Top Banner
T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İş Teftiş Kurulu Başkanlığı ELLE TAŞIMA İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN NIOSH KALDIRMA DENKLEMİ İLE İNCELENMESİ İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü Elif Ceren AKKALE İş Müfettişi Yardımcısı İzmir-2014
67

Elif Ceren Akkale

Jan 16, 2017

Download

Documents

ngothuan
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Elif Ceren Akkale

T.C.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

ELLE TAŞIMA İŞLERİNDE

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN

NIOSH KALDIRMA DENKLEMİ İLE İNCELENMESİ

İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü

Elif Ceren AKKALE

İş Müfettişi Yardımcısı

İzmir-2014

Page 2: Elif Ceren Akkale

i

İÇİNDEKİLER

TABLO LİSTESİ ......................................................................................................... iii

ŞEKİL LİSTESİ ........................................................................................................... iv

KISALTMALAR LİSTESİ .......................................................................................... vi

SEMBOLLER LİSTESİ .............................................................................................. vi

1 GİRİŞ ..................................................................................................................... 1

2 ERGONOMİ .......................................................................................................... 2

2.1 Ergonominin Tanımı ......................................................................................... 2

2.1.1 Bilişsel Ergonomi .................................................................................... 4

2.1.2 Fiziksel Ergonomi ................................................................................... 4

2.1.3 Örgütsel Ergonomi .................................................................................. 4

2.2 Ergonominin Tarihçesi ...................................................................................... 5

2.3 Ergonominin İlişkili Olduğu Bilimler ............................................................... 6

2.3.1 Antropometri ........................................................................................... 8

2.3.2 Biyomekanik ......................................................................................... 10

3 İNSAN ................................................................................................................. 11

3.1 İnsan Vücudu ................................................................................................... 11

3.1.1 İskelet .................................................................................................... 11

3.1.2 Omurga .................................................................................................. 12

3.1.3 Eklemler ................................................................................................ 13

3.1.4 Kaslar .................................................................................................... 14

3.2 Bedensel İş ...................................................................................................... 14

3.3 Kaldıraç Sistemleri .......................................................................................... 16

4 YÜK ..................................................................................................................... 17

5 ELLE ÇALIŞMA ................................................................................................. 20

5.1 Kavrama .......................................................................................................... 21

5.1.1 Güçlü Kavrama ..................................................................................... 22

5.1.2 Parmak Ucu Tutması, Hassas Tutma .................................................... 22

5.1.3 Çapraz Tutma ........................................................................................ 22

5.1.4 Kancalı, Çengel Tutma.......................................................................... 23

Page 3: Elif Ceren Akkale

ii

5.1.5 El Ayası İle Tutma ................................................................................ 23

6 ELLE TAŞIMA ................................................................................................... 24

6.1 Elle Taşıma ...................................................................................................... 24

6.2 Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği ....................................................................... 25

6.3 Yük Kaldırma ve Taşıma Yöntemleri ............................................................. 26

6.3.1 Yük Kaldırma ........................................................................................ 26

6.3.2 Yük İndirme .......................................................................................... 27

6.3.3 Yük Taşıma ........................................................................................... 28

6.4 Kaldırma, İtme ve Çekmenin Biyomekaniği ................................................... 29

6.4.1 İtme ve Çekmenin İlkeleri ..................................................................... 29

6.4.2 İş Öncesi Değerlendirmeler................................................................... 32

6.5 Bel Kemerleri .................................................................................................. 32

7 NIOSH KALDIRMA EŞİTİ ................................................................................ 33

7.1 Kaldırma İşlerinin Değerlendirilmesi .............................................................. 33

7.2 NIOSH Kaldırma Eşiti .................................................................................... 34

7.2.1 NIOSH Yöntemi ile Maksimum Yük Hesabı ....................................... 34

7.2.2 RWL Yöntemi ile Maksimum Yük Hesabı ........................................... 36

7.2.2.1 Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırı (TAS) ................................................ 36

7.2.2.1.1 Kaldırma Parametreleri ................................................................ 36

7.2.2.1.2 Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırı (TAS) hesaplanması .................... 38

7.2.2.2 Kaldırma İndeksi (Kİ) ....................................................................... 40

8 NIOSH UYGULAMALARI................................................................................ 43

9 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME....................................................................... 49

KAYNAKLAR

EKLER

Page 4: Elif Ceren Akkale

iii

TABLO LİSTESİ

Tablo 2.1: Ergonomiye Katkıda Bulunan Bilimler ve Dalları ................................ 7

Tablo 3.1: Kas İşinin Farklı Zorlanmalara Göre Sınıflandırılması ..................... 15

Tablo 4.1: Yük Faktörleri, Çalışanın Değerleri ve Zorlanan Organlar .............. 19

Tablo 6.1: Sırtın Dik Konumunda ve Maksimum Yük Uygulayarak Kaldırma ve

Taşıma Sınır Değerleri (REFA Önerisi) .............................................. 24

Tablo 6.2: Yatay İtme ve Çekme İçin Önerilen Üst Kuvvet Sınırları .................. 30

Tablo 7.1: Beden Konumu ve İşin Süresine Göre Dakikada Maksimum

Kaldırma Sayısı (fmax) ............................................................................ 35

Tablo 7.2: Kaldırma İndeksine Göre Tehlike Seviyeleri ....................................... 41

Tablo Ek 1. 1 : Değişik Yatay Uzaklıklarda Yatay Çarpan Değerleri (HM) ......... I

Tablo Ek 1. 2 : Değişik Yüksekliklerde Dikey Çarpan Değeri .............................. II

Tablo Ek 1. 3 : Uzaklık Çarpanının (DM) Değişik Taşıma Yüksekliklerine (D)

Göre Değişimi .................................................................................. III

Tablo Ek 1. 4 : Değişik Açılar İçin Asimetrik Çarpan (AM) ................................ III

Tablo Ek 1. 5 : Değişik Frekans ve Vertikal Düzey İçin Kullanılacak Frekans

Çarpanları (FM) .............................................................................. IV

Tablo Ek 1. 6 : Kavrama Sınıflaması ....................................................................... V

Page 5: Elif Ceren Akkale

iv

ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 2.1: Ergonomik Yaklaşım ................................................................................. 3

Şekil 2.2: Ergonomi Biliminin İlişkili Olduğu Bilim Dalları ................................... 6

Şekil 2.3: Antropometrik Bazı Ölçüler................................................................... 10

Şekil 3.1: Kemiklerin İç Yapısındaki Destek Dokuları ......................................... 12

Şekil 3.2: Omurga ..................................................................................................... 12

Şekil 3.3: Eklem Tipleri ............................................................................................ 13

Şekil 3.4: İnsan Vücudundaki Kaldıraç Tiplerinden Örnekler ............................ 16

Şekil 4.1: Yük Düzeyi – Zaman Diyagramı ............................................................ 17

Şekil 5.1: Opozisyon Hareketi .................................................................................. 20

Şekil 5.2: Elle Çalışmayı Etkileyen Etmenler ......................................................... 21

Şekil 5.3: El ve Parmakların Tutma ve Kavrama Şekilleri ................................... 21

Şekil 5.4: Güçlü Kavrama ........................................................................................ 22

Şekil 5.5: Parmak Ucu Tutması ............................................................................... 22

Şekil 5.6: Kancalı, Çengel Tutma ............................................................................ 23

Şekil 6.1: Yük Kaldırma Pozisyonları ..................................................................... 27

Şekil 6.2: Yükün Vücutla Pozisyonu ....................................................................... 28

Şekil 6.3: Yük Taşıma Pozisyonları ......................................................................... 28

Şekil 6.4: İtme ve Çekme Mekaniği ......................................................................... 31

Şekil 7.1: NIOSH Yönteminde Boyutlar ................................................................. 35

Şekil 7.2: RWL (TAS) Yönteminde Parametreler ................................................. 37

Şekil 7.3: NIOSH Görev Değişkenleri ..................................................................... 39

Şekil 8.1: Torbaların Miksere Yüklenmesi ............................................................. 44

Şekil 8.2: Ergonomi Risk Analizi ............................................................................. 47

Page 6: Elif Ceren Akkale

v

Şekil Ek 3. 1 : Pnömatik, Yüksekliği Ayarlanabilir El Arabaları ...................... VII

Şekil Ek 3. 2 : Pnömatik, Açısı Ayarlanabilir El Arabası ................................... VII

Şekil Ek 3. 3 : Açısı Ayarlanabilir, Sabit Açılı El Arabaları ............................... VII

Şekil Ek 3. 4 : Açısı Ayarlanabilir, Sabit Açılı El Arabaları Uygulaması ........ VIII

Şekil Ek 3. 5 : Operatörlerin Daha Hafif Ağırlık Kaldırmaları İçin Metal

Taşıma Sepetlerinden Plastiğe Geçilmesi ..................................... VIII

Page 7: Elif Ceren Akkale

vi

KISALTMALAR LİSTESİ

NIOSH National Institute for Occupational Safety and Health

(ABD Ulusal Mesleki Sağlık ve Güvenlik Enstitüsü)

REFA Almanya İş Düzenleme, İşletme Organizasyonu ve Geliştirme Birliği

RWL /TAS Recommended Weight Limit / Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırı

Kİ Kaldırma İndeksi

L Yükün Ağırlığı

H Yatay (Horizontal) Yerleşim

V Dikey (Vertikal) Yerleşim

D Dikey (Vertikal) Taşınma Uzaklığı

A Asimetri Açısı

F Kaldırma Frekansı

C Kavrama Sınıflaması

LC Yük Sabiti

HM Yatay Çarpan

VM Dikey Çarpan

DM Uzaklık Çarpanı

AM Asimetri Çarpanı

FM Frekans Çarpanı

CM Kavrama Çarpanı

SEMBOLLER LİSTESİ

N Newton

Kg Kilogram

Cm Santimetre

Page 8: Elif Ceren Akkale

1

1 GİRİŞ

Elle taşıma işi; bir veya daha fazla çalışanın bir yükü kaldırması, indirmesi,

itmesi, çekmesi, taşıması veya hareket ettirmesi gibi işler esnasında, işin niteliği veya

uygun olmayan ergonomik koşullar nedeniyle özellikle bel veya sırtının incinmesiyle

sonuçlanabilecek riskleri kapsayan çalışmaları ifade eder.

Bel ağrıları çalışma hayatında en yaygın ve maliyeti en yüksek sağlık

sorunlarından birini oluşturur. Bel ağrılarıyla ilgili en önemli mesleki risk etmenleri elle

taşıma (kaldırma, itme ve çekme) ve kötü gövde duruşudur.

Endüstrileşme ile birlikte insanlar makineye uyum sağlamaya zorlanmış; ancak bu

durumun çalışanların fiziksel ve psikolojik sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri

görüldükçe ergonomi bilimi gelişmiştir. Ergonomi bilimi işin insana uyumunu

sağlamayı amaçlar. Böylece sağlıklı ve güvenli bir iş ortamı sağlanmış olacaktır.

ABD Ulusal Mesleki Sağlık ve Güvenlik Enstitüsü (NIOSH, National Institute for

Occupational Safety and Health) 1981’de kaldırma işini değerlendirmiş, bir kaldırma

eşiti oluşturmuş ve bir rehber halinde yayınlamıştır. 1994 yılında ise bu eşit üzerindeki

eksiklikleri gidermek ve daha fazla çalışana uyumlu hale getirmek amacı ile “Revize

Edilmiş NIOSH Kaldırma Eşiti için Uygulama Kılavuzu ”nu yayınlanmıştır.

Elle taşıma işleri; itme, çekme, taşıma ve kaldırma olarak sıralanabilir. NIOSH

Kaldırma Eşiti; kaldırma işlerini değerlendiren bir uygulamadır. Bu nedenle bu etüt

çalışmasında elle kaldırma işlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin NIOSH Kaldırma Eşiti

incelenmesine daha fazla yer verilmiştir. Uygulamalar üzerinde, NIOSH Kaldırma Eşiti

parametreleri ve bu parametrelerin gerçekleştirilen kaldırma işine etkileri incelenmiştir.

Page 9: Elif Ceren Akkale

2

2 ERGONOMİ

2.1 Ergonominin Tanımı

Ergonomi terimi yunanca iş anlamına gelen “ergos” ve yasa anlamına gelen

“nomos” sözcüklerinden türemiştir. 1

Ergonomi uyum, uygunluk anlamına gelir. Kişilerle; yaptıkları iş, kullandıkları

eşyalar, çalıştıkları, yaşadıkları ortamlar arasında uygunluk olmasıdır. Eğer bu uygunluk

sağlanırsa kişiler üzerinde stres azalır. Daha rahat olurlar, işlerini daha hızlı ve kolay

yaparlar ve yanlışları daha az olur. Burada sadece fiziksel uygunluktan söz

edilmemektedir aynı zamanda psikolojik ve diğer bakımlardan da uygunluk

kastedilmektedir. Bu nedenle ergonomiye insan faktörleri denmesi de doğrudur.2

İnsan mühendisliği veya işbilim olarak da adlandırılan ergonomi; insan, makine

ve işin birbirleriyle en iyi şekilde uyumlaştırılması amacıyla, insanın fizyolojik,

biyolojik, anatomik ve diğer özelliklerini inceler, makine ve işin bu özelliklere uygun

olarak tasarlanmasını sağlar. 3

Ergonomi çalışanın iş yerinde sağlık ve güvenlik içerisinde çalışmasını, işin

insana uygun olarak tasarlanmasını, yorulmanın ve iş stresinin azaltılmasını, iş

kazalarının ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesini, iş gücü kayıplarının

önlenmesini, verimliliğin ve kalitenin yükseltilmesini amaçlar.

Uluslararası Ergonomi Örgütü’nün Haziran 2000 tarihinde yaptığı tanıma göre

ergonomi ya da insan faktörleri; insan ve sistemin diğer öğeleri arasındaki etkileşimlerin

anlaşılması ile ilgili bilimsel disiplin ve insan iyilik halini ve genel sistem performansını

en uygun düzeyde sürdürecek biçimde kuram, ilke ve yöntemleri uygulayan meslek

olarak tanımlanmıştır. 4

Ergonomi insan kullanımına yönelik tasarım, çalışma ve yaşama koşullarının en

uygun hale getirilmesini amaçlayan uygulamalar bütünüdür. Çeşitli iş ve çevre

koşullarında insanların makinelerle ilişkisini konu edinir. Bu ilişki kişinin bedensel,

1 Robert Bridger, Introduction to Ergonomics, Second Edition, NewYork, 2003, s.2.

2 Çağatay Güler, Sağlık Boyutuyla Ergonomi, Ankara, 2004,s.1.

3 Bayram Ali Su, Ergonomi, Ankara, 2001, s.1.

4 Arzu İlçe, Yoğun Bakım Ünitelerinde Ergonomik Faktörlerin İncelenmesi-Doktora Tezi, İzmir

Page 10: Elif Ceren Akkale

3

ruhsal özelliklerini göz önüne alır. İnsan eğilimlerinin, yeteneklerinin ve kısıtlarının bu

ilişkideki rolü üzerinde durur. Bu değerlendirmenin sonucunda elde edilen verileri insan-

makine sistemlerinin tasarımında, iş yeri ve çalışma ortamının düzenlenmesinde

kullanır.

