Ficer Bro Eleth Vicar of Bro Eleth Appointment profilecinw.s3.amazonaws.com/wp-content/uploads/sites/3/2016/07/FicerBroEleth.pdf6 Ficer Bro Eleth / Vicar of Bro Eleth As Christians

Ficer Bro ElethVicar of Bro Eleth

Proffil yr apwyntiadAppointment profile

Esgobaeth Bangor Eglwys sy’n Dysgu

Yn dilyn Crist drwy/ addoli Duw/ tyfu’r Eglwys/ caru’r byd

The Diocese of BangorA Learning Church

Following in the footsteps of Jesus by/ worshipping God/ growing the Church/ loving the world

Proffil yr Apwyntiad / Appointment Profile

CynnwysContents

4Oddi wrth yr EsgobFrom the Bishop

Gan gynnwys manylion am wneud cais Including information about making an application

6Cyflwyniad i Esgobaeth BangorAn introduction to the Diocese of Bangor

10Cyflwyniad i’r Ardal GweinidogaethAn introduction to the Ministry Area

Disgrifiad swyddJob description

32

Eglwys Llaneilian Church

4 Ficer Bro Eleth / Vicar of Bro Eleth

Thank you for considering whether you’re called to join us in the Diocese of Bangor as the Vicar and Ministry Area Leader of the newly created Bro Eleth Ministry Area.

I hope that this appointment profile will provide you with a wealth of helpful information. You’ll find within it an intro-duction to the diocese as well as to the Bro Eleth churches, alongside a job description.

The Archdeacon of Bangor will be very happy to answer any questions that you may have about this post.

Diolch i chi am ystyried a ydych wedi eich galw i ymuno â ni yn Esgobaeth Bangor fel Ficer ac Arweinydd yr Ardal Gweinidogaeth newydd yn Bro Eleth.

Rwy’n gobeithio y bydd y proffil hwn yn eich darparu gyda chyfoeth o wybodaeth ddefnyddiol. Fe welwch ynddo gyflwyniad i’r esgobaeth yn ogystal ag i eglwysi Bro Eleth, ochr yn ochr â disgrifiad swydd.

Bydd Archddiacon Bangor yn hapus iawn i ateb unrhyw gwestiynau y gallai fod gennych am y swydd hon.

Oddi wrth yr Esgob / From the Bishop

5Proffil yr Apwyntiad / Appointment Profile

Submitting an application

Should you wish to submit an application, I invite you to provide me with a letter of application and a CV.

Your letter of application, taking up no more than two sides of A4, should describe what attracts you to this appointment and relate your skills and experience to the job description.

Your CV should outline your education, your past and present appointments as a ordained minister, and any other employment history. It should also include the names postal addresses and email addresses of two referees (at least one of whom should be the Dean or Archdeacon who currently has oversight of your ministry). I will only be contacting the referees of short-listed candidates.

Please send your letter of application and CV (electronically or by post) to arrive no later than 12 noon on Friday 12 August 2016. They should be sent to the Archdeacon of Bangor, the Venerable Paul Davies, at the following addresses:

The Archdeaconry, Belmont Road, BangorGwynedd, LL57 2LL

[email protected]

It is my intention to draw up a shortlist by the end of the following week and to invite short-listed candidates to an interview in September 2016.

Please be assured of my prayers for this process of discernment as you reflect at this time on your calling and ministry.

Yours in Christ

The Rt Revd Andrew JohnBishop of Bangor

Gwneud cais

Os hoffech gyflwyno cais, yr wyf yn eich gwahodd i anfon llythyr cais a CV ataf.

Yn eich llythyr cais dylech, mewn dim mwy na dwy ochr A4, ddisgrifio yr hyn yr sy’n eich denu at y penodiad hwn, a pherthnasu eich sgiliau a phrofiad i’r disgrifiad swydd.

Dylai eich CV amlinellu eich addysg, eich penodiadau gweinidogaethol cyfoes ac o’r gorffennol, ac unrhyw hanes cyflogaeth arall. Dylai hefyd gynnwys enwau, cyfeiriadau post a chyfeiriadau e-bost dau ganolwr (dylai o leiaf un ohonynt fod yr Ddeon neu Archddiacon sydd ar hyn o bryd yn goruchwylio eich gweinidogaeth). Byddaf yn cysylltu â chanolwyr ymgeiswyr ar y rhestr fer yn unig.

Anfonwch eich llythyr cais a CV (yn electronig neu drwy’r post) i gyrraedd dim hwyrach na hanner dydd ar ddydd Gwener 12 Awst 2016. Dylid eu hanfon i Archddiacon Bangor, yr Hybarch Paul Davies, at un o’r cyfeiriadau canlynol:

Yr Archddiacondy, Ffordd Belmont, BangorGwynedd, LL57 2LL

[email protected]

Mae’n fwriad gennyf lunio rhestr fer erbyn diwedd yr wythnos wedyn, a gwahodd ymgeiswyr ar y rhestr fer i gyfweliad yn Medi 2016

Hoffwn eich sicrhau o’m gweddïau dros y broses hon o ddirnadaeth wrth i chi fyfyrio ar eich galwedigaeth a’ch gweinidogaeth.

Yr eiddoch yng Nghrist

Y Gwir Barchedig Andrew JohnEsgob Bangor


As Christians in the Diocese of Bangor, we can trace our history back to holy men and women who founded communities of prayer and service across the diocese as early as the fifth century. These early Celtic saints – Cybi, Seiriol, Tudwen, Madryn, and many others – are still commemorated in the names of our churches, villages and towns. The Cathedral itself stands on the site of the community formed by St Deiniol himself, who became the first bishop of Bangor in the mid-fifth century.

The diocese today

A millennium and a half later, the geographical boundaries of the present diocese are ones that would be familiar to Deiniol, as they remain broadly co-terminus with those of the ancient kingdom of Gwynedd, taking in the north-western quarter of Wales, extending from Anglesey and the Llyn Peninsula in the west to Llandudno in the east, southwards along the west Wales coast to Tywyn and inland to mid-Wales as far as Llanidloes. This large area is home to great cultural, economic and demographic diversity: there are affluent seaside towns, small mountain villages, fertile valleys and post-industrial communities. Both Welsh and English are everyday languages.

The diocesan family is close-knit despite being geographically far-flung. Over sixty licensed clerics, over seventy licensed readers, and increasing numbers of worship leaders and pastoral assistants lead and serve over 180 worshipping communities, which are grouped into 27 Ministry Areas, four Synods, and two archdeaconries.

Renewal

With our eyes both on the centenary of the formation of the Church in Wales in 2020, and on the need for revitalisation in mission and discipleship across the diocese, we have embarked on serious and shared process of renewal over the past two years.

Rooted in our vision

Our renewal has been rooted in our diocesan vision of becoming a Learning Church following in the footsteps of Christ by worshipping God, growing the Church and loving the world. Time and again, we have returned to this fundamental commitment to follow Christ as his disciples with new energy, and to do so by glorifying and enjoying God in prayer and worship, by seeking growth in grace and numbers, and by showing the

Fel Cristnogion yn Esgobeth Bangor, gallwn olrhain ein hanes yn ôl i ddynion a merched sanctaidd a sefydlodd gymunedau o weddi a gwasanaeth ar draws yr esgobaeth mor gynnar â’r bumed ganrif. Parheir i goffáu’r saint Celtaidd cynnar hyn – Cybi, Seiriol, Tudwen, Madryn, a llawer o rai eraill – yn enwau ein heglwysi, ein pentrefi a’n trefi. Mae’r Eglwys Gadeiriol ei hun wedi ei hadeiladu ar safle y gymuned a ffurfiwyd gan Deiniol Sant ei hun, a ddaeth yn esgob cyntaf Bangor yng nghanol y bumed ganrif.

Yr esgobaeth heddiw

Fileniwm a hanner yn ddiweddarach, mae ffiniau daearyddol yr esgobaeth bresennol yn rhai a fyddai’n gyfarwydd i Deiniol, gan eu bod yn ymdebygu i ffiniau hynafol teyrnas Gwynedd. Fe gynhwysant y cyfan o ogledd-orllewin Cymru, gan ymestyn o Ynys Môn a Phen Llyn yn y gorllewin i Landudno yn y dwyrain, tua’r de ar hyd arfordir gorllewin Cymru i Dywyn ac yna draws gwlad i ganolbarth Cymru cyn belled â Llanidloes. Mae’r ardal eang yn gartref i amrywiaeth diwylliannol, economaidd a demograffig: cewch yma drefi glan môr cefnog, pentrefi mynyddig bychain, dyffrynnoedd ffrwythlon a chymunedau ôl-ddiwydiannol sy’n ceisio galwad newydd. Defnyddir y Gymraeg a’r Saesneg o ddydd i ddydd.

Mae’r teulu esgobaethol yn glos er ei fod yn ddaearyddol wasgaredig. Mae dros chwe deg o glerigwyr trwyddedig, dros saith deg o ddarllenwyr trwyddedig, a mwy a mwy o arweinwyr addoli a chynorthwywyr bugeiliol yn arwain ac yn gwasanaethu dros 180 o gymunedau addoli, wedi eu grwpio mewn 27 Ardal Gweinidogaeth, pedair Synod, a dwy archddiaconiaeth.

Adfwyiad

Gyda’n sylw ar ganmlwyddiant ffurfio’r Eglwys yng Nghymru yn 2020, ac ar yr angen am adfywio mewn cenhadaeth a disgyblaeth ar draws yr esgobaeth, rydym wedi dechrau cydweithio ar broses o adnewyddu sylweddol yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf.

Wedi ei wreiddio yn ein gweledigaeth

Mae ein adnewyddu wedi ei wreiddio yn ein gweledigaeth esgobaethol o fod yn Eglwys sy’n Dysgu, gan ddilyn yn ôl troed Crist trwy addoli Duw, tyfu’r Eglwys a charu’r y byd. Dro ar ôl tro, yr ydym wedi dychwelyd at yr ymrwymiad sylfaenol i ddilyn Crist fel ei ddisgyblion gydag egni newydd, ac i wneud

1 / Cyflwyniad i Esgobaeth Bangor / An introduction to the Diocese of Bangor


signs of the cross and resurrection in our communties through transformational acts of kindness and goodness.

From this vision, shaped by the Bishop and his Council and shared by the diocese as whole, has flowed a comprehensive strategy for development that has been the focus of much prayer and practical energy over the last two years.

Launching Ministry Areas

In that time, we have seen the establishment of 27 new Ministry Areas, replacing 122 parishes and 53 benefices with a new platform for mission that has demanded and enabled a new pattern of ministry. Each Ministry Area is led and served by a Ministry Area Leader – a stipendiary priest who exercises a collaborative ministry of oversight and spiritual leadership. The ministry of each Ministry Area is propelled by the Ministry Area Team – a positive and energised gathering of those licensed for public ministry, lay office-holders, employees and volunteers. The formation of Ministry Area Teams is an intentional, contextual and ongoing priority across the diocese, supported by significant additional diocesan investment to nurture new vocations to lay and ordained ministries. As each Ministry Area is constituted as a single parish, a single Ministry Area Council (formally the Parochial Church Council) has oversight of mission and resources across the Ministry Area, supported by Congregational Meetings at each of the churches.

New Synods and Visitations

Recognising that our Deanery Conferences were not going to be able to provide the right level of support for Ministry Areas, we have recently moved from twelve Area Deaneries to four Synods, two in each of the diocese’s archdeaconries. The Synods provide an opportunity for representatives from across the Synod’s Ministry Areas to share in the celebration of the Eucharist, to receive and provide mutual support and encouragement, to share good practice, to enter into dialogue about diocesan processes as well as the needs of the wider community, and to set Synod-wide missional aims. The Bishop and the Archdeacons have also broken with the past Visitation pattern of gathering clerics and wardens together in a handful of central locations to listen to an annual charge. The Visitation now consists of a visit to each Ministry Area, lasting a full day or two adjacent days. The Bishop

hynny gan ogoneddu a mwynhau Dduw mewn gweddi ac addoliad, drwy geisio twf mewn gras a rhifau, a thrwy ddangos arwyddion y groes a’r atgyfodiad yn ein cymunedau trwy weithredoedd trawsffurfiol o garedigrwydd a daioni.

O’r weledigaeth wreiddiol hon, sydd wedi ei siapio gan yr Esgob a’i Gyngor, ac a rennir gan yr esgobaeth yn gyffredinol, mae strategaeth gynhwysfawr yn llifo – strategaeth sydd wedi bod yn destun gweddi ac egni ymarferol dros y ddwy flynedd ddiwethaf.

Lansio Ardaloedd Gweinidogaeth

Yn y cyfnod hwnnw, yr ydym wedi gweld sefydlu 27 o Ardaloedd Gweinidogaeth newydd, sydd wedi cymryd lle 122 o blwyfi a 53 o fywiolaethau. Dyma lwyfan newydd ar gyfer cenhadaeth – llwyfan sydd wedi mynnu a galluogi patrwm newydd o weinidogaeth. Caiff pob Ardal Gweinidogaeth ei arwain a’i gwasanaethu gan Arweinydd Ardal Gweinidogaeth – offeiriad cyflogedig sy’n arfer gweinidogaeth gydweithredol o oruchwyliaeth ac arweinyddiaeth ysbrydol. Mae gweinidogaeth pob Ardal Gweinidogaeth cael ei yrru gan Dîm yr Ardal Gweinidogaeth – ymgynulliad cadarnhaol ac egnïol o’r rhai a drwyddedwyd ar gyfer y weinidogaeth gyhoeddus, swydd-ddeiliaid lleyg, gweithwyr cyflogedig a gwirfoddolwyr. Mae ffurfio Timau Ardaloedd Gweinidogaeth yn flaenoriaeth fwriadol, gyd-destunol a pharhaus ar draws yr esgobaeth – ac yn flaenoriaeth a genogir gan fuddsoddiad esgobaethol sylweddol i feithrin galwedigaethau newydd i weinidogaethau lleyg ac ordeiniedig. Oherwydd i bob Ardal Gweinidogaeth gael ei chyfansoddi fel un plwyf, ceir un Cyngor yr Ardal Gweinidogaeth (yn ffurfiol y Cyngor Plwyf Eglwysig) ym mhob Ardal Gweinidogaeth i oruchwylio cenhadaeth ac adnoddau ledled yr Ardal; fe’i gefnogir gan Gyfarfodydd Cynulleidfaol ym mhob un o’r eglwysi.

