Top Banner

of 22

Gramatyka+Opisowa+Notatki (Pierwszy Drugi)

Jul 16, 2015

Download

Documents

Monika Domanska
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript

Gramatyka OpisowaRok I, semestr 1 i 2 Dr Renata Barzycka

Literatura: Peter Roach English Phonetics and Phonology Chapter 1, 2 and 3 from An Introduction to Contemporary Linguistics by OGrady, Dobrovolsky & Katamba Szpyra, Sobkowiak Workbook in English Phonetics

Troch definicji:Prescriptive / normative grammar gramatyka praktyczna, zestaw zasad, ktrych musisz przestrzega. Tym si nie zajmujemy. Descriptive grammar gramatyka opisowa, opisuje jzyk takim, jakim jest. To nas interesuje. Linguistic theory = grammar, a general view upon language, has a predictive power. Prbuje sformuowa prawa, zasady, ktre pozwol przewidzie fenomeny, ktre mog wystpi. Jest wiele szk dwie podstawowe to: Universalists twierdz, e istnieje uniwersalna gramatyka i wszystko da si przetumaczy Linguistic relativity (linguistic determinism) Whorf, Sapir nasze mylenie jest ograniczone gramatyk naszego native language. Niczego nie da si przetumaczy. Chomsky wyrnia linguistic competence, czyli linguistic theory, czyli to, co siedzi nam w gowie, nasz teoretyczn znajomo jzyka, oraz linguistic performance, czyli to, co produkujemy, nasz praktyczn znajomo jzyka. To, co robimy, to structural description of English. Przechodzimy od detali do general laws.

Hierarchical order of analysis:(Lecimy od najmniejszych do najwikszych) 1. Phonetics sounds, our raw material 2. Phonology more abstract, zajmuje si tylko tymi dwikami, ktre s linguistically important, patterning of sounds, a system 3. Morphology words, the structure of word 4. Syntax the structure of sentence 5. Semantics the meaning of words and sentences Niektrzy dorzucaj jeszcze szsty poziom: 6. Pragmatics context, speaker meaning, what is meant by the sentence

Phonetics, Phonology:Phonetics i Phonology zajmuj si articulation and perception of sounds. Podzia: Articulatory how a sound is produced Auditory the perception of sound Acoustic the physical parameters of sounds Mamy synchronic approach to language zajmujemy si tym, co jest teraz. Jest to przeciwiestwo diachronic approach, badajcego jak jzyk zmienia si w czasie.

Sound = phone the unit of analysis. Bdziemy opisywa distinctive/contrastive features of sound, czyli te, ktre maj wpyw na odbir dwikw, pozwalaj je odrni.

The sound producing system:Powietrze moe by wprawiane w ruch w lungs, larynx i mouth. Lungs pulmonic i to s wszystkie dwiki w angielskim. Larynx laryngeal / glottalic Mouth velaric Direction of flow: Egressive out (i oczywicie tak si normalnie mwi) Ingressive in Vocal cords, czyli struny gosowe, s odpowiedzialne za phonation. Midzy strunami gosowymi jest glottis i jej stan, czyli glottal state powoduje, e dwik jest voiced (kiedy jest close), albo voiceless (kiedy jest wide open). Kiedy jest cakiem zamknita, nastpuje glottal stop. To wszystko to byy subglottal cavities, a to s supraglottal cavities s one odpowiedzialne za sound quality, czyli to, co czyni a a: Pharynx (gardziel) pharyngeal cavity, ale tych dwikw w angielskim nie ma Mouth = oral cavity Nose = nasal cavity Velum, czyli podniebienie mikkie, moe blokowa dostp do nasal cavity kiedy jest opuszczone. Mamy wtedy velic closure i produkowane s oral sounds, bo powietrze ucieka tylko ustami. Kiedy velum jest podniesione, produkujemy nasal sounds (tylko nosem) i nasalised sounds (nosem i ustami). Nasalised sounds in AmE: w sowach z francuskiego s, np. genre, restaurant etc. Fonetyczny podzia dwikw: Dwiki dziel si na: Vocoids (vowels & semi-vowels j, w) open passage, no friction, open approximation Contoids (consonants) obstacle, close approximation Zarwno vocoids, jak i consoids mog by syllabic, lub non-syllabic. Articulators mog by active (jzyk), albo passive (caa reszta). Lista: Lips (bi)labial sounds Teeth dental sounds Alveolar ridge (gums) alveolar sounds Hard palate palatal sounds Soft palate (velum) velar sounds Uvula uvular sounds Podzia gosek j. angielskiego ze wzgldu na place of articulation:

(Bi)labial Labiodental Alveolar Palato-alveolar Palatal Velar Uvular

Tongue parts: Tip (apex) Blade ta cz zaraz za tip Front Back Root (blade, front, back i root s czasem grupowane jako dorsum body) Apical sounds czubkiem robione, a dosal dorsum. Parameters of sound: Voicing Place of articulation Manner of articulation Ze wzgldu na manner of articulation, dwiki dzielimy na obstruents i sonorants. W obstruents jest stricture, czyli obstacle to the air, a sonorants tego generalnie nie maj. Dla obstuents voicing jest distinctive feature, dla sonorants nie uznajemy je za phonologically voiced.

Obstruents: Stops/plosives Fricatives Affricates

Stops/plosives:

Czyli si zwa, potem jest occlusion/stop complete blockade, a potem nastpuje plosion. VOICELESS/VOICED: P, B bilabial plosives T, D alveolar plosives K, G velar plosives Fricatives:

Czyli si robi takie narrowing, ale nie ma cakowitego zamknicia. VOICELESS/VOICED:

F, V labio-dental fricatives , - interdental fricatives S, Z alveolar fricatives , - palato-alveolar fricatives (jest jeszcze H glottal fricative, ale to jest dziwny dwik) Affricates:

Czyli jest stop, ale potem nie ma plosion, tylko jest narrowing, czyli takie plosive+fricative VOICELESS/VOICED: T, D - jedyne dwa contrastive Fonetycznie wyrniamy jeszcze: TR, DR ale one nie s phonologically contrastive, dla nas to jest sequence of sounds Voicing mona straci czasem (albo zyska), dlatego wymylono inny podzia wedug napicia mini. Voiceless to inaczej fortis, czyli strong, a voiced s lenis, czyli weak. I to si nie zmienia fortis zawsze jest fortis. Strident sounds (goski syczce): [s], [z], [], [], [t], [d].

