Ali Ibn Abutalib Biography And Management Views

ای‌کاش‌علی‌را‌اصالً‌نمی‌شناختیم،

‌و‌محققان‌نخستین‌بار‌او‌را‌به‌ما‌

دکتر ع�لی شریع�تی.می‌شناساندندعلی، حقیقتی بر گونه اساطیر

علی بن أبی طالب؛ قبل از ۲۳ عام الفیل برابر با ۳۰ رجب ۱۳ زاده هجرت

فرزند‌ابوطالب‌)رئیس‌قبیله‌بنی‌هاشم(‌و‌فاطمه‌بنت‌اسد‌)تنها‌همسر‌ابوطالب(

برادران‌:‌طالب،‌عقیل،‌جعفرخواهران‌:‌ام‌هانی‌و‌جمانه

پسر‌عموی>‌محمد‌بن‌عبدالله

: تولد و کودکی

عام الفیل در 30 میالدی و 600متولد حدود سال !کعبه

تنها کسی است که در کعبه متولد شده است.

سالگی به علت مشکل مالی شدید پدر، جهت 6در کاهش بار مالی به درخواست محمد)ص( که بیش از

سال داشت به خانه ی او رفت.30

محمد )ص( خود در کودکی و پس از فوت مادر تحت سرپرستی ابوطالب بزرگ شد.

: هنگام نزول وحیطبق بیشتر منابع تاریخی، در هنگام نزول وحی بر پیامبر، علی

سال داشت . 10

برخی منابع تاریخی او را اولین گرونده به اسالم، برخی دومین مسلمان پس از خدیجه)ص( و برخی سومین یا چهارمین پس از

ابوبکر و زید عنوان می کنند.

س�ال بع�د از بعث�ت و ب�ا آغاز علن�ی شدن دعوت پیام�بر ب�ه اس�الم، محمد 3ب�ه میهمانی دعوت ۴۰ بنی هاش�م را از از خویشان و بس�تگان خود ت�ن

کرد. مطاب�ق ب�ا بس�یاری از کت�ب تاری�خ و روایات مورد قبول اه�ل سنت و شیعه )از جمله تاریخ طبری( محمد در این میهمانی از خویشانش پرسید چ�ه کس�ی حاض�ر اس�ت او را در ای�ن کار یاری کن�د و اعالم کرد ه�ر کس او از هیچ یک ام�ا بود. خواه�د او جانشی�ن و وص�ی برادر، کن�د، یاری را بس�تگانش پاس�خ مثب�ت نداد مگ�ر علی. پیام�بر در پاس�خ ب�ه عل�ی سکوت تنها باز ای�ن درخواس�ت را تکرار نمود ک�ه بار دوم و س�وم کرد و برای عل�ی پاس�خ مثب�ت داد. پ�س از بار س�وم، پیام�بر عل�ی را برادر، وصی و

۱۴ ی�ا ۱۳جانشی�ن خود خوان�د در حال�ی ک�ه در آ�ن زمان، عل�ی نوجوان�ی ساله بیش نبود و این کار پیامبر باعث تمسخر او در میان خویشاوندانش آ�ن مجل�س حضور داشت ابی طال�ب، پدر عل�ی، ش�د ک�ه در ب�ه و طعن�ه نامید. خود« جانشین و وص�ی و »برادر را وی پیام�بر ترتی�ب، بدی�ن آیه نزول المیز�ان در خص�وص شأ�ن محمدحس�ین طباطبای�ی در تفس�یر

)آی�ه ۲۱انذار بیان ۴ را واقعه ای�ن ب�ا مرتب�ط احادی�ث شعراء( س�وره کرده است

:اولین نقش پر رنگ

:دومین نقش پر رنگس�ال در رخ داده حوادث ک�ه می کنن�د تص�دیق س�نی و شیع�ی ۶۲۲مناب�ع

که محم�د می دهد. تشکی�ل را محم�د زندگ�ی از بخ�ش مهمتری�ن میالدی، می دانس�ت دشمنان�ش در حال کشیدن نقش�ه برای قت�ل وی بودن�د، از علی خواس�ت ک�ه ب�ه جای وی در بس�ترش بخوابد. شب�ی ک�ه محم�د از مک�ه ب�ه مدینه انداخ�ت و در بس�تر محمد خوابید. ب�ه خط�ر هجرت کرد، عل�ی جان خود را محم�د ب�ه همراه ابوبک�ر مخفیان�ه مک�ه را ترک کرد و چندی�ن روز بع�د به یثرب، ک�ه زی�ن پ�س مدین�ه نامیده ش�د، رسید و ای�ن هجرت، مبدأ تقویم هجری گردید. وقت�ی دشمنان ب�ا خنج�ر های آخت�ه وارد خان�ه محم�د شدن�د، از دیدن عل�ی بسیار شگفت زده شدن�د و ب�ه وی آس�یبی نرس�اندند بن�ا بر تفس�یر س�ید محمدحسین