Synodau ac Gofwyon newydd

Gan gydnabod nad fydd i’n Cynadleddau Deoniaethol allu darparu’r lefel addas o gymorth i Ardaloedd Gweinidogaeth, yr ydym wedi symud yn ddiweddar o ddeuddeg Deoniaethau Bro i bedair Synod, dau ym mhob un o archddiaconiaethau’r esgobaeth. Mae’r Synodau’n rhoi cyfle i gynrychiolwyr o bob un o Ardaloedd Gweinidogaeth y Synod i rannu yn y dathliad o’r Cymun, i dderbyn a darparu cefnogaeth ac anogaeth, i rannu arfer da, i ymddiddan am brosesau esgobaethol yn ogystal ag anghenion y gymuned ehangach, ac i osod amcanion cenhadol


and the Archdeacons therefore have an opportunity to share in worship and prayer with the Ministry Area Team and the broader community, to visit projects within the Ministry Area, to develop a more detailed understanding of the resources, needs and plans of the Ministry Area, and to accompany the Ministry Area Team as the Team reflects on the development of mission and ministry across the Ministry Area.

Exploring and deepening our faith

Over the last two years, we have pioneered the development of Living & Learning, a course designed for Christians who want to come together in small local groups to explore their faith, to deepen their life of prayer and service, and to explore the ways in which they and their churches can best respond to the challenges we face. The first core module, ‘A Church for Tomorrow’, explores what it means to belong to the Church in Wales at a time of change and development and asks sharp questions about our future mission. The second core module, ‘Living Scripture’, explores how God reveals himself through the scriptures and examines ways in which God’s Word can speak most effectively to us and our church today. The third core module, ‘Called by God’, explores what it means to be called by God and asks the question, ‘What is God calling us as a church and me as an individual to be and do in the future?’ Supplementary modules focus on particular ministries within the life of the church, including leading worship pastoral care.

To support our prayer life as a diocese, we have also pioneered a pattern of Advent and Lent material, consisting of week by week material for individual or group study and prayer, material for ministry with children and young people, and sermon notes for preachers. Our aim has been to ensure that each worshipper in the diocese has a copy of the weekly material in their hands before the holy seasons begin.

Developing and nurturing ministry

Alongside resources and initiatives to enable all of us to explore and deepen or faith, we have also invested in programmes that support the development of those in public ministry. An annual comprehensive Continuing Ministerial Development suite of programmes includes both day-long events, residential events, action-learning sets, and retreats – over a fortnight’s worth of developmental and nurturing programmes distributed throughout the year for all of those in public ministry.

Synod-eang. Mae’r Esgob a’r Archddiaconiaid hefyd wedi torri â’r patrwm Gofwy traddodiadol o gasglu clerigwyr a wardeniaid gyda’i gilydd mewn llond llaw o leoliadau canolog i wrando ar siars flynyddol. Mae’r Gofwy bellach yn cynnwys ymweliad â bob Ardal Gweinidogaeth, yn para diwrnod llawn neu ddau ddiwrnod cyfagos. Mae’r Esgob a’r Archddiaconiaid felly yn cael cyfle i rannu mewn addoliad a gweddi gyda Thîm yr Ardal Gweinidogaeth a’r gymuned ehangach, i ymweld â phrosiectau yn yr Ardal Gweinidogaeth, i ddatblygu dealltwriaeth fanylach o’r adnoddau, anghenion a chynlluniau yr Ardal Gweinidogaeth, ac i gyd-gerdded â Thîm yr Ardal Gweinidogaeth wrth i’r Tîm fyfyrio am y gwaith o ddatblygu cenhadaeth a gweinidogaeth ar draws yr Ardal Gweinidogaeth.

Archwilio a dyfnhau ein ffydd

Dros y ddwy flynedd diwethaf, rydym wedi arloesi datblygiad Byw a Dysgu, cwrs a gynlluniwyd ar gyfer Cristnogion sydd am ddod at ei gilydd mewn grwpiau bach lleol i archwilio eu ffydd, i ddyfnhau eu bywyd o weddi a gwasanaeth, ac i fyfyrio am y ffyrdd y gallant hwy a’u heglwysi ymateb orau i’r heriau rydym yn eu hwynebu. Mae’r modiwl craidd cyntaf, ‘Eglwysi ar gyfer Yfory’, yn archwilio beth mae’n ei olygu i berthyn i’r Eglwys yng Nghymru ar adeg o newid a datblygu ac yn gofyn cwestiynau miniog am ein cenhadaeth yn y dyfodol. Mae’r ail fodiwl craidd ail, ‘Ysgrythur Fyw’, yn archwilio sut mae Duw yn datgelu ei hun trwy’r ysgrythurau ac yn archwilio ffyrdd y gall Gair Duw siarad fwyaf effeithiol i ni ac mae ein eglwys heddiw. Mae’r trydydd modiwl craidd, ‘Glaw gan Dduw’, yn archwilio beth a olygir gan alwedigaeth ac yn gofyn y cwestiwn, ‘Beth mae Duw yn ein galw fel eglwys a fi fel unigolyn i fod ac i’w wneud yn y dyfodol?’ Mae modiwlau atodol yn canolbwyntio ar weinidogaethau penodol o fewn bywyd yr eglwys, gan gynnwys arwain addoliad a gofal bugeiliol.

Er mwyn cefnogi ein bywyd o weddi fel esgobaeth, rydym hefyd wedi arloesi patrwm o ddeunydd Adfent a Grawys, sy’n cynnwys deunydd wythnosol ar gyfer astudio a gweddïo fel unigolyn neu o fewn grŵp, deunydd ar gyfer gweinidogaeth gyda phlant a phobl ifanc, a nodiadau ar gyfer pregethwyr. Ein nod yw sicrhau bod pob un sy’n addoli yn yr esgobaeth yn cael copi o’r deunydd wythnosol yn eu dwylo cyn i’r tymhorau sanctaidd ddechrau.


Investing in children, youth & family ministry

In reponse to a widespread feeling across the diocese that we needed to improve our ministry with children, young people and families, we have formed a team of four full-time, professional Children, Youth & Family Ministry Enablers (CYFMEs). The CYFMEs’ main responsibilities are to pioneer and enable the growth of new areas of ministry among children, young people and families, and to facilitate training, such as through recent diocese-wide workshops on models of praying with children and young people. Though yet early days, the fruits of this vital ministry can already be seen in new after-school clubs, youth groups and patterns of worship.

Making the most of our resources

We have begun over the past year to pay serious attention to our use of resources – especially buildings and finance. A new Bishop’s Ministry Fund scheme has transformed the way in which churches and Ministry Areas contribute towards the shared costs of ministry, by involving representatives from each church in the diocese in the task of setting and owning their own targets in conversation with their neighbours. Similarly, Ministry Area Property Development Plans are being pioneered across the diocese, as each Ministry Area is asked to reimagine its pattern of buildings, looking ahead hopefully and realistically to the needs of the church in 2020 and beyond.

Datblygu a meithrin gweinidogaeth

Law yn llaw ag adnoddau a mentrau i alluogi pob un ohonom i archwilio a dyfnhau ein ffydd, yr ydym hefyd wedi buddsoddi mewn rhaglenni sy’n cefnogi datblygiad y rhai sy’n arddel gweinidogaeth gyhoeddus. Ceir rhaglen gynhwysfawr o ddigwyddiadau Datblygu Gweinidogaethol Parhaus blynyddol, gan gynnwys digwyddiadau undydd, cynadleddau preswyl, setiau dysgu gweithredol, ac encilion – gwerth dros bythefnos o raglenni ledled y flwyddyn i ddatblygu a meithrin pob un o’r rheiny sydd yn y weinidogaeth gyhoeddus.

Buddsoddi mewn gweinidogaeth gyda phlant, ieuenctid a theulu

Er mwyn ymateb i deimlad eang ledled yr esgobaeth bod angen i ni wella ein gweinidogaeth gyda phlant, pobl ifanc a theuluoedd, rydym wedi ffurfio tîm o bedwar Galluogydd Gweinidogaeth Plant, Ieuenctid a Theuluoedd (CYFMEs) llawn amser a phroffesiynol. Prif gyfrifoldebau’r CYFMEs yw arloesi a galluogi twf mewn meysydd newydd o weinidogaeth ymhlith plant, pobl ifanc a theuluoedd, ac i hwyluso hyfforddiant, megis drwy weithdai esgobaeth-eang diweddar ar fodelau o weddïo gyda phlant a phobl ifanc. Er bod y dyddiau eto’n gynnar, gall ffrwyth y weinidogaeth hanfodol hon ei weld eisoes mewn clybiau ar-ôl-ysgol newydd, grwpiau ieuenctid newydd a phatrymau addoli arloesgar.

Gwneud y mwyaf o’n hadnoddau

Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf rydym wedi dechrau rhoi sylw difrifol i’n defnydd o adnoddau – yn enwedig o ran adeiladau a chyllid. Mae cyfundren newydd ar gyfer Cronfa Weinidogaeth yr Esgob wedi trawsnewid y ffordd y mae eglwysi ac Ardaloedd Gweinidogaeth yn cyfrannu tuag at gostau gweinidogaethol ar y cyd, drwy gynnwys cynrychiolwyr o bob eglwys yn yr esgobaeth yn y dasg o osod a pherchnogio eu targedau eu hunain, gan wneud hynny wrth sgwrsio â’u cymdogion. Yn yr un modd, mae Cynlluniau Datblygu Eiddo Ardaloedd Gweinidogaeth yn cael eu harloesi ledled yr esgobaeth, fel bod pob Ardal Gweinidogaeth yn myfyrio o’r newydd ar eu patrwm o adeiladau ac eiddo, wrth edrych ymlaen, yn realistig ac yn obithiol, at anghenion yr eglwys yn 2020 a thu hwnt.

Moelfre


A / Anglesey

In population and number of churches, Anglesey accounts for a third of the Diocese of Bangor. Historically, it was one of three Archdeaconries (along with Bangor and Meirionnydd) until 1844 when the Archdeaconry of Anglesey became part of the Archdeaconry of Bangor (now formally known as the Archdeaconry of Bangor and Anglesey). No doubt this development followed the construction of the Menai Suspension Bridge designed by Thomas Telford in 1826 – the first bridge from the mainland to the Island. This was followed by the construction of the Britannia Bridge, designed by Robert Stephenson in 1846, which now carries the main A55 from Chester to Holyhead. Formerly part of Gwynedd, Anglesey, Holy Island and other smaller islands now make up the County of the Isle of Anglesey. Ynys Môn, the Welsh name for the island, is used for the UK Parliament and National Assembly constituencies. With an area of 276 sq miles Anglesey is the largest Welsh island, the fifth largest surrounding Great Britain. The 2011 Census recorded a population of 69,700. Almost three quarters of the inhabitants are Welsh speakers.

The island’s entire rural coastline has been designated an Area of Outstanding Natural Beauty and features many sandy beaches, especially along its eastern coast between the towns of Beaumaris and Amlwch and along the western coast from Ynys Llanddwyn through Rhosneigr to the little bays around Carmel Head. The northern coastline is characterised by dramatic cliffs interspersed with small bays. The Anglesey Coastal Path is a 200-kilometre path which follows the entire coastline. Tourism is now the most significant economic activity on the island with over 2 million people visiting the Island each year (this saw a significant increase following the Duke and Duchess of Cambridge’s move to the Island). Agriculture provides the secondary source of income for the island’s economy.

Major industries are restricted to Holyhead (Caergybi) which, until 30 September 2009, supported an aluminium smelter, and the Amlwch area, once a major copper mining town. Near Amlwch (Cemais Bay) is the Wylfa nuclear power station and a former bromine extraction plant. In 1971 the Wylfa reactors began producing electricity. With one reactor decommissioned in 2012 and the other expected to end production in 2015, the site is a strong possibility for a replacement reactor, planned by Horizon, a subsidiary of Hitachi, to start production in the 2020s. The replacement has been enthusiastically endorsed by Anglesey Council and Welsh Assembly members.

A / Ynys Mon

O ran poblogaeth a nifer yr eglwysi, mae Ynys Môn yn cyfrif am draean o Esgobaeth Bangor. Yn hanesyddol, roedd yn un o dair Archddiaconiaeth (ynghyd â Bangor a Meirionnydd) tan y flwyddyn 1844, pan ddaeth Archddiaconiaeth Ynys Môn yn rhan o Archddiaconiaeth Bangor (a elwir yn ffurfiol erbyn hyn yn Archddiaconiaeth Bangor ac Ynys Môn). Nid oes amheuaeth fod y datblygiad hwn wedi dilyn y gwaith o adeiladu Pont Grog y Borth dros y Fenai gan Thomas Telford ym 1826 - y bont gyntaf o’r tir mawr i’r Ynys. Dilynwyd hyn gan y gwaith o adeiladu Pont Britannia, a gynlluniwyd gan Robert Stephenson yn 1846, sydd bellach yn cludo priffordd yr A55 o Gaer i Gaergybi. Gynt yn rhan o Wynedd, mae Ynys Môn, Ynys Cybi ac ynysoedd llai eraill erbyn hyn yn ffurfio Sir Ynys Môn. Caiff yr enw Cymraeg ei ddefnyddio ar gyfer etholaethau Senedd y Deyrnas Unedig a’r Cynulliad Cenedlaethol. Gydag arwynebedd o 714 cilomedr sgwâr (276 milltir sgwâr) Ynys Môn yw ynys fwyaf Cymru, a’r bumed fwyaf oddi ar dir mawr Prydain. Cofnododd Cyfrifiad 2011 mai 69,700 oedd cyfanswm y boblogaeth. Mae bron i dri chwarter y trigolion yn siarad Cymraeg.

Mae holl arfordir gwledig yr ynys wedi ei ddynodi’n Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol, ac mae’n cynnwys nifer o draethau tywodlyd, yn enwedig ar hyd ei arfordir dwyreiniol rhwng trefi Biwmares ac Amlwch ac ar hyd yr arfordir gorllewinol o Ynys Llanddwyn drwy Rosneigr i’r baeau bach o gwmpas Trwyn Carmel. Mae’r arfordir gogleddol yn cynnwys llawer o glogwyni dramatig bob yn ail â baeau bach. Mae Llwybr Arfordirol Ynys Môn yn llwybr 200 cilomedr sy’n dilyn yr arfordir cyfan. Erbyn hyn, twristiaeth yw gweithgarwch economaidd mwyaf yr ynys, gyda thros 2 filiwn o bobl yn ymweld â’r ynys bob blwyddyn (bu cynnydd sylweddol yn y ffigwr yn dilyn arhosiad Dug a Duges Caergrawnt ar yr Ynys). Mae amaethyddiaeth yn darparu ffynhonnell eilaidd o’r incwm ar gyfer economi’r ynys .