Ergonomi çalışan insanları kişi, makine, işin talepleri ve çalışma yöntemleri

arasındaki karmaşık ilişkiyi anlamaya yönelik olarak inceleyen çalışma alanıdır. Bütün

işler doğası ne olursa olsun insan üzerinde mental ve fiziksel stres yapar. Bu stresler

mantıklı sınırlar içerisinde tutulduğunda, çalışma performansı tatminkâr olur ve

çalışanın sağlığı ve iyiliği sürdürülebilir. Eğer stres aşırı ise; hata, kaza, travma ve/veya

sağlıkta kötüleşme durumları ortaya çıkar.5

Ergonomi çalışma çevresindeki stresleri ve insanların bu streslere uyumunu konu

edinir. Ergonominin amacı fabrika ve ofislerin, mobilyaların, donanımın, araç gerecin ve

iş taleplerini insan boyutları, yetenekleri, beklentileri ile uyum içerisinde olmasını

sağlamaktır.

5 Güler, s.2.

Şekil 2.1: Ergonomik Yaklaşım (Erkan,1996)

Page 11: Elif Ceren Akkale

4

İnsanların belirli yapısal özellikleri (anatomik) ve boyutları (antropometrik)

vardır. İnsanlar iş görürken; çeşitli el aletlerini, mekanik araç ve gereci, iş makinelerini,

belli bir iş için programlanmış sistemleri kullanırlar. İnsanların kullandığı her türlü araç

ve gerecin en etkin şekilde hizmete sokulması ise, onları kullananların; duruş, oturuş,

genel sağlık, güvenlik ve sisteme uyum konularının dikkate alınması gerekir.6

İnsan-Makine-Çevre ilişkilerini inceleyerek, böyle bir ortamda insanların sağlıklı

ve üretken bir şekilde çalışabilmeleri için düzenlemeler yapmak önem kazanmıştır.

Yapılan bu çalışmalar Ergonomi bilim alanının gelişimine destek sağlamıştır.

Ergonominin fiziksel ergonomi, bilişsel ergonomi ve örgütsel ergonomi

olmak üzere üç ana özelleşmesi vardır.7

2.1.1 Bilişsel Ergonomi

Bilişsel ergonomi işin bilgi işleme gereksinimiyle ilgilenir. Bilişsel ergonominin

mental süreçlerle yani beynin yaptığı işle ilişkili olduğu bilinmektedir. Başlangıçta

mühendislik psikolojisi olarak da adlandırılmıştır. İnsanlar ve sistemin diğer öğeleriyle

etkileşimleri açısından algılama, bellek, mantık yürütme ve motor cevap gibi mental

süreçlerle ilgilenmektedir. Başlıca konuları arasında mental iş yükü, karar verme,

becerili performans, insan bilgisayar etkileşimi, insan güvenilirliği, iş sistemi, bunları

insan sistem tasarımıyla ilişkili becerileri kazandırma gibi konuları kapsamaktadır.

2.1.2 Fiziksel Ergonomi

Fiziksel etkinlikleriyle ilişkili olarak insanların anatomik, antropometri,

fizyolojik ve biyomekanik karakteristikleriyle ilgilenmektedir. Dolayısıyla çalışma

sırasındaki duruş özellikleri, işlenecek materyalle ilgili işlemler, yinelenen hareketler,

işle ilgili kas iskelet sistemleri, güvenlik ve sağlık temel konularını oluşturmaktadır.

2.1.3 Örgütsel Ergonomi

Örgütsel ergonomi ise örgütsel yapıları, politika ve süreçleri dâhil olmak üzere

sosyoteknik sistemlerin en uygun duruma getirilmesi ile ilgilenir. Konuları arasında

iletişim, ekip kaynak yönetimi, iş tasarımı çalışma saatlerinin belirlenmesi, ekip

çalışması, katılımcı tasarım, toplum ergonomisi, uyumlu çalışma, işbirliği içinde

6 Necmettin Erkan, Ergonomi, Ankara, 2004, s.16.

7 Güler, s.4-5.

Page 12: Elif Ceren Akkale

5

çalışma, yeni iş paradigmaları, örgütsel kültürü, sanal örgütler, tele iş ve kalite yönetimi

sayılabilir. Örgütsel ergonomi insanları ve işi en iyi etkiyi sağlayacak biçimde

örgütlemeye çalışır.

2.2 Ergonominin Tarihçesi

İnsanoğlu araç gereç ve donanımların kullanımını daha kolay ve yararlı hale

getirebilmek için üzere binlerce yıldır değişiklikler ve yeni çalışmalar yapmaktadır.

Ergonomi çalışmaları yapay ve doğal sistemleri rahat, güvenli ve verimli birlikteliğini ve

uyumunu sağlamaya yöneliktir.

Ramazzini 1700 yılında “De Morbis Artificum” (İşçilerin Hastalıkları) adıyla

yayınladığı kitabında işle iskelet sistemi hastalıkları dâhil olmak üzere travma ve

hastalıklar arasındaki ilişkiden ilk kez söz eden kişidir. İşçilerin yanı sıra iş yeri ve

çevresinin de değerlendirilmesi gerektiğini ileri süren ilk kişi de Ramazzini’dir.

Ramazzini çalışmalarında uzun süreli, şiddetli ve ağır fiziksel hareketlerin ve işçi

vücudunun duruşuyla ilgili uzun süreli davranış biçimleri birçok ortak hastalığa yol

açtığını da belirtmiştir.

Ergonomi kavramı ilk olarak Polonyalı Profesör W.B. Jastrezebowski tarafından

1857’de yayımlanan bir makale ile bilim dünyasına tanıtılmıştır. Yazar makalesinde işin

insanlar için oluşturduğu problemlerin bilimsel olarak incelenmesi gerektiğini, bu

araştırmalar için özel bir bilim dalı oluşturulması gerektiğini dile getirmiştir.8

Jastrezebowski bu bilim dalına “ergonomi” adını vermiş ancak zaman içinde

unutulmuştur. 19. yüzyılın ortalarından itibaren çeşitli ülkelerde insanın çalışmasını

temel konu olarak alan çok sayıda çalışma yapılmaya başlanmıştır. Bu yeni bilim dalına

Amerika’da “Human Engineering” (İnsan Mühendisliği), İngiltere gibi birçok Avrupa

ülkesinde “Ergonomics”, Almanya’da “Arbeitswissenschaft” (İş Bilim) adı verilmiştir.

Günümüzde bu terimler eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.

1939-1945 yılları arasında ergonomi bir disiplin ve meslek haline gelme sürecini

tamamlamıştır. Ergonomi bilimi gerçek anlamına II. Dünya Savaşında ulaşmıştır. Askeri

8 Fatih C. Babalık, Mühendisler İçin Ergonomi, Dora Basım Yayın, Ankara, 2011, s.1.

Page 13: Elif Ceren Akkale

6

çaklardaki insan hatalarına bağlı kayıpların en aza indirilmesi için ergonomi alanındaki

çalışmalar arttırılmıştır.9

Günümüzde ergonominin temel ilkelerinden birisi insanın işe uydurulması değil,

işin insana uydurulması, ayrıca ürünlerin kolay taşınır, kullanılır ve yararlanılır ürünler

almasını sağlamaktır.

Gelecekte ergonomi endüstri, kamu, remi kurumlar ve çalışanlar tarafından daha

iyi anlaşılacak ve önemi kavranacaktır.

2.3 Ergonominin İlişkili Olduğu Bilimler

Ergonominin temel bileşenleri anatomi, fizyoloji, psikoloji, mühendislik ve

tasarım yönetimidir. Ergonomi insan faktörlerini içine alan; algısal ergonomi (insan

kullanımına uygun araç gereç tasarımı), antropometri (insan bedeninin ölçüleri),

biyomekanik (insanın iç ve dış uyarılara yanıtı) ile iş ve çevre fizyolojisi gibi dört büyük

alanı olan birçok disiplini kaplayan bir bilimdir.

Ergonominin etkileştiği başlıca bilimlerden anatomi, fizyoloji ve psikoloji

sayabiliriz. Anatominin iki ana dalı antropometri ve biyomekanik ergonominin

gelişmesinde en önemli katkıyı sağlar. İş ortamının düzenlenmesinde, oturma araç

gerecinin ve düzeneğinin tasarım ve üretiminde, çalışma postürü, araç ve gereç

9 Güler, s.26.

Şekil 2.2: Ergonomi Biliminin İlişkili Olduğu Bilim Dalları (Güler, 2004)

Page 14: Elif Ceren Akkale

7

tasarımında antropometrinin ilgili olarak sağladığı standart ölçüm sonuçlarından

faydalanır. Tasarımla ilgili yetersiz veriler ise birçok iş kazası ve meslek hastalıklarına

neden olabilir.

Antropometri, standart bazı noktaların esas alınmasıyla insan vücudunun

ölçümlerini yapmaktadır. Biyomekanik ise anatomik yapıların ortamın fiziksel öğeleri

ve koşulları ile etkileşimini esas almaktadır. Burada söz konusu olan anatomik

yapılardan özellikle kas ve iskelet sistemini meydana getiren kemiklerdir. Kassal iş,

fiziksel egzersiz ve kullandığı araç, gereç ve malzemelerin etkileşimi biyomekaniğin

konuları arasındadır.

Ergonominin Çalışma Alanı Katkıda Bulunan Bilimler

Fiziksel boyut ve biçim Antropometri, Biyomekanik

Fiziksel gereksinimler Fizyoloji, Biyoloji

Vücut ritimleri Kronobiyoloji

İnsan girdi karakteristikleri Fizyoloji, Duygusal psikoloji, Fizik

Enformasyon ve karar Psikoloji, Enformasyon bilimleri

İnsan çıktı karakteristikleri Biyomekanik, Fizyoloji,

Psikoloji, İletişim çalışmaları

Çevresel toleranslar Fizyoloji, Biyoloji, Psikoloji, Adli Tıp

Verilerin sağlanması, toplanması ve

analizi

İstatistik, İşletme Yöntemleri

Çalışma alanları ve iş hayatı Tasarım, Yönetim, İş psikolojisi

Örgütsel yeniden yapılanma Örgütsel teori

Kültür ve güdülenme Psikoloji, Sosyoloji

Sistem tasarımı Sistemler, Mühendislik ilkeleri, Afet

çalışmaları, Kaza değerlendirmeleri

Tablo 2.1: Ergonomiye Katkıda Bulunan Bilimler ve Dalları (Güler,2004)

Kişiler arasında yetenek, güdüleme, güç ve fiziksel olarak farklılıklar vardır.

Bunlar bir takım anatomik, fizyolojik ve psikolojik etkenlere bağlı olarak değişim

gösterir.

Ağırlık ve boy bakımından insanlar arasında önemli farklılıklar olabildiği gibi

kişinin beden bölümlerinin uzunluğu ve birbirine göre güç ve kuvvet bakımından da

Page 15: Elif Ceren Akkale

8

önemli farklılıklar görülür. Bu farklılıklar değişik hareket sınırlarında ve duruş

biçimlerine bağlı olarak kişide de önemli değişim gösterebilmektedir. İnsanların boy,

ağılık, kuvvet, hareket ve uzanım sınırları vb. özelliklerini antropometri bilimi inceler.

Çalışan insanların fiziksel rahatlıkları ve beden yeteneklerini en üst düzeyde

kullanabilmeleri; kullandıkları malzemeler, çalışma yüzeyleri ve hacimlerinin kendi

boyutları ile uygun olmasına bağlıdır. İşle ilgili fiziksel stresin en önemli nedenlerinden

birisi çalışanın boyutları ile çalışma yeri, donanım ve araç gerecin boyutlarının

uyumsuzluğudur. Bunun sonucunda aşırı öne eğilme, araç gereç ve donanıma ulaşmak

için zorlanarak eğilme, uzun süre kolların veya omzun yükseğe doğru uzanmak zorunda

kalması, güç uygulanan aracın vücuda uzak tutulması, çok yüksek veya çok alçak

sandalyede oturarak çalışma gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır.

İşin insana uyumunun temel dayanağı da, yukarıda belirtildiği gibi beden

ölçüleridir. Yani çalışma yerlerinin tasarımında insan ölçüleri göz önüne alınırken insan

yeni baştan yaratılamayacağına göre; onun ölçülerinin bilinmesi, ilgili tasarımların ön

koşuludur. Bu ölçüler bilinmeden çalışma ortamında insan ile iş çevresinin optimum

etkileşimi tasarlanamaz. Ancak bu sayede rasyonel ve yorucu olmayan iş ortamı

sağlanabilir.

2.3.1 Antropometri

Antropometri, vücut biçimleri ve ölçüleri ile ilgilenen anatomi dalıdır. Basit bir

kurşun kalemden arabaya kadar tasarım sırasında çok değişik fiziksel özellik taşıyan

insanların kullanımına sunulacağı düşünülmek zorundadır. Eğer buna dikkat

edilmeyecek olursa kullanım etkinliği azalacak, verim düşecek hatta bunu kullanan

kişiler zarar görecektir.

Yunanca `antropos` (insan) ve `metron` (ölçme) kelimelerinin birleşiminden

meydana gelmiştir. Antropometri, kelime olarak insanların fiziksel boyutlarının

ölçülmesi anlamına gelir. Başka bir ifade ile Antropometri insanların fiziksel

değişimlerini anlama ve aletlerin tasarımını buna göre yapmada kullanılır. Günümüzde

antropometri, ürünleri optimize etmek için, insanların boyutlarını istatistiki olarak

Page 16: Elif Ceren Akkale

9

inceleyerek, endüstriyel tasarım, giysi tasarımı, ergonomi ve mimaride çok önemli bir

rol oynamaktadır. 10

Antropometri bazı standart noktaların esas alınmasıyla insan vücudunun

ölçümlerini yapar. Vücut büyüklüğünün ölçümü ve istatistiksel olarak

değerlendirilmesini yapmayı amaçlar. Ayrıca çeşitli vücut ölçümlerinin konumlarının da

bilinmesi önemlidir. Erişim olanakları, normal maksimum ve minimumu çalışma

alanları, rahatlık açıları, ağırlık dağılımı ve hacimleri gibi kitle karakteristiklerini

güvenilir biçimde tanımlayacak vücut ölçülerini temin etmek antropometrinin amaçları

arasında yer almaktadır.

Antropometri birbirine hiç benzemeyen eşyaların ölçülerini optimize etmeye

yarar. Antropometrik veriler ergonomide, başlıca iş alanları olmak üzere tüm alet,

ekipman, mobilya ve giysilerin fiziksel ölçülerini belirlemede kullanılır. Ancak

böylelikle alet ve ürünlerin ölçüleri ile olanları kullanan insanların ölçüleri birbirine

uyumlu hale getirilerek “ görev insana uyumlu” hale getirilir.

Eğer ergonomik özelliklere uygun olmayan çalışma alanı söz konusu ise rahatsız

çalışma durumuna uyum sağlayabilme çabasına bağlı zorlanmalar ve zedelenmeler

olabilecektir. Ayrıca kazalara karşı korunabilme olanağı azalacak ve sakınabilme alanı

daralacaktır. Kaza ve hata yapma oranında artım söz konusu olacaktır. 11

Çalışma ortamının düzenlenmesinde antropometrik değerlerin yanı sıra yatay ve

dikey uzanım değerleri, duruş biçimi, görevin duyusal bölümünün niteliği, görme ya da

işitme duyuları ile mi yönlendirileceği, görevin özelliği ve beklenen verim ve çalışma

hızı göz önüne alınmak zorundadır. Dünyanın insana uygun hale getirilmesi işini

ergonomi bilimi üstlenmiştir.

