Een nobele gedachte nobelprijzen 4 bso 2013

De Nobelprijzen 4BSO Pagina 1 van 20

Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014

Een

Nobele

gedachte



Tekst bij de video JOTA: Alfred Nobel

Chemicus, 355,wroeging, nitroglycerine, springolie, kiezelgoer,

Noren, dynamiet, Nobelstichting, positieve, testament, Stockholm

Vul de juiste woorden in. Kies uit de bovenstaande lijst.

Alfred Bernard Nobel .........................................., en uitvinder

van dynamiet, wordt geboren op 21

oktober 1833 in Stockholm .

Moeder komt uit een rijke familie, opent een kruidenierswinkel.

Vader is ingenieur en uitvinder, heeft een constructiebedrijf en is

bruggenbouwer, gaat failliet, zoekt werk in Finland en Rusland. De

zaken(= wapens) gaan goed en ze verhuizen naar Sint-Petersburg (

Nobel is dan 9).

Hij studeert chemische technieken, in Parijs werkt hij samen met

Pelouse( ?), werkt daar

met.................................................................( hoogst explosief

en onvoorspelbaar, gevaarlijk). In 1850 komt Nobel in contact met

de uitvinder van nitro: A. Sobrero(Italiaan).

Dankzij de Krimoorlog floreert het bedrijf goed. Alfred komt vader

helpen. Na de oorlog keert het gezin terug naar Zweden. Hij zoekt

naar een springstof op basis van nitro. Bij een van de experimenten

sterft zijn jongere broer Emile. Hij moet zijn experimenten verder

zetten buiten de stad, op een boot. Daar ontdekt

hij............................................................................. In 1864

begint de massaproductie ( bv. tunnels). Ruim 50 jaar lang

produceert zijn fabriek aan de rand van het meer explosieven voor

wegen- en waterbouwkundige werken.



Tegenwoordig wordt een deel van zijn fabrieken door beeldhouwers

als atelier gebruikt. Om springolie nog veiliger te maken oefent hij

met absorberende stoffen: roet, zaagsel en windmilde. Uiteindelijk

wordt het ...........................................................................(

dyatomeeënaarde), een zandsoort. De combinatie wordt

.........................................................................

We schrijven 1867. Zijn bedrijf draait goed. Hij verhuist eerst naar

Duitsland en dan naar zijn geliefde Parijs, vlak bij de Arc de

Triomphe. Hij heeft ook een villa in San Remo, Italië. In Parijs

ontmoet hij zijn geliefde : Bertha von Zutner/Suttner, een

voorvechters voor de vrede ( de vredesprijs).

In 1895, ongetrouwd, koopt hij een landhuis en een staalfabriek in

Zweden. In het lab daar experimenteert hij naar hartelust. Hij

ontwikkelt er kunstleer, rubber en zijde. Aan het einde van zijn

leven heeft hij...................... patenten op zijn naam staan.

Al dat onderzoek eist zijn tol. Omwille van zijn zwakke gezondheid

bezoekt hij dokters en kuuroorden. Hij is te druk bezig om de

adviezen op te volgen.

In Parijs werkt hij twee maanden lang aan zijn testament. Hij sterft

op 10 december 1896 in San Remo, op 63-jarige leeftijd.

Zijn vier bladzijden

handgeschreven............................................................... maakt

alom indruk. 9 miljoen dollar, ongeveer 9 miljoen euro, moet

gereserveerd worden voor prijzen. Prijzen voor wetenschappelijke

en literaire werken en een prijs voor de vrede.

Motief: .......................................................................

Na zijn dood wordt

de...............................................................................

opgericht. De Nobelprijzen worden elk jaar op 10 december

uitgereikt in het concertgebouw



in......................................................................., voor de eerste

keer in 1901. Ze werken heel zuinig. Er worden jaarlijks zes prijzen,

een diploma- een medaille en een geldprijs- uitgereikt.

De prijs voor literatuur wordt door de Zweedse academie uitgereikt

en gekozen. Het Karolinska instituut kiest de prijzen voor

geneeskunde en de fysiologie.

De........................................................... kiezen de Nobelprijs

voor de vrede, uitreiking in het stadhuis van Oslo. Natuur -en

scheikunde vallen onder de Koninklijke academie voor

Natuurwetenschappen. Ook deze voor economie, later ingesteld,

wordt hier gekozen.

Na een grondig en wereldwijd selectieproces worden de kandidaten

gekozen. Soms gebeuren er vergissingen en is er veel jaloezie.

Wie krijgt de Nobelprijzen: zij die in het voorbije jaar de grootse

................................................................bijdrage hebben

geleverd tot de mensheid.