Mae’r diwydiannau mawr wedi eu cyfyngu i Gaergybi, a oedd, tan 30 Medi 2009, yn cefnogi mwyndoddwr alwminiwm, ac ardal Amlwch, a oedd unwaith yn dref bwysig o ran mwyngloddio copr. Ger Amlwch (Bae Cemaes) ceir gorsaf bŵer niwclear Wylfa a chyn ffatri echdynnu bromin. Ym 1971, dechreuodd adweithyddion Wylfa gynhyrchu trydan. Gydag un adweithydd wedi’i ddadgomisiynu yn 2012 a disgwyl i’r llall roi terfyn ar gynhyrchu yn 2015, mae posibilrwydd cryf y defnyddir y safle ar gyfer adweithydd newydd, a gynlluniwyd gan Horizon (is-gwmni Hitachi) i ddechrau cynhyrchu yn y 2020au. Mae’r lle wedi cael ei gymeradwyo yn frwdfrydig gan Gyngor Ynys Môn ac aelodau Cynulliad Cymru.

2 / Cyflwyniad i’rArdal GweinidogaethAn introduction to the Ministry Area


B / Bro Eleth

Each of the Ministry Areas on Anglesey is different and distinctive. Bro Eleth forms the north eastern ministry area. The particular characteristics of Bro Eleth are:

1. The main centre of population is the town of Amlwch (where the Vicarage is placed) in the north (2,700) and the smaller town of Llanerchymedd in the south (1,900). Moelfre in the south east is the largest village (1,100)2. The remainder of the area is significantly rural and made up of very small villages and hamlets.3. It has the most number of church buildings (10 – although 2 are used once a month)4. Most of the children in the ministry area attend Sir Thomas Jones Secondary School in Amlwch5. The area measured approximately seven miles from north to south and six miles from east to west.6. The economy is largely rooted in tourism and Wylfa Power Station7. It contains the largest lake on the Island (Llyn Alaw)8. It is one of areas where the Welsh language is spoken most frequently

B / Bro Eleth

Mae pob un o Ardaloedd Gweinidogaeth Ynys Môn yn wahanol ac yn unigryw. Bro Eleth yw ardal weinidogaeth ogledd-ddwyreiniol yr Ynys. Y nodweddion penodol yw:

1. Prif ganolfan y boblogaeth yw tref Amlwch (lle saif y Ficerdy) yn y gogledd (2,700) a thref llai o faint Llannerchymedd yn y de (1,900). Moelfre yn y de ddwyrain yw’r pentref mwyaf (1,100)2. Mae gweddill yr ardal yn sylweddol wledig ac yn cynnwys pentrefi bychain iawn a phentrefannau.3. Yma y mae’r nifer mwyaf o adeiladau eglwysig (10 - er bod 2 yn cael eu defnyddio unwaith y mis yn unig)4. Mae’r rhan fwyaf o blant 11 – 18 yr ardal weinidogaeth yn mynd i Ysgol Uwchradd Syr Thomas Jones yn Amlwch5. Mae’r ardal yn mesur tua saith milltir o’r gogledd i’r de a chwe milltir o’r dwyrain i’r gorllewin.6. Mae’r economi wedi ei wreiddio yn bennaf mewn twristiaeth ac yng Ngorsaf Bŵer Wylfa7. Mae’n cynnwys llyn mwyaf yr Ynys (Llyn Alaw)8. Mae’n un o’r ardaloedd lle mae’r iaith Gymraeg yn cael ei siarad gan drwch y boblogaeth

Bro PadrigBro Eleth

Bro Cwyfan

Bro Cyngar

Penrhosllugwy

Llaneilian

Llanallgo

Llaneugrad

Llanerchymedd

Coedana

Llandyfrydog

Llanwenllwyfo

Llan�hangel Tre’r Beirdd

Amlwch


C / Amlwch

Amlwch is the most Northerly town in Wales. It’s name derives from the Welsh am (about, on or around) and llwch (an old word meaning inlet, creek). According to legend, the town developed on a site that had a harbour but was not visible from the sea, which helped to reduce the chance of Viking attacks. It was on Parys Mountain, two miles south of the town, that on 2nd March 1768, a large vein of copper ore was discovered. This later developed into the largest copper mine in the world. The population exploded during this time as houses were built for a new workforce and the harbour was developed and extended for transportation of the ore. It is estimated that the population at the beginning of the 19th century was approximately 10,000 people, making it the second largest town in Wales after Merthyr Tydfil. When copper mining began to decline in the mid-1850s, shipbuilding became the main industry with many people also becoming involved in the ship repair and other maritime industries. The town was home to a brewing industry and also had tobacco works, producing the famous Amlwch Shag Tobacco - Baco Shag Amlwch. Even after the decline of the copper mine, some chemical industries remained and in 1953 a chemical plant to extract bromine from sea water (for use in petrol engines) was built but this closed in 2004.

C / Amlwch

Amlwch yw tref fwyaf gogleddol Cymru. Mae’r enw yn deillio o’r gair am (tua, ar neu o gwmpas) a llwch (hen air sy’n golygu cilfach). Yn ôl y chwedl, datblygodd y dref ar safle oedd â harbwr nad oedd yn weladwy o’r môr, a oedd yn helpu i leihau’r perygl o ymosodiadau gan y Llychlynwyr. Ar Fynydd Parys, ddwy filltir i’r de o’r dref, ar 2 Mawrth 1768 y darganfuwyd gwythïen fawr o fwyn copr. Datblygodd hyn yn ddiweddarach yn fwynglawdd copr mwyaf y byd. Cynyddodd y boblogaeth yn aruthrol yn ystod y cyfnod hwn wrth i dai gael eu hadeiladu ar gyfer gweithlu newydd ac wrth i’r harbwr gael ei ddatblygu a’i ehangu i gludo’r mwyn. Amcangyfrifir bod y boblogaeth ar ddechrau’r 19eg ganrif tua 10,000 o bobl, gan ei gwneud yn ail dref fwyaf Cymru ar ôl Merthyr Tudful. Pan ddechreuodd mwyngloddio copr ddirywio yng nghanol y 1850au, daeth adeiladu llongau yn brif ddiwydiant, gyda llawer o bobl hefyd yn atgyweirio llongau ac yn ymwneud â diwydiannau morol eraill. Roedd y dref yn gartref i ddiwydiant bragu ac roedd gweithfeydd tybaco yma hefyd, yn cynhyrchu’r Baco Shag Amlwch enwog. Hyd yn oed ar ôl dirywiad mwyngloddio copr, roedd rhai diwydiannau cemegol yn parhau, ac yn 1953 adeiladwyd safle cemegol i dynnu bromin o ddŵr y môr (i’w defnyddio mewn injans petrol), ond fe’i caewyd yn 2004.

Porth Amlwch / Amlwch Port


The 2011 census counted a population of 3789. Of these, 1978 indicated that they spoke Welsh. Less than 50% of the working population are in paid employment. There are a significant number of single parent households most of whom receive minimum wage. Until recently Amlwch was a designated communities first area. Most employment in the town is provided by Wylfa Power Station at nearby Cemaes (there is hope that the proposed new station will bring significant employment to the area) together with the local authority. There are a significant number of people to commute to Bangor for work at the university or hospital. There is some work within the town in local schools, shops and the plastic factory. There are a significant number of small businesses from a light and sound business to builders and dressmakers.

Amlwch is served by a Town Council which is made up of 15 councillors with a full time town clerk. There is a new environmentally friendly Health Centre with GPs and community heath care serving a catchment area of 10,000 people. The town has a primary school (Amlwch Primary School) and a secondary school (Ysgol Syr Thomas Jones) that provides for a catchment area between Cemaes to the west and Benllech to the east. Amlwch also has a Sports Centre which offers a range of activities from swimming lessons to water aerobics, badminton and five a side football. The main meeting places for community events in Amwlch are the memorial hall and the scout hut with other groups having their own meeting places. There are a number of uniformed groups for children and young people which include Scouts and Beavers; Rainbows, Brownies and Guides; St Johns Ambulance; Army Cadets; Young Firefighters. There are also a number of groups for older people such as Womens Institute; Age Well and various luncheon groups. There are a number of cycle paths in the area offering safe routes for families.

Local people make a strong distinction between Amlwch and Amlwch Port. They are divided by the railway line (long since disused). Amlwch Port is an attractive community gathered around the harbour. There are a significant number of festivals held here throughout the year that help to bring tourists into Amlwch as well as bringing the community together. Amongst some newer developments in Amlwch Port is the Copper Kingdom Centre. This is an award winning, heritage centre housing a number of interactive displays which help describe the history of copper mining in the area. It explains how copper was mined at Parys Mountain and then taken down to Amlwch Port where it was further processed before being shipped around the world. The heritage centre has recently won the Best Building Award through the RIBA organisation for 2014.

Yn ôl cyfrifiad 2011 3,789 oedd y boblogaeth. O’r rhain, nododd 1,978 eu bod yn siarad Cymraeg. Mae llai na 50% o’r boblogaeth sydd mewn oedran gweithio mewn gwaith cyflogedig. Mae nifer sylweddol o aelwydydd un rhiant, gyda’r rhan fwyaf ohonyn nhw’n cael lleiafswm cyflog. Tan yn ddiweddar, roedd Amlwch yn ardal ddynodedig Cymunedau yn Gyntaf. Mae’r rhan fwyaf o swyddi’r dref yn cael eu darparu gan Orsaf Bŵer Wylfa gerllaw yng Nghemaes (mae gobaith y bydd yr orsaf newydd arfaethedig yn dod â chyflogaeth sylweddol i’r ardal) ynghyd â’r awdurdod lleol. Mae nifer sylweddol o bobl yn teithio i Fangor i weithio yn y brifysgol neu’r ysbyty. Mae rhywfaint o waith yn y dref yn yr ysgolion lleol, siopau ac yn y ffatri blastig. Mae nifer sylweddol o fusnesau bach, o fusnes sain a goleuadau i adeiladwyr a gwniadwragedd.

Mae tref Amlwch yn cael ei gwasanaethu gan Gyngor Tref sy’n cynnwys 15 o breswylwyr a chlerc y dref llawn amser. Mae Canolfan Iechyd newydd amgylcheddol-garedig yma, gyda meddygon teulu a gofal iechyd cymunedol sy’n gwasanaethu dalgylch o 10,000 o bobl. Mae gan y dref ysgol gynradd (Ysgol Gynradd Amlwch) ac ysgol uwchradd (Ysgol Syr Thomas Jones) sy’n darparu ar gyfer dalgylch rhwng Cemaes i’r gorllewin a Benllech i’r dwyrain. Mae gan Amlwch Ganolfan Chwaraeon sy’n cynnig amrywiaeth o weithgareddau, o wersi nofio i erobeg dŵr, badminton a phêl-droed pump bob ochr. Y prif fannau cyfarfod ar gyfer digwyddiadau cymunedol yn Amlwch yw’r neuadd goffa a’r cwt sgowtiaid, gyda grwpiau eraill yn berchen ar eu mannau cyfarfod eu hunain. Mae nifer o grwpiau mewn lifrai ar gyfer plant a phobl ifanc, gan gynnwys y Sgowtiaid a’r Beavers; Rainbows, Brownies a Geidiaid; Ambiwlans Sant Ioan; Cadetiaid y Fyddin; Diffoddwyr Tân Ifanc. Mae yna hefyd nifer o grwpiau ar gyfer pobl hŷn, fel Sefydliad y Merched; Heneiddio’n Dda a grwpiau cinio amrywiol. Mae nifer o lwybrau beicio yn yr ardal sy’n cynnig llwybrau diogel ar gyfer teuluoedd.

Mae’r bobl leol yn nodi gwahaniaeth cryf rhwng Amlwch a Phorth Amlwch. Maen nhw’n cael eu rhannu gan y rheilffordd (nas defnyddir ers peth amser). Mae Porth Amlwch yn gymuned ddeniadol o amgylch yr harbwr. Mae nifer sylweddol o wyliau yn cael eu cynnal yma drwy gydol y flwyddyn sy’n helpu i ddod â thwristiaid i Amlwch yn ogystal â dod â’r gymuned at ei gilydd. Ymhlith datblygiadau mwy newydd ym Mhorth Amlwch mae Canolfan y Deyrnas Gopr. Mae hon yn ganolfan dreftadaeth sydd wedi ennill gwobrau, sy’n gartref i nifer o arddangosfeydd rhyngweithiol sy’n helpu i ddisgrifio hanes mwyngloddio copr yn yr ardal. Mae’n esbonio sut cafodd copr ei gloddio ar Fynydd Parys ac yna ei gludo i lawr i Borth Amlwch lle cai ei brosesu ymhellach cyn ei gludo o amgylch y byd. Yn ddiweddar, mae’r ganolfan dreftadaeth wedi ennill Gwobr yr Adeilad Gorau drwy sefydliad RIBA, 2014.


Little is known about Eleth. He was a cheiftain and poet in Britain in the 6th century. After losing his territory in the north of Britain, he retreated to Anglesey, where he lived at Seiriol’s monastery at Penmon and founded the church at Amlwch. He is said to have been the son of Meurig ab Idno and his wife Onen Greg, the daughter of Gwallog ap Llaennog. Some religious poetry that he is said to have written has been preserved in medieval manuscripts. The Black Book of Carmarthen, from the 12th century, attributes two poems of seven stanzas to his authorship, one of simple construction and the other more complicated. Both “are written in a strain of deepest piety”.

The current building, which replaced the medieval church, was designed by James Wyatt and built in 1800. It is unique amongst Anglican churches on Anglesey as a neo-classical building that would be more at home in central London. The large building was required by the increasing population and was funded by the Marquess of Anglesey with the other part owners of the mine, the Revd Edward Hughes and the manager Thomas Williams. In 1999, a major re-ordering of the church by Adam and Francis Voelker provides a fit for purpose building for the 21st century. A kitchen, meeting room and toilets at the west end has allowed the building to be far more multi-functional.

Eglwys St Eleth, Amlwch / St Eleth’s Church, Amlwch

Ychydig sy’n hysbys am Eleth. Roedd yn bennaeth a bardd ym Mhrydain yn y 6ed ganrif. Ar ôl colli ei diriogaeth yng ngogledd Prydain, enciliodd i Ynys Môn, lle bu’n byw ym mynachlog Seiriol ym Mhenmon a sefydlu’r eglwys yn Amlwch. Dywedir ei fod yn fab i Meurig ab Idno a’i wraig Onnen Greg, merch Gwallog ap Llaennog. Mae rhai cerddi crefyddol, y dywedir mai ef a’u cyfansoddodd, wedi cael eu cadw mewn llawysgrifau canoloesol. Mae Llyfr Du Caerfyrddin, o’r 12fed ganrif, yn priodoli dwy gerdd saith pennill iddo ef, un gerdd seml a’r llall yn fwy cymhleth. Mae’r ddwy “wedi eu hysgrifennu mewn arddull o dduwioldeb dyfnaf”.