آی�ه المیزان، در »از ۲۰۷طباطبای�ی دارد: اشاره امر ای�ن ب�ه بقره س�وره تقدیم راه جل�ب رضای�ت خداون�د در را ک�ه جان خود مردم کس�انی هس�تند فرمان انتظار در علی اس�ت«. رئوف خود بندگان ب�ه خداون�د و می دارن�د جدی�د، چن�د روز دیگ�ر در کنار خانواده محم�د ماند. محم�د از عل�ی خواس�ت که اموال�ی را ک�ه قبالً مردم ب�ه وی ب�ه امان�ت داده بودن�د ب�ه ص�احبانش باز گرداند و عل�ی ای�ن کار را انجام داد. پ�س از انجام ای�ن کار، عل�ی مک�ه را ب�ه مقصد مدین�ه ترک کرد. ب�ه دس�تور محم�د، عل�ی ب�ه قب�ا در حوم�ه شه�ر مدینه رفت. طب�ق برخ�ی مناب�ع، عل�ی یک�ی از اولی�ن کس�انی از مهاجری�ن بود ک�ه ب�ه مدینه

سال داشت.۲۳ یا ۲۲رفت. در این زمان وی

: جوانیویژگی ها :

– جز�ء معدود افراد دارای سواد1

– بالغت و فصاحت کالم2

– شجاعت و جنگ آوری3

– انتخاب شدن توسط پیامبر به برادری در هنگام بستن عقد 4اخوت بین مسلمین

‌هجری‌بوده‌است.9نکته‌:‌علی‌)ع(‌نویسنده‌متن‌صلح‌حدیبیه‌در‌سال‌

انتخاب کلیدی : ازدواج

مدت کمی پس از رفتن علی به مدینه، محمد به علی گفت که خداوند به وی فرمان داده است که دخترش، فاطمه زهرا، را به

ازدواج وی درآورد.

با وجود مرسوم بودن چند همسری، علی تا زمان حیات فاطمه )ص( همسر دیگری اختیار نکرد.

سال(9)

فرزندان علی و فاطمه :

حسن – حسین – زینب – ام کلثوم فرزند نقل شده است.35 تا 17مجموع فرزندان علی )ع( : بین

: جنگ های زمان پیامبر

عل�ی )ع( در تمام�ی غزوه ه�ا ب�ه غی�ر »تبوک« شرک�ت داش�ت که در ای�ن جن�گ پیام�بر، عل�ی )ع( را در مدین�ه جانشی�ن خود کرد. )جنگ تبوک بی�ن مس�لمانان و روم شرق�ی رخ داد(. در تمام�ی ای�ن جن�گ ها عل�ی)ع( مطرح ب�ه همراه حمزه، ابودجان�ه و زبی�ر، جن�گ آور ترین

مردان مسلمانان بودند.

عل�ی )ع( فرمانده س�پاه اس�الم در دو جن�گ »خیبر« و »یمان« بوده است.

جن�گ آوری عل�ی )ع( در جن�گ خی�بر، از مشهورتری�ن نمون�ه های جنگ آوری، شجاعت و قدرت اوست.

: غدیر خم

هنگام�ی ک�ه پیام�بر از آخری�ن ح�ج خود باز میگش�ت ، خطابه ای را در خص�وص عل�ی )ع( فرمود ک�ه از منظ�ر شیع�ه یک�ی از اص�لی ترین

دالیل خالفت و جانشینی علی )ع( بعد از پیامبر است.