Bron: http://www.teleac.nl/jota/aflevering.jsp?aflnr=37726



Een Nobele gedachte

De Nobelprijzen ontlenen hun naam aan de Zweedse scheikundige en industrieel Alfred

Nobel (1833-1896). Nobel was gespecialiseerd in de studie van

ontplofbare stoffen. Zijn grootste uitvinding was die van het dynamiet,

waarvan het baanbrekende element erin bestond het hoogexplosieve nitroglycerine

in een handelbare en dus ( relatief) veilige vorm aan te bieden.

Later vond hij ook nog andere

explosiemiddelen uit en dankzij de industriële vervaardiging ervan kon hij een

immens fortuin verzamelen.

Nobel was een eenzaat die nooit trouwde

en zijn hele leven met zijn gezondheid sukkelde. Hoewel hem dit pessimistisch

stemde, was Nobel toch iemand die in de goedheid van de mens geloofde en dus ook in de toekomst van de mensheid.

In zijn testament bestemde hij het grootste deel van zijn vermogen voor de oprichting van de Nobelprijzen, die jaarlijks prijzen zou uitreiken aan

hen “ die in de het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben verschaft”. Oorspronkelijk waren er vijf verschillende prijzen

(natuurkunde, geneeskunde, scheikunde, letterkunde en vrede), die werden uitgekeerd uit de rente van het kapitaal van de Nobelstichting. In

1968 werd door de Zweedse centrale bank een zesde Nobelprijs voor

economische wetenschappen, ingesteld. Alle prijzen, behalve die voor de vrede, worden door Zweedse instellingen toegekend.

Over de vredesprijs wordt door een comité van vijf personen, die aangeduid worden door de Storting- het Noorse Parlement. Die prijs wordt

dan ook in Oslo uitgereikt. De overige vijf prijzen worden gewoonlijk op 10 december ( de sterfdatum van Alfred Nobel) door de Zweedse koning

tijdens een luisterrijke ceremonie aan de laureaten overhandigt. De geldelijke beloningen variëren.

In de lijst van de prijswinnaars ( sinds 1901) vinden we ook enkele landgenoten. Al drie landgenoten kregen de prijs voor vrede: wijlen eerste

minister Beernaert, H. La Fontaine, één van de oprichters van de vredesliga in Bern, en G. Pire, sociaal geëngageerd pater. In 1911 kreeg

de in het Frans schrijvende Maurice Maeterlinck de literatuurprijs, en in 1977 werd de als Rus geboren Ilya Prigogine de scheikundeprijs

toegekend. In de geneeskunde haalden we een viertal winnaars. En in

2013 eentje voor fysica: Francois Englert



http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/131008_Nobelprijs_Belgen

1904: Instituut voor Internationaal Recht, Gent (Vrede)

In 1904 ging de Nobelprijs voor de Vrede naar het Instituut voor

Internationaal Recht in Gent. Dat was opgericht in 1873 na de Frans-

Duitse Oorlog en ontwierp juridische regels voor internationale

betrekkingen. Het was de voorloper van het Internationaal Hof van Justitie

in Den Haag.

1909: Auguste Beernaert (Vrede)

De katholieke politicus Auguste Beernaert (1829-1912) was niet alleen

premier en Kamervoorzitter, hij was ook een bekend pacifist en

voorvechter van de mensenrechten. Zo kwam hij in botsing met koning

Leopold II over de behandeling van zwarten in de Congo Vrijstaat.

Beernaert was ook de drijvende kracht achter enkele internationale

vredesconferenties.

1911: Maurice Maeterlinck (Literatuur)

Maurice Maeterlinck (1862-1949) was dichter, toneelschrijver en vertaler

en -omdat hij uit de gegoede Gentse bourgeoisie kwam- schreef hij vooral

in het Frans.

1913: Henri La Fontaine (Vrede)

De jurist Henri La Fontaine (1854-1943) was een voorvechter van vrede,

het internationalisme, het universeel stemrecht, het recht van elk kind op

onderwijs en de rechten van vrouwen en arbeiders. Hij zat in het

parlement voor de Belgische Werkliedenpartij. In 1913 kreeg hij de

Nobelprijs voor de Vrede.

1919: Jules Bordet (Geneeskunde)

Jules Bordet (1870-1961) kent u wellicht van het naar hem genoemde

Brusselse metrostation. Hij kreeg in 1919 de Nobelprijs voor Geneeskunde

wegens zijn werk als immunoloog en microbioloog aan het Pasteur

Instituut in Parijs. Daarna stichtte hij het Pasteur Instituut in Brussel.