Ergonomik tasarımlarda toplum bireylerinin ortalama antropometrik

ölçümlerinin yapılmış olması gerekir. Herhangi bir işlev için gerekli alan veya hacim bu

boyutlar olmaksızın belirlenemez.

10

Mehmet Çalışkan, Fehim Fındık, Malzeme, Ergonomi Ve Biyomekanik İlişkisi, Sakarya &

Saraybosna. 11

Güler,s.36-104.

Page 17: Elif Ceren Akkale

10

Şekil 2.3: Antropometrik Bazı Ölçüler (Güler, 2004)

2.3.2 Biyomekanik

Biyomekanik, biyolojik sistemlerin fonksiyon ve yapılarının mekanik

yöntemlerle incelenmesidir. Canlıların mekaniğini anlamayı amaç edinen bir bilim

dalıdır. İnsan dokularının özellikleri ve mekanik streslere dokuların yanıtı ne olacaktır

sorularıyla ilgilenen alandır.

İş makinesinde çalışan kişilerin olası zararlardan korunması için kask, eldiven,

maske vb kişisel koruyucu ekipman üretimi biyomekanik desteği alınarak sağlanır.

1974 de Herbert Hetze şöyle tanımlamıştır;“Biyomekanik, biyolojik sistemlerin

biçim ve işlevlerinin mühendislik yöntemleri kullanılarak incelenmesidir”

Biyomekanik kas iskelet sistemi ve biyolojik sistemlerin hareket fonksiyonları ve

yapıları ile ilgilenir. Biyomekanik, bir süre sonra mühendislik mekaniğinin bir parçası

olabilecektir. Çünkü insan vücudunun bazı kısımları çeşitli makina parçalarına

benzerlikler göstermektedir. Örneğin, uzun kemiklerde yapılan bazı gerilme analizleri,

bunların uzun makina parçalarında olduğu gibi önemli eğilme momentlerine maruz

kaldığını göstermiştir. 12

12

Çalışkan ve Fındık.

Page 18: Elif Ceren Akkale

11

3 İNSAN

Ergonomi alanında çalışan bilim adamları, iş sistemi içerisinde insanı

“termodinamik kuvvet makinesi ”ne benzetirler. Nasıl bir makine; gücü verimi, hızı,

enerji girdi-çıktısı vb. gibi özellikleri ile değerlendirilirse, iş sistemi içerisinde insan da

boyut, güç, verim gibi özelliklere göre incelenir ve değerlendirilir. İş sistemi içerisinde

insan, özellikleriyle uyumlu bir rol üstlenmediyse; sağlığı, iş güvenliği ve verimi bundan

olumsuz etkilenecektir.13

Mesleki eğitim, iş yerinde eğitim, yönlendirme uygulamaları ile insanın

özellikleri işe daha iyi uyum sağlayacak düzeye gelir.

İşin insana uyumu hakkında fikir edinebilmek, uyumlu değilse işi insana uyumlu

yapabilmek için insan hakkında genel bilgi sahibi olmak gerekir.

3.1 İnsan Vücudu

İnsan organizmasındaki elemanların işlevlerine göre alt sistemlere ayrılır. Bunlar

iskelet, kas, damar, sinir, deri, hormon, sindirim, solunum, ürogenital sistemleridir.

3.1.1 İskelet

İnsan vücudu, eklemlerle birbirine bağlanmış ve kaslarla desteklenmiş

kemiklerden oluşan bir hareket sistemine sahiptir. Kemik sisteminin bütününe iskelet

denir. İnsan iskeleti birbirine kafatası kemikleri gibi hareketsiz; kol, bacak kemikleri gibi

hareketli eklemlerle bağlanmış 206 kemikten meydana gelir. 14

Kemiklerin içyapıları incelendiğinde delikli ve adeta süngerimsi bir yapılaşma

görülür. Bu yapı dikkatle incelenirse yapılaşmanın, kemik dokusuna binecek yükü

taşımaya elverişli bir destek doku olarak şekillendiğini görürüz. 15

13

Babalık,s.20. 14

Su, s.13,14. 15

Erkan, s.27

Page 19: Elif Ceren Akkale

12

Şekil 3.1: Kemiklerin İç Yapısındaki Destek Dokuları (Erkan, 2004)

İskeletin görevleri;

- Organlara ve organizmanın yumuşak birimlerine destek olmak, onları

korumak,

- Vücuda dış görünüm sağlamak,

- Kasların iş yapabilmesi için manivela (kaldıraç) görevi yapmak,

- İşlevlerine göre farklı gelişmiş eklemlerin de katkısıyla beden dinamiğini

hareketlerini gerçekleştirmektir.

3.1.2 Omurga

Omurga iskelet sisteminin en önemli elemanıdır. 33-34 omuru ile omurga

vücudun merkezi kemik zinciridir.16

Kafatasının hemen altından başlayıp kuyruk sokumuna dek uzanırlar. Omurgada

7 adet boyun omuru, 12 adet sırt omuru, 5 adet bel omuru, 5 sağrı omuru ve 4-5 adet de

kuyruk sokumu omuru bulunur. 17

Şekil 3.2: Omurga (Babalık, 2011)

16

Babalık, s.24,25. 17

Omurga, (http://tr.wikipedia.org/wiki/Omurga) adresinden alınmıştır.

Page 20: Elif Ceren Akkale

13

Son iki gruptaki omurlar birbirleri ile birleşik tek kemik haline gelmişlerdir.

Diğerlerinde omurlar arasında kuvvet iletim ve sönümleme elemanı olarak görev yapan

yumuşak kıkırdağımsı diskler bulunur.

Disklerin görevi; yürüme, oturma, yük kaldırma sırasında oluşan sarsıntıları

sönümlemek, omurların üzerine düşen yükü eşit olarak yayarak, ağırlığı dengeli biçimde

iletmektir.

Omurlar, ters S harfi gibi bir sütun oluştururlar. Omurga, bu eğri yapısı sayesinde

üstüne düşen yük miktarını en aza indirir ve esnek bir biçimde hareket edebilir.

3.1.3 Eklemler

Kemikleri birbirine hareket serbestliği sağlayarak şekilde bağlayan elemanlara

eklem denir. Eklemler, iki veya daha çok sayıda kemiğin birleşme yerleridir. Eklemler,

iskelet sisteminin zayıf noktalarıdır. Mekanik fazla zorlama, soğuk, nem, hava akımı

gibi klimatik çevre koşulları, fazla hareketlilik veya hareketsizlik, genelde kötü

beslenme hallerinden kolaylıkla etkilenirler. İş yaşamında eklemlere gelen kuvvetler

büyük değerler alabilir. Örneğin, bel eklemlerine vücut ağırlığının beş katı kadar bir

kuvvet etki eder. (200 N/cm2)

18

Eklemlerin hareketi kasların hareketiyle sağlanmaktadır. Eklemler, eklem bağları

aracılığıyla iki kemiği birbirine bağlarlar. Kaslar bir kemikten başlar ve diğer kemikte

sonlanır. Kas kısaldığında kemiklerin uçları birbirine yaklaşır. Böylelikle eklemin

hareketi sağlanır.19

Şekil 3.3: Eklem Tipleri (Güler, 2004) 18

Babalık, s.31,33. 19

Güler, s.112.

Page 21: Elif Ceren Akkale

14

3.1.4 Kaslar

Kemikler ve eklemlerin hareket edebilmeleri ancak kaslarla mümkündür. Kaslar

hareket sisteminin aktif elemanlarıdır. Kaslar bağ dokusu ile işlevsel bir birim oluşturan

kas hücrelerinden oluşur. Kısalmaları, çeki kuvvetini doğurur. Kaslar vücut ağırlığının

%40’ını oluşturur. 20

Kaslar; iskelet kasları, kalp kası ve düz kaslar olmak üzere üçe ayrılır. Eklem

noktalarında birbirine bağlı olan kemiklerin tüm hareketleri için gerekli kuvvet iskelet

kaslarından gelir. Kasların dengeli bir şekilde uzaması veya kısalması ile insan vücudu

tüm biyomekanik yeteneklerini sergiler.

İskelet kasları; iskelet etrafında bulunan, hareketi sağlayan ve beynin bilinç

merkezi tarafından kontrol edilen, yani isteğimizle hareket ettirdiğimiz kaslardır. İskelet

kaslarının kasılma ve kısalma özellikleri çok yüksektir.

3.2 Bedensel İş

Ağırlıkla enerjiye dayalı işlere günlük hayatta bedensel iş deriz. İş fizyolojisi

açısından bedensel işi iki farklı grupta inceleyebiliriz.

Bedensel işte kaslar kimyasal enerjiyi mekanik enerjiye çeviren bir makine gibi

çalışırlar. Mekanik açıdan incelendiğinde bedensel iş, kaslarda kuvvet oluşturmaktadır.

Bu kuvvetin bir hareketle birlikte uygulanması dinamik iş (ritmik iş), herhangi bir

hareketle bağlantılı olmaması da statik işi (konum işi - tutma işi) meydana getirir.21

İki tür kas kasılma faaliyeti vardır. Birincisi, dinamik ya da ritmik kas faaliyeti,

ikincisi ise statik ya da postural kas faaliyetidir.

Dinamik işte kasların boyu ritmik bir düzen içinde kısalır ve uzar, yani gerilir ve

gevşer. Bu nedenle, dinamik kas faaliyetlerinin kasılıp gevşemesi ritmik bir şekildedir.

Statik işte ise, kaslar uzun süre kısalmış durumda yani gergin kalırlar. Bu nedenle, statik

durumda kas kasılması süreklilik gösterdiğinden kaslar kısa zamanda yorulurlar.

Dinamik işte yorulma daha uzun zamanda gerçekleşirken verimlilik daha

yüksekken; statik işte ise, yorulma daha hızlı olur ve buna bağlı olarak verimlilik daha

düşüktür.

20

Babalık, s.35. 21

Babalık, s.62,63.

Page 22: Elif Ceren Akkale

15

Statik (durağan) kassal çalışma yorucudur. Bu yüzden de, bu çalışma şeklini

daha ayrıntılı bir incelemek doğru olur. Statik iş, önce tutma işi ve durma işi olarak ikiye

ayrılır. Gerçekte durma işi, tutma işinin özel bir biçimidir. Dışa doğru kuvvet

uygulamasının olmadığı durma işinde zorlanma, vücudun belirli bir pozisyonda

tutulmasından doğar. (Örneğin arkalığı olmayan bir sandalyede oturmak gibi.)

İnsanın çalışması sırasında vücut duruşunun uygun olmaması, orta veya uzun

vadede bir dizi sonuçlar doğurabilir. Bunlar arasında iş gücünden belli bir süre

yararlanılmaması veya çalışanın sakat kalarak iş gücünü tamamen yitirmesi sayılabilir.

Kasın Yüklenme Şekli

Örnek Biyomekanik

Karakteristik

Zorlamanın

Fizyolojik

Karakteristiği Sınıflandırma

Ergonomik

Karakteristik

Statik

Statik konum

işi

Öne eğik

ayakta

durma

İskelette hareket

yok, kuvvet

uygulanmıyor

Maksimum kuvvetin

%15’i aşılınca kas

gerilmesi nedeniyle

kan dolaşımı

zorlanıyor. Kısa süre

sürdürülebilir.

Statik tutma

işi

Baş üstü

kaynak

İskelette hareket

yok, kuvvet

uygulanıyor

Kontraksiyon

işi

Döküm

taşlama

Tekrarlayan

statik

kontraksiyon

Zaman zaman, küçük

hareketli, statik işe

benzer iş

Dinamik

Tek yönlü

dinamik iş

Makasla

kesme

Az kas,

genellikle sık

tekrarlana

hareket

İşin maksimum süresi

kasın iş yeteneği ile

sınırlı

Ağır dinamik

Kürekle

çalışma

Çalışan kas >1/7

toplam kas

Kalp dolaşım sistemi

oksijen alma düzeyi

ile sınırlı

Tablo 3.1: Kas İşinin Farklı Zorlanmalara Göre Sınıflandırılması (Babalık, 2011)

Page 23: Elif Ceren Akkale

16

3.3 Kaldıraç Sistemleri

Fonksiyonel anatominin diğer bir yaklaşımı da “biyomekanik” diyebileceğimiz

ve iş yapan insanın mekanik özelliklerini inceleyen bir yaklaşımdır.

İnsan vücudunun biyomekaniğinde kemikler eklemler ve kasların teşkil ettiği

mekanik düzen dikkatle incelenecek olursa, insan vücudunda üç tip kaldıraç tanımına

uyan yapısal özelliklerin bulunduğu görülür. Kemiklerin yapılarına göre; destek

noktaları, kuvvetin tatbik noktası ve yük noktası, teorik de olsa gösterilebilir. 22

Şekil 3.4: İnsan Vücudundaki Kaldıraç Tiplerinden Örnekler (Erkan, 2004)

Birinci kaldıraç tipinde destek noktası olan eklem, yük ve kuvvet arasındadır.

Kuvvet kolunun yük koluna ya da direnç koluna göre uzun olması avantaj sağlar.

İkinci tip kaldıraçlarda, kuvvet kolu yük kolundan her zaman uzundur. Bu tip

kaldıraç örneği vücutta azdır. Çenenin bir kuvvete karşı açılması buna bir örnektir.23

Üçüncü tip kaldıraçlarda ise kuvvet kolunun yük kolundan kısa olması nedeniyle

her zaman mekanik bir dezavantaj vardır. Kahve fincanının kaldırılması bu tip

kaldıraçlara örnek verilebilir.

22

Erkan, s.54. 23

Güler, s.126.

Page 24: Elif Ceren Akkale

17

4 YÜK

İşi esasında çalışana işinden doğrudan veya dolaylı olarak gelen ve çalışanın

karşılaması, yenmesi gereken bir direnç oluşturan her türlü etkinin toplamı yüktür.

İş, insanın bir değer yaratmaya yönelik her türlü bedensel ve zihinsel faaliyetidir.

İş bir kişinin tek başına veya diğer kişilerle birlikte, gerektiğinde teknik araçlarla da

etkileşim halinde, bedensel ve/veya zihinsel faaliyetler sonucunda, bedeli ürünün

satışından sağlanan veya kamu tarafından ödenen, genel ahlak kuralları ile uyumlu, her

türlü hizmet veya maddi ürünün ortaya çıkarılması faaliyeti olarak da tanımlanabilir. 24

İş sisteminde çalışana etkiyen büyüklüklere yük, bunların insanda doğurduğu

etkilere ise zorlanma denir. Yük değerlendirilirken yükün düzeyi kadar, yükün süresi de

önemlidir. Hemen hiçbir yükün düzeyi bir vardiya süresince sabit kalmaz, değişimlere

uğrar. Yükün düzeyi zaman içinde değişir. Yük düzeyi-zaman diyagramında, yük düzeyi

eğrisinin altında kalan alan iş yükünü ifade eder.

Şekil 4.1: Yük Düzeyi – Zaman Diyagramı (Babalık,2011)

İş yükü, genel olarak iki grupta toplanabilir.

Niceliksel (kantitatif) iş yükü; diğeri ise niteliksel (kalitatif) iş yüküdür.

Niceliksel iş yükü, bir kişinin yapacağı belirli bir iş için “zamanın yetersizliği”, belirli

bir zamanda yapılacak “çok farklı işlerin olması” ile “yapılacak işlerin fiziki olarak ağır

ve yorucu olması” şeklinde açıklanabilir. Buna göre, bir kısım işlerin önceden belirlenen

24

Babalık, s.5,13.