مطاب�ق روایت اهل شیعه و اه�ل سنت، پیام�بر در ای�ن خطابه فرمود ک�ه عل�ی وارث�ش و برادرش و کس�ی اس�ت ک�ه ه�ر ک�س پیام�بر را به بپذیرد )کلمه موال اعتماد( ی�ا دوس�ت قاب�ل عنوان موالی�ش )ره�بر ی�ا واَلی�ت )ب�ه فت�ح واو( که ب�ا والی�ت )ب�ه کس�ر واو( مرتب�ط اس�ت حکوم�ت، شروع مبادرت، غلب�ه معنوی و قدرت معن�ی می ده�د( باید او را نی�ز ب�ه عنوان موالی�ش بپذیرد. شیعیان ای�ن بیان را ب�ه معنی امام می دانند. در مقابل اولی�ن پیام�بر و ب�ه جانشین�ی تعیی�ن عل�ی اه�ل س�نت ای�ن بیان را تنه�ا اظهار نزدیک�ی پیام�بر ب�ه عل�ی می دانند و و عمو پس��ر ب��ه عنوان عل��ی ک��ه خواس��ته اش اظهار نی��ز

فرزندخوانده اش جانشی�ن او در مس�ئولیت های خانوادگی اش پس از مرگ شود.

: جانشینی پیامبرپ�س از رحل�ت پیام�بر، در حال�ی ک�ه عل�ی، عباس و دو پس�رش، فضل و قث�م، و دو برده آزاد شده پیام�بر، زی�د و شغران، ب�ه همراه طلحه بودند، از ص�حابه محم�د، مشغول خاکس�پاری اش و زبی�ر و جمع�ی گروهی از صحابه در محلی به نام سقیفه بنی ساعده جم�ع شدند و درباره جانشی�ن محم�د ب�ه بح�ث و جدل پرداختند. نتیج�ه ای�ن بحث و

جدل ها، انتخاب ابوبکر به عنوان جانشین محمد بود.

ام�ا عده ای از مهاجران شام�ل زبی�ر، طلح�ه، عباس ب�د عبدالمطب، را علی یاس�ر، ب�ن عمار و غفاری ابوذر فارس�ی، مقداد، س�لمان

وارث مشروع محمد )ص( می دانستند.

ماه از بیع�ت ب�ا ابوبک�ر امتناع کرد ول�ی نهایت�ا ب�ه خاطر 6عل�ی )ع( ت�ا اتحاد مسلمین با او بیعت کرد.

اگ�ر نق�ل اس�ت ک�ه فرمود یاور داشت�م قیام می 40از عل�ی )ع( کردم.

: شرکت نکردن در فتوحات خلفای پیش از خود

روایات فراوان�ی در ای�ن خص�وص وجود دارد ک�ه علی )ع( در امور حکومت�ی مشورت های فراوان�ی ب�ه خلفای پی�ش از خود می داد و )اولین آم�د م�ی ب�ه کم�ک خلف�ا ب�ه کرات )ع( قرآن�ی عل�ی دان�ش با ام�ا ب�ه عل�ی منس�وب اس�ت(. آوری شده ی قرآ�ن نس�خه جم�ع توج�ه ب�ه اینک�ه بس�یاری از روش های حکومت�ی خلف�ا را نمی پسندید – ایران به حمل�ه جمل�ه از – مس�لمانان فتوحات و ه�ا جن�گ در شرک�ت نکرد. وی همچنی�ن در طول زمامداری عم�ر و عثمان، هیچ ب�ه جز نکرد، قبول را ی�ا س�یاسی نظام�ی، اداری، س�مت رس�می س�مت نیاب�ت شه�ر مدین�ه در زمان�ی ک�ه عم�ر ب�ه س�فر فلسطین و

سوریه رفته بود

: انتخاب خلیفه ی سوم

عبدالرحم�ن ب�ن عوف س�ه شرط عم�ل ب�ه قرآ�ن، س�نت محمد، و روش خلفای پیشی�ن را ب�ه عل�ی عرض�ه کرد ک�ه عل�ی تنها دو شرط اول را پذیرف�ت؛ در حال�ی ک�ه عثمان ه�ر س�ه شرط را پذیرفت. بنا بر روای�ت شرح نه�ج البالغ�ه اب�ن اب�ی الحدی�د، عل�ی در ای�ن هنگام به برتری خود در ام�ر خالف�ت تأکی�د کرد؛ ام�ا چون اقبال عموم�ی به

عثمان بود، ناچار شد که با وی بیعت کند.

: برگزیدگی به خالفت

پ�س از قت�ل عثمان، عده ای از اهال�ی مص�ر طرفدار خالف�ت طلحه طرفدار اشتر( مال�ک ره�بری )ب�ه کوفیان و بص�ریان ول�ی بودن�د خالف�ت عل�ی )ع( بودند. ب�ا در خواس�ت بس�یاری از انص�ار از علی ای�ن درخواس�ت مخالف بود و ب�ا برای خالف�ت، همچنان عل�ی )ع( نهایت�ا پ�س از س�ه روز ب�ه شرط بیع�ت در مس�جد خالف�ت را پذیرفت ول�ی در جم�ع آوری بیع�ت از هم�ه اص�رار نورزی�د لذا افرادی مانند س�عد ب�ی اب�ی وقاص، عبدالل�ه ب�ن عم�ر و اس�امه ب�ی زی�د، از بیع�ت با

علی خودداری کردند.