Sonorants (vowels, semi-vowels, nasals, l & r):Te takie troch zamknite: Nasal to s w sumie stopy, jak plosives, ale z velic closure Lateral partial occlusion, czyli powietrze bokami ucieka. Jest w angielskim tylko jedna taka goska, L (voiced alveolar) Trill/roll seria uderze czym o co, np. uvula uderza w co tam moe Tap/flap jedno uderzenie czym o co Open approximation: Vowels nie ma przeszkody dla powietrza Mixed articulation: a) Semi-vowels: J (palatal) i W (labiovelar) b) Frictionless continuant (no friction) R (post-alveolar in British, retroflex in American)

Plosives modifications:De-voicing of plosives: Mamy tylko trzy voiced plosives (b, d, g) i s one fully voiced tylko pomidzy dwoma innymi voiced dwikami. Zazwyczaj s to dwie samogoski, ale nie zawsze (np. sudden: [sdn]). W kadej innej pozycji s partially devoiced. Shortening of vowels: kiedy na kocu sowa znajduje si fortis plosive, poprzedzajca go samogoska zostaje skrcona. Lenis z kolei wydua. P, t i k mog te opcjonalnie de-voice wystpujce po nich glides (j i w), oraz liquids (l i r): [prei], [pju:ni] Aspiration:

Mamy tylko trzy voiceless plosives (p, t, k) i kiedy znajduj si one przed stressed vowel, obowizkowo trzeba zrobi aspiration: [pht], [phi]. Aspiration przed innymi samogoskami jest optional. Jeli plosive jest poprzedzone przez s, aspiration znika. Modifications of release, incomplete release: Przed noswk robi si nasal release: [sdn] Przed lateral robi si lateral release: [mIdl] Incomplete release si robi na ostatniej pozycji ([dog]), albo przy skupisku (cluster) plosives ([kt] [k] nie ma kocowej fazy, a [t] pocztkowej). Klasyczne nasal i lateral release robi si tylko przy homorganic sounds, czyli takich, ktre maj to samo place of articulation. W przypadku nasal release s to p/b + m, t/d + n i k/g + . My si nie musimy tym specjalnie przejmowa, dla nas jest tylko jedno nasal release. Affrication: Wystpuje w plosives na initial position before a stressed vowel. Its optional. Zamast cakowitego release robi si affrication: would you like some tea? z tego t si prawie ts robi. Glottaling: Robi si glottal stop taki przed, po, albo zamiast fortis plosives: a) preglottalisation: p, t, k stop talking to me! b) total glottaling (glottal replacement): don do it! c) glottal reinforcement: p, t, k (jest typowe dla final position i plosive clusters). Glottaling jest optional. Modifications of the place of articulation: 1. [p], [b] normalnie s bilabial, ale mog opcjonalnie sta si labiodental. To jest intrinsic (context-dependent) assimilation (jeden dwik przejmuje waciwoci innego) i jest phonostylistic (zalene od tempa mowy i register): obvious v jest labiodental i niejako w oczekiwaniu na nie b te staje si labiodental. Moe si to te dzia pomidzy sowami: soup for... 2. [t], [d] maj a trzy obligatory intrinsic variants! Normalnie s alveolar, ale przed dental sounds staj si dental (eigtth [eIt]), a czasem bywaj post-alveolar (country). Te trzy warianty s mutually exclusive i complementary razem tworz wszystkie moliwe rodzaje tych dwikw. 3. [k], [g] nie podlegaj assimilation, ale mog troch zmienia place of articulation. S advanced przed front vowels (key) i retracted przed back vowels (cool).

Affricates modifications:[t], [d] s palato-alveolar i to si nie zmienia. Podobnie jak ze wszystkimi obstruentami, [d] jest fully voiced tylko pomidzy dwoma voiced dwikami (np. [ddIz]). S zawsze fully released, nawet jeli tworz zbitk (np. judge charles) Opcjonalnie mog by glottalised: nature [neIt], teacher [ti:t] [tr], [dr] s post-alveolar i to si nie zmienia. W [tr] goska [r] jest devoiced: train - [treIn]

Fricatives modifications:

Z nimi jest prosto, bo nie maj wariantw. Odnosi si do nich oglna zasada, e s fully voiced tylko midzy dwoma voiced dwikami: never [nev]. [] ma limited distribution. Nie wystpuje nigdy na pocztku sowa i bardzo rzadko na kocu (nie dotyczy to obcych sw, jak genre)

Inne ciekawostki:[h] fonetycznie jest traktowane jako vowel bo ma open approximation. Ma takie samo place of articulation jak nastpujca po nim samogoska. Fonologicznie traktowane jest jako consonant, bo nie tworzy sylab. Wystpuje na pocztku sowa, czasem w rodku, ale nigdy na kocu. Zasady wsplne dla wszystkich spgosek: rules of voicing i zmiana dugoci poprzedzajcego je dwiku. [s] affects the voicing of nasals (optionally): smoke. To jest minor detail.

Sonorants Nasals modifications:[m] normalnie jest bilabial, ale opcjonalnie nastpuje regressive assimilation of place przed labiodentalami i robi si labiodental variant []. Comfort [kft] [n] podobnie jak [t] i [d], czyli jego homorganics, ma trzy obowizkowe warianty: normalnie jest alveolar, ale moe te sta si dental (tenth), albo post-alveolar (przed [r], [tr] i [dr], np. hundred). Ma te opcjonalny wariant labiodental: [] (ten sam, co w [m]), np. conference. Przy [n] na kocu sowa czsto nastpuje assimilation. [] nie ma wariantw, ma tylko coarticulation jak [k] i [g] moe by retracted albo advanced. Nasals wystpujce po [s] mog by optionally devoiced. Tak, jak zwykle, fully voiced s tylko pomidzy dwoma voiced dwikami. Nastpujce po nich spgoski mog skraca nasale. Z kolei nasale mog wydua poprzedzajce je samogoski. Syllabicity of nasals: wszystkie nasals mog tworzy sylaby jeli poprzedza je obstruent. Najczciej dzieje si tak z [n], np. [min].

Laterals modification:[l] podobnie, jak [t], [d] i [n] jest alveolar, wic ma trzy obligatory intrinsic variants. Przed dentalami robi si dental (health), a przed post-alv jest post-alv (poltry, ball-room). Niestety, ma te extrinsic obligatory variants: Moe by clear albo dark: Clear jest tylko przed samogoskami (looser), a dark [] w kadym innym miejscu (apple). W American English wszdzie jest dark. Moe by devoiced albo voiced. Devoiced jest po [p], [t] i [k], a voiced w kadym innym miejscu. [l] wydua nastpujc przed nim samogosk, ale nastpujcy po nim obstruent moe go z kolei zmienia. [] cofa front vowels, albo pierwsz cz diphtonga: [fi:t] vs. [fi:l].