Page 25: Elif Ceren Akkale

18

bir tarihte veya vakitte yapılmış olmasını gerektiren çalışma düzeni, gerilim yaratan bir

aşırı yüklenme türüdür.

Niteliksel iş yükü ise yapılacak işin gerektirdiği nitelikler ile işi yapacak olan

kişinin sahip olduğu nitelikler arasında, mevcut çalışan aleyhinde bir uyumsuzluğun

olması durumudur. Buna göre, iş yapacak olan kişi veya eleman işin gerektirdiği bilgiye,

yeteneğe ve kişisel özelliklere tam olarak sahip olmadığı takdirde, bu iş kendisi için zor

gelecektir. 25

Genel olarak çalışanın performansına ve tepkilerine etki eden çeşitli baskılar iş

yükü olarak adlandırılır. Hart ve Wickens’a göre iş yükü insan-makine sistemlerinde

insana düşen görevlerin maliyetlerinin genel bir tanımıdır. Bu maliyet, dikkatin

azalması, tepki süresinin uzaması, görevleri tam olarak yerine getirememe, stres,

yorgunluk ve performans azalması olarak yansır. Fiziksel aktiviteler, çevresel faktörler

ve konumsal rahatsızlıklar insan üzerinde işin oluşturduğu baskıların temeli olup, iş

yükünü doğrudan etkileyerek belirlerler. 26

İş yükü çalışanın kendine has özelliklerine bağlı olarak bir etki oluşturacaktır,

kişinin fiziksel özellikleri, yeteneği, becerisi, deneyimine göre iskelet, kaslar, kalp,

solunum sistemi, duyu organları, ter bezleri, merkezi sinir sistemi ve deride zorlanma

meydana gelir. Zorlanma kişisel özelliklere bağlı olduğundan, aynı iş yükü, farklı

insanlarda zorlanmalara neden olur. Yük taşıma deneyimi olan sağlıklı çalışan ile bu

konuda deneyimsiz bir çalışanın ay yükü taşımaktaki zorlanmaları farklı olacaktır. 27

Yük işin yapılmasında, insana karşı gösterilen ve çalışanın yenmesi gereken bir

dirençtir. Kişinin zorlanması ise sadece iş sisteminde gelen yüke bağlı değildir. Aynı

zamanda çalışanın kişisel özelliklerine de bağlıdır. İşi yapabilecek özelliklere sahip

olmak, o iş için gerekli yeteneğe sahip olmak demektir.

25

Erdem Cam, “Çalışma Yaşamında Stres Ve Kamu Kesiminde Kadın Çalışanlar”, Uluslararası İnsan

Bilimleri Dergisi, Ankara, 2004. 26

Metin Dağdeviren, Ergün Eraslan ve Mustafa Kurt, "Çalışanların Toplam İş Yükü Seviyelerinin

Belirlenmesine Yönelik Bir Model Ve Uygulaması." Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi

Dergisi, Ankara, 2005. 27

Babalık, s.14.

Page 26: Elif Ceren Akkale

19

Çalışanın özellikleri (fiziksel ve mental sağlığı, gücü, eğitimi, deneyimi vb.) iş

yükünü dengede tutan faktörlerdir.

Yük Faktörleri Çalışan Zorlanma

İş içeriği

İş ortamı

Yükün düzeyi

Yükün etki süresi

Kişisel özellikler

Yetenekler

Beceri, deneyim

İhtiyaçlar

İskelet, kas

Kalp, Dolaşım sistemi

Duyu organları, sinir sistemi

Ter bezi, deri

Tablo 4.1: Yük Faktörleri, Çalışanın Değerleri ve Zorlanan Organlar

(Babalık, 2011)

Çalışanın ortaya koyduğu işin değerlendirilmesi, sadece insana gelen yükün

değerlendirilmesi değil yükün oluşturduğu zorlanma ile birlikte yapılmalıdır.

Yük zorlanma sistemindeki ilişkiler ergonomik iş düzenlemesindeki iki temel

yöntemi de ortaya koymaktadır.

1. Ergonomik iş düzenlemesi sayesinde yüke etki

2. Doğru seçim ve uygun eğitimle çalışanın özelliklerinin işe uyumu.

Bu iki temel yöntem doğru uygulanırsa, çalışanın zorlanması azalır.

Page 27: Elif Ceren Akkale

20

5 ELLE ÇALIŞMA

Elle çalışma, itme, çekme, kürek- kazma ile çalışma, ince iş, montaj, kaldırma,

indirme, yerleştirme, tutma vb. gibi birçok eylemi tanımlar. Yazı yazmak da elle

çalışma olarak tanımlanır.

Tutma işinde elin başparmağının diğer el parmakları ile uç uca gelme özelliği

(opozisyon) büyük önem taşır. 28

Şekil 5.1: Opozisyon Hareketi (Güler, 2004)

Elle yapılan işlerde kavramanın önemi çok büyüktür. Elle yapılan işin yükünün

ağırlığı, harcanması gereken kuvvet, tutamağının olup olmadığı, sıcaklığı, eldiven

giyilmesi gerekip gerekmediği değerlendirilmelidir. Ayrıca bunun yanı sıra çalışanın

fiziksel özelliklerinin işe uygunluğu, çevre koşulları da dikkate alınmalıdır.

Çevre açısından ise hangi işin yapıldığı, ortamın kapalı/açık, sıcak/soğuk olması,

uzanma- bükülme gerekip gerekmediği ayrıca zemin özellikleri önem taşır.

Opozisyon insanın sahip olduğu en önemli evrimsel avantajlardan birini

oluşturur. Kavrama özelliği ile birlikte insanın fiziksel etkinliğini üst düzeye çıkarır.

Kavramının tipi, uygulanan gücü önemli boyutta değiştirebilir.

28

Güler, s.215.

Page 28: Elif Ceren Akkale

21

Şekil 5.2: Elle Çalışmayı Etkileyen Etmenler (Güler, 2004)

5.1 Kavrama

İnsan elinin farklı amaçlara hizmet edebilecek tutma ve kavrama yetenekleri

vardır. Fisher ve Birren’in 552 erkek endüstri çalışanı üzerinde yaptığı araştırmalar el

kavrama kuvvetinin 36 kg ile 85 kg arasında değiştiğini ve ortalama 63 kg olduğunu

göstermiştir. 29

Şekil 5.3: El ve Parmakların Tutma ve Kavrama Şekilleri (Erkan,2004)

29

Güler, s.219-223.

Page 29: Elif Ceren Akkale

22

5.1.1 Güçlü Kavrama

Elin en büyük güç uygulayabildiği kavrama biçimlerinden biridir. Başparmak

kullanılabilir veya kullanılmayabilir. Boru taşıma, tornavida sıkma ve el araçlarının

kullanılmasında yararlanılan tutuş biçimidir.

5.1.2 Parmak Ucu Tutması, Hassas Tutma

Elin opozisyon özelliğine dayanan bir tutma biçimidir. Kavrama gücünün

yaklaşık dörtte biri kadardır. Bıçağın tutulmasında olduğu gibi sap elin içinde

olabileceği gibi, kalem tutulmasında olduğu gibi sap elin dışında da olabilir.

5.1.3 Çapraz Tutma

Çapraz tutma kavramının değişik biçimidir. Genellikle kavrama gücünün %65

kadarı uygulanabilir. Kavrama genişliğinden büyük oranda etkilenen bir tutuş biçimidir.

Tutulan cismin biçiminden ve boyutundan etkilenir. Bu tip tutuşta başparmak çok

önemlidir. Dikdörtgen biçimde bir yüzeyin tutulmasında zorunlu tutuş biçimidir.

Şekil 5.4: Güçlü Kavrama

Şekil 5.5: Parmak Ucu Tutması

Page 30: Elif Ceren Akkale

23

5.1.4 Kancalı, Çengel Tutma

El düz, parmaklar kıvrık, başparmak sabitleştirici etkiyi yaparken, parmakların

yükü desteklediği tutuş biçimidir. Dar ya da geniş saplar, sınır çizgisi hataları tutuş

gücünü azaltır. Kavrama, kollar vücudun aşağısında kollar yana sarkık durumda iken en

güçlüdür.

Şekil 5.6: Kancalı, Çengel Tutma (Güler, 2004)

5.1.5 El Ayası İle Tutma

El ayası yukarıda tutma daha çok cisimlerin taşınmasında kullanılan bir tutuş

biçimidir. Güç, kol gücüyle ve kolların dikey gücüyle ilişkilidir. Kaldırılan cismin

kaldırma yüksekliği dirseğin üst düzeyine çıktığında daha zordur.

El ayası aşağıda iken tutuşta uygulanabilen kuvvet daha azdır. Esas olarak hassas

işlemlerde kullanılır. Parça birleştirme, kavanoz kaldırma gibi uygulamalarda

yararlanılır. Eğer cismin ağırlığı, 0,5 kg’dan fazla ise yorucudur.

Page 31: Elif Ceren Akkale

24

6 ELLE TAŞIMA

6.1 Elle Taşıma

Elle taşıma işi; bir veya daha fazla çalışanın bir yükü kaldırması, indirmesi,

itmesi, çekmesi, taşıması veya hareket ettirmesi gibi işler esnasında, işin niteliği veya

uygun olmayan ergonomik koşullar nedeniyle özellikle bel veya sırtının incinmesiyle

sonuçlanabilecek riskleri kapsayan nakletme veya destekleme işlerini ifade eder.30

Çalışma hayatında çalışanlar sık sık el ile bir yükü hareket ettirme zorunluluğu

ile karşılaşabilir. Örneğin; depodan takımı alıp atölyeye taşımak, uygun konuma

getirmek için belirli bir yüksekliğe kaldırmak, çevirmek gibi. Herhangi bir ürünün

üretilmesi, işlenmesi, paketlenmesi vb. kademelerde mutlaka bir yükü taşıma işiyle

karşılaşılır. Yükü taşımak; tutma, kaldırma, taşıma, yerine koyuncaya kadar elde tutma,

indirme, bırakma hareketlerinin tümünü kapsar.

Bir yükü kaldırma, tutma ve taşıma; ya tamamen statik bir iş ya da statik iş oranı

yüksek bir iştir. Bu tür işlerde ana sorun, fazla güç gereksinimi ve kasların fazla

zorlanmasından ziyade omurlar arası disklerin zorlanıp aşınması, hasara uğraması, sırt

ve bel hastalıkları oluşturmasıdır.

Taşıma Şekli Cinsiyet Yaş Yükün Kütlesi (kg)

Ender Tekrarlayan Çok sık

Kaldırma

Erkek

16-19

19-45

>45

35

55

50

25

30

25

20

25

20

Kadın

16-19

19-45

>45

13

15

13

9

10

9

8

9

8

Yatay Taşıma

Erkek

16-19

19-45

>45

30

50

40

20

30

25

15

20

15

Kadın

16-19

19-45

>45

13

15

13

9

10

9

8

10

8

Tablo 6.1: Sırtın Dik Konumunda ve Maksimum Yük Uygulayarak Kaldırma ve

Taşıma Sınır Değerleri (REFA Önerisi)

30

Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği, Madde 4.

Page 32: Elif Ceren Akkale

25

Yük kaldırma olayında eğer yük insanın fizyolojik ve anatomik özellikleri

düşünülerek belirlenen maksimum sınırın altında ise tehlikesiz, sağlığa zarar vermez

diye düşünülebilir. Tabi bu sınır yaş, cinsiyet, yük kaldırma sıklığı, vücudun o işteki

konumu gibi faktörlere bağlı olarak kişiden kişiye ve işten işe farklıdır. Yük kaldırma,

taşıma işlerinde teknik yardımcı düzeneklerin kullanılması, el ile yük taşıma-kaldırma

işleminin mümkün olduğunca hem sayıca hem de kütle olarak en aza indirilmesine

gayret edilmelidir. 31

Tüm bu önlemlere ve dikkate rağmen, bazı kişiler anatomik ve fizyolojik yapıları

gereği önerilen sınırlar içinde bile yük kaldırma taşıma işlerinde aşırı zorlanabilirler. Bu

durumlarda, kişinin yük kaldırma sınırı iş yeri hekimi denetiminde belirlenmelidir.

6.2 Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği

Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği 24.07.2013 tarih ve 28717 sayılı Resmi Gazete’de

yayımlanmıştır. Bu Yönetmelik; 6331 sayılı Kanunun 30 uncu maddesine dayanılarak,

Avrupa Birliğinin 29/5/1990 tarihli ve 90/269/EEC sayılı Konsey Direktifine paralel

olarak hazırlanmıştır.32

Bu Yönetmeliğin amacı; elle taşıma işlerinden kaynaklanabilecek sağlık ve

güvenlik risklerinden, özellikle sırt ve bel incinmelerinden, çalışanların korunmasını

sağlamak için asgari gereklilikleri belirlemektir. Bu yönetmelik 6331 sayılı İş Sağlığı ve

Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerini kapsar.

İşveren; işyerinde yüklerin elle taşınmasına gerek duyulmayacak şekilde iş

organizasyonu yapmak ve yükün uygun yöntemlerle, özellikle mekanik sistemler

kullanılarak taşınmasını sağlamak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

Yükün elle taşınmasının kaçınılmaz olduğu durumlarda, işveren; yükün

özellikleri, yapılacak işin fiziksel güç gereksinimi, çalışma ortamının özellikleri ve işin

gerekliliklerini göz önünde bulundurarak elle taşımadan kaynaklanan riskleri azaltmak

için uygun yöntemler kullanılmasını sağlar ve gerekli düzenlemeleri yapar.

Anayasamızın Çalışma şartları ve dinlenme hakkı başlığı altındaki 50.

Maddesinde “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.

31

Babalık, s.430. 32

Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği

Page 33: Elif Ceren Akkale

26

Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından

özel olarak korunurlar.” ifadeleri33

ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 4.

Maddesinin ç bendinde “İşveren, çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik

yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.” ifadesi34

ile çalışanların bireysel

özelliklerine uygun işlerde çalıştırılması ve özel politika gerektiren grupların

etkilenebileceği tehlikelere karşı korunması sağlanmıştır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve

Güvenliği Kanunu’nun 15. Maddesinde ise; çalışanların ilk işe girişlerinde ve çalıştıkları

süre boyunca işveren tarafından gerekli sağlık tetkiklerinin yapılacağı hüküm altına

alınmıştır.

Çalışanlar; sağlık ve güvenliğin korunmasına yönelik alınan tedbirler, taşınan

yükle ilgili genel bilgiler ve mümkünse yükün ağırlığı ile eksantrik yüklerin en ağır

tarafının ağırlık merkezi ve yüklerin doğru olarak nasıl taşınacağı ve yanlış taşınması

halinde ortaya çıkabilecek riskler hakkında bilgilendirilmelidir.

6.3 Yük Kaldırma ve Taşıma Yöntemleri

Yükün yanlış bir biçimde kaldırılması ve taşınması iskelette ve kaslarda telafisi

mümkün olmayan hasarlara neden olabilir. Bu nedenle bir yükün kişide hasar

oluşturmayacak şekilde nasıl kaldırabileceğini gösteren aşağıdaki kural ve önerilere

çalışanların mutlaka uyması sağlanmalıdır.