Cafodd yr adeilad presennol, a ddisodlodd yr eglwys ganoloesol, ei gynllunio gan James Wyatt, a’i adeiladu yn 1800. Mae’n unigryw ymhlith eglwysi Anglicanaidd Ynys Môn fel adeilad neo-glasurol a fyddai’n fwy cartrefol yng nghanol Llundain. Roedd yn ofynnol cael adeilad mawr oherwydd y boblogaeth gynyddol, ac fe’i hariannwyd gan Ardalydd Môn, ynghyd â pherchnogion rhan arall o’r pwll, y Parchedig Edward Hughes a’r rheolwr Thomas Williams. Yn 1999, arweiniodd gwaith aildrefnu sylweddol gan Adam a Francis Voelker at adeilad addas i’r diben ar gyfer yr 21ain ganrif. Mae cegin, ystafell gyfarfod a thoiledau ym mhen gorllewinol yr eglwys wedi galluogi’r adeilad i fod yn llawer mwy aml-swyddogaethol.


The principal act of worship on Sunday is a bilingual Holy Eucharist at 11.00am with an average attendance of 28 communicants. Lay people are very involved in the worship through reading, leading intercessions, administering the chalice and serving. One of the congregation is a member of the Company of Servers. Three organists take it in turns to play at the various services. A midweek Eucharist is held every Wednesday at 10.30am followed by coffee. In addition to the weekly acts of worship, special acts of worship are also held at that involve the community of Amlwch. These include Commemoration of the Faithful Departed (All Souls), Remembrance Sunday, the Council Carol Service and the Masonic Carol Service. Over the years we have built good relationships with other local churches, including the Roman Catholic Church, Welsh and English Methodist Churches, Pentecostal Church and the Salvation Army. We meet during lent and advent, join together for the Good Friday walk of witness and attend each others places of worship during the Week of Prayer for Christian Unity. We also join together for “Songs of Praise” and sing carols at Christmas in the Brwynog old people’s home. Once a month, the Roman Catholic Church holds a short Taize service which is attended by members of St Eleth’s church.

Like many Anglican places of worship, people belong to St Eleth’s Church in different ways. In addition to Sunday and weekday worship, we hold coffee mornings every Friday from 10am – 12 noon. There is a Mothers Union branch and Sunday School operates every Sunday during term time from 11am – 12 noon. There are many fund raising events held during the year, in addition to our 200 club, including autumn fairs and strawberry teas. The last few years have also welcomed open days and BBQs at the Rectory. Although many of the families involved are not regular churchgoers, they do feel that the church is a part of the community. We feel the strengthening of these relationships is an important part of our mission.

Y brif weithred o addoliad ar y Sul yw Cymun Bendigaid dwyieithog am 11.00am gyda 20-28 o gymunwyr yn bresennol ar gyfartaledd. Mae lleygwyr yn chwarae rhan fawr yn yr addoliad drwy ddarllen, arwain ymbiliau, gweinyddu’r cwpan cymun a gweini. Mae un o’r gynulleidfa yn aelod o Gwmni’r Gweinyddwyr. Mae tri organydd yn cymryd eu tro i chwarae yn y gwahanol wasanaethau. Mae Cymun canol wythnos yn cael ei gynnal bob dydd Mercher am 10.30am, gyda choffi yn dilyn hynny. Mae rhwng 6 a 12 o bobl yn dod i’r gwasanaeth hwn. Yn ychwanegol at yr addoliadau wythnosol, mae addoliadau arbennig yn cael eu cynnal sy’n cynnwys cymuned Amlwch. Mae’r rhain yn cynnwys coffau’r ffyddloniaid ymadawedig (yr Holl Eneidiau), Sul y Cofio, Gwasanaeth Carolau’r Cyngor a Gwasanaeth Carolau y Seiri Rhyddion. Dros y blynyddoedd rydym wedi meithrin perthynas dda gydag eglwysi lleol eraill, gan gynnwys yr Eglwys Rufeinig Gatholig, yr Eglwysi Methodistaidd Cymraeg a Saesneg, yr Eglwys Bentecostaidd a Byddin yr Iachawdwriaeth. Rydym yn cyfarfod yn ystod y Grawys a’r Adfent, yn ymuno gyda’i gilydd am daith dystiolaethu Ddydd Gwener y Groglith, ac yn mynd i addoldai ein gilydd yn ystod yr Wythnos Weddi dros Undeb Cristnogol. Rydym hefyd yn ymuno ar gyfer “Songs of Praise” ac yn canu carolau adeg y Nadolig yng nghartref pobl hŷn Brwynog. Unwaith y mis, mae’r Eglwys Gatholig Rufeinig yn cynnal gwasanaeth Taize, ac mae aelodau o Eglwys Sant Eleth yn ymuno â nhw.

Fel llawer o leoedd addoli Anglicanaidd, mae pobl yn perthyn i Eglwys Sant Eleth mewn gwahanol ffyrdd. Yn ogystal ag addoliadau ar y Sul ac yn ystod yr wythnos, rydym yn cynnal boreau coffi bob dydd Gwener rhwng 10 a hanner dydd. Mae Cangen Undeb y Mamau ac Ysgol Sul yn gweithredu bob dydd Sul yn ystod y tymor rhwng 11 a hanner dydd. Mae yna nifer o ddigwyddiadau codi arian yn cael eu cynnal yn ystod y flwyddyn, yn ogystal â’n clwb 200, gan gynnwys ffeiriau’r hydref a the mefus. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf rydym hefyd wedi croesawu diwrnodau agored a barbeciws yn y Rheithordy. Er nad yw llawer o’r teuluoedd dan sylw yn eglwyswyr rheolaidd, maent yn teimlo bod yr eglwys yn rhan o’r gymuned. Rydym yn teimlo bod cryfhau’r cysylltiadau hyn yn rhan bwysig o’n cenhadaeth.


D / Llaneilian

Llaneilian is a rural community with a small population spread over 2,398 acres. There is a significant increase in population during the holiday season by visitors drawn to this area of outstanding natural beauty, which is over-looked by Mynydd Eilian. It is popular with walkers and ramblers, whilst the Anglesey Coastal Path navigates most of the rocky coastline and on a clear day the Isle of Man is visible. At the north easternmost point is Traeth Eilian beach - a small cove of sand, pebbles and rock sheltered by the lichen-cliffs of the headland. A single road runs from the A5025, through the many outlying farms and rural properties, down to Traeth Eilian beach and a narrow road up Mynydd Eilian (Llaneilian mountain) to the hamlet of Pengorffwysfa. The area is served by an infrequent local bus service to and from Amlwch and Porth Amlwch.

St Eilian’s Church is central to the history and development of the medieval community of Llaneilian which takes it name from the church. Behind the church is the Cemetery, which is owned and maintained by the Llaneilian Com-munity Council where slate slabs mark the graves of many captains’ of Victorian ships and those of the first and last keepers of Point Lynas Lighthouse.

The Parish of Llaneilian is of considerable antiquity. Gwilym Gwyn, a 16th century bard, tells that somewhere around the 5th century, Saint Eilian was sent by the Pope to north Anglesey. He sailed with his family, all effects and all his cattle and landed at Porth yr Ychen, what is now Llaneilian, and established a church here. The Prince of Gwynedd and ruler of the Island at the time was Caswallon Lawhir. He had a Palace on the summit of Mynydd Eilian. His men stole cat-tle from Eilian’s ship and for this crime the monk struck the erring monarch blind as punishment. Eilian only restored his sight at a later date, after being promised all the land his pet doe could traverse before being caught by his pack of hounds. The doe was released across the land and the chase continued until the doe leapt a gorge to escape the hounds, and so Eilian was granted a huge domain. It is here that Eilian started his primitive church. Eilian’s ability to cure eye ailments became well known, and visitors from around the Island came to visit Ffynnon Eilian (Eilian’s Well), where visitors bathed their eyes in the waters. In the 13th century LlaneilIan is referred to as ‘abadaeth’, perhaps indicating its evolution into a house of Augustinian canons. From this period, the church became one of the wealthiest on Anglesey, drawing many pilgrims to visit the shrine of Eilian and holy well. In the 1490’s, on the eve of the Reformation, the church embarked on a major programme of rebuilding which largely characterises the structure we see today.

D / Llaneilian

Mae Llaneilian yn gymuned wledig gyda phoblogaeth fechan wedi ei lledaenu dros 2,398 acer. Mae yna gynnydd sylweddol yn y boblogaeth yn ystod tymor y gwyliau gan fod ymwelwyr yn cael eu denu at yr ardal hon o harddwch naturiol eithriadol, gyda Mynydd Eilian yn y cefndir. Mae’n boblogaidd gyda cherddwyr, tra bod Llwybr Arfordirol Ynys Môn yn mynd o gwmpas y rhan fwyaf o’r arfordir creigiog, ac ar ddiwrnod clir gellir gweld Ynys Manaw. Yn y pwynt pellaf yn y gogledd ddwyrain ceir Traeth Eilian - cildraeth bach o dywod, cerrig mân a chreigiau cysgodol ger clogwyni’r pentir sydd â chen drostyn nhw. Mae ffordd sengl yn rhedeg o’r A5025 drwy lawer o ffermydd anghysbell ac eiddo gwledig i lawr i Draeth Eilian, a ffordd gul i fyny Mynydd Eilian i bentrefan Pengorffwysfa. Mae’r ardal yn cael ei gwasanaethu gan wasanaeth bws lleol anaml i Amlwch a Phorth Amlwch ac yn ôl.

Mae eglwys Sant Eilian yn ganolog i hanes a datblygiad cymuned ganoloesol Llaneilian, sy’n cymryd ei henw o’r eglwys. Y tu ôl i’r eglwys mae’r Fynwent, sy’n eiddo i Gyngor Cymuned Llaneilian ac yn cael ei chynnal ganddo, lle mae slabiau llechi yn nodi beddau o lawer o gapteiniaid llongau Fictoraidd a cheidwaid cyntaf ac olaf Goleudy Trwyn Eilian.

Mae gan Blwyf Llaneilian gryn hynafiaeth. Mae Gwilym Gwyn, bardd o’r 16eg ganrif, yn dweud bod Sant Eilian wedi cael ei anfon gan y Pab i ogledd Ynys Môn rywdro o gwmpas y 5ed ganrif. Hwyliodd gyda’i deulu, ei holl eiddo a’i holl wartheg, a glanio ym Mhorth yr Ychen, sef Llaneilian erbyn hyn, a sefydlodd eglwys yma. Tywysog Gwynedd a llywodraethwr yr Ynys ar y pryd oedd Caswallon Lawhir. Roedd ganddo balas ar gopa Mynydd Eilian. Fe wnaeth ei ddynion ddwyn gwartheg o long Eilian, ac am drosedd hon, parodd y mynach i’r brenin fynd yn ddall fel cosb. Fe wnaeth Eilian adfer ei olwg yn ddiweddarach, dim ond ar ôl cael addewid y byddai’n cael yr holl dir y gallai ei ewig anwes ei groesi cyn cael ei dal gan ei gŵn hela. Cafodd yr ewig ei rhyddhau ar draws y tir a pharhaodd yr helfa nes i’r ewig neidio ceunant i ddianc rhag y cŵn hela, ac felly rhoddwyd tiroedd helaeth i Eilian. Yma y sefydlodd Eilian ei eglwys gyntefig. Daeth gallu Eilian i wella anhwylderau llygaid yn enwog, a daeth ymwelwyr o bob cwr o’r Ynys i ymweld â Ffynnon Eilian, lle’r oedd ymwelwyr yn golchi eu llygaid yn y dyfroedd. Yn y 13eg ganrif cyfeirir at Llaneilian fel ‘abadaeth’, sydd efallai’n nodi ei esblygiad yn dŷ o ganoniaid Awstinaidd. O’r cyfnod hwn, daeth yr eglwys yn un o’r eglwysi cyfoethocaf ar Ynys Môn, gan ddenu llawer o bererinion i ymweld â chysegrfa Eilian a’r ffynnon sanctaidd. Yn y 1490au, ar drothwy’r Diwygiad Protestannaidd, dechreuodd yr eglwys ar raglen fawr o ailadeiladu sydd i raddau helaeth i’w gweld yn y strwythur a welwn heddiw.


Mae gan yr eglwys gynulleidfa oedrannus o tua 15 o addolwyr rheolaidd sy’n gweithio’n galed i fodloni ei gofynion ariannol. Mae Gwasanaeth (Cymun neu Foreol Weddi) yn cael ei gynnal yn Saesneg am 9-30am bob Sul.Mae coffi yn cael ei weini ar ôl y gwasanaeth ar y Sul cyntaf yn y mis. Bob blwyddyn mae’r eglwys yn agored i ymwelwyr rhwng 1 Mai a 30 Medi, rhwng 10am a 4pm. Mae’r llyfr ymwelwyr yn dangos bod tua 3,000 o ymwelwyr yn mynd drwy’r drws yn flynyddol. Mae arian a godir o werthu llyfrau, llyfrynnau, cardiau gweddi a eiconau, llyfrnodau, llieiniau sychu llestri, bagiau ac ati yn mynd tuag at gostau cynnal yr eglwys. Mae rhoddion at Water Aid, y banc bwyd lleol a gwahanol elusennau drwy gasglu stampiau post a ddefnyddiwyd yn cael eu gwneud yn rheolaidd. Mae Eglwys Sant Eilian a Ffynnon Eilian yn cael ymdriniaeth eang ar lawer o safleoedd gwe, mewn llyfrau, cylchgronau ac arweinlyfrau i dwristiaid.

Yn 2002, ar ôl y gwaith o adfer yr eglwys, ffurfiwyd “Cyfeillion Eglwys Llaneilian” gydag aelodaeth yn agored i unrhyw un. Y nod oedd codi arian ar gyfer prynu darn o dir cyfagos i’w ddefnyddio fel maes parcio a gardd goffa, yn ogystal â’r gwaith cynnal a chadw yn y dyfodol. Mewn partneriaeth â Menter Môn, mae’r maes parcio wedi’i ddylunio a’i adeiladu.

Gan nad oes diwydiant lleol, ysgol na siop yma, a bod yr ardal mor eang, rydym wedi ymrwymo i ddod o hyd i ffyrdd newydd o estyn allan i ddenu’r teuluoedd iau er mwyn i’r eglwys dyfu a chynnal ei ganolbwynt yn y gymuned a’r ymwelwyr â’r ardal yn yr un modd.