1938: Corneille Heymans (Geneeskunde)

Voor een tweede Belgische Nobelprijs voor Geneeskunde was het wachten

op Corneille Heymans (1892-1968) in 1938. Aan de Gentse universiteit

richtte hij een onderzoekscentrum voor farmacologie op, waar onder meer

Paul Janssen van Janssen Pharmaceutica zijn opleiding volgde. Hij kreeg

de prijs voor zijn onderzoek naar lichaampjes die het hart en de hersenen

feedback geven over het zuurstofgehalte.





1958: pater Dominique Pire (Vrede)

De dominicaan Dominique Pire (1910-1969) werd in 1958 bekroond met

de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn inzet voor vluchtelingen tijdens en

na de Tweede Wereldoorlog en zijn strijd voor zijn menselijke

waardigheid. Hij lag aan de basis van de organisatie Vredeseilanden.

1974: Albert Claude en Christian de Duve (Geneeskunde)

De Luiks-Amerikaanse onderzoeker Albert Claude (1899-1983) en

Christian de Duve (1917-2013) deelden in 1974 de Nobelprijs voor

Geneeskunde met de Roemeense Amerikaan George Emil Palade voor hun

onderzoek naar de werking van cellen.

1977: Ilya Prigogine (Scheikunde)

De in Rusland geboren, maar tot Belg genaturaliseerde Ilya Prigogine

(1917-2003) reeg als scheikundige, maar ook soms werkend als filosoof,

de prijzen aan elkaar. In 1977 kreeg hij de Nobelprijs voor de Scheikunde

voor zijn bijdrage tot de thermodynamica van niet-evenwichtsprocessen.

Samen met Isabelle Stengers schreef hij in 1980 het boek "La nouvelle

alliance" of "Orde uit chaos".

2013: François Englert (Fysica)

Deeltjesfysicus François Englert (°1932) deelt de Nobelprijs voor Fysica

met de Brit Peter Higgs voor hun voorspelling van het higgs-boson, een

deeltje dat andere deeltjes massa geeft. Englert kwam in 1964 tot die

bevinding samen met zijn collega Robert Brout, die enkele jaren geleden

overleden is. Het bestaan van het higgs-boson werd in juli vorig jaar

aangetoond in de deeltjesversnellers van het CERN in Genève en die van

het Fermilab in Chicago in de VS.





Internet-sites voor meer info over Alfred Nobel

The Nobel Foundation

URL: http://www.nobel.se/index.html Alfred Nobel URL: http://theodore-sturgeon.mit.edu:8001/peacejam/nobel.html

History of Nobel Prize URL: http://www.lib.lsu.edu/sci/chem/guides/srs118_nobel.html http://thuisacademie.ntr.nl/clips/clip/show/217-wat-is-de-nobelprijs.html http://www.youtube.com/watch?v=_siH1FeM9b0

http://www.lib.lsu.edu/sci/chem/guides/srs118_nobel.html

http://thuisacademie.ntr.nl/clips/clip/show/217-wat-is-de-nobelprijs.html

http://www.youtube.com/watch?v=_siH1FeM9b0



Vragen bij de tekst p.6 en 7 :

December nadert, dus de Nobelprijzen die een week voor Kerstmis (10/12) worden uitgereikt, vliegen weer de deur uit.

Ken je de winnaars van dit jaar?

1. Hoe zijn de Nobelprijzen ontstaan,

Zoek de antwoorden in de tekst:

a) Aan wie ontlenen de prijzen hun naam? .............................

.....................................................................................

b) Waar komt hij vandaan? ..................................................

.....................................................................................

c) Welke beroepen had hij? ..................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

d) Hoe verklaar je dat hij zo rijk geworden is? ........................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

e) Waaraan moest men een groot deel van zijn geld uitgeven na

zijn dood? ......................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................



2. Welke prijzen worden er jaarlijks uitgereikt?

a) Oorspronkelijk waren er ..................................................

namelijk. ....................................................................... .....................................................................................

..................................................................................... .....................................................................................

.....................................................................................

b) Later werd er nog eentje aan toegevoegd: ......................... .....................................................................................

3. Zijn de volgende beweringen waar of niet? Bewijs met de tekst!

a) De Nobelprijzen worden uitgereikt in december om te

herinneren aan Nobels overlijden.

b) Slechts 3 Belgen kregen de prijs.

c) Nobel reikte zelf de eerste prijzen uit.

d) Nobel heeft nitroglycerine ontdekt.

e) De Nobelprijzen worden allemaal in Zweden overhandigd.

f) De Nobelprijzen bestaan enkel uit een som geld.

g) Pater Pire behaalde de prijs voor de vrede.