6.3.1 Yük Kaldırma

Hafif açılmış bacaklarla denge sağlanacak şekilde çömelinir ve kaldırılacak

kütleye mümkün olduğunca yaklaşılarak yük ellerle sağlamca tutulur. Yük kaldırmadan

önce sırt düz hale getirilir. Karın ve sırt kasları gerginleştirilerek omurga desteklenir. (A)

Yük yukarıya doğru kaldırılırken önce bacaklar dikleşir. (Şekil 6.1) (B) Ardından da

tüm vücut dik konuma getirilir. (C) 35

- Yükün mümkün olduğu kadar omurgaya yakın olması sağlanmalıdır.

- Dengenin sağlanabilmesi için ayaklarının basma yüzeyi genişletilmelidir.

- Çalışanın önünü görmesi sağlanmalı, yoldaki engeller kaldırılmalıdır.

33

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Madde 50. 34

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Madde 4/ç,15. 35

Babalık, s.434.

Page 34: Elif Ceren Akkale

27

- Çalışanın omurga duruşu nötral durumda tutması sağlanmalı, aşırı bükülme ve

eğilmeler önlenmelidir.

- Eğer mümkünse omuz ve kalçalar bir bütün halinde birlikte döndürülerek

bükülme önlenmelidir.36

- Yükün herhangi bir engele takılmadan kaldırılıp kaldırılamayacağı önceden

kontrol edilmelidir.

- Yükün tutulacağı nokta kulp veya tutamak, yerden 40 – 50 santimetre

yukarıda olmalıdır. Yüklerin yerleştiği platform, rampa, masa vb. buna uygun

boyutlandırılmalı; tutamak yok ise, halat, kanca vb. yük kaldırma araçlarında da tutma

yüksekliği benzer değerde olmalıdır.

- Hacmi, ağırlığı büyük yükler ya teknik yardımcı düzeneklerle ya da birden

fazla kişi tarafından birlikte kaldırmalıdır.

- Yük hiçbir zaman aniden kaldırılmamalıdır.

- Bel iç bükey konuma getirilmemelidir.

- Yük kaldırılırken bel döndürülmemelidir.

6.3.2 Yük İndirme

- Sırt yükü kaldırırken nasıl düzgün duruyordu ise, indirirken de sırt düzgün ve

mümkün olduğunca dik, kambursuz olmalıdır.

- Yük düzgün ev yavaş yere indirilmelidir.

- Yükü yere koymak üzereyken yeniden yakalamaya çalışmamalıdır.

- Parmakların ezilmesini önleyecek bir platform üzerine yük indirilmelidir.

36

Güler, s.274.

Şekil 6.1: Yük Kaldırma Pozisyonları (Babalık, 2011)

Page 35: Elif Ceren Akkale

28

6.3.3 Yük Taşıma

- Tek yönlü yük taşıma omurgayı yana eğilmeye zorlar ve zorlanmayı arttırır.

Taşınacak yükler simetrik olmalıdır.

- Yük taşırken dik konumda taşınmalıdır.

- Yükün simetrik dağılımına dikkat edilmelidir.

- Yük vücuttan uzakta taşınmamalı, kollar çok açıkta kalmak zorunda

olmamalıdır. Yük vücuda temas ederek destek alabilmelidir

- Yük mümkünse, sırtta veya omuzda taşınmalıdır.

- Sürekli yük taşımada yük aralıklarla yere indirilmelidir.

Şekil 6.3: Yük Taşıma Pozisyonları (Babalık, 2011)

Şekil 6.2: Yükün Vücutla Pozisyonu

Page 36: Elif Ceren Akkale

29

6.4 Kaldırma, İtme ve Çekmenin Biyomekaniği

15 kilogramlık (150 Newton) bir kuvvet bacaklar göreceli olarak düz tutularak

kaldırmak istendiğinde, L5/S1 omurlarına gelen makaslama kuvveti 500 N, spinal

kompresyon kuvveti ise 1800 Newton’dur. Kaldırma dizler bükülü olarak yapıldığında

(bacaklarla kaldırma) L5/S1 makaslama kuvveti 340 Newton, fakat spinal kord

kompresyonu 2700 Newton’dur. (Toplam yük bacaklar arasına sığmayacak kadar

hacimli kabul edilmiştir.) Derin çömelmede sık yinelenen ‘Bacaklarınla kaldır ve yükü

vücuduna yakın tut.’ kuralının tüm gerekliliklerinin birlikte sağlanması olanaksız değilse

de zordur. 37

Omurgadan yükün ağırlık merkezine olan mesafe belden bükülerek kaldırma

uygulamasına göre dizden bükülerek kaldırmada daha fazla olabilmektedir.

Araştırmalar, diz çökerek kaldırmanın daha uzun süre alması, daha fazla enerji

gerektirmesi ve dengenin bozulmasına yol açma olasılığı nedeniyle, çalışanların

genellikle diz çökerek kaldırmaktan kaçındıklarını göstermektedir.

Elle kaldırma uygulamalarında sadece bir risk faktörü üzerinde yoğunlaşılır ise

zedelenme oranı önemli boyutta etkilenmez. En uygun yaklaşım ergonominin çevre,

insan yeteneği ve mühendislik bilgilerinin bir arada kullanan yaklaşımdır.

- İş akışının düzenlenmesi,

- İş tasarımı/yeniden tasarım (çevre dâhil),

- İş giriş muayeneleri (uygun kişi),

- Eğitim birbirini tamamlayan dört temel etmen olarak ele alınmalıdır.

6.4.1 İtme ve Çekmenin İlkeleri

Bir yükü çekme sırtın lateral bölgesinde itmeye göre daha fazla zorlanma nedeni

olmaktadır. 66 cm yüksekliğinde bir saptan tutularak 350 Newton’luk bir kuvvetle bir

araba (arabanın ağırlığı x sürtünme katsayısı) çekildiğinde alt bel bölgesindeki sıkışma

kuvveti 8000 Newton’dur ki: bu birçok çalışanın zarar görmeksizin tolere edebildiği

6400 Newton’un çok üzerindedir.

37

Güler, s.273,274.

Page 37: Elif Ceren Akkale

30

Vagon ve arabaların itilmesi, çekilmesi; kutu ve cisimlerin yerde sürüklenmesi,

araç ve manivelaları hareket ettirirken, kapıları açıp kapatırken sürekli itme ve çekme

hareketleri yapılmaktadır.

İtme ve çekme hareketlerinde: vücut ağırlığı ve kuvveti, kuvvetin uygulama

yüksekliği, uygulanan kuvvetin yönü, kuvvet uygulama bölgesinin vücuttan uzaklığı,

postür (öne arkaya eğilme), sürtünme katsayısı yani çekilen ya da itilen şeyle zemin

arasındaki sürtünme önem taşımaktadır.

Tekerlekli araçların itilmesi ve çekilmesiyle ilgili herhangi bir rehber ya da

geliştirilmiş bir düzenleme bulunmamaktadır.

Bir aracın çalıştırılmasının üç bileşeni bulunmaktadır:

- Başlama 225 N’a kadar (25 kgkuvvet)

- Hareketin sürdürülmesi, 120 N’a kadar (1 dakika için yaklaşık 15 kgkuvvet)

- Durdurma (1 metrede) 360 N’a kadar (40 kgkuvvet)

Pürüzlü yüzeyler arabaların itilmesini ya da çekilmesini güçleştirmektedir. Bu

durumlarda arabanın yükünün azalması gerekir. Rampada çekmede limitler

azaltılmaktadır. Eğer karmaşık manevralar gerekiyorsa limitler yine azaltılmak

zorundadır. Arabanın hızının kişinin yürüme temposunu 3-4 km/saat aşmamalıdır.

Durum

Aşılmaması

Gereken

Kuvvetler

(kgkuvvet)

Etkinlik Örnekleri

A. Ayakta

1. Bütün Vücut 225 N

(23 kgkuvvet)

Kamyon ya da tekerlekli araba,

Tekerlek ya da kaydırma aracı,

Dönen kütükler üzerinde kaydırma.

2. Başlıca Omur ve

Kol Kasları, kollar

tam olarak açılmış

110 N

(11 kgkuvvet)

Bir engeli aşmak için cisme doğru yüklenme,

Omuzdan yüksekteki bir cismin itilmesi,

B. Dizler

Bükülmüş, Eğilmiş 188 N

( 19 kgkuvvet)

Bir araçtan bir parçanın bakım vb. amacıyla

çıkarılması,

Tünel, koridor vb.de yapılan itme veya çekme

C. Oturur

Durumda

130 N

(13 kgkuvvet)

Dikey bir kaldıraç koluyla yapılan uygulama,

Taşıyıcı sistemlerde bir cismin hareket ettirilmesi

Tablo 6.2: Yatay İtme ve Çekme İçin Önerilen Üst Kuvvet Sınırları (Reinhold)

Page 38: Elif Ceren Akkale

31

Ağır yükler itilir veya çekilirken uyulması gereken kurallar şöyle

sıralanabilir:

1. Yükün yolu tesviyede olmalı, üzerindeki engeller kaldırılmalıdır. Tesviyede

değilse bazı frenleme mekanizmaları olmalıdır.

2. Yükü çekmekten çok itmek gerekir. Bu spinal stresi azaltır ve birçok durumda

önünü görmeyi kolaylaştırır.

3. Ayal traksiyonu açısından uygum ayakkabı giyilmelidir. Zeminle ayakkabı

tabanı arasındaki sürtünme katsayısı en az 0,8 olmalıdır.

4. Yük itilmeye başlanırken ayağın burnu sıkıca yerleştirilir ve vücut ağırlığı öne

doğru itilir. Eğer geçerli bir kuvvet uygulandıktan sonra yük harekete geçmezse yardım

istenmeli veya motorlu araç kullanılmalıdır.

5. İtme veya çekme yüklü arabanın kulpu kalça yüksekliğinde olduğunda

(erkekte 91-114 cm) daha kolaydır. Kalçadan aşağıdaki seviyelerde kulplar tehlikeli ve

güvensiz sayılmaktadır.

6. İki dikey kulp veya farklı yüksekliklerdeki iki kulp seviyesi yükün çalışan

tarafından en uygun koşullardaki kavranmasını sağlayacak duruş biçimlerine olanak

sağlayabilir.

Şekil 6.4: İtme ve Çekme Mekaniği (Güler, 2004)

Page 39: Elif Ceren Akkale

32

6.4.2 İş Öncesi Değerlendirmeler

Kişilerin söz konusu uygulamaları kendilerine ve başkalarına zarar vermeksizin

yapıp yapamayacaklarının değerlendirilmesi amacıyla itme, çekme veya kaldırma işinde

çalışacakların yeterli fiziksel kuvvet ve iş kapasitesine sahip olup olmadıklarına yönelik

testler yapılmalıdır.

Ergonomi kişilerin çalışma yaşamındaki seçeneklerini artıran bir iz düşümle ele

alınması zorunlu olan bir bilim dalıdır ve çalışanlara ‘işe göre insan yerine, insana göre

iş’ kavramının geliştirilmesi için çok sayıda olanak sunmaktadır.

6.5 Bel Kemerleri

Elle taşıma işlerinde çalışanların bel ağrılarını azaltmak için bel kemerleri

kullanılmaktadır. Ancak bunların yararı ile ilgili bilimsel destek azdır. NIOSH son

değerlendirmesinde, bunların koruyucu araçlar olarak kabul edilmesini sağlayacak

yeterli bilimsel veri olmadığı kanaatine varmıştır.38

Hava yolu bagaj taşıyıcılarında yapılan bir çalışma, koruyucu sırt kemerlerinin

kullanımıyla ilgili uyumun düşük olduğunu ve 8 ay sonra çalışanların %58’inin kemer

kullanmaktan vazgeçtiğini göstermektedir. 39

Üstelik kemerden vazgeçenlerin bel ağrısı

oranı, hiç kemer kullanmayanlara oranla daha yüksek bulunmuştur.

Şu anda, çelişkili kanıtlar bulunması ve kaliteli bilimsel çalışmaların olmaması

nedeniyle, mesleki bel ağrısı önlemek veya azaltmak için kemer kullanımını

destekleyecek hiçbir kesin kanıt yoktur. 40

Kemer kullanımı omurgadaki yükü %10

oranında azaltmaktadır. Ancak sıkı takılan bu kemerler çalışanı yaklaşık 30 dakika sonra

rahatsız etmeye başlamaktadır. Ayrıca kaldırılan cismin boyutlarının uygun olması, bel

kemerinin sağladığı faydadan daha önemlidir. 41

38

NIOSH, National Institute For Occupational Safety And Health, Workplace Use Of Back Belts:

Review And Recommendations, Sayı: 94-122, Cincinnati,1994 39

Cheryl R. Reddell, Jerome J Congleton, R. Dale Huchingson,ve John F. Montgomery,An Evaluation

Of A Weightlifting Belt And Back İnjury Prevention Training Class For Airline Baggage Handlers,

1992. 40

Carlo Ammendolia, Michael S. Kerr, and Claire Bombardier, Back Belt Use For Prevention Of

Occupational Low Back Pain: A Systematic Review, 2005. 41

I. Kingma, G.S. Faber, J.H. van Dieën, Effect Of A Lifting Belt On Spine Compression During

Lifting, Amsterdam, 2007.

Page 40: Elif Ceren Akkale

33

7 NIOSH KALDIRMA EŞİTİ

NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health), ABD Ulusal

Mesleki Sağlık ve Güvenlik Enstitüsü; çalışanların güvenli ve sağlıklı çalışma

koşullarında çalışmalarını sağlamak amacıyla, gelişen teknoloji ve ilerleyen bilimi baz

alarak çalışanları ve işverenleri eğitici, bilgilendirici, çalışma ortamlarını ve koşullarını

iyileştirici çalışmalar yürüten örgütsel bir kuruluştur.42

NIOSH, yaptığı bilimsel

araştırmalar sonucu topladığı bilgilerle çalışma şartları sonucu meydana gelen

rahatsızlıkların, sakatlanmaların, kazaların ve ölümlerin nedenlerine inerek, bunları

azaltmak suretiyle hizmet ve üretimde verimliliğe dönüştürür.43

NIOSH’un amaçları:

- İş kazaları ve sakatlanmalarını önlemek üzere çalışmalar yapmak

- İş yerlerindeki iş sağlığı ve güvenliğini artıracak yapıcı tavsiyelerde bulunmak

- Uluslararası işbirliği yapılmasını sağlayarak dünya çapında iş sağlığı ve

güvenliğini belli standartlar ölçüsünde tüm dünyada uygulamaktır.

7.1 Kaldırma İşlerinin Değerlendirilmesi

Kaldırma işi (itme, çekme veya taşımadan farklı olarak) NIOSH Kaldırma Eşiti

ile değerlendirilebilen bir uygulamadır. Elle kaldırmanın tehlikeleri nedeniyle NIOSH

1981 yılında kaldırma işi ile ilgili rehber niteliğinde bir Kaldırma Eşiti yayınlamıştır. Bu

eşit 1994 yılında gözden geçirilerek “Revize Edilmiş NIOSH Kaldırma Eşiti için

Uygulama Kılavuzu (Applications Manual For The Revised NIOSH Lifting Equation.)”

adı ile yayınlanmıştır.44

NIOSH Kaldırma Eşiti kişinin kaldırma yeteneğinin mekanik veya metabolik

etmenlerle sınırlı olduğunu kabul eden bir anlayışla düzenlenmiştir. Bu durumda

42

NIOSH, National Institute For Occupational Safety And Health, Work Practices Guide Manual for

Lifting, Sayı: 81-122, Cincinnati,1981 43

CDC Centers for Disease Control and Prevention, About NIOSH, http://www.cdc.gov/niosh/about.html

adresinden alınmıştır, 2013. 44

TR Waters, V Putz-Anderson, A Garg, Applications Manual For The Revised NIOSH Lifting

Equation, Sayı:94-110, Cincinati, 1994.