Frictionless continuant modification:

[r] jest post-alveolar i place of art. mu si nie zmienia. Za to zmienia si manner of art. Normalnie jest frictionless continuant, ale w [tr] i [dr] staje si fricative. Optional variants: moe sta si tapem midzy samogoskami, albo po dentalu. Rhotic vs. non-rhotic accents: podzia ze wzgldu na distribution of [r]. W rhotic accents [r] moe wystpi w dowolnym miejscu (np. General American), a w non-rhotic tylko przed samogosk (np. English). The study of allowable sound sequences nazywa si phonotactics. Jeli jakie kombinacje s niemoliwe, to to si zwie phonotactic/distributional constraint). Inserting [r]: Angielski nie lubi jak si robi hiatus of two vowels i dlatego czasem midzy nie instertowane jest [r]. S tego dwa rodzaje: Linking [r] jeli w pisowni jest r, moemy je wymwi, np. mother and [mrn] Intrusive [r] kiedy nawet w pisowni go nie ma, a i tak wstawi mona, np. drama and [r] mona insertowa tylko po non-high vowels. Po high vowels ([i:], [I], [u:], []) wstawiamy [j], albo [w] [r] moe by devoiced po [p], [t] i [k]. American English - Tapping/flapping i [r] colooring w [:]: W American English wystpuje taki fenomen mona tapowa [t] i [d] midzy samogoskami rider, writer (w tym drugim przypadku zostao dodatkowo voiced). Goski te robi si wtedy +CONT. [r] colouring to charakterystyczne poczenie samogoski i [r]. Zazwyczaj [r] wystpuje po samogosce i moe by od niej oddzielone (np. [ka:r]), ale w [:] colouring wystpuje w tym samym czasie, co samogoska to jest retroflexed sound.

Phonemes:Kady dwik, ktry wydajemy, jest inny jedno a brzmi inaczej, ni drugie, a mimo to rozpoznajemy je jako a. Dzieje si tak, bo a to phoneme, czyli abstract unit of linuistic analysis. Phoneme belongs to phonology, a sound to phonetics. Istniej trzy definicje phoneme (nie mamy ich zna na pami, tylko wiedzie o co w nich chodzi): 1. Physical definition: a phoneme is a family of sounds in a given language which are related in character and are used in such a way that no one member ever occurs in a word in the same phonetic context as any other member. Czyli dwa wane aspekty to distribution i phonetic character. Phoneticians preferuj t definicj. Dwa dwiki, [h] i [], wymykaj si tej definicji, bo maj relation of complementary distribution jeden pojawia si tam, gdzie drugi nie moe, czyli nigdy nie s contrastive, czyli tak jakby tworz ten sam phoneme, co jest oczywicie nieprawd. Jest to jedyna taka para w j. angielskim. 2. Mentalistic definition: jest psychologically based. Phoneme to wedug niej sound image, co abstrakcyjnego, co speaker ma w gowie i moe to w kadej chwili przywoa i sprbowa skopiowa. Jaki facet, ktrego nazwiska nie zapisaem, wymyli podzia na physiophonetics i psychophonetics. Physiophonetics to study of sounds (czyli co jak nasze phonetics), a psychophonetics of mental images (czyli jak nasze phonology). Physiophonic transcription podaje actually uttered sounds, psychophonic transcription what we aim at uttering, ideal sounds. Edward Sapir z kolei stwiedzi, e atwiej zauwaamy rnice subiektywne, istniejce w naszym jzyku,

ni obiektywne. Polacy np. nie zauwaaj aspiration w angielskim, dla Anglikw z kolei nie ma rnicy midzy sowami Kasia i kasza. Pokazuje to, e phoneme jest psychologiczny. 3. Functional/structural definition: czyli Prague school. Zajmuje si function of phoneme in the structure of language. Phonemes are minimal segmental elements of language which are capable, by substitution, of distinguishing one word from another. They cannot be subdivided into smaller consecutive entities. Z tym jest zwizane double articulation mwimy o niej gdy minimal unit belongs to two different levels. Dla przykadu phoneme p is meaningless, ale w pin ju jest meaningful, z tym, e na poziomie morphology, a nie phonology. Dwa wane aspekty tej definicji: no consecutive subdivisions i responsible for meaning. Phoneme is a differentiating sound. Amerykaski strukturalizm (Bloomfield) mwi, e phonemes are the minimal units of distinctive sound feature. The smallest units which make a difference in meaning. I jeszcze jedna adna definicja: phonemes are the basic elements in that they cannot help constituting indivisible semantic units of which languages are composed. They are the elements, which, when put into sequences, make larger semantic entities, such as morphemes or words or sentences.

Notation:Basically s jej dwa rodzaje, alphabetic i analphabetic. Analphabetic przedstawia jeden segment za pomoc complex symbol, np. woda = H2O. W alphabetic notation, jeden segment = jeden symbol. Wyrniamy iconic alphabetic notation, w ktrej symbole schematycznie przedstawiaj segmenty (np. X = glottis closed) i roman-based alphabetic notation, ktra uywa rzymskich (i czasem greckich) liter + some diacritic features (np. glottalization: ) Types of transcription: Broad (albo systematic, albo phonetic) - /midzy slashami/, czyli to, czego si uczymy. Very general, one segment = one phoneme. Narrow (albo impressionistic, albo allophonic, albo phonological) [w kwadratowych nawiasach], includes a lot of details.

Relations, gaps:Syntegmatic relations to inaczej horizontal relations between consecutive elements. Co po czym moe wystpi. Odnosz si do struktury jzyka. Paradigmatic relations, czyli vertical relations, odnosz si do systemu jzyka, np. systemu obstruents jeden obstruent moe zastpi inny. Systematic gaps & accidental gaps: Maj zwizek z phonotactics i syntegmatic relations. Chodzi o to jakich kombinacji dwikw w danym jzyku nie ma. Systematic gaps maj zwizek z phonotactic constraints w angielskim nigdy nie bdzie pstryk, bo nie moe by tak duo obstruents koo siebie. Natomiast accidental gaps s moliwe do wypenienia, ale dana kombinacja jeszcze w jzyku nie istnieje God knows why. Np. splik nie ma takiego sowa w angielskim, ale moe kiedy powsta, bo adne reguy tego nie zabraniaj.

Vowels:Samogoski dziel si na monophtongs, ktre s simple i mog by short/lax, albo long/tense, oraz diphtongs, ktre s complex i long/tense. Ten podzia mona adnie przedstawi tak:

Vowels: Short/lax = short/lax monopthtongs Long/tense: o Long/tense monophtongs o Diphtongs Lepiej jest uywa lax i tense, bo dugo samogosek moe si zmienia, ale tenseness nigdy. FRONT CENTRAL HIGH [i:], [I] MID LOW [e] [] [:], [], ([]) BACK [u:], [] [:] [a:], []

Fonetycznie istniej cztery poziomy height (close, half-close, half-open, open), ale praktycznie istniej tylko trzy, wic dzielimy samogoski na high, mid i low: High: [i:], [I], [u:], [] (s +H, -L, czyli high i nie low) Mid: [e], [:], [], [:], ([]) (-H, -L) Low: [], [a:], [] (-H, +L) [] jest uncertain, czasem zalicza si je do mid, czasem do low. U nas jest w mid. Degree of advancement: Front: [i:], [I], [e], [] Central: [], [:], [] Back: [u:], [], [:], [], [a:] Lip rounding: trzeci z parametrw, nie wszystkie go potrzebuj. Wszystkie back vowels z wyjtkiem [a:] s rounded w tabelce zaznaczone s na czerwono. Tenseness: ostatni parametr long vowels s tense, czyli te z kropeczkami. (Istnieje te spreading, czyli parametr okrelajcy jak szeroko rozwarte s usta, ale, w przeciwiestwie do lip rounding, nie jest on phonologically contrastive to tylko phonetic detail). Dystrybucja: Strong syllables s stressed, weak s unstressed. W strong syllables syllabic peakiem moe by dowolna samogoska oprocz []. Innymi sowy [] nie pojawia si w strong syllables. W weak syllables syllabic peakiem moe by [], czasem [I], bardzo rzadko [], oraz nasals i liquids.