Ffynnon Eilian / Eilian’s Well

The church has an elderly congregation of about 15 regular worshippers who work hard to meet its financial demands. A service (Eucharist or Matins) is held in English at 9-30am every Sunday. Coffee is served after the service held on the first Sunday in the month. Every year the church is open to visitors from the 1st May until the 30th September, 10am until 4pm. The visitors’ book shows about 3,000 visitors passing through the door annually. Money raised from the sale of literature, booklets, prayer and icon cards, book-marks, tea towels, bags etc., goes towards the running cost of the church. Donations, weekly offerings, and gift aid also go towards the running costs. Donations to Water Aid, the local food bank and various charities by collecting used postage stamps are regularly made. Both St Eilian’s Church and Ffynnon Eilian have a wide coverage on many web sites, books, magazines and tourist guides.

In 2002, after the church restoration, the “Friends of Llaneil-ian Church” was formed with membership being open to anyone. The aim was to raise funds for the purchase of an adjacent parcel of land for use as a car park and memorial garden, as well as its future maintenance. In partnership with Menter Mon the car park was designed and built.

Having no local industry, school or shop and covering such a widespread area, we are committed to finding new ways of reaching out to attract the younger families for the church to grow and maintain its focal point in the commu-nity and its many visitors to the area.

Ffynnon Eilian / Eilian’s Well


E / Llanwenllwyfo

Llanwenllwyfo Church, with its very tall landmark spire, stands in an isolated position near Dulas Bay and the Angle-sey Coastal Path. It serves a very rural population of scat-tered farms. The nearest centre of population is Penysarn which grew during the 18th century as a centre of popula-tion serving what was once the world’s largest copper mine at Parys Mountain. Today, although small in population, there is a Junior School with 99 children, a Baptist Chapel, a shop and a Post Office.

The present church, designed by Henry Kennedy, Diocesan Architect, was built in 1856 at a cost of £1,417 to replace the former medieval church. The old church (which now exists as a respectable ruin surrounded by its churchyard), also dedicated to St Gwenllwyfo (St Gwen of the Elm Trees - a 7th-century woman about whom nothing else is known), was in need of repair and its congregation was too large for the building. It was decided to build the new church about two-thirds of a mile from its predecessor to the south-west in the vicinity of the Llys Dulas estate, whose owners had long been connected with the church.

The largest donation towards the new parish church came from Gertrude, the widow of William Hughes, 1st Baron Dinorben (died 1852), owner of Llys Dulas. Gertrude, whose husband had become rich from copper mining on Anglesey at Parys Mountain.

E / Llanwenllwyfo

Mae Eglwys Llanwenllwyfo, gyda’i meindwr amlwg ac uchel iawn, yn sefyll mewn safle anghysbell ger Bae Dulas a Llwybr Arfordirol Ynys Môn. Mae’n gwasanaethu poblogaeth wledig iawn o ffermydd gwasgaredig. Y ganolfan boblogaeth agosaf yw Penysarn a dyfodd yn ystod y 18 ganrif fel canolfan boblogaeth i wasanaethu mwynglawdd copr mwyaf y byd ar un adeg, sef Mynydd Parys. Heddiw, er nad yw’r boblogaeth yn niferus, mae Ysgol Iau gyda 99 o blant, Capel Bedyddwyr, siop a Llythyrdy yno.

Cafodd yr eglwys bresennol, a gynlluniwyd gan Henry Kennedy, Pensaer yr Esgobaeth, ei hadeiladu ym 1856 ar gost o £1,417 i gymryd lle’r hen eglwys ganoloesol. Roedd yr hen eglwys (sydd bellach yn adfail parchus wedi ei hamgylchynu gan ei mynwent), hefyd wedi ei chysegru i Santes Gwenllwyfo (Santes Gwen y Coed Llwyfen – dynes o’r 7fed ganrif nad oes dim arall yn hysbys amdani). Roedd angen atgyweirio honno ac roedd y gynulleidfa ar y pryd yn rhy fawr i’r adeilad. Penderfynwyd adeiladu’r eglwys newydd tua dwy ran o dair milltir i’r de-orllewin oddi wrth ei rhagflaenydd yng nghyffiniau ystâd Llys Dulas, yr oedd ei pherchnogion wedi bod yn gysylltiedig â’r eglwys.

Daeth y rhodd fwyaf tuag at yr eglwys blwyf newydd gan Gertrude, gweddw William Hughes, Barwn 1af Dinorben (bu farw 1852), perchennog Llys Dulas. Roedd gŵr Gertrude wedi gwneud ei ffortiwn drwy gloddio copr ar Ynys Môn ym Mynydd Parys.

Eglwys Llanwenllwyfo The Stained Glass at Llanwenllwyfo


The outstanding feature of Llanwenllwyfo church are the stained glass panels that were donated by Sir Arundell Neave (husband of Gwyn Gertrude Hughes). They came from a monastery in Leuven, in the Flanders region of Bel-gium and had been purchased by his father Thomas from a Norwich-based German merchant, Hampp, who had trade links with Flanders. The 27 panels date largely from around 1522, although the oldest glass is from the late 14th or early 15th century and there is some later glass from about 1600. They are regarded as amongst the finest collection of Flem-ish stained glass in the world. Other examples of the monas-tery’s stained glass are held by the Metropolitan Museum of Art in New York, the Victoria and Albert Museum in London, and the Burrell Collection in Glasgow. The east window has scenes from Christ’s betrayal and crucifixion, the Adoration of the Magi and Christ’s return from Egypt with his family. The top of the window uses glass fragments from a chapel commemorating Pope Adrian VI; he was tutor to Charles V, Holy Roman Emperor, whose head appears in the window, along with pictures of musical angels. Other windows in the nave and chancel contain saints or depictions of incidents in Christ’s life (including one of Jesus wearing a straw hat after his resurrection, said to be “very rare”). The windows draw a very large number of visitors each year.

There is an act of worship each Sunday in Llanwenllwyfo at 4.00pm. On the first and third Sunday there is a celebration of Holy Communion and on the second and fourth Sunday, Evening Prayer is said. All worship and social activities in Llanwenllwyfo are held in the Welsh language. There are 21 people on the electoral roll and an average of 15 attend worship most Sundays, with some Welsh learners.

The Summer is the busiest period for the church as it open its doors to the many visitors that enjoy viewing the stained glass. The church extends a particular welcome to organ-ised groups and organises a talk on the history of the glass and offers hospitality afterwards.

The main activities of the church during the year consists of:a Coffee Evening in the Village Hall, Pensarn in May; a flower festival every three years in August; the children of Penysarn and Rhosybol Schools take part in a celebration of Harvest in September; and church and chapel members join togeth-er for a service of nine lessons and carols in December.

The responsibilities in the church are shared amongst mem-bers who are diligent and hardworking which is reflected in the way in which the windows, electrics and path towards the church have all been renovated in the last few years, in addition to a new vestry screen. Disabled access has also been organised.

Nodwedd eithriadol eglwys Llanwenllwyfo yw’r paneli gwydr lliw a gafodd eu rhoi gan Syr Arundell Neave (gŵr Gwyn Gertrude Hughes). Daethant o fynachlog yn Leuven, yn rhanbarth Fflandrys Gwlad Belg, a chawsant eu prynu gan ei dad Thomas gan fasnachwr o’r Almaen a oedd yn gweithio yn Norwich, dyn o’r enw Hampp, a oedd wedi sefydlu cysylltiadau masnach gyda Fflandrys. Mae’r 27 o baneli yn dyddio o tua 1522 yn bennaf, er bod y gwydr hynaf o ddiwedd y 14eg neu ddechrau’r 15fed ganrif, ac mae rhywfaint o wydr diweddarach o tua 1600. Maent yn cael eu hystyried fel un o’r casgliadau gorau o wydr lliw Fflandrys yn y byd. Mae enghreifftiau eraill o wydr lliw y fynachlog yn Amgueddfa Gelf Metropolitan Efrog Newydd, Amgueddfa Victoria ac Albert yn Llundain, a Chasgliad Burrell yn Glasgow. Mae’r ffenestr ddwyreiniol yn dangos golygfeydd o fradychu Crist a’r croeshoeliad, Addoliad y Doethion a dychweliad Crist o’r Aifft gyda’i deulu. Mae pen uchaf y ffenestr yn cynnwys darnau gwydr o gapel coffa Pab Adrian VI; bu’n diwtor i Siarl V, Ymerawdwr Rhufeinig Sanctaidd, y mae ei ben yn ymddangos yn y ffenestr, ynghyd â lluniau o angylion cerddorol. Mae’r ffenestri eraill yng nghorff yr eglwys a’r gangell yn cynnwys seintiau neu ddarluniau o ddigwyddiadau ym mywyd Crist. Mae’r ffenestri yn denu nifer fawr o ymwelwyr bob blwyddyn.

Cynhelir addoliad bob Sul yn Llanwenllwyfo am 4.00pm. Ar y Sul cyntaf a’r trydydd Sul gweinyddir y Cymun Bendigaid, ac ar yr ail a’r pedwerydd Sul, adroddir yr Hwyrol Weddi. Mae’r holl weithgareddau addoli a chymdeithasol yn Llanwenllwyfo yn cael eu cynnal yn Gymraeg. Mae 21 o bobl ar y gofrestr etholiadol ac mae cyfartaledd o 15 yn addoli ar y rhan fwyaf o Suliau, gyda rhai dysgwyr Cymraeg yn eu plith.

Yr haf yw cyfnod prysuraf yr eglwys, gan ei bod yn agor ei drysau i’r llu o ymwelwyr sy’n mwynhau edrych ar y gwydr lliw. Mae’r eglwys yn estyn croeso arbennig i grwpiau sydd wedi trefnu ymweliadau, ac yn trefnu sgwrs am hanes y gwydr lliw, a lluniaeth ar ôl hynny.

Mae prif weithgareddau’r eglwys yn ystod y flwyddyn yn cynnwys: Noson Goffi yn Neuadd Pensarn yn mis Mai; gŵyl flodau bob tair blynedd yn mis Awst; plant Ysgolion Penysarn a Rhosybol yn cymryd rhan mewn Diolchgarwch yn Mis Medi; ac mae’t aelodau’r eglwys a’r capel yn ymuno ar gyfer gwasanaeth naw llith a charol yn mis Rhagfyr.

Mae’r cyfrifoldebau yn yr eglwys yn cael eu rhannu ymhlith aelodau sy’n ddiwyd a gweithgar, ac mae hyn yn cael ei adlewyrchu yn y ffordd y mae’r ffenestri, y trydan a’r llwybr tuag at yr eglwys i gyd wedi’u hadnewyddu yn ystod yr flynyddoedd diwethaf, yn ogystal â sgrîn newydd o gwmpas y festri. Trefnwyd mynediad ar gyfer pobl anabl hefyd.


E / Llandyfrydog

Mae Llandyfrydog yn blwyf gwledig bychan mewn lleoliad gwledig iawn gyda dim ond dau dŷ gerllaw. Mae’n gwasanaethu plwyf eang iawn sy’n ymestyn o Benysarn yn y gogledd i Lannerchymedd yn y de. Mae poblogaeth y plwyf yn fychan iawn, gyda dim ond un pentref bach iawn o’r enw Parc, wedi ei leoli yn fras yng nghanol y plwyf. Yn y Parc mae’r unig le addoli arall, sef y Capel Methodistaidd. Nid oes ysgol yn y plwyf. Mae Eglwys Llandyfrydog, sy’n adeilad rhestredig Gradd II, yn eglwys ganoloesol fechan a adeiladwyd ar safle Cristnogol hynafol iawn. Dywedir mai bwa’r gangell yw rhan hynaf y strwythur presennol, a’i fod yn dyddio o tua 1400. Cafodd gweddill yr eglwys ei hailadeiladu yng nghanol y 19 ganrif ac mae mewn cyflwr eithaf da.

Yn ôl traddodiad lleol, flynyddoedd lawer yn ôl torrodd lleidr i mewn i’r eglwys a dwyn y Beibl. Dihangodd, gan gario’r Beibl ar ei ysgwyddau, ond ar ei daith cafodd ei droi’n garreg. Mae carreg fawr unionsyth mewn cae ger yr eglwys sy’n cael ei galw’n Lleidr Dyfrydog, a gelwir y ffordd yn Lôn Lleidr. Mae hyn yn agos at Fferm Clorach, lle dywedir bod Seiriol a Chybi wedi cyfarfod wrth y ffynnon.

Mae Eglwys Llandyfrydog yn cynnal gwasanaethau ar Sul 1af a 3ydd Sul y mis am 2.15pm. Fel arfer rhwng 2 a 5 sy’n bresennol. Y gwasanaethau sy’n denu’r cynulleidfaoedd mwyaf yw’r gwasanaethau Cynhaeaf a Naw Llith a Charol, gyda thros 50 yn bresennol.

E / Llandyfrydog

Llandyfrydog is a small country parish set in a very rural location with only two houses close by. It serves a very elon-gated parish which stretches from Penysarn in the north to Llanerchymedd in the south. The parish is very sparely populated with only one very small village called Parc, situ-ated roughly at the centre. Parc has the only other place of worship, being the Methodist Chapel. There is no school in the parish. Llandyfrydog Church, a Grade II listed building, is a small medieval church built on a very old Christian site. The chancel arch is said to be the oldest part of the present structure dating from approximately 1400. The remainder of the church was rebuilt in the mid 19th century and is in fairly good condition.

There is a local tradition that many years ago a thief broke into the church and stole the Bible. He made his escape, carrying it away on his shoulders, but on his journey was turned into stone. There is a large upright stone in a field adjacent to the church which is known as Lleidr Dyfrydog (Thief of Dyfrydog) and the road is called Lon Lleidr (Theif’s Road). This is near to Clorach Farm where St Seiriol and St Cybi were said to meet at the well.

Llandyfrydog Church holds services on the 1st and 3rd Sundays of the month at 2.15pm. There are usually between 2 and 5 who attend. The best attended services are Harvest and the Nine Lessons and Carols with over 50 in attendance.