Page 41: Elif Ceren Akkale

34

kısıtlayıcı etmen vücudun bileşke kuvvetleri (biyomekanik) ya ada yinelenen kaldırma

işlemlerinin gerektirdiği enerji harcaması olabilir.

NIOSH Kaldırma Eşiti kaldırmaya aşağıdaki ilkeleri getirmiştir:

- Stabil, kaymayan yükün iki elle kaldırılması,

- Düzgün, uyumlu bir kaldırma,

- 75 santimetreden daha geniş olmayan cisimlerin kaldırılmaması,

- Duruş kısıtlığı bulunmaması,

- Sürtünmesi yüksek ayakkabı giyilmesi, zeminin kaygan olmaması,

- Aşırı sıcaklık değerinin olmaması. 45

7.2 NIOSH Kaldırma Eşiti

7.2.1 NIOSH Yöntemi ile Maksimum Yük Hesabı

NIOSH kaldırma denkleminin oluşturulmasında çalışanların %90’ınını korumak

üzere 3 farklı etken göz önüne alınmıştır: (Babalık, 2011)

1) Biyomekanik etken: Kaldırma sırasında bel omurlarının en riskli bölgesi

olarak L5/S1 seçilmiştir. Bu bölge üzerindeki 3400 N’luk sıkıştırma kuvvetinin artışı ile

işin bel bölgesinde yol açacağı yaralanma ve sakatlanma riskinin artacağına

inanılmaktadır.

2) Fizyolojik etken: Kaldırma esnasında metabolik enerji gereksinimi tahmin

edilen düzeylerin altında olması sağlıklı bir iş yapıldığının göstergesidir. (Örneğin,

kaldırma süresinin 1 saatten az olduğu ve dakikada 4,7 kcal’den daha az enerji

harcanması ve yükün yerden yüksekliğinin 75 cm’den daha küçük olması gibi)

3) Psikofiziksel etken: NIOSH kaldırma denklemi çalışan bayanların %75’i ve

çalışan erkeklerin %99’una ya da çalışanların %90’ına hitap edecek şekilde

düzenlenmiştir. Bu faktör, maksimum yük limitlerinin hangi yüzdelik dilimlerine

uygulanmasının tespitinde kullanılır.

NIOSH yönteminde, Şekil 7,1’de gösterilen ölçüler kullanılarak kaldırılacak

yükün sınır değeri (SD) aşağıdaki denklemle hesaplanır.

SD = 40 x (15/H) x [1 – 0,004 x (V-75)] x (0,7 + 7,5 / D) x (1 – f / fmax)

45

Güler, s.278.

Page 42: Elif Ceren Akkale

35

Bu denklemde;

H – Yükü tutma anında ellerin beden ekseninden yatay uzaklığı (cm)

V – Tutma anında el ile basılan taban arasındaki dikey mesafe (cm) (0<V<1,75)

D – Yükün kaldırılacağı yükseklik 25 cm ile 200-V cm arasında olabilir. Bu

değer, 25 cm’nin altında ise D=25cm alınmalıdır.

Şekil 7.1: NIOSH Yönteminde Boyutlar

f – Dakikada yük kaldırma sayısı. f; 0,2 ile fmax arasında olabilir. (f=0,2 olması 5

dakikada bir defa yük kaldırılıyor demektir. Daha küçük değerlerde f=0 alınır.) fmax

değeri ise; işin süresi ve işin konumuna göre Tablo 7,1’den okunur.

İş Süresi Beden Konumu

Dik V>75 cm Eğilmiş V<75 cm

1 saate kadar, zaman zaman 18 15

8 saate kadar, sürekli 15 12

Tablo 7.1: Beden Konumu ve İşin Süresine Göre Dakikada Maksimum Kaldırma

Sayısı (fmax) (Babalık,2011)

Eğer kaldırılacak yük, sınır değerin (SD) altında ise, L5-S1 omurları arasındaki

diske gelen bası yükü 3500 N’dan azdır. Dolayısıyla sakatlanma, hasar görme söz

konusu değildir. Bu şekilde hesaplanan yük, erkeklerin hemen hemen tamamı için

geçerli iken kadınların sadece %75’i sınır değere eşit yük kaldırabilirler. 46

46

NIOSH, 1981

Page 43: Elif Ceren Akkale

36

7.2.2 RWL Yöntemi ile Maksimum Yük Hesabı

NIOSH ’un 1981 yılında yayınladığı sınır değer hesaplaması doğru şekilde kadın

erkek ayrımının yapılmamakta ve yük kaldırılırken bedenin bir de dönme hareketi yapıp

yapmadığı gibi önemli hususlar dikkate alınmamaktadır. Bu eksikliği bir ölçüde

gidermek için yine NIOSH tarafından RWL yöntemi (Recommended Weight Limit)

(Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırları: TAS) geliştirilmiştir. 47

NIOSH Kaldırma Eşiti, çalışanlar için Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırlarını (TAS)

(RWL: Recommended Weight Limits) geliştirmek ve bu yolla çalışan kadınların en az

%75’ini, çalışan erkeklerin ise en az %99’unu ağır kaldırmanın etkilerinden korumak

amacıyla oluşturulmuştur.

Ağırlık kaldırarak iş gören bir çalışanın kaldırma ağırlığı açısından iş süreci riski,

Kaldırma İndeksi (Kİ) ile belirlenir. Kaldırma İndeksi (Kİ) kaldırılan ağırlığın Tavsiye

Edilen Ağırlık Sınırına bölünmesi ile hesaplanmaktadır. Bu durumda yapılan kaldırma

eyleminin NIOSH Kaldırma Eşiti sınırında olup olmadığı belirlenip eğer gerekiyorsa

kaldırmayı ergonomik hale getirmek için değişiklikler yapılır.

7.2.2.1 Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırı (TAS)

7.2.2.1.1 Kaldırma Parametreleri

NIOSH Kaldırma Eşiti hesaplanırken sekiz kaldırma parametresinin belirlenmesi

gerekmektedir. Bu parametreler NIOSH Kaldırma Eşiti içindeki Tavsiye Edilen Ağırlık

Sınırının (TAS) hesaplanmasında kullanılır. 48

1. Yükün Ağırlığı (L)

2. Yatay (Horizontal) Yerleşim (H)

3. Dikey (Vertikal) Yerleşim (V)

4. Dikey (Vertikal) Taşınma Uzaklığı (D)

5. Asimetri Açısı (A)

6. Kaldırma Frekansı (F)

7. Saat

8. Kavrama Sınıflaması (C)

47

Babalık, s.441. 48

NIOSH, 1994

Page 44: Elif Ceren Akkale

37

Şekil 7.2: RWL (TAS) Yönteminde Parametreler (NIOSH, 1994)

1. Yükün Ağırlığı (L): Ağırlığın kilogram olarak değeridir.

2. Yatay (Horizontal) Yerleşim (H): Ayak bilekleri arasındaki çizginin ortasını

doğrudan yükün merkezinin altındaki döşemeye birleştiren çizginin uzunluğudur. Bu

çizgi yükün orijin ve vardığı hedef arasındaki mesafeyi santimetre olarak verir. Ölçüm

kolaylığı bakımından ayak bilekleri arasındaki mesafe ile elin tutma noktaları arasındaki

uzaklığın ölçütüdür. Yatay mesafenin artması güvenli olarak kaldırılabilecek yükün

ağırlığını azaltmaktadır.

3. Dikey (Vertikal) Yerleşim (V): Yükün orijinindeki ellerin yerinin, zemin

veya çalışma yüzeyinden santimetre olarak uzunluğudur. Bu etmen, dikey kaldırma için

gerekli öne veya arkaya bükülmeyi esas alır. Zeminden el yumruk kabarıklıklarının

altında veya üstünde (76cm) mesafede tutularak kaldırılan yük daha zor kaldırılır. Bu

nedenle yük miktarının azaltılması gerekir.

4. Dikey (Vertikal) Taşınma Uzaklığı (D): Kaldırma işlemiyle yükün

bulunduğu yerden kaldırıldığı yere olan mesafenin santimetre olarak değeridir. Uzaklık

değişkeni terimi olarak da tanımlanmaktadır. Daha yüksek taşıma mesafeleri yükün

biyomekanik ve metabolik yükünü artırır.

5. Asimetri Açısı (A): Yükün orijininden kaldırıldığı yere kadar vücudunun

önden açısal olarak yaptığı sapmadır. Derece ile ölçülmektedir. Cismi kavramak için en

fazla 135 dereceye kadar yapılan bükülme derecesini göz önüne alır. Bükülme

Page 45: Elif Ceren Akkale

38

miktarının büyümesi zedeleme riskinin artmasına yol açar. Bu değişken yükün

başlangıcında ve sonunda hesaplanmalıdır.

6. Kaldırma Frekansı (F): Dakikada yapılan kaldırma sayısıdır. Kaldırma

sayısı / Dakika olarak hesaplanır. Yorgunluk faktörü olarak uygulamaya koyulur. Bu

amaçla hazırlanan tablo bir saat, iki saat ve sekiz saate kadar olmak üzere üç grupta

hazırlanmıştır. İş bittikten sonra yorgunluğu dindirmek için gerekli süreyi belirten bir

tablodur. Sekiz saatin üzerindeki çalışmalar bu tablonun dışında kalmaktadır.

7. Saat: Kaldırma etkilerinin süresi saat olarak hesaplanır.

8. Kavrama Sınıflaması (C): Elin cismi kavrama kalitesini tanımlar. “İyi, ancak

yeterli, kötü” olarak sınıflandırılır. Kötü kavrama değişkenini 0,9 olması nedeniyle

kaldırılabilecek en fazla yük değeri %10 oranında azalır.

7.2.2.1.2 Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırı (TAS) hesaplanması

TAS, yük katsayısı ile ölçülen sekiz kaldırma parametresi için standart

tablolardan bulunan değerlerin çarpılmasıyla hesaplanır.

TAS = (LC) x (HM) x (VM) x (DM) x (AM) x (FM) x (CM).

Formüldeki her etmen (0) ile (1) arasında bir değere sahiptir. Bunlar formüle

girildiğinde kabul edilebilir sınırlardaki ağırlık miktarının düşmesini sağlamaktadır.

Burada tanımlanmış olan yük değişmezi (LC) kadınların %74’ünün

erkeklerin ise % 90’ının standart koşullarda herhangi bir değişiklik olmaksızın

kaldırabileceği ağırlığı tanımlamaktadır. Belirlenen yük değişmezi 23 kg olarak

kullanılır. Yük değişmezi en uygun koşullarda kaldırılabilecek kabul edilebilir ağırlığı

esas alır.

Page 46: Elif Ceren Akkale

39

Şekil 7.3: NIOSH Görev Değişkenleri

HM: Yatay değişkendir ve 25/H olarak hesaplanır. Burada H yukarıda

tanımlanan horizontal yerleşimdir. Eğer H 25 santimetreden azsa 1,0 değerini alır. Eğer

63 santimetreyi aşarsa çarpan sıfırdır; çünkü 63 santimetrenin üzeri bazı işçilerin erişim

kapasitesinin dışında kalmaktadır.

VM: Dikey çarpandır ve {1-[0,003 x (V-75)]} olarak hesaplanır ki (V) daha önce

tanımlanan vertikal yerleşimdir. Eğer dikey yerleşim 175 santimetrenin üzerinde ise VM

sıfır olur. Çünkü bazı çalışanların dikey olarak erişim kapasitesini aşar.

DM: Uzaklık çarpanıdır ve [0,82 + (4,5/D)] formülüyle hesaplanmaktadır.

Dikey taşıma mesafesi olan D 25 santimetreden bile küçük olsa 1,0 değerini aşamaz.

Uzaklık değişkeni (DM) yükün orijininden hedefine aldığı dikey yolu esas alır.

AM: Asimetri çarpanıdır ve [1- 0,0032xA] formülü ile hesaplanır. A asimetri

açısıdır.

FM: Frekans çarpanıdır. Frekans çarpanının amacı sık ve/veya uzun süreli

kaldırmaya bağlı yorgunluğa göre ayarlamanın yapılmasıdır. Bu durumda kaldırma

etkinliklerine frekans ve süresinin katılması gerekmektedir. Ayrıca dikey seviye

(yerleşim) de hesaba katılmak zorundadır. Çünkü gövde ve kafanın indirilip kaldırılması

da önemli etki yapacaktır. Bu ek enerjiye gereksinim doğurur ve yorgunluğa katkıda

bulunur (NIOSH halen sekiz saati aşan kaldırma işlemleri ile ilgili bir çarpan

belirlememiştir).

Page 47: Elif Ceren Akkale

40

CM: Kavrama çarpanıdır. Eğer cisim büyük eller için de yeterli büyüklükte

uygun tutamağa, kulpa sahip değil ise (girinti şeklinde veya kulp) “iyi” bir kavrama

olduğu varsayılır. Kulpu olmayan ancak ellerle kolayca kavranabilen (parmaklar rahatça

cismin çevresini sarabiliyorsa) bir şekle sahip cisimler de “iyi” kavrama grubuna girer.

Eğer cismin el yuvası veya kulpu yoksa ancak büyüklük, biçim, sertlik vb. özellikleri

nedeniyle çalışan tarafından cismin altından tutularak kaldırılabiliyorsa “ancak yeterli”

kavramadan söz edebiliriz. Eğer cisim kaygan olması, keskin kenarlı olması ya da

yumuşak kenarlı oluşu nedeniyle kolayca kavranamıyorsa “kötü” kavramadan söz edilir.

El mesafesi 40 santimetrenin üzerindeki büyük cisimlerin “kötü” kavrama özelliğine

sahip olduğu kabul edilir.

Bütün bu değerler ideal sınırlarda ise;

TAS = (LC) x (HM) x (VM) x (DM) x (AM) x (FM) x (CM)

İşleminin sonucu 23 olacaktır.

7.2.2.2 Kaldırma İndeksi (Kİ)

Bütün çarpanlar belirlendikten sonra eşitlik kullanılarak görevle ilgili tavsiye

edilen kaldırma sınırları (TAS) belirlenir. Kaldırma görevi ile ilgili göreceli stresin

hesaplanabilmesi için NIOSH Kaldırma İndeksi (Kİ) kullanılmaktadır. Bu indeks

kaldırılan ağırlığın tavsiye edilen ağırlık sınırına oranıdır.

Kaldırma İndeksi (Kİ)=Kaldırılan ağırlık(A)/tavsiye edilen ağırlık sınırı(TAS)

Kaldırma indeksi iki veya daha fazla cismin göreceli tehlikelerinin belirlenmesi

ya da ergonomik müdahaleler açısından kaldırma işleminin sıralanması amacıyla

kullanılmaktadır. NIOSH iş süreçlerinde Kaldırma İndeksinin 1’in üzerinde olmasının

bel ağrılarının görülme sıklığını arttırdığını belirtmektedir. Bu nedenle kaldırma

işleminin gerçekleştirildiği iş süreçlerinin kaldırma indeksi 1’in altında olacak şekilde

planlanması gerekmektedir. 49

49

Waters ve diğ., 1994.