Cardinal vowels:Jeli na diagramie przedstawiajcym samogoski wyznaczymy punkty kracowe, a odlegoci midzy nimi podzielimy na rwne czci, to dwiki znajdujce si w tych miejscach (czarne kropki na rysunku) to wanie cardinal vowels:

S to abstrakcyjne, wyidealizowane dwiki, ktrych nie ma w adnym jzyku stanowi tylko punkty odniesienia dla istniejcych dwikw. Samogoski zaznaczone na diagramie to primary cardinal vowels. Jeli dodamy trzeci wymiar lip rounding, otrzymamy secondary cardinal vowels. Primary front s rounded, a back unrounded. Dziki dodaniu trzeciego wymiaru moemy zmieni t zaleno i dlatego secondary front s unrounded, a back rounded. Jest to czysto abstrakcyjny model.

Unchecked and checked vowels:Unchecked s tense vowels, czyli te z kropeczkami i diphtongs. Checked s lax. Ma to zwizek z dystrybucj w stressed syllables. Stressed syllables dziel si na open, czyli koczce si na samogosk (np. [ka:]), oraz closed, koczce si na spgosk (np. [fa:m], czy co). Unchecked vowels mog si pojawia wszdzie, z wyjtkiem syllables closed by a velar nasal, czyli [] Checked vowels wystpuj tylko w closed stressed syllables, czyli jest [kt], ale nie ma [k] Linking glides wstawiamy je tylko przy +H vowels [j] przy frontowych, [w] przy back. [i:] i [u:] fonologicznie s oczywicie monophtongami, ale fonetycznie czsto s realizowane jak diphtongs ([ij], [uw]). [] three variants: Half-open in utterance final position (most open variant) Half-close and more retracted when adjacent to velars, np. long ago [lg] Between half-close and half-open w kadej innej pozycji

Diphtongs & triphtongs:Diphtongs mog by falling, albo rising. Falling s te, w ktrych pierwszy element is more prominent i takie s wszystkie diphtongs w angielskim, natomiast rising to te, w ktrych more prominent jest drugi element i takie s np. dipthongs w rosyjskim. W angielskim dwa diphtongs, [I] i [] mog mie optional rising variants in unstressed syllables, np. [pIrId] pierwsze [I] jest falling, ale drugie moe by rising. Monophtongization: Diphtongs [I], [] i [e] s czsto wymawiane jak monophtongs, np. [e] jako []. Triphtongi te s monophtongizowane. Np. tyre ([taI]), albo tower ([ta]) przy szybkiej mowie zmieniaj si w [ta], a nawet w [ta:] (jak tar). Dodatkowo, triphtongs zawierajce [] maj tendencj do tracenia rodkowego elementu, np. [pleI] zmienia si w [ple].

Narrow diphtong jzyk nie musi daleko podrowa, np. [] (dwiki s do blisko siebie). Broad diphtong dwiki s daleko, np. [aI].

Syllables:Sylaby s znane od czasw antycznych. S dwie definicje sylaby bazujce na dwch podejciach: 1. Prominence theory based on auditory judgement. Niektre dwiki odbieramy jako bardziej prominentne i rozpoznajemy je jako syllabic peaks. Jest to zalene od czterech czynnikw loudness, length, quality i pitch. Im dwik jest goniejszy i duszy, tym wydaje nam si bardziej prominentny. Prominentne s te dwiki, ktre maj quality i pitch odmienne od otoczenia, np. a a a a i a a a. Prominence is relative. 2. Pulse theory opiera si na czynnoci mini kontrolujcych ruch puc. Mona zmierzy ilo pulsw klatki piersiowej i w ten sposb policzy sylaby. Wynika z tego, e to sylaba stanowi basic unit of speech. Samogoski powoduj, e pulsy s syszalne. W sylabie na pocztku jest onset, na kocu coda, a midzy nimi nucleus. Nucleus jest obowizkowy, onset i coda nie. Nucleus i coda razem tworz rhyme. Minimalna sylaba to sama samogoska (np. or, owe [:]), moe te mie cod, a nie mie onsetu (arm [a:m]), moe mie onset, a nie mie cody (car [ka:]), albo mie wszystkie trzy elementy (farm [fa:m]). Open syllables nie maj cody, closed maj. Syllabification: czyli podzia sowa na sylaby. Jest kopotliwy. Najpierw ustalamy gdzie s nucleusy, potem znajdujemy ich onsety, a to, co zostanie, to s cody.

Structure of the English syllable:Wyglda to tak: Co-3 + V + Co-4 Czyli maksymalnie trzy consonants (onset) + vowel (nucleus) + maksymalnie 4 consonants (coda). Nucleus: Tutaj sprawa jest prosta w strong syllables moe to by dowolna samogoska oprcz [], a w weak [], [I], [] i syllabic consonants. [] nie moe by nucleusem w standardowej wymowie, ale jeli zamiast [Ikn] zrobimy [Ik], wtedy bdzie syllabic. [r] jest czsto nucleusem w rhotic languages, jak np. AmE. Onset: Onset moe mie od 0 do 3 spgosek. Jeli ma zero, to go po prostu nie ma. Jedna spgoska: moe to by dowolna spgoska oprcz []. Dodatkowo, [] wystpuje tylko w zagranicznych sowach, jak genre. Dwie spgoski: czyli consonant cluster. S dwa typy takich onsetw: o S + {Co} czyli najpierw [s], a potem jedna z duego zestawu spgosek (nie wszystkie mog tam by, ale nie bdziemy si uczy jakie mog), np. smoke, sting. [s] jest wtedy pre-initial, a druga spgoska initial. o {Co} + {l, r, j, w} czyli najpierw jedna z duego (ale innego) zestawu spgosek, a potem jedna z tych czterech, np. play, gray. Pierwsza spgoska jest initial, druga post-initial.

Trzy spgoski: czyli najduszy moliwy onset. Mamy tu jedn moliwo: s + {p, t, k} + {l, r, j, w}, np. spray, structure. Pierwsza jest pre-initial, druga initial, trzecia post-initial.