ب�ا قت�ل عثمان، بن�ی امی�ه نی�ز از مدین�ه گریختند و از میان امویان، تنه�ا کس�ی ک�ه موف�ق ش�د حکوم�ت خود را حف�ظ کن�د، معاویه در

شام بود.

: )ممالک تحت حکومت علی )عهنگامی که علی به خالفت رسید، مرزهای اسالمی از غرب تا

مصر و از شرق تا ارتفاعات شرقی ایران پیش رفته بود. - نزدیک به نیمی از جهان آن روزگار -

: ویژگی های حکومتی

– لغو امتیازات مبتنی بر جایگاه قبیله ای و سابقه در اسالم1

– تقسیم مساوی غنائم و بیت المال بین تمامی مسلمانان2

– زندگی کامال جدا از اشرافی و در حد محرومان جامعه3

– بازیابی حقوق از دست رفته ی قوم بنی هاشم 4

- بازپس گیری حکومت ها از طرفداران اشرافی عثمان5

– ب�ا توج�ه ب�ه ن�ا آرام�ی حجاز در زمان ب�ه قدرت رس�یدن عل�ی)ع( بیشتر 6زمان خالفت وی به جنگ گذشت.

: )جنگ های مهم دوران خالفت علی )ع

– جن�گ جم�ل : توسط عایشه و ب�ه همراهی طلحه و زبی�ر پ�ی ریزی شد 1که از علی )ع( شکست سختی خوردند.

– جن�گ ص�فین : ب�ا معاوی�ه ب�ن ابوس�فیان ک�ه در زمان عم�ر ب�ه حکومت 2شام رس�ید و در زمان عثمان حکومت�ش را تثبی�ت کرد. معاوی�ه خونخواهی عثمان را بهان�ه ی شورش�ش قرار داده بود. ای�ن جن�گ نهایت�ا ب�ه حکمیت

اول و دوم انجامید ولی نتیجه ای از آن حاصل نشد.

– جن�گ نهروان : ب�ا گروه�ی موس�وم ب�ه خوارج اتفاق افتاد ک�ه بعد از 3جن�گ جم�ل از دس�تیابی ب�ه غنیم�ت س�پاه عایش�ه توس�ط عل�ی )ع( منع شده بودن�د و در جن�گ ص�فین مان�ع جن�گ عل�ی ب�ا س�پاه معاوی�ه شدن�د ک�ه قرآن بر این دانس�تند. در را در حکمی�ت مقص�ر بودن�د و مجددا عل�ی نیزه کرده

جنگ خوارج شکست سنگینی خوردند.

: )شهادت علی )ع

اب�ن ملج�م – یک�ی از افراد خوارج که 40 رمضان س�ال 19در هجری، قتل ب�ه را عمروعاص و معاوی�ه عل�ی، همزمان بودن�د خورده قس�م با بود ص�بح نماز ی اقام�ه حال در )ع( عل�ی ک�ه حال�ی در - برس�انند

شمشیری آغشته به زهر به سر علی )ع( ضربه زد.

دو روز پس از این ضربه، علی )ع( به شهادت رسید.

وی ب�ه فرزندان�ش وص�یّت کرد ک�ه اگ�ر زنده بمان�د، تص�میم در مورد ابن ب�ه شهادت رس�ید در ص�ورتی که اگ�ر و ب�ه خود وی واگذارن�د را ملج�م بخواهن�د قص�اص کنن�د، ضرب�ه ای دقیق�ا مانن�د همان ضرب�ه ک�ه ب�ه علی )ع(

وارد کرد با همان شمشیر بر او وارد کنند.

)نگرش به حکومت و مدیریت از منظر امام علی)ع

امانت بودن مسؤولیت و مدیریت•ارزش ابزاری حکومت و مدیریت•نگرش اخالقی به مدیریت•سلسله مراتب و مشارکت در مسؤولیت ها•مسؤولیت فرصتی اخالقی و معنوی•عمران و آبادانی در کنار وظایف فرهنگی•ضرورت استفاده از تجارب تاریخی در مدیریت•حقوق و وظایف متقابل•نگرش مثبت و کرامت مدار به انسان ها•توجه به قدرت و نظارت الهی•توجه به مشارکت و نقدپذیری در مدیریت•

امانت بودن مسؤولیت و مدیریتامانت : چیزی که متعلق به ما نیست ؛ از دیگران به ما رسیده است؛ از ما گرفته خواهد شد. وظیفه ی ما بهترین نحوه ی نگهداری از آن.

