Bor semineri

BOR VE BOR MİNARELLERİ

Süleyman Eser SÖNMEZ Enes YEŞERSİN Emre KARAGÖZ

Emre Halil İLHANUfuk YILDIRIM

BOR;

Kökeni Arapça’da Buraq ve Farsça’da Burah kelimelerinden gelen, simgesi (B) olan, atom numarası 5, atom ağırlığı 10,81 ve ergime

noktası 2300 derece olan bir madendir.

Yildiz Teknik Üniversitesi 2012Yildiz Teknik Üniversitesi 2012

Bor minerallerinin varlığı 6 bin yıl öncesinden beri bilinmektedir. Eski çağlarda Babiller, Mısırlılar, Çinliler, Tibetliler ve Araplar bu doğal kaynaktan çeşitli amaçlar için yararlanmışlardır.

Örneğin;Mısırlılar ve Eski Mezopotamya uygarlıkları bazı

hastalıkların iyileştirilmesinde ve ölülerin mumyalanmasında, Arap doktorlar ilaç yapımında, Çinliler seramik ve cam üretiminde, Babiller altın işlemede bor madeni bileşiklerini

kullanmışlardır.

Ancak Bor, ilk defa 1808 yılında Gay-Lussac ve J.J. Thenard tarafından bor oksidin potasyum ile ısıtılmasıyla elde edilmiştir.


Bor, doğada serbest olarak bulunmamaktadır. Doğada değişik oranlarda bor oksit (B2O3) ile 150'den fazla mineralin yapısı içinde yer almasına rağmen; ekonomik anlamda bor mineralleri, kalsiyum, sodyum ve magnezyum elementleri ile hidrat bileşikleri halinde teşekkül etmiş olarak bulunur.

Bor minerallerinden ticari değere sahip olanları; Tinkal,

Kolemanit, Üleksit,

Probertit, Borasit,

Szyabelit, Hidroborasit ve Kernit'tir .


TinkalTinkal KolemanitKolemanit


Mineral Formülü % B2O3 Bulunduğu Yer

Tinkal Na2B4O7(10 H2O) 32 Türkiye,ABD

Kernit Na2B4O7 (5 H2O) 51Türkiye, ABD,

Arjantin

Kolemanit Ca2B6O11 (5 H2O 50,8 Türkiye, ABD

UleksitNaCaB5O9 (8 H2O)

43Türkiye, ABD,

Arjantin

PropertitNaCaB5O9 (5 H2O)

49,6 Türkiye, ABD

Szaybelit MgBO2 (OH) 41,4 Kazakistan

Hidroborasit CaMgBO11 (6 H2O)

50,5 Türkiye


BOR MİNERALLERİNİN KULLANIM ALANI VE KULLANIM YERLERİ

Askeri & Zırhlı Araçlar

Zırh Plakalar, Seramik Plakalar, Ateşli Silah Namluları, Çelik Yelek

Cam Sanayi Borosilikat Camlar, Laboratuar Camları, Uçak Camları, Borcam, Pyrex, İzole Cam Elyafı, Tekstil Cam Elyafı, Optik Lifler, Cam Seramikleri, Şişe, diğer Düz Camlar, Otomotiv Camları vb.

Elektronik ve Bilgisayar Sanayi

Mikro Chipler, LCD Ekranları, CD-Sürücüleri, Akım Levhaları, Bilgisayar Ağlarında; Isıya-Aşınmaya Dayanıklı Fiber Optik Kablolar, Yarı İletkenler, Vakum Tüpler, Elektrik Kondansatörleri, Gecikmeli Sigortalar, Lazer Printer tonerleri vb.

Enerji Sektörü Cep telefonu ve telsiz bataryaları, Güneş Enerjisinin Depolanması, Güneş Pillerinde Koruyucu olarak, Hücre Yakıtları vb.

Fotoğrafçılık ve Görüş Sistemleri

Kamera ve Mercek Camları, Fotoğraf Makinaları, Dürbünler, Banyo ve Film İmalatları


İlaç ve Kozmetik Sanayi

Dezenfekte Ediciler, Antiseptikler, Diş Macunları, Lens Solüsyonları, Kolonya, Parfüm, Şampuan vb.

İletişim Araçlarında Cep Telefonları, Modemler, Televizyonlar vb.