Eglwys Llandyfrydog Church


F / Llannerchymedd

Mae Llannerchymedd yn bentref mawr neu’n dref fechan yn rhan ddeheuol y Ardal Weinidogaeth sydd â chyfanswm poblogaeth o 1,941. O’r boblogaeth hon, amcangyfrifir bod 60% yn siarad Cymraeg. Yn y 18 a’r 19 ganrif, roedd y dref yn un o’r rhai mwyaf ar yr Ynys. Roedd ei ffyniant yn ganlyniad nid yn unig i’r economi amaethyddol o’i chwmpas, ond hefyd y cynnydd yn ffortiwn a phoblogaeth gyfagos Amlwch yn ystod blynyddoedd Mynydd Parys. Mae Rheilffordd segur Canol Môn yn rhedeg drwy’r pentref. Cafodd yr orsaf ei hagor yn 1866 a’i chau yn 1964 fel rhan o doriadau Beeching, ac mae ei iard nwyddau bellach yn faes parcio. Y chwedl leol yw bod Mair, mam Iesu, wedi cael ei chladdu yn pentref, a hynny yw testun The Marian Conspiracy gan Graham Phillips.

Mae Eglwys y Santes Fair o faint anarferol o fawr i eglwys yn Ynys Môn, gan adlewyrchu pwysigrwydd tref farchnad Llannerchymedd ar adeg ei hadeiladu ym 1850. Cafodd ei chynllunio gan Henry Kennedy, Pensaer yr Esgobaeth, gan ymgorffori rhan isaf y twr o’r 12fed ganrif yn y dyluniad.

Mae’r Cymun yn cael ei weinyddu yn Llannerchymedd bob bore Sul am 10:00am. Mae cyfartaledd o 6 yn bresennol gyda’r mwyafrif dros saith deg mlwydd oed. Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae’r rhan fwyaf o wasanaethau wedi cael eu harwain gan offeiriaid wedi ymddeol. Pan nad oes offeiriaid ar gael, mae un o’r wardeniaid yn darllen y Foreol Weddi.

F / Llannerchymedd

Llannerch-y-medd is a small town in the south of the Ministry Area which has a total population of 1,941. Of this population, it is estimated that 60% are Welsh speaking. In the 18th and 19th centuries, the town was one of the largest on the Island. Its prosperity was a result not only of the agricultural economy that surrounded it but also the rise in fortune and population of nearby Amlwch during the Parys Mountain years. The disused Anglesey Central Railway runs through the village. Its station, opened in 1866, was closed in 1964 as part of the Beeching Axe, and its goods yard is now a car park. The local legend that Mary, the mother of Jesus, is buried in the village forms the subject of Graham Phillips’s The Marian Conspiracy

The Church of St. Mary is of an unusually large scale for an Anglesey church, reflecting the importance of the market town of Llanerchymedd at the time of its construction in 1850. It was designed by Henry Kennedy, the Diocesan Architect, who incorporated the 12th century lower part of the tower into the design.

There is a celebration of the Eucharist held in Llaner-chymedd every Sunday morning at 10.00am. There is an average of 6 attendees with the majority over seventy years of age. Over the last few years, the majority of services have been led by retired priests. When there are no priests availa-ble, one of the wardens reads Morning Prayer.

Eglwys Llannerchymedd Church


G / Coedana

Gellir cael golwg banoramig ar blwyf gwledig Coedana o Allt y Benddu (Allt Felin), y felin wynt uwch ben Llannerchymedd. Mae’r felin wedi bod yn dirnod amlwg er 1738, ac mae bedd un o’r melinwyr i’w gweld ym mynwent yr Eglwys. Os sefwch ar ben Allt Felin ac edrych tuag at fynyddoedd gogoneddus Eryri, gallwch weld y rhan fwyaf (os nad y cyfan) o blwyf hynafol Coedana a’i ffiniau gyda phlwyfi Bodwrog, Llangwyllog, Thregaian, a Llanfihangel Tre ‘r Beirdd.

Mae eglwys Sant Ana wedi’i lleoli tua 2 filltir i’r de o Lannerchymedd ar y B5111. Roedd yr eglwys ar un adeg yn gapel anwes i Laneilian ac mae wedi cael ei chysegru i Sant Anau. Yr oedd yn un o feibion Caw, Arglwydd Cwm Cawlwyd yn y gogledd. Ar ôl methu â gwrthsefyll cyrchoedd cyson y Gwyddyl Ffichti (y Pictiaid, sef Celtiaid oedd yn siarad Goedeleg), gadawodd Caw y diriogaeth hon a daeth gyda’i deulu niferus - y rhan fwyaf ohonyn nhw wedi cofleidio’r bywyd crefyddol - i Ynys Môn, lle dechreuon nhw ymsefydlu ar diroedd a roddwyd iddyn nhw gan Cadwallon Lawhir a Maelgwn Gwynedd. Roedd hyn tua dechrau’r chweched ganrif (630 O.C.). Dywedir bod Anau yn feudwy ar Ynys Môn, ac mae capel Coedana (Coed-aneu, neu -ane) wedi ei gysegru iddo.

Mae’r eglwys syml bresennol yn dyddio o 1894. A bilingual Holy Communion service is held in the church on the first Sunday of every month at 11.15am. At present the congregation consists of 6-7 regular attendees.

G / Coedana

A panoramic view of the rural parish of Coedana can be viewed from Gallt y Benddu (Allt Felin), the windmill above Llannerch-y-medd. The mill has been a landmark since 1738, and the grave of one of the millers can be found in the Church cemetery. If you stand at the top of Allt Felin and look towards the glorious mountains of Snowdonia, you can see most (if not all) of the ancient parish of Coeda-na and its boundaries with the parishes of Bodwrog, Llang-wyllog, Tregaian, and Llanfihangel Tre’r Beirdd.

St Ana church is situated about 2 miles south of Llannerch-y-medd on the B5111. The church was once a chapel of ease to Llaneilian and is dedicated to St Anau. He was one of the sons of Caw, Lord of Cwm Cawlwyd in the North. Not being able to withstand the constant incursions of the Gwy-ddyl Ffichti (Picts, a goidelic celtic speaking people), Caw left this territory and came with his numerous family - most of whom embraced the religious life - to Anglesey, where they settled on lands given them by Cadwallon Lawhir and Maelgwn Gwynedd. This was about the beginning of the sixth century (630AD). Anau is said to have been a hermit in Anglesey, and the chapel of Coedana (Coed-aneu, or –ane) was dedicated to him.

The present simple church dates from 1894. A bilingual Holy Communion service is held in the church on the first Sunday of every month at 11.15am. At present the congre-gation consists of 6-7 regular attendees.

Eglwys Coedana


H / Llanallgo & Llaneugrad

Mae plwyf hynafol Llanallgo a Llaneugrad wedi’i seilio ar ddwy eglwys, sydd yn eu tro yn ymwneud yn agos a dwy ganolfan boblogaeth; Moelfre a Marian-glas.

Mae’r ardal hon yn llawn hanes. Yn agos I’w gilydd gallwch weld cromlech – siambr gladdu – yn dyddio’n ol i 2000CC; anheddiad Brythonig-Rufeinig o’r 4 ganrif yn Din Lligwy, a sylfeini eglwys Gristnogol gynnar. Yn 1157 cyfeiriwyd at Moelfre fel canolbwynt mewn brwydr a ymladdwyd ar y mor rhwng morwyr Ynys Mon a fflyd Harri II o Loegr. Wrth i’r pentref dyfu yn y 19 ganrhif, daeth nifer o grefftwyr i fyw yn Moelfre, ond ar y mor yr oedd galwedigaeth y rhan fwyaf o’r pentrefwyr, yn bysgotwyr, llongwyr, morwyr a hyd yn oed perchnogion llongau.

Er 1830 mae’r bad achub wedi chwarae rhan bwysig yn hanes y plwyf. Mae’r orsaf bresennol, a adeiladwyd yn 1909, yn cynnwys rhestr o’r amrywiol gyrchoedd achub a gynhaliwyd gan fadau achub niferus Moelfre.

Mae proffil economaidd-gymdeithasol y ddwy ganolfan yn debyg iawn. Yn ôl y cyfrifiad cyhoeddedig diweddaraf, mae gan ardal Moelfre / Llanallgo boblogaeth o 1129 a Marian-Glas / Llaneugrad 273, sy’n rhoi cyfanswm cyfunol o 1402 o eneidiau yn y plwyf. Mae 69 o blant yn y plwyf. O ran aelwydydd, y ffigurau priodol yw 502 a 123, sef 625 o’u cyfuno. Mae 32% o’r boblogaeth yn bensiynwyr; 34% yn ddi-waith; 33% mewn cyflogaeth lawn-amser a 22% o’r boblogaeth yn derbyn budd-daliadau gwladol ar wahân i bensiwn y wladwriaeth. Mae 81% o boblogaeth yr ardal yn arddel y ffydd Gristnogol; 40% o’r boblogaeth yn hawlio eu bod yn rhugl yn y Gymraeg a 21% o’r boblogaeth yn bobl sengl sy’n byw ar eu pen eu hunain.

Mae’r economi leol yn ddibynnol iawn ar dwristiaeth. Nid oes siopau adwerthu ym Marian-Glas, ond mae gan Foelfre siop gyffredinol dda, bwyty, siop wlân, siop grefftau a Thafarn. Mae Tafarn ar gyrion Marian-Glas hefyd.

Yr ysgol leol yw Ysgol Gynradd Gymunedol Moelfre, ac mae’n darparu ar gyfer 70 o ddisgyblion (ar un adeg roedd 250 o ddisgyblion yma) yn yr ystod oedran 3 – 11 oed. Mae gan y plwyf berthynas dda gyda’r ysgol, ac mae’r plant yn cymryd rhan bwysig yng ngwasanaeth coffa Stephen Roose Hughes bob blwyddyn (trychineb llong y Royal Charter). Mae’r ysgol hefyd yn gartref i’r Ganolfan Gofal Dydd Hafan yn ogystal â’r Llyfrgell leol.

Heddiw, mae Moelfre yn un o bentrefi arfordirol enwocaf Cymru ac yn gymuned fywiog iawn yn Ynys Môn. Mae Marian-Glas yn cynnwys man gwyrdd hyfryd y Marian a theithiau cerdded yn y coetir o’i gwmpas - mae’r rhain i gyd

H / Llanallgo & Llaneugrad

The ancient parish of Llanallgo and Llaneugrad consists of two churches, which in turn relate closely to two centres of population; Moelfre and Marias-Glas respectively.

This area is steeped in history. Within close proximity of each other you can see a cromlech – a burial chamber dating back to 2000BC; a 4th century Romano-British settlement at Din Lligwy, and some early Christian church foundations. In 1157 Moelfre was mentioned as a focal point in a sea battle fought between Anglesey seamen and the English fleet of Henry II. As the village grew in the 19th century many tradesmen settled in Moelfre but it was the sea that called most villagers, as fishermen, seamen, mariners and even ship owners.

Since 1830 the lifeboat has played an important part in the history of the parish. The present station, which was built in 1909, contains a list of various rescues carried out by the numerous lifeboats of Moelfre

The socio-economic profile of both the centres is much the same. According to the latest published census the area of Moelfre/Llanallgo has a population of 1129 and Marian-Glas/Llaneugrad 273 a combined parish total of 1402 souls. There are 69 children in the parish. In terms of households the respective figures are 502, 123 and combined 625. 32% of the population are pensioners; 34% are unemployed; 33% are in full-time employment and 22% of the population are receiving state benefits other than state pension. 81% of the population of the area identified themselves as being of the Christian faith; 40% of the population claim to be fluent Welsh speakers and 21% of the population are single people living on their own.

The local economy is highly reliant on tourism. There are no retail outlets in Marian-Glas but Moelfre has a well stocked general store, a restaurant, a wool shop, a craft shop and a Pub. There is a Pub on the outskirts of Marian-Glas also.

The local school is the Moelfre Community Primary School and caters for 70 pupils (at one time there were 250) in the 3 – 11 age range. The parish has a good rapport with the school and the children take the major part in the Stephen Roose Hughes memorial service each year (Royal Charter ship disaster). The school also houses the Hafan Day Care Centre as well as the local Library.

Today, Moelfre is one of Wales’ most famous coastal villages and a very vibrant community on Anglesey. Marian-Glas has the delightful green space of the Marian and the woodland walks surrounding it - these are all much used by visitors and locals alike.


St Gallgo’s church shares with Canterbury Cathedral the dubious honour of having had a murder committed within it! In March 1320 an escaped prisoner from Beaumaris Castle sought sanctuary here but the Constable’s officers found him and killed him at the altar.

The oldest part of the present building (the east window in the north transept) dates from the late 1400s. The building was, however, much rebuilt by Kennedy in 1892, when the short nave was lengthened and the interior brick lined.

Stephen Roose Hughes’ grave is to be found in this churchyard as well as that of Coxwain Dic Evans.

About 350 yards to the south west of the church is St Gallgo’s well. Measuring some 6 feet by three feet, is surrounded by a stone seat accessed by steps from one end.

There are two acts of worship in St Gallgo’s Church each Sunday. The first, at 8.30a.m, is an English Holy Communion whilst at 10am there is a Welsh service alternating between Communion and Morning Prayer.

Hi/ Llanallgo

Mae Eglwys Sant Gallgo fel Cadeirlan Caergaint yn rhannu’r anrhydedd amheus bod llofruddiaeth wedi digwydd o fewn ei muriau! Ym mis Mawrth 1320 dihangodd carcharor o Gastell Biwmares, gan geisio lloches yma, ond daeth swyddogion y Cwnstabl o hyd iddo a’i ladd wrth yr allor.

Mae rhan hynaf yr adeilad presennol (y ffenestr ddwyreiniol yn nghroesfa’r gogledd) yn dyddio o’r 1400au hwyr. Cafodd yr adeilad, fodd bynnag, ei ailadeiladu i raddau helaeth gan Kennedy yn 1892, pan gafodd corff byr yr eglwys ei ymestyn a’i leinio â brics y tu mewn.

Mae Bedd Stephen Roose Hughes yn y fynwent hon, yn ogystal â bedd y Cocswyn Dic Evans.

Tua 350 llath i’r de-orllewin o’r eglwys saif ffynnon Sant Gallgo. Yn mesur tua 6 troedfedd wrth dair troedfedd, y mae wedi ei hamgylchynu gan sedd garreg gyda grisiau ar un pen.

Mae dau addoliad yn Eglwys Sant Gallgo bob Sul. Mae’r cyntaf, am 8.30am, yn Gymun Bendigaid Saesneg, ac am 10am ceir gwasanaeth Cymun a Boreol Weddi Cymraeg bob yn ail.

St Gallgo’s Church, Llanallgo

Eglwys St Gallgo, Llanallgo


St Eugrad’s church, in a delightful location at the end of a long lane, is the rebuild of a 12th century church which was destroyed by Cromwell’s army as a result of the local squire, Sir John Bodvel, supporting the royalist cause.