به علت امانت بودن مدیریت، حضرت کارگزارانی را که وظایف خود را به خوبی انجام نمی دادند، به عنوان خیانت کنندگان در امانت، نکوهش کرده است. برای مثال ایشان درباره یکی از کارگزاران خود

می نویسند:

درباره تو خبری به من رسیده است که اگر چنان کرده باشی پروردگار خود را به خشم آورده باشی، (40امام خویش را نافرمانی کرده، و امانت خود را از دست داده ای. )نهج البالغه – نامه

و در مقابل، کارگزارانی را که وظایف مدیریتی را به خوبی ادا کرده اند، به عنوان امانتدار، تشویق نموده است. امام)ع( در این خصوص خطاب به عمر بن ابی سلمه مخزومی )زمامدار بحرین( -

هنگامی که او را برای همراهی خود، در جنگ با دشمن فراخواند و فرد دیگری را به فرمانداری آن جا منص�وب کرد- می فرماید:

اما بعد، من نعمان بن عجالن زرقی را فرماندار بحرین قرار دادم، و اختیار تو را از فرمانداری آن جا برگرفتم، بدون این که این کار برای تو مذّمت و مالمت دربرداشته باشد؛ چرا که تو زمامداری را به

(42نیکی انجام دادی و حق امانت را ادا نمودی )نهج البالغه نامه

ارزش ابزاری حکومت و مدیریته�ر گون�ه مس�ؤولیت و مدیری�ت، ارزش ذات�ی ندارد و نگرش مدیران به آنان ای�ن مناصب برای باش�د ک�ه ب�ه گون�ه ای بای�د آ�ن مس�ؤولیت ه�ا که معن�ا بدی�ن باش�د؛ اله�ی احکام و عدال�ت اجرای برای ابزاری الهی و ب�ه آرمان های یاب�ی ابزاری برای دس�ت حکوم�ت و مدیری�ت

خدای�ا! ت�و م�ی دان�ی آنچ�ه از م�ا رف�ت، ن�ه ب�ه خاط�ر رغبت در قدرت •تحقق موازین عدل و قوانین الهی استبود، و ن�ه از دنیای ناچی�ز، خواس�تن زیادت. بلک�ه م�ی خواس�تیم نشانه های دی�ن را ب�ه جای�ی ک�ه بود نشانی�م، و اص�الح را در شهرهای�ت ظاهر آی�د و حدود ضایع ایمن�ی فراه�م بندگان س�تمدیده ات را ت�ا گردانی�م

(131مانده ات اجرا گردد. )خطبه ب�ه خدا ای�ن کف�ش پاره را از حکوم�ت بر شم�ا بیشت�ر دوس�ت می دارم •(33مگر آن که حّقی را برپا سازم یا باطلی را براندازم)خطبه

نگرش اخالقی به مدیریتنگرش به مدیریت در نظام مدیریتی اسالم، ترکیبی است از علم و اخالق و

نمی توان این دو مقوله را از هم جدا کرد

)خطاب ب�ه یک�ی از فرماندهان لشک�ر( در ه�ر صبح و شام از خدا بترس، و از •فری�ب دنی�ا ب�ه خود بی�م دار، و هی�چ گاه دنی�ا را امی�ن مشمار! و بدان ک�ه اگر خود را باز نداری از بس�یارِ آنچ�ه دوس�ت م�ی داری ب�ه خاط�ر آنچه ناخوش و زش�ت م�ی شماری، هوس ه�ا ت�و را بدی�ن س�و و آ�ن س�و کشاند و زیان های بس�یار ب�ه ت�و رس�اند. پ�س نفس�ت را باز دار و در پ�ی هوس رفتنش مگذار و

(56چون خشمت سرکشد، خردش ساز و بکوبش و برانداز. )نامه )خطاب ب�ه محم�د ب�ن اب�ی بک�ر( بدان ک�ه م�ن ت�و را س�رپرست بزرگ ترین •لشکرم، یعن�ی لشک�ر مص�ر، نمودم. پ�س بر ت�و الزم اس�ت ک�ه ب�ا خواسته از ساعت ی�ک گرچ�ه نمای�ی؛ دفاع دین�ت از و کن�ی مخالف�ت دل�ت های زندگانی�ت بی�ش نمانده باشد. و هرگ�ز خداون�د را ب�ه خاط�ر رضایت احدی از مخلوق�ش ب�ه خش�م نیاوری؛ چرا ک�ه خداون�د جای هم�ه ک�س را می گیرد و

کس نمی تواند جای خداوند را بگیرد.