İnşaat Sektöründe Çimentoya Mukavemet Artırıcı ve İzolasyon Amaçlı olarak

Kağıt Sanayi Beyazlatıcı olarak

Kauçuk ve Plastik Sanayi

Naylon vb Plastik Malzemeler vb.

Kimya Sanayi Flotasyon İlaçları, Banyo Çözeltileri, Yanmayan ve Erimeyen Boyalar, Tekstil Boyaları, Yapıştırıcılar, Soğutucu Kimyasallar, Korozyon Önleyiciler, Mürekkep, Pasta ve Cilalar, Kibrit, Kireçlenme Önleyicileri, Dezenfektan Sıvılar, Sabun, Toz Deterjanlar, Toz Beyazlatıcılar, Parlatıcılar ,Mumyalama vb

Koruyucu Ahşap Malzemeler ve Ağaçlarda Koruyucu olarak, Boya ve Vernik Kurutucularında vb.

Makine Sanayii Manyetik Cihazlar, Zımpara ve Aşındırıcılar Kompozit Malzemeler, vb.


Metalürji Paslanmaz ve Alaşımlı Çelik, Sürtünmeye-Aşınmaya Karşı Dayanıklı Malzemeler, Kaynak Elektrotları, Refrakterler, Briket Malzemeleri, Lehimleme, Döküm Malzemelerinde Katkı Maddesi olarak, Kesiciler Kompozit Malzemeler, Zımpara ve Aşındırıcılar vb.

Nükleer Sanayi Reaktör Aksamları, Nötron Emiciler, Reaktör Kontrol Çubukları, Nükleer Kazalarda Güvenlik Amaçlı ve Nükleer Atık Depolayıcı olarak,

Otomobil Sanayi Hava Yastıklarında, Hidroliklerde, Plastik Aksamda, Yağlarda ve Metal Aksamlarda, Isı ve Ses Yalıtımı Sağlamak Amacıyla, Antifrizler vb.

Patlayıcı Maddeler Fişek vb.

Seramik Sanayi Emaye, Sır, Fayans, Porselen Boyaları vb.

Spor Malzemeleri Kayak Aksamları, Tenis Raketleri, Balık Oltaları, Golf Sopaları, Darbe Koruyucular vb.

Tarım Sektörü Biyolojik Gelişim ve Kontrol Kimyasalları, Gübreler, Böcek-Bitki Öldürücüler, Yabani Otlar vb.


Tekstil Sektörü Isıya Dayanıklı Kumaşlar, Yanmayı Geciktirici ve Önleyici Selülozik Malzemeler, İzolasyon Malzemeleri, Tekstil Boyaları Deri Renklendiricileri, Suni İpek Parlatma Malzemeleri, vb.

Tıp Ostreopoz Tedavilerinde, Alerjik Hastalıklarda, Psikiyatride, Kemik Gelişiminde ve Artiritte, Menopoz Tedavisinde BNTC Terapi Yöntemiyle Beyin Kanserlerinin Tedavisinde, Manyetik Rezonans Görüntüleme Cihazlarında vb.

Uzay ve Havacılık Sanayii

Sürtünmeye-Aşınmaya ve Isıya Dayanıklı Malzemeler, Roket Yakıtı, Uydular, Uçaklar, Helikopterler, Zeplinler, Balonlar vb.


DÜNYA BOR REZERVLERİ (Bin ton -BB22OO33)

ÜLKEGÖRÜNÜREKONOMİK REZERV

MUHTEMELMÜMKÜN REZERV

TOPLAMREZERV

TOPLAMREZERVDEKİ

PAY (%)

Türkiye 227.000 624.000 851.000 72,20A.B.D. 40.000 40.000 80.000 6,80 Rusya 40.000 60.000 100.000 8,50Çin 27.000 9.000 36.000 3,10Arjantin 2.000 7.000 9.000 0,80Bolivya 4.000 15.000 19.000 1,60 Şili 8.000 33.000 41.000 3,50 Peru 4.000 18.000 22.000 1,90

Kazakistan 14.000 1.000 15.000 1,30

Sırbistan 3.000 0 3.000 0,30

TOPLAM (Bin Ton)

369.000 807.000 1.176.000 100,00


Firma Adı ÜLKE Miktar (bin ton)

%

US BORAKS ABD 560 37BORAKS ARGENTİNA Arjantin 27 2ETİ BOR A.Ş. Türkiye 475 31KAMU KURULUŞLARI Çin 140 9JSC BOR Rusya 73 5NACC ABD 60 4QUİLBORAKS Şili 60 4SUCERSAL ARGENTİNA Arjantin 30 2SQM SALAR Şili 16 1INCABOR Peru 13 1DİĞER 57 4