Coda: Coda moe niestety mie od 0 do 4 spgosek: Jedna spgoska: final consonant. Moe by dowolna z wyjtkiem [h], [r] (w AmE moe), [j] i [w] (Note: wbrew pozorom np. w die jest [I] a nie [j] na kocu. Tak samo w cow na kocu jest [] a nie [w]) Dwie spgoski: o Pre-final + final. Final wiemy jaka moe by, a pre-final to tylko [n], [m], [], [l] i [s], np. [bmp]. o Final + post-final. Post-final mog by grammatical endings, czyli [s], [z], [t], [d] i [], np. cats, eigth. Trzy spgoski: o Pre-final + final + post-final, czyli poczenie dwch poprzednich punktw, np. belts, bumps. o Final + post-final + post-final, np. fifths [fIfs], next [nekst] Cztery spgoski: o Pre-final + final + post-final + post-final, np. twelfths [twelfs], prompts [prmpts] o Final + post-final + post-final + post-final, np. texts [teksts], sixths [sIkss] Czyli kompletna struktura sylaby wyglda tak: Pre-initial + initial + post-initial + V + pre-final + final + post-final (maks. 3). Przykad syllabification: [ekstri:m] [ek | stri:m] [e] i [i:] to s nucleusy, str to najduszy moliwy onset dla drugiej sylaby i dlatego dzielimy tak, a nie inaczej.

Levels of stress:Tu te o prominence chodzi niektre segmenty postrzegamy jako bardziej prominentne. Zazwyczaj w sowach mamy tylko jeden level of stress (w jednosylabowych), albo dwa (np. kitchen [kItn]), czyli stressed i unstressed. Jednak w duszych sowach moe si pojawia secondary stress (np. continental [kntInentl]) i wtedy mamy ju trzy poziomy. Dodatkowo, w sowie potato [pteIt] dwik [] jest unstressed i mona go usun (tworzc [pteIt]), ale diphtong [], ktry te jest unstressed, nie moe zosta usunity ma wic inny level of stress. Daje nam to 4 degrees of stress: Primary stress Secondary stress No reduction Reduction

Placement of stress:Jest to do skomplikowane zagadnienie, nie musimy tego wiedzie.

W complex words, ktre powstaj z basic stem i affiksu, dodanie wspomnianego affiksu moe mie trzy efekty: 1. Affix dostaje primary stress, dla verbs takimi affiksami s chociaby ain, -ee, -eer, -ese, -ette, -esque, -ique (tych affiksw to ju w ogle nie musimy si uczy) 2. Affix nie zmienia stress pattern np. un-, -ing 3. Affix przesuwa stress na stemie, np. ial, -ic, -ion, -ions, -ty, -ive W compound words: Jeli mamy noun+noun, np. typewriter, stress pada zawsze na pierwsze sowo. Jeli mamy co innego, ni nouns, np. lukewarm, stress pada zazwyczaj na drugie sowo, ale moe nastpi stress shift: o W predicative position (np. the professor is absent-minded), czyli zazwyczaj na utterance final position, oraz in isolation stress pada na drugie sowo. o W attributive position (np. the absent-minded professor) stress pada na pierwsze sowo. Nie dotyczy to takich sw, jak gentleman, ktre nie s ju traktowane, jak compound words. Stress shift: W numerals od 13 do 19 stress pada na drug sylab, ale w attributive position i w czasie liczenia na pierwsz. Dugie sowa, jak continental mog mie two possible stresses. Niektre krtkie sowa, jak champagne, albo westminster te maj two possible stresses. Nazwy miast, jak Berlin, te mog mie shift. Jak rwnie sowa z kocwk -ese, jak Vietnamese Stress shift jest czasem nazywany variable stress, ale to mylce. Rhythm in English: English ma stress-timed rhythm licz si stressed syllables. Mwicy ma tyle samo czasu, eby wymwi two i two hundred, wic unstressed syllables trzeba ciska. W polskim natomiast mamy syllable-timed rhythm kad sylab wymawiamy tak samo dugo. Angielski, podobnie jak ancient Greek, mona podzieli na feet (stopy), kada zaczynajca si stressed syllable. Weak forms: Grammatical words (te, ktre nie maj lexical content), czsto pojawiaj si w weak forms, eby si je dao wciska midzy stressed syllables. Strong forms uywamy w emphasis (yes, I do). Dla przykadu there w strong form to [], ale there is to [rIz]. Tak samo the to [i:], ale the answer [Ia:ns], the dog [dg]. Personal pronouns czsto wystpuj w weak forms ([mi:] [mI]), conjunctions s prawie zawsze reduced (and [n]), tak samo prepositions. Natomiast negation is never reduced!

Connected speech suprasegmental processes:Motywacj dla tych procesw jest z jednej strony atwo wymowy, a z drugiej atwo odbioru. Lista procesw: Assimilation, ktra moe by progressive (do przodu), albo regressive (do tyu): o of place (always regressive) o of voice (always progressive) o of manner (very rare flapping)

Assimilation of manner: in writer albo rider [t] i [d] staj si flapem. Dwik -continuant staje si +continuant ([t] dodatkowo staje si voiced). Dygresja: transformational generative grammarians uwaaj za assimilation te fakt, e przedrostek in- adaptuje si czasem do nastpnej goski i mamy illegal, impossible, irrational. Dissimilation proces przeciwny do assimilation: mamy kilka podobnych dwikw, wic jeden zmieniamy, eby si rni od reszty. Dla przykadu w fifths [fIfs] mamy na kocu trzy fricatives, wic moemy zrobi [fIfts] i ju jest adnie. Tak samo w clothes [clz] moemy zrobi [clz]. Deletion/elision usuwamy jeden segment: o [] po initial [p], [t] i [k] (np. potato [pteIt]), albo przed final nasals i liquids (ktre si wtedy staj syllabic, np. kitchen [kItn]). Final [] nigdy nie usuwamy. o W complex clusters usuwamy niektre spgoski, np. w sixths zamiast [sIkss] robimy [sIks], albo sixths throne [sIks rn] o Moemy te usun czas przeszy (!?), czyli asked [a:sk] Epenthesis tu z kolei dodajemy segment, np. something [sm(p)I], prince [prIn(t)s], strength [stre(k)]. Ten dodany segment to taka faza przejciowa midzy ssiednimi segmentami dzieli z nimi features. Metathesis zmieniamy kolejno segmentw, eby atwiej byo wymwi, np. w polskim robimy korda zamiast kodra, a w AmE robi perscribe zamiast prescribe. Linking przy H vowels wstawiamy [r], przy +H front dajemy [j], przy +H back [w]. Vowel reduction redukujemy vowels zazwyczaj do [].