سلسله مراتب و مشارکت در مسؤولیت هایکی از اصول حاکم بر مدیریت اسالمی این است که مسؤوِل مافوق در

عملکرد مدیران و کارمنداِن سطوح پایین تر مشارکت دارد و باید جوابگوی تخلفات آنان باشد.

)خطاب ب�ه حاک�م بص�ره( : ب�ه م�ن خ�بر داده ان�د ب�ا تمیمیان درشتی کرده ای و •ابوالعباس! خدای�ت رحم�ت کند، در آنان خش�ن س�خن گفت�ه ای!... پ�س، ب�ه آنچ�ه بر زبان و دس�ت ت�و جاری گردد، خوب باش�د ی�ا ب�د، کار ب�ه مدارا ک�ن که

(18من و تو در آن شریک خواهیم بود. )نامه

به خوبی باید بدانی هر عیبی در منشیان تو یافت شود که تو از آن بی خبر •باشی شخصا مسؤول آن خواهی بود )نامه به مالک اشتر(

مسؤولیت؛ فرصتی اخالقی و معنوییک�ی از نقاط برجس�ته نظام اخالق�ی و س�یاسی اس�الم، پیون�د تکالیف اجتماع�ی و اخالق�ی و دین�ی اس�ت؛ بدی�ن معن�ا ک�ه ب�ا عم�ل ب�ه رسالت ترین ب�ه عال�ی را و خود داد پرورش را توان روح اجتماع�ی، م�ی حضرت دیدگاه در جهت بدی�ن رس�اند. عرفان�ی و معنوی درجات نوعی دادن انجام بای�د خود، مس�ؤولیِت از مدی�ر تلق�ی عل�ی)ع(، تکلی�ف شرع�ی باشد ک�ه از طری�ق آ�ن، بتوان�د ب�ه رشد معنوی برسد و

و از جمل�ه ح�ق ه�ا بر ت�و ای�ن اس�ت ک�ه نف�س خود را بپای�ی، و به •در قبال آن، ثواب الهی نیز دریافت دارد.اندازه توان�ت در کار رعی�ت کوش�ش نمای�ی، ک�ه آنچ�ه از ای�ن کار به

(59دست می آری بهتر است از آنچه بذل می داری )نامه و برای آنچه میان تو و خداست نیکوترین اوقات و بهترین ساعات •

را بگذار، هرچند همه کارها در همه اوقات برای خداست؛ اگر (53نیت درست باشد و رعیت را از آن آسایش بود )نامه

عمران و آبادانی در کنار وظایف فرهنگیگرش جامع به مدیریت، یکی از نگرش های اساسی است؛ به این معنا که مدیر به خصوص در مدیریت کالن نباید خود را به توسعه و

آبادانی دنیای مردم محدود نماید، بلکه عالوه بر آن، وظیفه دارد که به امور معنوی و فرهنگی مردم نیز توجه داشته باشد.

بر من • بر م�ن حق�ی اس�ت: را بر شم�ا حق�ی و شم�ا مردم! مرا اس�ت ک�ه خیرخواه�ی خود را از شم�ا دری�غ ندارم، حق�ی را که از و نمانید، نادان ت�ا ده�م تعلی�م را بگزارم، شم�ا داری�د المال بی�ت

(34آداب آموزم تا بدانید. )خطبه از جمل�ه کارهایی ک�ه مخص�وصا باید با اخالص انجام ده�ی، اقامه فرایض اس�ت ک�ه ویژه ذات پاک •اوس�ت. بنابرای�ن بدن�ت را ش�ب و روز در اختیار فرمان خدا بگذار، و آنچ�ه موج�ب تقرب ت�و به خداوند می شود به طور کامل و بدون نقص به انجام رسان، اگرچه خستگی جسمی و ناراحتی پیدا ک�نی. هنگام�ی ک�ه ب�ه نماز جماع�ت برای مردم م�ی ایس�تی بای�د نمازت ن�ه نفرت آور باشد و ن�ه تضیی�ع کننده؛ چرا ک�ه در بی�ن مردم�ی ک�ه ب�ا ت�و ب�ه نماز ایس�تاده ان�د، ه�م بیمار وجود دارد و هم

(53افرادی که کارهای فوری دارند )نامه

ضرورت استفاده از تجارب تاریخی در مدیریت

یکی دیگر از اصولی که در کالم علی)ع( بدان اشاره شده، نگاه به تاریخ و تجربه تاریخی حاکمان و مدیران پیشین است.