1.511 100TOPLAM

DÜNYA BOR ÜRETİMİ (B2O3)

Kaynak:Roskill, Economics of Boron, Kaynak:Roskill, Economics of Boron, 19991999


Satış Miktarı (bin ton B2O3

Satış Değeri (milyon USD)

Dünya ETİ Holding

% Dünya ETİ Holding %

TİNKAL KON. 61 61 100, 0 26 26 100, 0

ÜLEKSİT KON. 141 69 49, 0 49 24 49, 0

KOLEMANİT KON. 185 175 95, 0 92 82 89, 0

BORAKS PENTA 503 120 24, 0 325 78 24, 0

BORAKS DEKA 74 14 19, 0 69 9 13, 0

BORAKS SUSUZ 57 0 0 65 0 0

BORİK ASİT 268 28 1, 0 257 17 7, 0

TOPLAM 1. 289 467 36, 0 883 236 27, 0

DÜNYA BOR SATIŞ MİKTARI, DEĞERİ VE ETİ HOLDİNG’İN PAYI

Kaynak:Roskill, 1999:Eti Holding A.Ş. Kaynak:Roskill, 1999:Eti Holding A.Ş. Yildiz Teknik Üniversitesi 2012Yildiz Teknik Üniversitesi 2012

Dünyada yaklaşık yıllık 1,3 milyar ABD doları kadar B2O3 pazarı bulunmaktadır. Eti Holding bu pazarın parasal olarak % 25-27'sine, US Boraks ise % 65-70'ine sahiptir. Miktar olarak ise Eti Holding %36 lık paya sahipken US Boraks %52 lık paya sahiptir. Değer bazındaki payın miktar bazındaki paydan daha düşük olması, büyük ölçüde Türkiye'nin pazarı ve fiyatları yeterince kontrol edememesinden ve ABD daha rafine ürünler satarken Türkiye'nin ağırlıklı olarak ham ürün satmasından kaynaklanmaktadır.

Örneğin, Bandırma’dan ortalama 200 dolar/ton'dan sattığımız %42 B203 tenörlü kolemanit cevherini (Türkiye bu cevherde dünyanın tek üreticisi ve ihracatçısı konumundadır) alan bir ihracatçı firma söz konusu ürünü öğüttükten sonra 600-650 $/ton fiyatla nihai kullanıcıya satmaktadır. Söz konusu öğütülmüş kolemanit dünyanın çeşitli ülkelerinde faaliyet gösteren sayısız kimyasal perakendeciler tarafından 5000-9000 $/ton fiyata kadar satılabilmektedir.


bin ton-B2O3

FİBERGLAS 168 97 37 302 20

DETERJAN 21 242 17 280 19

BOROSİLİKAT CAM 51 55 73 179 12

SERAMİK 13 69 80 162 11

TEKSTİL-TIP 67 7 87 161 11

TARIM 17 14 27 58 4

DİĞER 84 208 77 369 24

TOPLAM 421 692 398 1. 511 100

ÜRÜN

AMERİKA

AVRUPA

DİĞER

TOPLAM

PAY

%

Sektörlerin Bor Mineralleri Kullanım Oranları


ÜLKE REZERVLERİNİN DÜNYA ÜRETİMİNİ TEK BAŞLARINA KARŞILAMA SÜRESİ

( YIL )

ÜLKE Görünür Rezerv

Muh+potan. rezerv

Toplam rezerv

ABD+Arjantin 143 30 70

Bolivya 12 3 13

Rusya+BDT 90 19 93

Şili 27 6 27

Çin 23 18 24

TÜRKİYE 535 250 430


ÜLKEMİZ BOR YATAKLARININ TARİHÇESİ Ülkemizde ilk bor madeni yatağı Sultançayırı mevkiinde (Susurluk/Balıkesir)

bulunmuştur. Bu yatak 1861 yılındaki Maden Nizamnamesi uyarınca 1865 yılından itibaren 20 yıl süreli olarak Fransız firması CIDS (Companie Industrielle Des Measures) tarafından işletilmiştir.

1887 yılında ise bu yatağın işletilme hakkı 65 yıl süreli olarak İngilizlerin eline geçmiştir.