Transformational Generative Grammar distinctive features:W Transformational Generative Grammar nie ma phonemes. Dwiki s traktowane jako bundles of distinctive features, przy czym te features nie s ju meaningful. Jest te formative, czyli co jak morpheme. Dziki rozbiciu dwikw na features mona je porwna i znale natural classes dwiki o podobnych features poddawane s podobnym procesom. Phonemes nie mona tak porwnywa, mamy tylko osobne grupy, jak nasals i liquids, i nic nie wskazuje na to, eby poddawane byy podobnym procesom. To jest takie informatyczne podejcie do jzyka: s 24 distinctive features, kada moe by + albo - (system binarny) i mona dziki nim opisa wszystkie dwiki z wszystkich natural languages. Wikszo definicji poszczeglnych features oparta jest na articulatory criteria, niektre na auditory, a kilka na acoustic i functional. W caej tej zabawie chodzi o to, eby opisa dwik za pomoc jak najmniejszej iloci features nie podajemy dla kadego dwiku wszystkich 24, a tylko te, ktre sa relevant. Dla przykadu: dla Sonorants nie podajemy voicing, bo wiadomo, e one wszystkie s voiced. Features dziel si na grupy: MAJOR CLASS FEATURES: mona za ich pomoc podzieli dwiki na major classes. Consonality obecno obstacle w jamie ustnej. Jeli przeszkoda jest, dwik jest +CONS. Uwaga: jeli przeszkoda wystpuje poza jam ustn (jak w [] i [h]), dwik jest CONS. Sonority Donono, okrela, czy dwik jest Sonorantem. Syllabicity czy moe tworzy sylaby ten dwik. Obstruents: +CONS, -SON, -SYLL

Vowels: -CONS, +SON, +SYLL Semi-vowels: -CONS, +SON, -SYLL Liquids/Nasals: +CONS, +SON, -SYLL* Jak wida, Nasals i Liquids stanowi tutaj jedn major class, co sugeruje, e s poddawane tym samym procesom (i tak jest w istocie) * - Dwiki te mog by syllabic, ale standardowo nie s, dlatego okrelamy je jako SYLL. LARYNGEAL FEATURES: Voice wiadomo. CG (constricted glottis) czy glottis jest zamknita. Tylko [] i dwiki glottaly reinforced (np. [t]) s +CG SG (spread glottis) czy glottis jest rozwarta. Tylko [h] i dwiki aspirated (np. [ph]) s +SG. PLACE FEATURES: Labial okrela czy do produkcji dwiku uywamy jednej, lub obu warg. +LAB s [p], [b], [m], [f], [v], [w]. Round czy ma lip-rounding. S to gwnie samogoski: [u:], [], [:], [] + [w]. Round sounds s labial, ale labial sounds nie musz by round. Anterior przednio dwiki od pocztku jamy ustniej do alveolars wcznie s +ANT (labials, labiodentals, dentals, alveolars): [p], [b], [m], [f], [v], [], [], [s], [z], [l], [t], [d], [r], [n]. Coronal okrela czy w produkcji dwiku bierze udzia tip, albo blade jzyka. Dwiki peryferyjne, labials i velars, s COR. Strident auditory feature, okrela czy dwik jest syczcy (takie dwiki si po polsku adnie nazywaj syczki): [s], [z], [], [], [t], [d]. Jak wida, s to cztery fricatives i dwa affricates przy strukturalnym podejciu nie wida podobiestwa midzy nimi, poczas, gdy tworz one natural class. Anteriority i Coronality dziel dwiki na cztery grupy: +ANT, -COR: Labials +ANT, +COR: Dentals, Alveolars -ANT, +COR: Palatoalveolars, Palatals -ANT, -COR: Velars DORSAL FEATURES: High wiadomo. Low wiadomo. Back wiadomo. Uwaga: central vowels s uwaane sa +BACK, tylko front s BACK. Tense wiadomo. Reduced tylko [] jest reduced. High vowels: +H, -L Mid vowels: -H, -L Low vowels: -H, +L MANNER FEATURES:

Nasal wiadomo. Continuant czy maj wolny lub prawie wolny przepyw powietrza przez oral cavity. Troch mylce, bo CONT s Plosives, Affricates, Nasals i Laterals, a np. Fricatives s +CONT. Lateral wiadomo. DR (delayed release) odrnia Affricates od Plosives, bo wszystkie pozostae features maj takie same (+CONS, -SON, -SYLL, -CONT). Affricates s oczywicie +DR. Consonants (+CON, -SON, -SYLL): p b t d k g f v s z t d VOICE + + + + + + + + LABIAL + + + + ANT + + + + + + + + + + COR + + + + + + + + + + STRID + + + + + + HIGH + + BACK + + CONT + + + + + + + + DR + + Glottaly reinforced i aspirated consonants si rni od normalnych tylko CG i SG: p ph p CG - - + SG - + Nasals & Liquids (+CONS, +SON, -SYLL): m n l r LABIAL + - - - ANT + + - + + COR - + - + + HIGH - - + - BACK - - + - NASAL + + + - LATERAL - - - + CONT - - - - + Glides (-CONS, +SON, -SYLL): j w LABIAL - + ROUND - + COR + HIGH + + BACK - + CONT + + Dwa dziwne dwiki: h

CONS - SON - SYLL - CONT ? SG + CG - + Maj wszdzie minusy, tylko w SG/CG plusy. Z CONT to jest tak, e nie wiadomo w sumie czy [h] jest +, czy -. Features cz si w grupy i tworz hierarchiczn struktur. Poziomy tej struktury to class nodes, najwyszy to root node. Wyglda to tak:

Phonemic i phonetic transcription to oczywicie nie to samo. Phonetic podaje wszystkie detale, phonemic tylko phonemes, czyli to, co siedzi w naszej underlying representation. Transformational generative grammar zakada, e gboko w naszym mzgu jest sobie owo underlying representation, czyli takie jakby deep structure bardzo abstrakcyjne universal grammar. Siedz tam segmenty, ktre stamtd bierzemy, poddajemy transformacji i wychodzi nam phonetic representation, czyli to, co produkujemy, takie surface structure. We postulate only those segments that are not predictable. Predictable elements can be derived by transformation. Derivation przeksztaca underlying representation w phonetic representation za pomoc phonetic rules. Dla przykadu: tak powstaje polskie /mutku/, czyli mdku: muzg + ek + u Palatalizacja: muzd + ek + u Asymilacja: mud + ek + u Deletion: mudku De-voicing 1: mutku De-voicing 2: mutku Innymi sowy z underlying representation /muzg + ek + u/ za pomoc piciu procesw robimy phonetic representation /mutku/. W tym przypadku procesy musz zachodzi w okrelonej kolejnoci, bo jeden proces umolwia nastpny. Nazywa si to feeding order. Kiedy jeden proces blokuje inny, mwimy o bleeding order. Anglojzyczny przykad: slp tp pd h Aspiration: slp t p phd Vovel lengthening: slp thp phd (a czemu dany proces w jednym miejscu zachodzi a w innym nie to mona sobie poczyta w odpowiedniej sekcji). Notation of rules:

Schemat jest taki: AB/X_Y i czytamy to tak: A staje si B pod wpywem preceeding X i following Y. Insertion wyglda tak: A/X_Y, a deletion tak: A/X_Y. Przykad: aspiration of voiceless plosives. Wiemy, e [p], [t] i [k] staj si aspirated jeli nastpuje po nich stressed vowel. Zapisujemy to kurde tak:

Powinienem tu poda jeszcze kilka adnych przykadw, ale rysowanie tego na komputerze jest bezsensownie czasochonne mona si domyli jak to si zapisuje. Naley tylko wspomnie o zmiennych zapisujemy je za pomoc greckich liter, czyli , (alfa, beta) itp. Zmienna oznacza, e jeli z jednej strony ukonika jest w danym miejscu plus, to z drugiej te ma by. Np. zasada wstawiania [j], ktre jest BACK, mwi, e przed ni ma by samogoska +HIGH BACK, natomiast przy wstawianiu [w], ktre jest +BACK, samogoska ma by +HIGH +BACK. Caa reszta jest wsplna dla obu. Oznacza to, e te dwie zasady moemy poczy w jedn i zrobi BACK. Dodatkowo jeli chcemy zaznaczy, e na danym miejscu nic ma nie by, dajemy tam #, czyli final position to _#. Jeli natomiast jest choice, umieszczamy elementy jeden pod drugim i obejmujemy takim nawiasem { }. [note: Grecka czcionka lubi si psu. Jeeli w powyszym akapicie wystpuj jakie dziwne znaki, to zamiast nich maj by normalne greckie litery alfa i beta.] Syllabicity imposing rule: Structuralists twierdz, e w angielskim jest sze nasals, trzy nonsyllabic i trzy syllabic. Syllabic [n] i non-syllabic [n] nie moe by dla nich tym samym phoneme. Generativists nie maj tego problemu ich zdaniem nasals s trzy i w underlying representation s non-syllabic, ale w pewnych przewidywalnych okolicznociach staj si syllabic, mona wic napisa odpowiedni zasad. Nasals i liquids staj si syllabic kiedy s na final position i poprzedza je obstruent. S jednak pewne sowa, jak simpleton [sImplt()n], w ktrych [l] jest syllabic mimo, e nie jest na final position. Caa zasada wyglda wic tak: nasals i liquids staj si +SYLL jeli przed nimi jest obstruent, a za nimi albo # albo +CONS. Mamy to umie zapisa adnie, ale mi si nie chce. Mona te powiedzie, e negative prefix in si asymiluje (patrz: gdzie tam wyej). Cognitivists twierdz, e na underlying level mamy in, ale w pewnych przewidywalnych okolicznociach zmienia si on w im (przed labial sounds), il (przed [l]) i ir (przed [r]). Inne ciekawe rules: nasals i plosives, ktre po nich nastpuj, musz by homorganic, a dokadniej: musz by ANT i COR. W tremble mamy labial nasal, a po nim labial plosive. W engine [n] jest retracted i staje si ANT. Idc tym tropem mona zapyta, czy [] to underlying segment przecie mona przewidzie gdzie si znajduje, wic da si go uzyska przez derivation z [n]. W tym wypadku zachodz dwa procesy: 1. Assimilation of nasals opisane powyej 2. [g] deletion - g / nasal_# Przykady: think thing angle Ink Ing ngl Assimilation: Ik Ig gl

[g] deletion:

Ik

i

gl

Sociolinguistic approach:Zajmujemy si akcentami, nie dialektami, a konkretnie to ich zmiennoci w zalenoci od pooenia geograficznego i pozycji spoecznej. W BrEng jest to bardzo wane i wyglda to tak:

Innymi sowy im niej w hierarchii spoecznej, tym wiksze zrnicowanie geograficzne. Ludzie na samej grze uywaj RP (jest ich okoo 2% zaledwie) i u nich zrnicowania nie ma wcale nie mona po mowie pozna z jakiego regionu jest dany czowiek. Ten trjkcik odnosi si do Anglii i Walii, ale ju nie do Irlandii, czy Szkocji, gdzie RP to foreign accent. W USA te to nie dziaa, bo u nich nie ma akcentu, ktry nie jest lokalny (i dotyczy to kadej grupy spoecznej). W Australii i Nowej Zelandii zrnicowanie klasowe jest due, ale geograficzne niewielkie. Wane nazwiska: William Labov w USA i Trudgill w UK. General American tak naprawd nie istnieje to tylko taki sztuczny point of reference. RP jest uywane gwnie na poudniu Anglii. W latach 60. i 70. lokalne akcenty byy zabronione w mediach, ale teraz si to zmienio. RP si troch zmienia, ale to jest codified, sanctioned accent, wic jest duo mniej podatny na zmiany. Akcenty mog si od siebie rni na cztery sposoby: 1. Systemic/phonological differences, albo inaczej differences in phonemic systems: chodzi o number and indentity of phonemes. Dla przykadu: w pnocnej Anglii put i cut maj t sam samogosk. 2. Phonetic/realisational differences: dobrym przykadem jest [r], ktre w AmE jest realised as retroflex, a w BrE jako inaczej. Moe by te rnica w dugoci danego phoneme. 3. Lexical-incidental/lexical-distributional differences, albo inaczej differences in lexical distribution: dane sowo jest rnie wymawiane w rnych akcentach i God knows why (std incidental w nazwie). Przykad France to [a:] w BrE, a [] w AmE. 4. Phonotactic/structural differences, albo inaczej differences in phonological structure/constrains: Czyli co gdzie moe by, a gdzie nie moe. Rhoticity te tu si wlicza: a. Rhotic: Scotland, Ireland, Canada, Barbados, western England, most of USA. b. Non-rhotic: Australia, New Zealand, South Africa, Trinidad, certain parts of eastern and southern USA, most of England, Wales. c. Semi-rhotic: Jamaica (nie ma [r] na pre-consonantal position, ale ma na final position). American English vs. British English: 1. Systemic differences: a. W AmE nie ma centring diphtongs, czyli [I], [e] i []. Zastpuj je poczenia monophtongw z [r], np. care [ker]. b. [a:] i [] nie s contrastive w AmE. 2. Realisational differences:

W AmE [] jest realised prawie jak monophtong [o]. W AmE nie ma clear [l]. W AmE [t] moe tapn. W AmE [:] przeradza si w retroflexed vowel (wicej o tym gdzie na grze jest) e. [r] jest inaczej wymawiane 3. Lexical-incidental: tu mona tylko wymienia pojedyncze przykady, np. process to dla Brits [prses], a dla Yankees [pra:ses] i nikt nie wie czemu. Stress te w rnych miejscach daj, np. u Brits jest address, a u Yankees - address, co pociga za sob oczywicie zmian samogosek. 4. Phonotactic differences: a. Oczywicie rhoticity b. W AmE pojawia si [hw], czyli np. hwere zamiast where c. [j] dropping Amerykace w wielu miejscach nie wymawiaj [j], czyli np. zamiast [stju:dnt] mwi [stu:dnt]. d. Distribution of [a:] i [] tam, gdzie w BrE jest [a:], w AmE czsto jest [] np. [fa:st] vs. [fst]. Nie znaczy to jednak, e w AmE nie ma [a:] jest np. w car [ka:r]. Zmiany w BrE w cigu ostatnich 25-30 lat: zmiany te s bardziej widoczne w akcentach tych niszych grup spoecznych, do RP nie wchodz raczej: 1. [h]-dropping: Nie chodzi o to, e weak forms trac [h]. To jest co bardziej zaawansowanego i jest stigmatised working classes tak mwi. Robolowy akcent taki istoric, isteria, umble, erb. Dzieci w Londynie te tak mwi, ale pniej to trac. 2. [l]-vocalisation: [] robi si vocalic, szczeglnie na utterance final position, przez co mamy np. middle [mId], apple [ap]. Na preconsonantal te mona milk [mIk]. Substandard to jest. Gdyby ten proces zosta zakoczony, powstayby nowe diphtongs, np. [I], ale pewnie nie zostanie. 3. Vowel-shift: wszystkie samogoski si poprzesuway przed 1600 rokiem, ale tu chodzi o co innego jedna wchodzi na miejsce innej. W Australian jest tak, e [i:] zmienio si w [eI], tam, gdzie byo [eI] teraz jest [aI], [aI] to [I], a [I] to [oI]. 4. Monophtongisation: jest tam gdzie na grze opisane. Triphtongs diphtongs monophtongs. 5. Glottalisation: jest tam dokadnie opisane na grze. 6. (Happy) tensing: ostatni dwik w happy mona wymwi jako [I], [], albo [i]. W tym ostatnim przypadku dwik jest tense w nieakcentowanej sylabie, a to rozwala phonotactic constrains. 7. -ing moe by wymawiane jako [In] zamiast [I], ale to jest not recommended.

a. b. c. d.

Suprasegmental phonetics:Podstawowym unitem w suprasegmental phonetics jest tone group. W tone group mamy co, co si nazywa tone, tonic accent, tune, kinetic syllable, albo nucleus. To co (dalej zwane nucleusem) carries prominence. Nie mona nic powiedzie bez intonacji. Istnieje cztery, albo pi tones (to nie s te same tones, co nucleusy) dwa (albo trzy) simple i dwa complex. Simple tones: \ - falling / - rising czasem dodawany jest jeszcze jeden: - level

Complex tones: \/ - falling-rising /\ - rising-falling. Zmiana pitch moe by dua, albo niewielka. Budowa tone group: (pre-head, head) nucleus (tail) Jedynym obowizkowym elementem tone group jest nucleus. Head stressed syllables przed nucleusem. Przyjmujemy, e kada stressed syllable to osobne head. Heads mog by high, albo low. Jeli pierwsza jest very high, to nastpne si stopniowo obniaj, jeli pierwsza jest very low wzrastaj. Moe te by kombinacja high i low heads. Pre-head unstressed syllables poprzedzajce nucleus. Mog by te bezporednio przed nucleusem (bo ten schemacik na grze, jak i nazwa, sugeruj, e mog by tylko przed head, a tak nie jest). Tail sylaby po nucleusie. Tail kontynuuje kierunek nucleusa jeli nucleus by rising, tail jest rising, jeli by falling, tail te jest falling. Przy complex tones liczy si ten drugi segment po falling-rising tail jest rising, po rising-falling jest falling. W neutralnej intonacji nucleusem jest ostatni lexical item w utterance. Czyli jak mamy np. I saw your books in the kitchen to kitchen bdzie nucleusem. Jeli jednak chcemy co zaakcentowa, np. e to twoje ksiki byy, moemy nucleusem uczyni inny wyraz (w tym wypadku your). Functions of intonation: 1. Attitudinal 2. Accentual 3. Grammatical 4. Discourse Te funkcje nachodz na siebie, nie ma jasnych granic midzy nimi. Attitudinal function: wyraamy nasze attitude do tego, o czym mwimy. Accentual function: Dajemy tonic stress gdzie i w ten sposb tworzymy efekt prominence. Moe to zmienia sens zdania, np. Ive plans to leave i Ive plans to leave w pierwszym przypadku chodzi o to, e mam zamiar wyj, w drugim e mam jakie plany (mapy) i mam je zostawi. Jest to powizane z discourse function. Inny przykad Ive got to take the dog for a walk tutaj zaakcentowany bdzie nie ostatni lexical unit (walk), tylko dog, bo for a walk to jest given information wiadomo, e jak gdzie zabieram psa, to pewnie na spacer. Inaczej sprawa wyglda z Ive got to take the dog to the vet tutaj to the vet ju nie jest given. Grammatical function: poprzez intonacj mwicego suchacze rozpoznaj syntactic structure tego, co mwi widz granice midzy phrases, sentences i clauses. Dziki intonacji moemy te odrni statements od questions (bo pytania mona zadawa zarwno przez inwersj, jak i przez intonacj), oraz subordination. Przykad those, who sold quickly, made a profit, czyli ci, ktrzy szybko sprzedali, zarobili, natomiast those, who sold, quickly made a profit ci, co sprzedali, szybko zarobili. I to mona wanie przez intonacj osign. Defining i non-defining clause te tak zaznaczamy.

Discourse function: jeli spojrzymy na zdanie nie z syntaktycznego punktu widzenia, lecz z funkcjonalnego, moemy je podzieli na old (given) information i new information. Zdania zawieraj z reguy pewn ilo informacji, ktre suchacz ju powinien zna, oraz troch nowych - intonacja pozwala odrni jedne od drugich. Mona t intonacj manipulowa i przemyci jak now informacj jako star i w ten sposb zaznaczy, e to jest co wiadomego i nie ma co o tym dyskutowa. Intonacja jest te ciekawa z punktu widzenia conversation analysis to wanie poprzez intonacj ludzie zaznaczaj, e ich kolejka si zblia do koca i nastpna osoba moe zacz mwi. Dygresje te sygnalizujemy w ten sposb. Question tags: za pomoc intonacji zaznaczamy, czy to s request for information, czy confirmation. She lives in Wrocaw, doesnt she? jeli doesnt she jest falling, chcemy confirmation, a jeli rising information. Suprasegmental variables: 1. Sequential struktura tone group, granice tone units (nie, nie mam pojcia co to wszystko znaczy, ja tu tylko sprztam). 2. Prosodic loudness, speed, voice quality, pitch range (dla low-key information dajemy mae pitch range, dla high-key due). 3. Paralinguistic gestures, eye contact etc. (to nas nie interesuje). Pojcia i inne pierdki: Phonological feature = distinctive/contrastive feature = takie, ktre odrnia phonemes od siebie. Complementary variants/allophones = takie, ktre nigdy nie wystpuj w tym samym kontekcie, s mutually exclusive, a razem tworz cao moliwych wariantw. Wydzielanie /r/ z matrix: +CONS, +SON, -SYLL, +CONT Wydzielanie /l/ z matrix: +CONS, +SON, -SYLL, +LATERAL