بدان ک�ه م�ن ت�و را ب�ه شهرهای�ی م�ی فرس�تم ک�ه دس�تخوش دگرگون�ی ها •گردیده؛ گاه داد و گاه�ی س�تم دیده. و مردم در کارهای ت�و چنان می نگرن�د ک�ه ت�و در کارهای والیان پی�ش از خود م�ی نگری، و درباره ت�و آن

می گویند که درباره آنان می گویی )نامه به مالک اشتر(بر ت�و واج�ب اس�ت ک�ه همواره ب�ه یاد حکوم�ت های عادالن�ه پیش از خود •

باشی. ه�م چنی�ن توج�ه خود را بر روش های خوب ی�ا اثری ک�ه از پیامبر رس�یده، و ی�ا فریض�ه ای ک�ه در کتاب خداون�د آمده است، معطوف دار و به خطوطی که در روش من مشاهده کرده ای، اقتدا کن )نامه به مالک

اشتر(

حقوق و وظایف متقابلوظایف و حقوق بر مس�ؤولیت، و مدیری�ت ب�ه انس�ان نگرش مدیریتی و حکومت�ی روش افتخارات از اس�ت. مبتن�ی متقاب�ل و زنده بسیار الگوی�ی ک�ه البالغ�ه نه�ج در شده ذک�ر امام، پاس�خگوی نیازهای انس�ان در گذر زمان اس�ت نگاه ح�ق و وظیفه

متقابل است.کسی را حقی نیست جز آن که بر او نیز حقی است؛ و بر او حقی •

(216نیست جز آن که او را حقی بر دیگری است )خطبه بزرگ تری�ن ح�ق ه�ا ک�ه خدا واج�ب کرده اس�ت، حقّ� وال�ی بر رعی�ت اس�ت و ح�ق رعی�ت بر والی، •

ک�ه خدای س�بحان آ�ن را واج�ب نمود، و ح�ق ه�ر ی�ک را بر عهده دیگری واگ�ذار فرمود، و آن را موج�ب برقراری پیون�د آنان و ارجمندی دی�ن ایشان کرد. پ�س حال رعی�ت نیک�و نگردد ج�ز آ�ن که والیان نیک�و رفتار باشن�د؛ و والیان نیک�و رفتار نگردن�د، ج�ز آ�ن گ�اه ک�ه رعی�ت درس�تکار باشند. پس چون رعی�ت حقِ� وال�ی را بگزارد، و وال�ی ح�ق رعی�ت را ب�ه جای آرد، حق میان آنان بزرگ مقدار شود. و راه های دی�ن پدیدار و نشان�ه های عدال�ت برج�ا و س�نت چنان ک�ه بای�د، اجرا. پس کار زمان�ه آراس�ته گردد و طم�ع در پایداری دول�ت پیوس�ته و چش�م آ�ز دشمنان بس�ته و اگ�ر رع�یت بر نشانه های جور و پدیدار گردد، اختالف کلم�ه کن�د، بر رع�ی�ت س�تم وال�ی ی�ا وال�ی چیره شود آشکار، و تبهکاری در دی�ن بس�یار. راه گشاده س�نّت را ره�ا کنن�د، کار از روی هوا کنند، و احکام فرو گذار شود و بیماری جان ه�ا بس�یار، و بیم�ی نکنن�د ک�ه حق�ی بزرگ فرو نهاده شود ی�ا باطلی

(216سترگ انجام داده. آن گاه نیکان خوار شوند و بدکاران بزرگ مقدار )خطبه

نگرش مثبت و کرامت مدار به انسان هاارزش به توج�ه را مدی�ر های نگرش از یک�ی عل�ی)ع( حضرت انس�ان ه�ا ب�ه طور عام، از ه�ر قبیل�ه و نژاد ی�ا دی�ن و مذه�ب که باشن�د م�ی دانن�د و متذک�ر م�ی شون�د ک�ه زمامدار ب�ه عنوان مدیر

اسالمی باید حافظ حیثیت، آبرو، مال و جان انسانها باشد.هی�چ ک�س را از خواس�ته های مشروع�ش باز ندارید... و نی�ز به •