1950 yılında bu yatağın işletilme hakkı Boraks Ltd’ in eline geçmiş ve 1955 yılındaki çıkartılan yabancı sermayeyi teşvik kanunu ve 1309 sayılı maden kanunu hükümlerinden yararlanmak amacıyla %94 ü kendisine %4 İngiliz ortaklara ve %2 si Türklere ait olan bir paravan şirket kurmuştur. (Türk Boraks AŞ.)

Bu şirketin kuruluş amacı bir taraftan hem ülkede tutunmayı sağlamak ve teşviklerden yararlanmak diğer taraftan da MTA ve Eti bank tarafından tespit edilen yeni yataklarında kontrolüne hakim olmak olmuştur.


Planlı dönemin başlarında Eti Bank’ın girişimleri sonucu rafineriler kurulması ve çıkartılan bor minerallerinin işletilmesi amaçlanmıştır ancak, dünya tekelini elinde bulunduran Boraks Ltd bu girişimleri engellemeyi başarmıştır.

Bununla da yetinmeyen Boraks ltd ülkemizden ham olarak alınan bor minerallerini işleme tesislerini Avrupa’da kurmayı planlamıştır ancak günümüzde sadece Güney Amerika da ve ABD de başarılı olabilmiştir.


TÜRKİYE’DE BOR MİNERALLERİNİN COĞRAFİ GÖRÜNÜMÜ

Türkiye’deki bor mineralleri yatakları coğrafi olarak genellikle Anadolu'nun batısında yer almaktadır.


Şehir İlçe-Yöre Maden Yatağı Maden Cinsi

Balıkesir Susurluk Aziziye, Sultan çayırı,

Bigadiç Ankara, Acep, Domuz, Kolemanit ve Uletsit

Sındırgı Kireçlik, Kurtpınar,

Küçükler Faraş, Günevi,Beğendikler, Yeniköy

Kütahya Emet Hisarcık, Harmanköy,Espey, Killik Kolemanit

Bursa Kestelek Kestelek Kolemanit

Eskişehir Kırka Göcenoluk, Harmankaya Tinkal

TÜRKİYE’DEKİ BOR YATAKLARI


• Kırka Bor İşletmeleri

Yıllık 1.150.000 ton/yıl bor işleme ve üretim kapasitesine sahiptir. Yataklarının esasını tinkal konsantre, boraks pentahidrat ve boraks dekahidrat oluşturmaktadır.


• Emet Bor İşletmesi

Yıllık 1.200.000 ton/yıl bor işleme ve üretim kapasitesine sahiptir. Yataklarının esasını cevher kolemanit oluşturmaktadır.


• Bigadiç Bor İşletmesi

Yıllık 600,000 ton/yıl bor işleme ve üretim kapasitesine sahiptir. Yataklarının esasını kolemanit oluşturmaktadır. Bazılarında ise üleksit, inyoit, hidroborasit, meyerhofferit, terçit, havlit ve pandermit minerallerine..rastlanmaktadır.


• Kestelek Bor İşletmesi

Yıllık 200,000 ton/yıl bor işleme ve üretim kapasitesine sahiptir. Yataklarının esasını boraks deka, borik asit ve sodyum perborat oluşturmaktadır.


Yıl Miktar Ton Değer $ TON/Fiyat $

1989 820.077 + 169.101 232.000.000 210 + 352

1991 637.524 + 140.203 182.000.000 209 + 347

1993 613.012 + 195.675 186.000.000 197 + 336

1995 684.404 + 241.838 216.000.000 196 + 340

1997 731.618 + 313.702 237.000.000 186 + 323

1999 653.480 + 360.703 237.000.000 186 + 318

2000 567.760 + 341.309 209.000.000 180 + 312

2002 *850.000 186.000.000 180 + 310

2003 *900.000 213.000.000 182 + 325

* Bu yılların miktarları yaklaşık değerlerdir. Kesin miktar henüz belirlenmemiştir.

TÜRKİYE'NİN BOR VE BOR ÜRÜNLERİ İHRACATI


Türkiye’de bor madeni ihracatı yıllar itibariyle incelendiğinde 1989 yılında yaklaşık 990.000 ton ihracat gerçekleştirilmiş ve 232.000.000 $ gelir elde edilmiştir. 1999 yılında yaklaşık 1.050.000.000 ton ihracat yapılmış ve 237.000.000 $ gelir elde edilmiştir. 2003 yılında ise yaklaşık 900.000 ton ihracat yapılarak 213.000.000 $ gelir elde edilmiştir. 2004 yılı projeksiyonuna göre ise yıl sonu değerlerinin 1.000.000.000 ton ihracat ve 250.000.000 $ gelir elde edilmesi öngörülmüştür.