4. TAAK:

a) zoek de namen van de winnaars van dit jaar.

b) Schrijf ze op pagina 21( laatste blad)

c) Naam en land van herkomst.



The Prize Amount in Swedish Crowns ( en in euro ?)

Year Comments euro Amount 1901 150,800

1920 134,000

1923 Smallest amount 115,000

1940 138,600

1946 The Foundation is granted tax exemption 121,000

1953 The Foundation's investment rules are changed 175,300

1960 226,000

1969 The Prize in Economic Sciences is added 375,000

1980 880,000

1989 3,000,000

1997 7,500,000

2006 10,000,000

2012 Door de crisis gaat er 20% af 8,000,000

Atlasoefening: Een Nobele gedachte

Hieronder vind je een lijst ( in het Engels) met de winnaars

van de Nobelprijs voor de vrede tot 2009.

1. Zoek alle landen en steden op, met fluo aanduiden kan helpen.

2. Geef ze een nummer.

3. Schrijf ze in de tabel op p. 13

4. Schrijf de Nederlandse naam van het land of stad in

de derde kolom.

5. Duid ze daarna aan op de wereldkaart op p. 14.

Bepaalde landen,steden komen verschillende keer voor. Die duid je slechts een keer aan.



1980 Pérez Esquivel, Adolfo, Argentina, 1931-.

1981 Office of the United Nations High Commissioner for Refugees, Geneva.

1982 The prize was divided equally between Myrdal, Alva, Sweden, 1902-1986. and García Robles, Alfonso, Mexico, 1911-1991.

1983 Walesa, Lech, Poland, 1943-.

1984 Tutu, Desmond Mpilo, South Africa, 1931-.

1985 International Physicians for the Prevention of Nuclear War, Boston.

1986 Wiesel, Elie, USA, 1928-.

1987 Arias Sánchez, Oscar, Costa Rica, 1941-.

1988 The United Nations Peace-keeping Forces.

1989 The 14th Dalai Lama, Tenzin Gyatso, Tibet, 1935-.

1990 Gorbachev, Mikhail Sergeyevich, the Soviet Union, 1931-.

1991 Aung San Suu Kyi, Burma, 1945-.

1992 Menchú Tum, Rigoberta, Guatemala, 1959-.

1993 The prize was divided equally between Mandela, Nelson, South Africa,

1918-. and de Klerk, Frederik Willem, South Africa,1936-.

1994

The prize was divided equally between Arafat, Yasser, Palestine,

1929-. Chairman of the PLO; and Peres, Shimon, Israel, 1923-, and Rabin, Yitzhak, Israel, 1922-1995.

1995 The prize was divided equally between Rotblat, Joseph, England, 1908. and Pugwash Conferences on Science and World Affairs,

1996 The prize was divided equally between Belo, Carlos Filipe Ximenes, East Timor, 1948-;and Ramos-Horta, José , East Timor, 1949-.

1997 The prize was divided equally between and Jody Williams, USA, 1950-.

1998 The prize was divided equally between John Hume, Northern

Ireland,1937-; and David Trimble, Northern Ireland, 1944-.

1999 Doctors Without Borders (Médecins Sans Frontières) In recognition of

the organisation's pioneering humanitarian work on several continents.

2000 Kim Dae Jung, Republic of Korea, 1925-.

2001 The prize was divided equally between The United Nations ( U.N.) and its Secretary-General, Kofi Annan, Ghana, 1938-

2002 Jimmy Carter, USA, 1924-.

2009 Barack Obama USA

2013



Nr. Land/stad Nederlandse naam

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20







Uit: Humo 15/10/2013





Kennen en Kunnen :

Alle antwoorden die je op pagina 9 en 10 hebt gevonden.

Op zijn minst 2 winnaars van dit jaar uit het hoofd kennen.

De juiste naam bij de juiste prijs plaatsen ( voor dit jaar)

Een stukje uit de invultekst invullen zonder de

woordenlijst.

Alfred Nobels leven op een blinde kaart van Europa tekenen.

Landen en steden op een blinde kaart aanduiden.

Een kruiswoordraadsel of woordzoeker oplossen over het leven en werk van Alfred Nobel.



Naam: ..................................................................................

klas: ....................................................................................

datum: .................................................................................

Taak: De Nobelprijswinnaars 2013

NA (MEN) AM CATEGORIE

F/N

C/S

L

G

E

V

Een nobele gedachte nobelprijzen 4 bso 2013

Documents