Page 48: Elif Ceren Akkale

41

Kİ değeri Tehlike Seviyesi

Kİ ≤1 Tehlikesiz

1<Kİ≤3 Tehlikeli, ergonomik düzenleme gerekli

Kİ>3 Çok tehlikeli, acil ergonomik düzenleme gerekli

Tablo 7.2: Kaldırma İndeksine Göre Tehlike Seviyeleri (NIOSH,1994)

Hesaplanan kaldırma indeksi; 1’den küçük ise tehlikesiz, 1-3 arasında ise

ergonomik düzenleme gerektiren, 3’ten büyük ise acil olarak müdahale gerektiren

durumun olduğunu gösterir. Kaldırma indeksinin belirlenmesinin ardından parametreleri

değiştirerek düzenlemeler yapılmalı ve ardından tekrar hesaplanmalıdır. Yapılan

eylemin kaldırma indeksi 1’in altına düşene kadar düzenlemeler yapılmalıdır.

Elle kaldırma işlerinin olumsuz etkilerinin azaltılmasında en etkili yöntem

mühendislik tekniklerinin uygulanmasıdır. Bazı uygulama önerileri şöyle

sıralanabilir:

- Kaldırılan cisimlerin ağırlığı azaltılmalıdır. Kaldırma kutusuna daha az parça

konularak ağırlık azaltılabilir.

- Eğer yükün ağırlığı azaltılamıyorsa, çalışanın uyguladığı kuvveti azaltacak

biçimde mekanik yardım sağlanmalıdır.

- Kaldırılacak cisimleri, kaldıracak kişinin dizi düzeyine veya üzerine

taşıyarak yerden kaldırma uzaklığı azaltılmalıdır.

- Çalışanın yüke mümkün olduğu kadar yaklaşmasını sağlayacak biçimde,

aradaki engeller kaldırılmalıdır. Önden ulaşma, gövdenin bükülmesini gerektirmez.

- Çalışma istasyonu düzenini değiştirerek veya mekanik donanım ekleyerek

taşıma uzaklığı azaltılmalıdır.

Eğer mühendislik uygulamaları kaldırma indeksini 1’in altına indiremiyorsa,

yönetimsel kontrol yöntemlerine başvurulmalıdır. “Rotasyon Sistemi” çalışanların

uygulamalar arasında dönmesini sağlayarak yardımcı olabilir.

Page 49: Elif Ceren Akkale

42

27 kişi üzerinde, 8 hafta boyunca kaldırma işi simülasyonu yardımıyla yapılan

çalışmada; en önemli değişken olan yatay değişkenin (HM) gözlemciler arasında

değişkenliğinin az olduğu, bireylerden elde edilen değerlerin yeterli bir doğruluğu

sağlaması için Tavsiye Edilen Ağırlık Sınırı ve Kaldırma İndeksi ile ilgili çalışanların

eğitilmesi gerektiği, kaldırma ve asimetrik değişkenin ise kesinliğinin diğerlerine göre

daha az olduğu belirlenmiştir. 50

NIOSH kaldırma eşiti uygulaması iş ortamı ve yapılan iş hakkında önemli veriler

sağlar. Böylelikle en olumsuz değişkenler de çalışma koşullarının iyileştirmesinde

etkilidir. Ayrıca veriler yeni iş organizasyonun ergonomik tasarımı için de kullanılabilir.

NIOSH kaldırma denklemi ne pahalı ne de gelişmiş donanım gerektiren bir yöntemdir.

Bunun yanı sıra araştırmacının bilgi düzeyinin yüksek olasını gerektirir.51

NIOSH eşitliğinin kullanılamayacağı durumlar:

- Kişi tek elle kaldırma işlemi yaparken,

- Sekiz saatin üzerindeki çalışmalarda,

- Oturur ya da çömelmiş, diz çökmüş durumda çalışırken,

- Dar çalışma hacimlerinde,

- Cisim kararsız ve dengesizse,

- İtme ve çekme uygulamalarında,

- Kürekle çalışırken, el arabası ile taşırken,

- Yüksek hızdaki çalışmalarda (75cm/saniyeden daha hızlı ise),

- Aşırı derecede sıcak ve soğuk cisimler kaldırılırken, ya da aşırı yüksek ve

düşük sıcaklık değerlerinde çalışırken,

- Zemin kaygansa (düşme ya da kayma riski yüksekse)

50

T. R. Waters, S. L. Baron ve K. Kemmlert, Accuracy of measurements for the revised NIOSH

lifting equation, National Board of Occupational Safety and Health Solna,1997 51

Maria Lu´ cia Leite Ribeiro Okimoto, Eliana Remor Teixeira, Proposed procedures for measuring the

lifting task variables required by the Revised NIOSH Lifting Equation – A case study, Curitiba,2008

Page 50: Elif Ceren Akkale

43

8 NIOSH UYGULAMALARI

Bu bölümde farklı iki kaldırma işi için NIOSH Kaldırma İndeksi hesaplanmış ve

kaldırma işini ergonomik sınırlar içine alabilmek için çözüm önerileri sunulmuştur.

Uygulama 1:

Çalışan, el arabası ile karıştırıcı makinenin ortasında durmaktadır (Şekil 8.1).

Ayaklar hareket ettirilmeksizin sağa doğru eğilerek el arabasının üzerinden kimyasal

madde yüklü torba (20 kg) kaldırılmakta ve sonra sol tarafa dönülüp torba karıştırıcının

ağzına dayandırılmaktadır. Karıştırıcının köşesinde yer alan bıçak yardımıyla torbanın

ağzı açılmakta ve torba karıştırıcının içine boşaltılmaktadır. Bu işlem bir vardiya da sık

olmayan bir şekilde (vardiyada 1-12 kere) yapılmaktadır. Kaldırma işlemleri arasında

uzun dinlenme molaları (>1,2 dinlenme zamanı/çalışma zamanı) vardır. Kaldırma işi

dışındaki aktiviteler minimum düzeyde güç ve enerji sarfiyatı ile yürütülebilmekte ve

kaldırma işi ile karşılaştırıldığında ihmal edilebilecek düzeydedir. Hedef noktada dikkat

gerektirecek bir kavramaya ihtiyaç duyulmamaktadır. Diğer taraftan, hem orjin hem de

hedef noktada vücut bükülmektedir. El arabasına torbalar farklı yükseklikte istiflenmiş

olmakla birlikte, yüksek düzeydeki zorlanma en altta yer alan torbaların kaldırılması

sırasında ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle analiz en altta ki torba için yapılacaktır.

Bununla birlikte sıklık çarpanının hesaplanmasında tüm torbaların kaldırılması dikkate

alınacaktır.

İş Analizi:

Gözlemlenen ve ölçülen iş parametreleri 1. basamakta verilmiştir. Orjin ve hedef

noktaları için dikey mesafeler sırasıyla 40 cm ve 95 cm’dir. Orjin de yatay yerleşim

değeri 45 cm iken hedef noktada bu değer 25 cm’dir. Asimetri açısı orjin ve hedefte

45°’dir. Bir saatlik bir çalışma süresince kaldırma sıklığı 0.2 torba/dakika’dan daha

azdır.

Page 51: Elif Ceren Akkale

44

Şekil 8.1: Torbaların Miksere Yüklenmesi

Kavrama sırasında parmaklar yaklaşık 90° bükülmektedir. Bu nedenle kavrama

kalitesi “orta” olarak değerlendirilmiştir. Hedef nokta dikkat gerektiren bir kavrama

gerektirmemektedir. Bundan dolayı tavsiye edilen ağırlık sınırı TAS (RWL) değeri

yalnızca orjin için hesaplanmıştır.

1. Basamak: İş Parametrelerinin Ölçülmesi ve Gözlemlenmesi

CİSİM ORİJİN HEDEF A F C

L H V H V D ORİJİN HEDEF <0.2 Orta

20 45 40 25 95 55 45 45

2. Basamak: Çarpan Değerlerinin Bulunması ve RWL

RWL LC HM VM DM AM FM CM kg

ORİJİN RWL= 23 kg 0.56 0.90 0.90 0.86 1.0 0.95 8.52

RWL (TAS) = (23) x (HM) x (VM) x (DM) x (AM) x (FM) x (CM) = 8.52 kg

40 cm

20 kg

95 cm

Page 52: Elif Ceren Akkale

45

3.Basamak: Kaldırma İndeksinin Hesaplanması

ORİJİN Kİ = RWL

L =20/8.52 = 2.35

4.Basamak: Kaldırma indeksinin değerlendirilmesi

Yapılan hesaplamada kaldırma indeksi (Kİ) 2.35 olarak bulunmuştur. Bu değer

1.0 ve 3.0 değerlerinin arasındadır. Yani yapılan iş ergonomik değildir. Bu kaldırma işe

ile ilgili bir düzenleme yapılması gerekmektedir.

5.Basamak: İşin revize edilmesi

Bu basamakta amaç; Kaldırma İndeksini (Kİ) düşürmek ve 1’in altına

indirmektir.

Bu hedefe ulaşmak için kaldırılan ağırlık azaltılmalı ya da TAS yükseltilmelidir.

- Ağırlığın azaltılması

İş yeri kimyasal maddeyi 20 kg yerine 10 kg’lık torbalarda temin ederse;

Kİ = L/TAS = 10/8.52 = 1.17

Kaldırma indeksi 1.17 değerini alacaktır. Bu değer hala 1.0 değerinin altında

olmamakla beraber torbaların kilogramlarının yarıya indirilmesi ile işin frekansı

değişecektir. Yeni frekans değerinin 0.5 torba/dakika olması beklenir. Bu durumda FM

değeri 0.95 olacaktır. Frekansta meydana gelecek artışı da dikkate alarak tekrar

hesaplama yaparsak;

TAS = 23x0.56x0.9x0.9x0.86x0.95x0.95 = 8.10

Kİ = 10/8.10 = 1.23

Frekanstaki artış işin kaldırma indeksini tekrar yükseltmiştir.

Kaldırma indeksini 1’in altına indirmek için 5 kg’lık torbalar satın alındığını ve

frekansın 1 torba/dakika (FM=0.94) olduğu durum için hesaplama yaparsak TAS

değerinin 8.01 olduğu ve Kaldırma İndeksinin de 0.62 değerini aldığı görülmektedir.

Böylece iş ergonomik olarak güvenli sınırlara alınmıştır.

Page 53: Elif Ceren Akkale

46

- Yükü çalışana yaklaştırmak

Bir diğer seçenek de yükü çalışana yaklaştırarak HM değerini ve tavsiye edilen

ağırlık sınır değerini arttırmaktır. Böylece kaldırma indeksi azaltılmış olacaktır. H değeri

45’ten 25’e düşürülürse HM değeri 1 olacaktır. Bu durumda TAS 15.22, kaldırma

indeksi ise 1.31 olacaktır.

- Asimetri açısını azaltmak

El arabasının karıştırıcı ile 60 derece açı yapmasını sağlayacak şekilde

yerleştirilmesi halinde; asimetri açısı 30 derece olacak AM değeri de 0.90 olacaktır. Bu

durumda TAS değeri 8.92; kaldırma indeksi ise 2.24 olacaktır.

- Yükün yüksekliğini arttırmak

Yükün orjindeki yüksekliğini arttırmak hem VM değerini hem de DM değerini

etkiyecektir. El arabasının yüksekliğinin 20 cm arttırıldığı durum için analiz yaparsak;

V=60, D=35; VM=0.96, DM=0.95 olacaktır. TAS değeri 9.6, kaldırma indeksi ise 2.09

olarak hesaplanır.

Sonuç olarak;

Kaldırma parametrelerini değiştirerek yukarıda yapılan hesaplamalar bu işte

kaldırma indeksinin yüksek olmasına esas olan parametrenin torbaların ağırlığı olduğu

görülmüştür. Diğer parametreler de değiştirilerek değerlendirmeler yapılmış ancak

yeterli değerler elde edilememiştir.

En uygun düzenleme ağırlığın azaltılması, bu mümkün değil ise bir kaldırma

aracı yardımı ile yükü kaldırılmasıdır. Ağırlıkla ilgili herhangi bir çözüm

gerçekleştirilemiyorsa yük çalışana yaklaştırılmalıdır.

Uygulama 252

Otomotiv yan sanayi alanında üretim yapan bir iş yerinde, 5 kg ağırlığındaki

dişlilerin tezgâha dizilmesi operasyonu üzerinde çalışma yapılmıştır. Ağırlık ortalama 40

cm mesafeden alınmakta, 1 m dikey olarak kaldırılmakta, her parça 90 derece

döndürülmekte ve bu iş dakikada 12 kez yapılmaktadır.

52

Bülent Aslanhan, Mesleki Bel Ağrılarında NIOSH Kaldırma Eşiti ve Uygulama Örneği, 2004.

Page 54: Elif Ceren Akkale

47

Şekil 8.2: Ergonomi Risk Analizi

Page 55: Elif Ceren Akkale

48

NIOSH Kaldırma Eşitinde 23 kg olan yük sabiti bu iş yerinde yaşa ve cinsiyete

göre 15-30 kg arasında değişmektedir. Yük sabiti 23 yerine 30 olarak kullanılırken;

kaldırma indeksinin de 1.0 yerine 0.75’in altına düşürülmesi amaçlanmıştır.

TAS = (30)x(0.9)x(0.85)x(0.63)x(0.71)x(0.95)x(0.23) = 2.24

Kİ = L/TAS = 5/2.24 = 2.23

Çalışmada 5 kg ağırlığındaki parçanın tezgaha dizilmesi operasyonunda Kİ 2.23

bulunmuştur. Bu operasyonun bu şartlarda yapılmasında ergonomik risk bulunmaktadır.

Kİ 0.75’in altına düşürmek için 2 yere müdahale edilmiştir.

- Ağırlık ortalama 40 cm yerine 75 cm’den alınmaya başlanacaktır.

Bunun için 5 kg ağırlığındaki parçanın tezgâhın yanına getirdiği taşıma

arabası yükseltilmiştir. Daha sonra bununla yetinilmeyip taşıma arabası

ayakla yükseltilebilen bir parça ile değiştirilmiştir. Bu durumda VM 0.9

yerine 1.0’a yükselmiştir.

- Çalışanın operasyonu dakikada 12 kez yerine 6 kez tekrarlanması

sağlanmıştır. Bu durumda FM 0.23’ten 0.6’ya yükselmiştir.

- İyileştirme sonrası;

TAS = (30)x(1.0)x(0.85)x(0.63)x(0.71)x(0.95)x(0.6) = 6.5

olarak bulunmuştur.

Kİ = 5/6.5 = 0.77 olarak bulunmuştur.

İndeksi 0.75’in altına düşürmek için gündeme getirilen girişimler üretim sürecini

olumsuz etkilemeyen ve maliyeti düşük uygulamalardır. Ağırlıkların operasyon

bölgesine getirildiği arabanın alt kadranının yükseltilmesi önemli bir girişim olmakla

birlikte kaldırma indeksini azaltan asıl girişim dişlilerin dakikada 12 yerine 6 kez

alınmasıdır.

Page 56: Elif Ceren Akkale

49

9 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

NIOSH Kaldırma Eşitinin değişken parametreleri; yükün çalışana olan uzaklığı

(H), ellerin yere göre başlangıç uzaklığı (V), yükün kaldırıldığı dikey mesafe (D), yükün

vücuda göre açısı (A), bir vardiya boyunca yükün kaldırma sıklığı, kaldırma frekansı

(F), yükün şeklinin; insan eline ve elin kavrama özelliklerine göre değişiklik gösteren

kavrama kalitesi (C) ve yükün ağırlığı (L)’dır.