خاط�ر گرفت�ن درهم�ی، کس�ی را تازیان�ه نزنی�د؛ ه�م چنی�ن به مال احدی چ�ه مس�لمان و چ�ه غیرمس�لمان ک�ه در پناه اسالم

(51است دست نزنید. )نامه

توجه به قدرت و نظارت الهیقدرِت همراه با مدیریت، آسیب هایی مانند عُجب و کبر و فساد در انس�ان تولی�د م�ی کند. بدی�ن س�بب عل�ی)ع( متذک�ر م�ی شوند ک�ه راه عالج ای�ن امراض روح�ی آ�ن اس�ت ک�ه مدیر نگرش خود گرفتن نظ�ر در ب�ا ک�ه ده�د شک�ل گون�ه بدی�ن مدیری�ت ب�ه را عظم�ت، قدرت و س�لطنت اله�ی ب�ه کوچ�ک بودن خود وعملش

هرگ�ز حاک�م بر خویشت�ن نخواه�ی بود، ج�ز ای�ن که فراوان •پی ببرد.ب�ه یاد قیام�ت و بازگش�ت ب�ه س�وی پر�وردگار باش�ی )نامه

به مالک اشتر( از کارگزاران خود را - که در اموال مردم • حضرت یک�ی خیان�ت کرده بود -ب�ه س�ختِی حس�اب اله�ی آگاه�ی م�ی دهد و خطاب ب�ه او م�ی فرمای�د: ب�ه م�ن خ�بر داده ان�د ت�و کشت خود برای رسیده بدان پای�ت آنچ�ه و برداشت�ه را زمی�ن نگاهداشت�ه ای و آنچ�ه در دس�تت بوده خورده ای. حساب خود را ب�ه م�ن باز پ�س بده و بدان ک�ه حساب خدا بزرگ

(27تر از حساب مردمان است )نامه

توجه به مشارکت و نقدپذیری در مدیریتتوجه ب�ه مشارک�ت عموم�ی و نگرش نقد پذیری و قبول حق نقد برای دیگران چ�ه از طرف مردم و چ�ه افراد فرا دس�ت مدیر

یکی از موارد الزم برای مدیریت در سطح خرد و کالن است.و • ب�ا س�رکشان گوین�د، س�خن مگویید ب�ا م�ن چنان ک�ه پ�س

چونان ک�ه ب�ا تیزخویان کنن�د، از م�ن کناره مجویید. ب�ه ظاهر آرای�ی ب�ا م�ن رفتار ننمایی�د و شنیدن ح�ق را بر م�ن سنگین که آ�ن کس�ی انگاری�د؛ چ�ه، بزرگ نخواه�م مرا و مپندارید. شنیدنِ� ح�ق بر او گران افت�د و نمودن عدالت بر وی دشوار با اس�ت. او دشوار بر کردن و عدال�ت ب�ه ح�ق بُوَد، عم�ل توج�ه ب�ه ای�ن، از گفت�ن س�خن ح�ق و ی�ا مشورت عدال�ت آمیز،

(216خودداری مکنید. )خطبه

مال�ک اشت�ر ک�ه حام�ل ای�ن فرمان بود، در مس�یر س�فر ب�ه مصر و قبل از رسیدن به محل مأموریت خود به شهادت رسید. این عهدنام�ه ب�ه دس�ت افرادی افتاد ک�ه در نهای�ت آ�ن را ب�ه معاویه این س�وزاندن پیشنهاد وی اطرافیان از ای عده رس�اندند. به نس�بت ک�ه عنادی هم�ه ب�ا معاوی�ه ام�ا دادن�د، را عهدنام�ه حضرت داش�ت، ب�ا ای�ن پیشنهاد موافق�ت نکرد و گف�ت: آی�ا به م�ن پیشنهاد م�ی کنی�د ک�ه چنی�ن علم�ی را بس�وزانم؟! به خدا ابی )اب�ن ام. ندیده محکم�ی و کامل�ی ای�ن ب�ه علم�ی قس�م

البالغ�ه، ج نه�ج التراث 7273، ص6الحدی�د، شرح احیاء دار ،م.(1965ق. 1355العربی، لبنان،

: پی نوشت

منابع :

■ Wikipedia …■ http://www.hawzah.net/fa/Article/View/45495/%D9%86%DA%AF

%D8%B1%D8%B4-%D8%A8%D9%87-%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D9%84%DB%8C)%D8%B9()1(