The most noticeable peculiarity of the church is its L shape brought about by the addition of a North Chapel in the late 16th century. By this time there were new owners of the es¬tate (whose line may be followed to Sir Lawrence our pre¬sent Churchwarden). It is believed that the chapel was added so that members of the family who had fallen out with each other could both be present in church and see the priest without having to see each other. It is believed that there was originally a doorway in the North Chapel but this is no longer evident. One of the greatest features inside the building is the 13th century crucifixion on the North wall of the nave. The black painted panel with the gold inscription “B & B Ano Domi 1644” is of great interest.

Worship at St. Eugrad’s is held at 11.30 every Sunday in English, normally alternating between Morning Prayer and Holy Communion week by week.

Hii / Llaneugrad

Mae Eglwys Sant Eugrad, mewn lleoliad hyfryd ar ben draw lôn hir, yn adeilad a godwyd ar safle eglwys o’r 12fed ganrif a gafodd ei dinistrio gan fyddin Cromwell, ar sail y ffaith bod y sgweier lleol, Syr John Bodfel, wedi cefnogi’r achos brenhinol.

Nodwedd amlycaf yr eglwys yw ei siâp L, a ddigwyddodd yn sgil ychwanegu Capel y Gogledd yn niwedd yr 16 ganrif. Erbyn y cyfnod hwn roedd gan yr ystâd berchnogion newydd (y gellir olrhain eu llinell ach i Syr Lawrence, ein Warden presennol). Credir bod y capel wedi cael ei ychwanegu fel y gallai aelodau o’r teulu a oedd wedi ffraeo fod yn bresennol yn yr eglwys a gweld yr offeiriad heb orfod gweld ei gilydd. Credir bod drws yng Nghapel y Gogledd yn wreiddiol, ond nid yw hyn yn amlwg erbyn hyn. Un o nodweddion mwyaf y tu mewn i’r adeilad yw darlun o’r croeshoeliad o’r 13 ganrif ar wal ogleddol yr eglwys. Mae’r panel pren wedi’i baentio’n ddu, gyda’r arysgrif aur “B & B Ano Domi 1644” o ddiddordeb mawr.

Cynhelir addoliadau yn Eglwys Sant Eugrad am 11.30 bob Sul yn Saesneg, fel arfer yn wasanaeth Boreol Weddi a Chymun Bendigaid bob yn ail wythnos.

Parciau Dovecot

Eglwys St Eugrad, Llaneugrad


I / Penrhosllugwy

Mae Penrhosllugwy yn cynnwys cymunedau gwasgaredig Brynrefail, Dulas a Mynydd Bodafon, gyda phoblogaeth amcangyfrifedig o ychydig dros 200 o bobl. Nid yw’n syndod nad oes gan y plwyf amwynderau fel ysgol neu feddygfa. Yr unig siop yw’r siop grefftau, sy’n agored tua thri chwarter o’r flwyddyn.

Saif yr eglwys mewn lleoliad prydferth ar ochr y ffordd sy’n troi o Frynrefail tuag at Fynydd Bodafon. Mae’r llwybr o’r ffordd yn croesi cae i gysegr hynafol a allai fod wedi dechrau ei fywyd fel capel brenhinol. Yn ystod y 13 ganrif, cyn i Edward 1 lofnodi Cytundeb Rhuddlan ym 1284, Penrhos Lligwy oedd llys Tywysogion Gwynedd. Mae’r eglwys bresennol, sydd wedi ei chysegru i Sant Mihangel, yn dyddio o’r 14 ganrif. Cynhaliwyd gwaith adfer mawr yn 1865 pan ychwanegwyd y porth gogleddol a festri ynghyd â rhai ffenestri newydd. Bu gwaith adfer helaeth pellach ym 1999 pan roddwyd llechi newydd ar y to.

Mae 9 aelod ar rôl yr etholwyr a chyfartaledd y presenoldeb yn y gwasanaethau ar y Sul yn 9/10. Dim ond un gwasanaeth sydd ar y Sul, a hynny am 11.30am. Rydym yn gynulleidfa hydrin iawn ac yn cydweithio’n dda iawn gyda’n gilydd. Mae gennym ddau wasanaeth Cymun Bendigaid a dau wasanaeth Boreol Weddi bob mis.

I / Penrhosllugwy

Penrhosllugwy covers the scatter communities of Brynrefail, Dulas and Mynydd Bodafon with an estimated population of just over 200 people. Not surprisingly the parish does not have any amenities like a school or a doctor’s surgery. The only shop is a craft shop, which is open for about three-quarters of the year

The church is set in a beautiful location by the side of the road that turns from Brynrefail towards Mynydd Bodafon. The path from the road crosses a field to an ancient sanctuary that may well have begun life as a royal chapel. During the 13th century, before Edward 1 signed the Treaty of Rhuddlan in 1284, Penrhos Lligwy was the court of the Princes of Gwynedd. The present church, which is dedicated to St. Michael, dates from the 14th century. It was greatly restored in 1865 when the north porch and vestry were added with some new windows. A further extensive restoration took place in 1999 when the roof was re-slated.

There are 9 members on the electoral roll and the average attendance at the Sunday services is 10. There is only one Sunday service at 11.30am. We are a very amenable congregation and get on very well with each other. We have two Holy Communion and two Morning Prayer services each month.

Eglwys Penrhosllugwy Church


J / Llanfihangel Tre’r Beirdd

Llanfihangel Tre’r Beirdd is a sparsely populated country parish. Essentially a farming community but in recent years the village of Capel Coch, within the parish, has developed into a larger residential community of people who work in the local area of Llangefni. It’s name comes from the ancient settlement on Mynydd Bodafon where bards dwelt in medieval times. The parish today is devoid of any public amenity apart from Tre Ysgawen Hall Hotel. The local Post Office has now closed and the local primary school closed in July 2010. Bodafon Mountain in the parish provides beautiful walks as does Cors Erddreiniog.

St Michael’s is the only church in the parish and we have a bilingual service every Sunday. Numbers have diminished and the average attendance is down to two. We work closely with Llanallgo, Llaneugrad, and Penrhosllugwy, worshipping together from time to time. The support we have from these churches is excellent. There are two local chapels, the Annibynwyr, with an average attendance of five or six and the Methodistiaid with an average attendance of eight to twelve. We have a joint service with the chapels on the fourth Sunday in the month, alternating between the church and the chapels. lvery tidy at all times

J / Llanfihangel Tre’r Beirdd

Mae Llanfihangel Tre’r Beirdd yn blwyf gwledig isel iawn ei boblogaeth. Yn gymuned amaethyddol yn y bôn, yn y blynyddoedd diwethaf mae pentref Capel Coch, sydd o fewn y plwyf, wedi datblygu i fod yn gymuned breswyl mwy o faint i bobl sy’n gweithio yn ardal leol Llangefni. Daw’r enw o’r anheddiad hynafol ar Fynydd Bodafon lle byddai beirdd yn trigo yn y Canol Oesoedd. Mae’r plwyf heddiw yn amddifad o unrhyw amwynder cyhoeddus ar wahân i westy Neuadd Tre-Ysgawen. Mae’r Llythyrdy leol wedi cau erbyn hyn, a chaewyd yr ysgol gynradd leol ym mis Gorffennaf 2010. Mae Mynydd Bodafon yn y plwyf yn lleoliad ar gyfer teithiau cerdded hyfryd, yn yr un modd â Chors Erddreiniog.

Eglwys Mihangel Sant yw’r unig eglwys yn y plwyf ac mae gennym wasanaeth dwyieithog bob dydd Sul. Mae’r niferoedd wedi lleihau ac mae’r cyfartaledd presenoldeb i lawr i ddau. Rydym yn gweithio’n agos gyda Llanallgo, Llaneugrad, a Phenrhosllugwy, gan addoli gyda’n gilydd o dro i dro. Mae’r gefnogaeth yr ydym yn ei chael gan yr eglwysi hyn yn ardderchog. Mae dau gapel lleol, un gan yr Annibynwyr, gyda phresenoldeb ar gyfartaledd o bump neu chwech, a chapel y Methodistiaid gyda phresenoldeb ar gyfartaledd o wyth i ddeuddeg. Mae gennym wasanaeth ar y cyd gyda’r capeli ar y pedwerydd Sul yn y mis, bob yn ail rhwng yr eglwys a’r capeli.

Eglwys Llanfihangel Tre’r Beirdd Church


K / Y Ficerdy

Mae’r Ficerdy yn Amlwch yn dŷ a adeiladwyd yn bwrpasol ac a godwyd yn 2002 ar safle’r hen dŷ a gafodd ei ddymchwel. Mae’n cynnwys stydi a thoiled i lawr y grisiau (wedi ei wahanu oddi wrth y prif dŷ gan ddrws y gellir ei gloi) gyda chegin, ystafell fwyta, ystafell eistedd a garej yn rhan o’r adeilad. I fyny’r grisiau mae 4 ystafell wely ac ystafell ymolchi. Mae’r tŷ mewn cyflwr da.

K / The Vicarage

The Vicarage in Amlwch is a purpose built house that was erected in 2002 on the site of the former house, which was demolished. It consists of downstairs study and w/c (separated by a lockable door from the main part of the house) with kitchen, dining room, sitting room and integral garage. Upstairs there are 4 bedrooms and a bathroom. It is in good decorative order.

Lolfa y Ficerdy / The Vicarage Sitiing Room Cegin y Ficerdy / The Vicarage Kitchen


L / Y Tim

To be appointed:

House for Duty Associate Priest with pastoral care for the churches of Llanallgo, Llaneugrad, Penrhosllugwy and Llanfihangel Tre’r Beirdd.

Y Parchedig Ken Wilson

Wedi ymddeol fel offeiriad tŷ am ddyletswydd, sy’n byw yn Benllech, a oedd yn bennaf gyfrifol am fugeilio eglwysi a chymunedau Llanallgo, Llaneugrad, Penrhosllugwy a Llanfihangel Tre’r Beirdd

Peter Day

Darllenydd Lleyg sy’n gweithredu drwy’r Ardal Weinidogaeth (gynt ynghlwm wrth blwyfi Llanallgo, Llaneugrad, Penrhosllugwy a Llanfihangel Tre’r Beirdd).

Robin Stevenson

Darllenydd Lleyg sy’n gweithredu drwy’r Ardal Weinidogaeth (gynt ynghlwm wrth blwyfi Amlwch, Llaneilian, Llanwenllwyfo a Llandyfrydog)

Vaughan Prytherch

Darllenydd Lleyg sy’n gweithredu drwy’r Ardal Weinidogaeth (gynt ynghlwm wrth blwyfi Amlwch, Llaneilian, Llanwenllwyfo a Llandyfrydog)

Canon Dr Graham Loveluck

Ficer Llanallgo, Llaneugrad, Penrhosllugwy a Llanfihangel Tre’r Beirdd wedi ymddeol

Y Parchedig Bill Beynon

Offeiriad wedi ymddeol

Y Parchedig Tad Hugh Vaughan Jones

Ficer Plwyf Unedig Amlwch (Amlwch, Llaneilain, Llanwenllwyfo a Llandyfrydog) wedi ymddeol.

K / The Team

I’w benodi:

Offeiriad Cynorthwyol Tŷ Dyletswydd gyda gofal bugeiliol arbennig am eglwysi Llanallgo, Llaneugrad, Penrhosllugwy a Llanfihangel Tre’r Beirdd

The Revd Ken Wilson

Retired House for Duty Priest, living in Benllech, who had primary pastoral responsibility for the churches and communities of Llanallgo, Llaneugrad, Penrhosllugwy and Llanfihangel Tre’r Beirdd

Peter Day

Lay Reader who operates throughout the Ministry Area (formally attached to parishes of Llanallgo, Llaneugrad, Penrhosllugwy & Llanfihangel Tre’r Beirdd).

Robin Stevenson

Lay Reader who operates throughout the Ministry Area (formally attached to the parishes of Amlwch, Llaneilian, Llanwenllwyfo and Llandyfrydog)

Vaughan Prytherch

Lay Reader who operates throughout the Ministry Area (formally attached to the parishes of Amlwch, Llaneilian, Llanwenllwyfo and Llandyfrydog)

Canon Dr Graham Loveluck

Retired Vicar of Llanallgo, Llaneugrad, Penrhosllugwy & Llanfihangel Tre’r Beirdd

The Revd Bill Beynon

Retired Priest

The Revd Fr Hugh Vaughan Jones

Retired Vicar of the United Parish of Amlwch (Amlwch, Llaneilian, Llanwenllwyfo & Llandyfrydog).


L / Service Rota

M / Bishop’s Ministry Fund

Mae Esgobaeth Bangor wrthi’n adolygu’r ffordd y mae’n ariannu gweinidogaeth ar hyn o bryd, ac mae wedi dyfeisio system newydd ar gyfer cyfrifo Cronfa Weinidogaeth yr Esgob sydd ar brawf rhwng 2014 a 2016. Mae’r system yn ceisio bod yn gyson â’n gweledigaeth esgobaethol o eglwys sy’n dysgu ac eglwysoleg Anglicanaidd. Ei nod yw cynnwys pob Ardal Weinidogaeth yn y drafodaeth ynghylch codi costau’r weinidogaeth. Cytunwyd byddai Bro Eleth yn cyfrannu cyfanswm o £46,500 tuag at gyfanswm cost y weinidogaeth yn Ynys Môn yn 2015, sef £499,847.

The Diocese of Bangor is currently in the process of reviewing the way it funds ministry and has devised a new system for calculating Bishop’s Ministry Fund which is on trial between 2014 and 2016. The system aims to be consistent with our diocesan vision of a learning church and Anglican ecclesiology. It aims to include each Ministry Area in the discussion of raising the cost of ministry. Bro Eleth agreed to contribute a total of £46,500 towards the £499, 847 total cost of ministry on Anglesey in 2015.

