squfurit dhe gjendje shndetsore e banorve e ndikuar negativisht nga gjendja mjedisore e zones, kryesisht cilesia e ajrit dhe ujit t pijshm t zons, veren nje studim i ndermarre ne fund te vitit kaluar. Rreziqet e mdha mjedisore, potencialisht t mundshme,

50. Historia botrore ka njohur shum aksidente t shkaktuara nga substancat e rrezikshme sikurse jan aksidentet e ndodhura n vende t zhvilluara industriale si Flixborough (Britani), 1974, Seveso (IT), 1976, Bhopal (India), 1984, Basel (Sandoz), Sitzerland, 1986, Mexico City, Mexico, 1986, Toulouse (FR), 2001, Texas City (USA), 2005, Buncefield (UK), 2006, etj. Vetm pr periudhn 1984 2009 kane ndodhur rreth 603 aksidente, ku rreth 70% per shkak te keqmenaxhimit, 10% kane shkaktuar deme mjedisore dhe 66 % plagosje dhe vdekje. Ndrkoh, n vendin ton zhvillimi i sektorve t industris, si ajo nxjerrse dhe prpunuese e nafts, industria e prodhimit t imentos, apo e elikut, etj, ka impakt n mjedis. Nisur nga kjo ministria e Mjedisit ka ndrmarr hartimin e nj projektligji pr marrjen e masave pr parandalimin e ktyre aksidenteve t mudshme, apo dhe minimizimin e pasojave n rast aksidenti. Ky projekt ligj trajton eshtje qe lidhen me Kontrollin e Rreziqeve nga Aksidentet Madhore, dhe transpozon plotesisht Direktiven 96/82/EC per kontrollin e rreziqeve nga aksidentet madhore, qe perfshijne substancat e rrezikshme, duke perbere bazen per hartimin e akteve te tjere nenligjore

51. Fusha naftmbajtse e Patos Marinzs Fusha naftmbajtse e Patos Marinzs sht nga m t mdhat n Europ sa i takon rezervave t nafts n brendsi t kontinentit. Por, nga ana tjetr, sipas te raporti te vitit te kaluar, industria e nafts n zon nuk sht menaxhuar sipas standardeve mjedisore, duke e renditur zonn prkrah rrjetit t vatrave t nxehta mjedisore (hot spote) q kan nevoj pr ndrhyrje dhe rehabilitim. Studimi pr vlersimin e gjendjes mjedisore dhe shndetsore t zons Patos Marinzs arriti t bnte nj vlersim t qart t shtrirjes s problemit t ndotjes dhe nevojs pr ndrhyrje.

52. Nga studimi rezultoi se n kt zon sht e pranishme ndotja e toks, ku ekzistojn rreth 1480 pellgje llumrash nafte, ne nj siprfaqe prej rreth 95 ha dhe duke prbr edhe nj ekspozim t hapur t banorve ndaj ksaj ndotje. Sa i takon ndotjes s ujrave siprfaqsore vlersohet se rreth 117 km trupa ujore jan t ndotura nga substancat/polimeret e nafts, ku prfshihen ujrat e lumit Gjanic, Seman dhe prrenjeve t zones. Kjo gjendje e ujrave prbn rrezik direkt per zinxhirin ushqimor bujqsor, si pasoj e prdorimit t ujit pr ujitjen e tokave. N zon vrehet dhe ngarkes e ajrit me substanca hidrokarbure volatile, sulfide te hidrogjenit apo okside te squfurit. Sa i takon biodiversitetit, vlersohet se duke prkeqsuar kushtet fiziko kimike t burimeve natyore, sidomos ujrave siprfaqsore, jan ndikuar

53. Nga ana tjetr, vrehet nj gjendje shndetsore e banorve e ndikuar negativisht nga gjendja mjedisore e zones dhe kryesisht cilesia e ajrit dhe ujit t pijshm t zons. Sa u takon dmeve ekonomike, gjendja mjedisore dhe shndetsore ndikon direkt n sistemin e prodhimit ekonomik t zons, rendimentin e ult t prodhimit bujqsor dhe rritjen e shpenzimeve pr kujdesin shndetsor. Fusha e Patos Marinzs, me siprfaqe prej rreth 160 km2, u zbulua fillimisht n vitet 1928 dhe q ather sht shfrytzuar me ritme dhe teknologji t ndryshme. Ky shfrytzim rreth 80 vjear i fushs ka patur prfitimet e tij ekonomike, por gjithashtu ka shkaktuar edhe nj gjendje t paprshtatshme mjedisore q vrehet lehtsisht n terren. Fusha e Patos Marinzs ndodhet n rajonin e Fierit, nj nga rajonet me pozicion t lakmueshm, i vendosur ndrmjet dy lumenjve me rndsi t madhe, sikurse

54. Ndotja nga nafta n Fier, masa nga Drejtoria e Mjedisit Ndotja e mjedisit nga subjektet q operojn n fushn e hidrokarbureve dhe pr nxjerrjen e nafts ka angazhuar edhe m shum inspektort e Drejtoris s Mjedisit n Fier. Ankesat e vazhdueshme t banorve t zones pr ndotjen e mjedisit, przierjen e burimeve t ujit me naftn bruto, apo edhe zhurmat e subjekteve private q nxjerrin lndn djegse kan detyruar Drejtorin e Mjedisit t ndshkoj kto subjekte me 8 gjoba pr 6 mujorin e ktij viti. Sipas kreut t Mjedisit t qarku Fier, Saimir Hoxha edhe subjekte t tjera kane marre vrejtje paralajmeruese per masa administrative n rast se do t konstatohen shkelje. Hoxha thot se ka bere nje kallzim ne Prokurori per ndjekje penale lidhur me ndotjen mjedisore qe ndodhi para disa kohesh ne komunen Zharez, si dhe pr ndotjen e nje rezervuari nga hidrokarburet ne fshatin Kash ne komune

55. Ndotja nga nafta, rrezikohet Evropa Kjo nuk eshte thjesht nje ceshtje rajonale per jeten e kafsheve detare. Ujrat e ndotura do te prekin edhe Arktikun dhe mund te mberrijne deri ne Europe. Kompania British Petrolium eshte treguar e papergjegjshme gjate kerkimeve te saj per nafte ne Gjirin e Meksikes, u shpreh Karl Safina, kreu i institutit Oqeani Blu. Specialistet e mjedisit raportuan para Kongresit Amerikan per pasojet e ndotjes ne Oqean. Ata deklaruan se ende nuk mund te percaktohen saktesisht demet nga karburanti i derdhur ne det dhe se nuk dihet akoma sasia qe clirohet cdo sekonde prej pusit te naftes se kompanise British Petrolium ne Gjirin e Meksikes. Nderkohe qe Presidenti amerikan, Barak Obama, do t emroj senatorin Bob Graham dhe ish- kreun e Agjencis pr Mbrojtjen e Mjedisit, Uilliam Reilli pr t drejtuar komisionin q do hetoj derdhjen e nafts n Gjirin e Meksiks. Komisionini sht dypartiak dhe do t hetoj detajet e asaj q eshte konsideruar si katastrofa m e keqe mjedisore n SHBA.

Hidrokarburet e ndotja shkaktuar prej tyre

Science