Diğer taraftan Türkiye yılda ortalama 190-200 $/ton fiyatla Amerika ve Avrupa'daki öğütücü firmalara 700.000 ton civarında ham bor minerali ihraç edip, bu satıştan 120 milyon dolar kadar gelir sağlarken öğütücü firmaların elde ettiği gelir, tonunu 650 $ dan satarak yaklaşık 320 milyon $’ a çıkmaktadır.


Dışarısı bizden alıp katma değeri kendi ülkesinde oluşturarak ürününe göre % 200-500 karla satmaktadır. Mevcut durum itibari ile Eti holding yıllık bor satış yaklaşık geliri : 260 milyon usd/yıl dır.

Nasıl ki Ortadoğu petrolü Kuzey Deniz petrolünden daha kaliteli ve aranır ise Türk borları da piyasada aynı kalitede düşünülmektedir. ABD uzay mekiği CHALLENGER’ IN infilakından geriye kalan tek sağlam parçanın Türk borlarından yapılan kabin parçasının olması da bu tezi doğrulamaktadır.


20. yüzyılın başlarında petrol nasıl ki Ortadoğu da sınırların çizilmesinde temel rol oynadı ise (Musul-Kerkük’ün sınırlarımız dışında kalması) günümüz ve geleceğin madeni ve enerji kaynağı olarak nitelenen bor minerallerinde de dünya rezervinin %70 lik bir kısmına sahip olan Türkiye üzerine benzeri oyunların devam etmesi doğal bir süreçtir.

Hatta ABD başkanı tarafından söylenen “TÜRKİYE 21. YÜZYILIN ŞEKİLLENMESİNDE STRATEJİK BİR ROL OYNAYACAKTIR.” Sözü ve “BÜYÜK ORTADOĞU PROJESİ” aslında üzerimize oynanan ve oynanmaya devam edecek oyunları akla getirmektedir.


SONUÇ OLARAK;

Dünya bor rezervinin yüzde 70’ten fazlasının Türkiye’de olduğunu, 2.5 milyar ton bora sahip olduğumuzu, bunun ise dünya piyasa değerlerine göre 1 trilyon dolar olduğunu, Türkiye’deki borun tek başına dünyanın 450 yıllık ihtiyacını karşılayabileceğini ve sanayide en az 400 farlı yerde kullanıldığını dikkate aldığımızda bor madeni kesinlikle stratejik bir madendir.


Bor minerallerinin katma değeri uç ürünlere dönüştürüldükçe artmaktadır. Ülkemizdeki uç ürün sayısı sınırlıdır. Bor mineralini daha çok sayıda uç ürünlere dönüştürerek ihraç edebilmek için devlet-özel sektör işbirliği yaparak verimliliği arttırma yönünde çalışmalar yapılmalıdır.

Bu yöndeki gerçekçi yatırım projeleri hayata geçirilmeli,

Ar-Ge çalışmaları arttırılmalı,

Üniversitelerle birlikte mamul ürünler üretme doğrultusunda laboratuar ve pilot çapta çalışmalar yapılmalıdır.


Bor mineraliyle ilgili, en yüksek katma değerin yaratılması için maden işletmeciliğinden başlayan, borun uç ürünlere dönüştürülerek ihraç edilmesini kapsayan ve dünya pazarında daha önemli yere ulaşmayı sağlayan ulusal bir BOR POLİTİKASI belirlenmelidir.


Yurtiçindeki bor pazarı oldukça küçük boyuttadır. Bor kullanım alanlarını genişletmeye yönelik rasyonel yaklaşımlar gündeme getirilmelidir.

Bor tuzlarının pazarlanabilmesi ve tüketiciye doğrudan ulaşabilmesi için pazarlama işleri daha profesyonelce yapılmalıdır.

Gerekli yatırımların yapılması durumunda yıllık elde edilen yaklaşık 250 milyon doların 1 milyar dolara çıkartılması mümkün olacaktır.

Bunun gerçekleştirilmesi için gereken tek şey kuvvetli bir siyasi idare ve topyekün MİLLİ BİR BOR KARARLILIĞIDIR.


DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER...DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER...


Bor semineri

Education