08.30am 09.30am 10.00am 11.00am 11.15am 11.30am 2.00pm 4.00pm Amlwch

1*,2*,

3*,4*

Llaneilian 1*,2*,3*,4*

Llanwenllwyfo

1*,2,3*,4

Llandyfrydog

1*,3

Llannerchymedd

1*,2*,3*,4*

Coedana

1*

Llanallgo 1*,2*,3*,4*

1*,23*,4

Llaneugrad

1*,2,3*,4

Penrhosllugwy

1,2*,3,4*

LlanfihangelTB 1*,23*,4

L / Rota Gwasanaethau

Alwedd / Key1 Suliau’r Mis / Sundays of the Month* Offeren Cymraeg / Welsh Eucharist* Offeren Saesneg / English Eucharist

Amlwch £11,000Llaneilian £8,000Llanwenllwyfo £5,000Llandyfrydog £1,000Llannerchymedd £2,000CoedanaLlanallgo £15,700LlaneugradPenrhosllugwy £2,900LlanfihangelTB £2,900Cyfanswm £46,500


N / Map Synod Mon a Bro Eleth

Bro PadrigBro Eleth

Bro Cwyfan

Bro Cyngar

Penrhosllugwy

Llaneilian

Llanallgo

Llaneugrad

Llanerchymedd

Coedana

Llandyfrydog

Llanwenllwyfo

Llan�hangel Tre’r Beirdd

Amlwch

THE ANGLESEY SYNOD SYNOD YNYS MÔN

Ardaloedd GweinidogaethMinistry Areas

2015

Bro Cybi

Bro Padrig

Bro Eleth

Bro Cwyfan

Bro Cyngar

Bro Cadwaladr

Bro Dwynwen

Bro Tysilio

Bro Seiriol

N / Map of the Anglesey Synod & Bro Eleth


4 / Disgrifiad swydd / Job description

1. Diben: Rhannu yn episgop yr Esgob fel Prif Fugail a Gweinidog yr Esgobaeth drwy ddarparu arweinyddiaeth a goruchwylio cenhadaeth a gweinidogaeth Ardal Weinidogaeth Bro Celynnin

2. Cyfrifoldeb: Bod yn gyfrifol am gydweithio a chydweithrediad llawn gyda’r Esgob, yr Esgobaeth, y Tîm Gweinidogaeth a’r Cyngor Plwyfol Eglwysig am:

Arweinyddiaeth o fewn y plwyf Arwain addoli’r Duw Hollalluog Cyfranogiad pobl Dduw yn ei Genhadaeth Addysgu a meithrin disgyblion Galw pobl i Weinidogaeth Stiwardiaeth cyllid, eiddo ac adnoddau

Bydd ef neu hi yn gyfrifol yn y pen draw am gyflawni Gweledigaeth yr Esgobaeth yn y Plwyf ac am y strategaeth i gyflawni hyn ar lefel leol.

3. Prif dasgau a dyletswyddau:

a) Arweinyddiaeth gyffredinol

1. Bod yn ffyddlon mewn gweddi ac annog holl bobl Duw i fod yn ffyddlon ac yn rheolaidd mewn gweddi a sefydlu patrwm o weddi bob dydd yn y Plwyf.2. Darparu canolbwynt sagrafennol i atgoffa’r ffyddloniaid am fraint a chyfrifoldeb holl bobl Duw mewn addoliad a gwasanaeth.3. Ffurfio a meithrin Tîm Gweinidogaeth a fydd yn cynnwys Gweinidogion eraill (ordeiniedig a lleyg) wedi’u hawdurdodi gan yr Esgob ar gyfer y weinidogaeth gyhoeddus, a nodi anghenion hyfforddiant i eraill y gallai Duw fod yn eu galw i weinidogaethu.4. Gweithio gyda’r Wardeniaid fel prif swyddogion lleyg y plwyf a chadeirio’r Cyngor Plwyfol Eglwysig yn ei gyfrifoldebau i gyflawni gweledigaeth yr Esgobaeth am eglwys sy’n dysgu a’i dyletswyddau yn ôl Cyfansoddiad yr Eglwys yng Nghymru.5. Cymryd yr awenau yn y gwaith o ddatblygu strategaeth ar gyfer cyflwyno cenhadaeth a gweinidogaeth ar lefel leol a thyfu’r eglwys, yn ysbrydol ac o ran nifer. 6. Sicrhau bod cyfarfodydd rheolaidd o’r Cynghorau Plwyfol Eglwysig yn cael eu cynnal.7. Cydweithio gyda Phwyllgorau’r Eglwys neu ar faterion sy’n ymwneud â’r eglwysi unigol.8. Chwilio am bob cyfle i weithio’n eciwmenaidd yn y Plwyf.9. Cydweithio â’r Archddiacon i adolygu’r fywoliaeth bob tair blynedd er mwyn cynnig y gorau i Dduw a’r gymuned o ran addoli, cenhadaeth a gwasanaeth.

1. Purpose:

To share in the episcope of the Bishop as Chief Shepherd, Pastor and Minister of the Diocese through providing leadership and overseeing the mission and ministry in Bro Celynnin

2. Responsible: Be responsible in collaboration and full co-operation with the Bishop, Diocese, Ministry Team and Parochial Church Council for:

The leadership within the parish Leading the worship of Almighty GodThe participation of God’s people in his MissionThe education and nurturing of discipleshe calling of people to MinistryThe stewardship of finance, property and resources

He or she will be ultimately responsible for the execution of the Diocesan Vision in the Parishes and for the strategy to achieve this at a local level.

3. Principal tasks and duties:

a) General Leadership

1. To be faithful in prayer and to encourage all God’s people to be faithful and regular in prayer and to establish a pattern of daily prayer in the Parishes.2. To provide a sacramental focus reminding the faithful of the privilege and responsibility of all God’s people in worship and service.3. To form and nurture a Ministry Team consisting of other Ministers (ordained and lay) authorized by the Bishop for public ministry and to identify the training needs for others whom God might be calling to ministry.4. To work with the Churchwardens as the principal lay officers of the parish and to chair the Parochial Church Council in its responsibilities to deliver the Diocesan vision for a learning church and its duties according to the Constitution of the Church in Wales.5. To take a lead in the development of a strategy for delivering mission and ministry at a local level and in growing the church, spiritually and numerically.6. To ensure regular meetings of the Parochial Church Councils occur.7. To co-operate with Church Committees or on matters which relate to the individual church.8. To seek all opportunities to work ecumenically in the Parish.


9. Cydweithio â’r Archddiacon i adolygu’r fywoliaeth bob tair blynedd er mwyn cynnig y gorau i Dduw a’r gymuned o ran addoli, cenhadaeth a gwasanaeth.10. Sicrhau bod swyddfa’r plwyf yn drefnus ac yn effeithlon.; bod cofnodion gwasanaethau, rhestr etholwyr, bedyddiadau, priodasau a chladdedigaethau yn cael eu cynnal mewn modd proffesiynol.11. Sicrhau cydymffurfiaeth â gofynion statudol y gyfraith, y gwasanaethau a’r gweithdrefnau a gymeradwywyd gan yr Eglwys yng Nghymru mewn gweinidogaeth a rennir ac sy’n ydweithredol.12. Cydymffurfio â chyfraith y wlad a rheoliadau’r eglwys o ran: priodasau a marwolaethau, diogelu, atebolrwydd ariannol, iechyd a diogelwch, cynnal a chadw cyfrifon, rhestr o ddodrefn, gosodiadau ac arteffactau, gofalu am adeiladau eglwysig.

b) Addoliad a litwrgi1. Llywyddu dros addoli yn y fywoliaeth, gan sicrhau ei fod yn ysbrydoledig, yn barchus, yn greadigol, yn drefnus ac yn hygyrch i bawb. 2. Bod â throsolwg ar weinidogion eraill yn y fywoliaeth.; gwneud yn siŵr fod yr addoli’n briodol o ran natur ac amlder, a bod pobl awdurdodedig yn cael eu penodi i arwain (offeiriad digyflog, diaconiaid, darllenwyr lleyg, arweinwyr addoliad, wardeniaid).3. Darparu cyfleoedd i gleifion a’r rhai sy’n gaeth i’w cartref dderbyn cymun a sacramentau eraill yn y cartref lle bo’n briodol.4. Cydlynu addoli mewn ysgolion yn yr ardal, o ran cymryd rhan ac annog eraill i helpu gyda’r fraint o rannu yn y gwaith o feithrin plant yn Gristnogol.5. Cydlynu, cymryd rhan a helpu i baratoi a hyfforddi gweinidogion awdurdodedig eraill i weinyddu gwasanaethau achlysurol yn effeithiol.

c) Efengylu, addysgu a meithrin1. Bod yn brif efengylydd ac athro’r ffydd yn y fywoliaeth.2. Darparu cyfleoedd i’r rhai sy’n anghyfarwydd â’r eglwys i ddysgu am y ffydd Gristnogol ac ymgysylltu â hi.3. Meithrin diwylliant o efengylu yn y fywoliaeth.4. Darparu cyfleoedd i’r ffyddloniaid dyfu mewn disgyblaeth drwy astudio a thrafod.5. Ar y cyd â Chyfarwyddwr Canolfan Sant Seiriol, sefydlu cwrs Archwilio Ffydd yn y fywoliaeth ac annog y ffyddloniaid i fod yn bresennol.6. Cyd-drefnu a chymryd rhan yn y gwaith o addysgu a meithrin y rhai sy’n paratoi ar gyfer bedydd (a lle bo’n briodol, rhieni a rhieni bedydd) a darparu cyfleoedd ar gyfer y rhai sy’n ceisio conffyrmasiwn i gael eu cyfarwyddo a’u meithrin yn briodol.7. Rhoi cyfle i’r rhai sy’n anghyfarwydd â’r eglwys i glywed yr Efengyl Gristnogol, a, lle bo’n briodol, sefydlu cyrsiau efengylu.

9. To co-operate with the Archdeacon in the review of the Benefice every three years for the benefit of offering God and the community the best in worship, mission and service.10. To ensure that the parish office is organised and efficient; that the records of services, electoral roll, baptisms, weddings and burials are maintained in a professional manner.11. To ensure that the statutory requirements of the law, the services and procedures approved by the Church in Wales are complied with in a shared and collaborative ministry.12. To comply with the law of the land and church regulations in relation to the following: marriages & deaths, safeguarding, financial accountability, health and safety, maintenance of accounts, inventory of furniture, fitting and artefacts, care of church buildings.

b) Worship and liturgy1. To preside over worship in the Benefice, ensuring that it is inspiring, reverent, creative, ordered and accessible to all.2. To have oversight over other ministers in the Benefice; making sure that worship is appropriate in nature and frequency and that authorized people are appointed to lead (NSMs, deacons, readers, worship leaders, churchwardens).3. To provide opportunities for the sick and housebound to receive communion and other sacraments at home where appropriate.4. To co-ordinate worship within schools in the area in both participating and encouraging others to help with the privilege of sharing in the Christian nurture of children.5. To co-ordinate, participate in and help equip and train other authorised ministers for effective administration of the occasional offices.

c) Evangelism, Education and nurture1. To be the principal evangelist and teacher of the faith in the Benefice.2. To provide opportunities for the ‘unchurched’ to learn about and engage with the Christian faith.3. To foster a culture of evangelism within the Benefice.4.To provide opportunities for the faithful to grow in discipleship through study and discussion.5. In co-ordination with the Director of the St Seiriol Centre, to establish an Exploring Faith course in the Benefice and to encourage the faithful to attend.6. To co-ordinate and participate in the education and nurture of those preparing for baptism (and where appropriate parents and godparents) and to provide opportunities for those seeking confirmation to be properly instructed and nurtured.7. To provide opportunity for the un-churched to hear the Christian Gospel and, where appropriate, to establish process evangelism courses.


8. Cyd-drefnu gweinidogaeth i’r rhai sy’n dymuno priodi, a chynnal priodasau.

d) Gofal bugeiliol

1. Meithrin o fewn y fywoliaeth ddiwylliant a gweinidogaeth o ofal bugeiliol ymhlith y ffyddloniaid ac am allan yn y gymuned drwy addysgu ac esiampl. 2. Ceisio cysylltu â strwythurau cymorth statudol i’r rhai sy’n dioddef.3. Sicrhau gofal a darparu’r sacramentau i’r cleifion a’r rhai sy’n marw. 4. Cynnig cefnogaeth a chyngor ysbrydol i’r Fywo2. Ceisio cysylltu â strwythurau cymorth statudol i’r rhai sy’n dioddef.3. Sicrhau gofal a darparu’r sacramentau i’r cleifion a’r rhai sy’n marw. 4. Cynnig cefnogaeth a chyngor ysbrydol i’r Fywoliaeth gyfan.5. Cydlynu a rhannu yn y weinidogaeth angladdau.6. Cydlynu a rhannu yn y weinidogaeth i’r rhai mewn profedigaeth.7. Rhyddhau pobl Duw er lles pawb a gogoniant i Dduw.

e) Gweithredu cymdeithasol

1. Sicrhau bod yr Eglwys yn y Fywoliaeth yn cymryd rhan yng nghenhadaeth Duw i’r byd.2. Ceisio meithrin rhwydweithiau a chysylltiadau y tu allan i’r eglwys er mwyn bod yn bartner i asiantaethau eraill wrth adeiladu teyrnas Dduw. 3. Cofleidio egwyddor Lund mewn gwaith eciwmenaidd, sef ‘y dylai eglwysi weithredu gyda’i gilydd ym mhob mater ac eithrio’r rhai y mae gwahaniaethau dwfn o argyhoeddiad yn eu gorfodi i weithredu ar wahân’.

Dylid cyflawni’r holl dasgau a dyletswyddau hyn gan gofio am fraint aruthrol gweinidogaeth: gyda chymorth Duw, er mwyn Iesu Grist ac yn nerth yr Ysbryd Glân.

8. To co-ordinate ministry to those seeking marriage and to conduct weddings.

d) Pastoral Care

1. To foster within the Benefice a culture and ministry of pastoral care amongst the faithful and outwards into the community by teaching and example.

2. To seek to connect with statutory support structures for the suffering.3. To ensure care and provision of the sacraments for the sick and dying.2. To seek to connect with statutory support structures for the suffering.3. To ensure care and provision of the sacraments for the sick and dying.4. To offer support and spiritual counsel to the whole Benefice.5. To co-ordinate and share in the ministry of funerals.6. To co-ordinate and share in the ministry to the bereaved.7. To liberate God’s people for the good of all and the glory of God.

e) Social Action

1. To ensure that the Church in the Benefice is participating in God’s mission to the world.2. To seek to build networks and relationships outside the church in order to partner other agencies in building God’s kingdom.3. To embrace the Lund principle in working ecumenically ‘that churches should act together in all matters except those in which deep differences of conviction compel them to act separately’. All these tasks and duties are to be carried out remembering the immense privilege of ministry: with the help of God, for the sake of Jesus Christ and in the power of the Holy Spirit.



Canolfan yr Esgobaeth, Clos y Gadeirlan, Ban-gor, Gwynedd LL57 1RL01248 [email protected]

Diocesan Centre, Cathedral Close, Bangor, Gwynedd LL57 1RL01248 [email protected]

Ficer Bro Eleth Vicar of Bro Eleth Appointment profilecinw.s3.amazonaws.com/wp-content/uploads/sites/3/2016/07/FicerBroEleth.pdf6 Ficer Bro Eleth / Vicar of Bro Eleth As Christians

Documents