Kaldırma indeksinin (Kİ) yüksek çıkmasına neden olan yani çalışanı kaldırma

işini yaparken en çok zorlayan parametre ‘yükün ağırlığı’dır. Kaldırılan cismin

ağırlığının azaltılması yapılacak ilk ve en faydalı önlem olacaktır. Yapılan işin koşulları

gereği; ağırlığın azaltılması mümkün değil ise; kaldırma araçları kullanmak da elle

taşımanın risklerinin azaltmak için uygun bir çözümdür.

Diğer parametreler tavsiye edilen ağırlık sınırının (TAS) hesaplanmasında

kullanılır. Görev değişkenlerinin her biri 0-1 arasında değerler alır. Tüm değişkenlerin 1

değerini alması halinde yük değişmezinin (23 kg) altındaki her bir yük için kaldırma

indeksi 1 olarak hesaplanacaktır. Bu da ideal durumu gösterir.

Tüm değişkenlerin 0.9 ile 1 arasında yer alması yani tavsiye edilen ağırlık

sınırının 1’e yaklaşması kaldırma işinin çalışan üzerindeki zorlama düzeyini en aza

indirecektir.

Görev değişkenlerinin 0.9 ile 1 arasında değerler alması için;

- Cismin çalışana olan uzaklığının (H) 25 - 40 cm arasında olması;

- Cismin yerden ilk yüksekliğinin (V) 40 – 110 cm arasında olması;

- Cismin kaldırıldığı dikey mesafenin (D) 0 – 55 cm arasında ( D 25

cm’den küçük olsa da 1 değerini aşamaz) olması;

- Asimetri açısının (A) en fazla 30 derece olması;

- Kaldırma sıklığının (F) 1 saat içinde 2 kaldırma/dakika ’yı aşmaması

gerekmektedir.

Page 57: Elif Ceren Akkale

50

Eğer yapılan mühendislik uygulamaları kaldırma indeksini 1’in altına

indiremiyorsa yönetimsel kontrole başvurulmalıdır. Örneğin rotasyon sistemi

çalışanların uygulamalar sırasında dönmesini sağlayarak yardımcı olabilir.

Bir diğer seçenek de kişisel koruyucu donanım olarak görülen bel kemerlerinin

kullanımı olabilir. Ancak bel kemerleri ile ilgili olarak yapılan araştırmalar kişisel

koruyucu donanım olarak kabul edilmesini desteleyecek yönde değildir. Kemeri bir

dönem kullananların bel ağrılarının hiç kullanmayanlardan daha fazla olduğu

bilinmektedir.

Elle taşıma işleri, her iş yerinde farklı ölçülerde ve farklı ergonomik koşullarda

gerçekleştirilir. Bu nedenle elle taşıma işleri için standart ölçüler belirlemek mümkün

olamamaktadır. Yapılan her elle taşıma işi kendi parametreleri ile değerlendirilmeli ve

durumuna uygun çözümler üretilmelidir.

NIOSH Kaldırma Eşiti, iş yerlerinde gerçekleştirilen kaldırma işinin

değerlendirilmesi için iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının kolaylıkla

kullanabileceği bir araç olabilir.

Page 58: Elif Ceren Akkale

KAYNAKLAR

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu.

Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği.

Arzu İlçe, Yoğun Bakım Ünitelerinde Ergonomik Faktörlerin

İncelenmesi-Doktora Tezi, İzmir.

Bayram Ali Su, Ergonomi, Ankara, 2001.

Bülent Aslanhan, Mesleki Bel Ağrılarında NIOSH Kaldırma Eşiti ve

Uygulama Örneği, 2004.

Carlo Ammendolia, Michael S. Kerr, and Claire Bombardier, Back Belt Use

For Prevention Of Occupational Low Back Pain: A Systematic Review,

2005.

CDC Centers for Disease Control and Prevention, About NIOSH,

http://www.cdc.gov/niosh/about.html adresinden alınmıştır, 2013.

Cheryl R. Reddell, Jerome J Congleton, R. Dale Huchingson,ve John F.

Montgomery,An Evaluation Of A Weightlifting Belt And Back İnjury

Prevention Training Class For Airline Baggage Handlers, 1992.

Ciriello, Vincent M. "Does wearing a non-expanding weight lifting belt

change psychophysically determined maximum acceptable weights and

forces." International Journal of Industrial Ergonomic, 2008.

Çağatay Güler, Sağlık Boyutuyla Ergonomi, Ankara, 2004.

Erdem Cam, “Çalışma Yaşamında Stres Ve Kamu Kesiminde Kadın

Çalışanlar”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Ankara, 2004.

Fatih C. Babalık, Mühendisler İçin Ergonomi, Dora Basım Yayın, Ankara,

2011.

I. Kingma, G.S. Faber, J.H. van Dieën, Effect Of A Lifting Belt On Spine

Compression During Lifting, Amsterdam, 2007.

Page 59: Elif Ceren Akkale

Maria Lu´ cia Leite Ribeiro Okimoto, Eliana Remor Teixeira, Proposed

procedures for measuring the lifting task variables required by the

Revised NIOSH Lifting Equation – A case study, Curitiba,2008

Mehmet Çalışkan, Fehim Fındık, Malzeme, Ergonomi Ve Biyomekanik

İlişkisi, Sakarya & Saraybosna.

Metin Dağdeviren, Ergün Eraslan ve Mustafa Kurt, "Çalışanların Toplam İş

Yükü Seviyelerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Model Ve

Uygulaması." Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi,

Ankara, 2005.

Necmettin Erkan, Ergonomi, Ankara, 2004.

NIOSH, National Institute For Occupational Safety And Health, Workplace

Use Of Back Belts: Review And Recommendations, Sayı: 94-122,

Cincinnati,1994

NIOSH, National Institute For Occupational Safety And Health, Work

Practices Guide Manual for Lifting, Sayı: 81-122, Cincinnati,1981

Omurga, (http://tr.wikipedia.org/wiki/Omurga) adresinden alınmıştır.

Potvin, Jim R. "Comparing the revised NIOSH lifting equation to the

psychophysical, biomechanical and physiological criteria used in its

development." International Journal of Industrial Ergonomics, 2014.

Robert Bridger, Introduction to Ergonomics, Second Edition, NewYork,

2003, s.2.

T. R. Waters, S. L. Baron ve K. Kemmlert, Accuracy of measurements for

the revised NIOSH lifting equation, National Board of Occupational Safety

and Health Solna,1997

TR Waters, V Putz-Anderson, A Garg, Applications Manual For The

Revised NIOSH Lifting Equation, Sayı:94-110, Cincinati, 1994.

Page 60: Elif Ceren Akkale

I

EKLER

EK 1

“NIOSH Kaldırma Eşiti Görev Değişkenleri Tabloları” (NIOSH,1994)

KALDIRMA SIRASINDA AĞIRLIK VE VÜCUT

MERKEZİ ARASINDAKİ YATAY MESAFE (HM)

Horizontal Uzaklık

(H)

Horizontal Çarpan

(HM)

<25 1.00

28 0.89

30 0.83

32 0.78

34 0.74

36 0.69

38 0.66

40 0.63

42 0.60

44 0.57

46 0.54

48 0.52

50 0.50

52 0.48

54 0.46

56 0.45

58 0.43

60 0.42

63 0.40

>63 0.00

Tablo Ek 1. 1 : Değişik Yatay Uzaklıklarda Yatay Çarpan Değerleri (HM)

Page 61: Elif Ceren Akkale

II

KALDIRMA BAŞLANGICINDA ELLERİN

YERDEN YÜKSEKLİĞİ (VM)

Vertikal Uzaklık

(V)

Vertikal Çarpan

(VM)

0 0.78

10 0.81

20 0.84

30 0.87

40 0.90

50 0.93

60 0.96

70 0.99

80 0.99

90 0.96

100 0.93

110 0.90

120 0.87

130 0.84

140 0.81

150 0.78

160 0.75

170 0.72

175 0.70

>175 0.00

Tablo Ek 1. 2 : Değişik Yüksekliklerde Dikey Çarpan Değeri

Page 62: Elif Ceren Akkale

III

KALDIRMA BAŞLANGICI VE BİTİŞİ

ARASINDA AĞIRLIĞIN HAREKET ETTİĞİ

MESAFE (DM)

Taşınma Uzaklığı

(D)

Uzaklık Çarpanı

(DM)

25 1.00

40 0.93

55 0.90

70 0.88

85 0.87

100 0.87

115 0.86

130 0.85

145 0.85

160 0.85

175 0.85

>175 0.00

Tablo Ek 1. 3 : Uzaklık Çarpanının (DM) Değişik Taşıma Yüksekliklerine (D)

Göre Değişimi

AĞIRLIK DÖNDÜRME AÇISI (AM)

Açı (A) Asimetrik Çarpan

(AM)

0 1.00

15 0.95

30 0.90

45 0.86

60 0.81

75 0.76

90 0.71

105 0.66

120 0.62

135 0.57

>135 0.00

Tablo Ek 1. 4 : Değişik Açılar İçin Asimetrik Çarpan (AM)

Page 63: Elif Ceren Akkale

IV

Tablo Ek 1. 5 : Değişik Frekans ve Vertikal Düzey İçin Kullanılacak Frekans

Çarpanları (FM)

SIKLIK İŞ SÜRESİ

<1saat 1<t<2 saat 2<t<8 saat

Kaldırma./dak V*<30 V>30 V<30 V>30 V<30 V>30

≤0,2 1,00 1,00 0,95 1,00 0,85 0,85

0,5 0,95 0,97 0,92 0,92 0,81 0,81

1 0,94 0,94 0,88 0,88 0,75 0,75

2 0,91 0,91 0,84 0,84 0,65 0,65

3 0,88 0,88 0,79 0,79 0,55 0,55

4 0,84 0,84 0,72 0,72 0,45 0,45

5 0,80 0,80 0,60 0,60 0,35 0,35

6 0,75 0,75 0,50 0,50 0,27 0,27

7 0,70 0,70 0,42 0,42 0,22 0,22

8 0,60 0,60 0,35 0,35 0,18 0,18

9 0,52 0,52 0,3 0,3 0,00 0,15

10 0,45 0,45 0,26 0,26 0,00 0,13

11 0,41 0,41 0,00 0,23 0,00 0,00

12 0,37 0,37 0,00 0,21 0,00 0,00

13 0,00 0,34 0,00 0,00 0,00 0,00

14 0,00 0,31 0,00 0,00 0,00 0,00

15 0,00 0,28 0,00 0,00 0,00 0,00

16 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

* V’nin birimi inç (30 inç=75 cm=)

Page 64: Elif Ceren Akkale

V

Kavrama Sınıflaması Kavrama Çarpanı (CM)

İyi 1.00

Ancak Yeterli 0.95

Kötü 0.90

Tablo Ek 1. 6 : Kavrama Sınıflaması

Page 65: Elif Ceren Akkale

VI

EK 2

NIOSH Uygulamaları İçin “Ergonomik Risk Analizi Formu”

ERGONOMİK RİSK ANALİZİ FORMU

(Ağırlık Kaldırma)

Birim/TÜT/Kısım: Operasyonun Adı: Tarih:

Ağırlık Sabiti (LC) (Kg) LC

YAŞ BAY BAYAN

>18 30 20

15-18 20 15

Kaldırma Başlangıcında Ellerin Yerden Yüksekliği

Vertikal Çarpan (VM)

VM

Kaldırma Başlangıcı ve Bitişi Arasında Ağırlığın Hareket Ettiği Dikey Mesafe

Uzaklık Çarpanı (DM)

DM

Kaldırma Sırasında Ağırlık Ve Vücut Merkezi Arasındaki Yatay Mesafe

Horizontal Çarpan (HM)

HM

Ağırlık Döndürme Açısı

Asimetrik Çarpan (AM)

AM

E Ağırlık Kavrama Durumu (CM) CM

Kavrama Sınıflaması İyi Ancak Yeterli Kötü

Kavrama Çarpanı (CM) 1 0.95 0.9

F

Ağırlık Kaldırma Sıklığı Vardiya Bazında Ağırlık Kaldırma Süresi (FM) FM

TAS = (LC) x (HM) x (VM) x (DM) x (AM) x (FM) x (CM)

Kaldırılan

Ağırlık

Kaldırma İndeksi = Kaldırılan Ağırlık/TAS Kaldırma

İndeksi (Kİ)

TAS

Düşük Düzeyli Risk

(Kİ<1.0)

Risk Düzeyi İncelenmeli

(1.0<Kİ<3.0)

Düzeltilmesi Gerekli

(Kİ>3)

V 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 175 >175

VM 0.78 0.81 0.84 0.87 0.90 0.93 0.96 0.99 0.99 0.96 0.93 0.90 0.87 0.84 0.81 0.78 0.75 0.72 0.70 0.00

D 0 40 55 70 85 100 115 130 145 160 175 >175

DM 0.76 0.93 0.90 0.88 0.87 0.87 0.86 0.85 0.85 0.85 0.85 0.00

H <25 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 63 >63

HM 1.00 0.89 0.83 0.78 0.74 0.69 0.66 0.63 0.60 0.57 0.54 0.52 0.50 0.48 0.46 0.45 0.43 0.42 0.40 0.00

A 0 15 30 45 60 75 90 105 120 135 >135

AM 1.00 0.95 0.90 0.86 0.81 0.76 0.71 0.66 0.62 0.57 0.00

≤0,2 0,5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

1,00 0,95 0,94 0,91 0,88 0,84 0,80 0,75 0,70 0,60 0,52 0,45 0,41 0,37 0,00 0,00 0,00 0,00

1,00 0,97 0,94 0,91 0,88 0,84 0,80 0,75 0,70 0,60 0,52 0,45 0,41 0,37 0,34 0,31 0,28 0,00

0,95 0,92 0,88 0,84 0,79 0,72 0,60 0,50 0,42 0,35 0,3 0,26 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

1,00 0,92 0,88 0,84 0,79 0,72 0,60 0,50 0,42 0,35 0,3 0,26 0,23 0,21 0,00 0,00 0,00 0,00

0,85 0,81 0,75 0,65 0,55 0,45 0,35 0,27 0,22 0,18 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

0,85 0,81 0,75 0,65 0,55 0,45 0,35 0,27 0,22 0,18 0,15 0,13 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

V<75

V>75

V<75

V>75

V<75

V>75

İŞ SÜRESİ

<1saat

1<t<2

saat

2<t<8

saat

Frekans Çarpanı

(FM)

Kaldırma./

dak

Page 66: Elif Ceren Akkale

VII

EK 3

Elle Kaldırma İşlerinde Alınabilecek İş Sağlığı ve Güvenliği

Önlemleri

Şekil Ek 3. 1 : Pnömatik,

Yüksekliği Ayarlanabilir

El Arabaları

Şekil Ek 3. 2 : Pnömatik,

Açısı Ayarlanabilir El

Arabası

Şekil Ek 3. 3 : Açısı Ayarlanabilir, Sabit

Açılı El Arabaları

Page 67: Elif Ceren Akkale

VIII

Şekil Ek 3. 4 : Açısı Ayarlanabilir, Sabit Açılı El Arabaları Uygulaması

Şekil Ek 3. 5 : Operatörlerin Daha Hafif Ağırlık Kaldırmaları İçin Metal

Taşıma Sepetlerinden Plastiğe Geçilmesi