Top Banner
ความนำจากผู้เขียน หนงสอ สบสานสรางสรรควรรณศลป เลมน เปนผลงานรวม บทความวชาการ อนดบ ๔ ของผูเขยน ประกอบดวยบทความจำนวน ๗ บท ซงเขยนขนในชวง พ.ศ. ๒๕๔๙ - ๒๕๕๒ ผูเขยนนำมาปรบปรุง แกไข หรอ เพมเตมเพอใหสมบูรณยงขน บทความทนำมารวมเลมครงน สวนหนงเปน บทความทนำเสนอในทประชุมทางวชาการ สวนหนงเปนบทบรรยายแกครู วรรณคดและนสตนกศกษา อกสวนหนงเปนบทความวชาการทเขยนขนเพอ พมพในหนงสอทจดทำขนในวาระพเศษของราชบณฑตยสถานและสำนกงาน คณะกรรมการว ฒนธรรมแห งชาต งท ให อมูลไว ในบ นท กวาระการพ มพ แล การพจารณาบทความเพอนำมารวมเลมครงน ผูเขยนมุงปรารถนา ใหผูอานมองเหนการสบทอดสายธารแหงวรรณคดทตอเนองไมมวนสนสุด เมอกวสรางสรรควรรณคดขนแลว วรรณคดมใชเปนเพยงมรดกของชาต แต บางเรองกลายเปนสมบตของโลก เปนทพยแหงสุนทรยทสบสานสรางศลป ขามยุคขามสมย ขามวฒนธรรม เกดเปนวรรณคดชนใหม สำนวนใหม ภาษา ใหม ดงจะเหนไดจากบทความเรอง “วรรณคดสมยรตนโกสนทรตอนตนทได รบอทธพลจากวรรณคดตางประเทศ” ซงเปนการศกษาวรรณคดในแนวทาง ของวรรณคดเปรยบเทยบ (comparative literature) เพอสบคนบอเกด
44

ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

Feb 08, 2020

Download

Documents

dariahiddleston
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ความนำจากผเขยน

หนงสอสบสานสรางสรรควรรณศลป เลมน เปนผลงานรวม

บทความวชาการ อนดบ ๔ ของผเขยน ประกอบดวยบทความจำนวน ๗ บท

ซงเขยนขนในชวง พ.ศ. ๒๕๔๙ - ๒๕๕๒ ผเขยนนำมาปรบปรง แกไข หรอ

เพมเตมเพอใหสมบรณยงขน บทความทนำมารวมเลมครงน สวนหนงเปน

บทความทนำเสนอในทประชมทางวชาการ สวนหนงเปนบทบรรยายแกคร

วรรณคดและนสตนกศกษา อกสวนหนงเปนบทความวชาการทเขยนขนเพอ

พมพในหนงสอทจดทำขนในวาระพเศษของราชบณฑตยสถานและสำนกงาน

คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ดงทใหขอมลไวในบนทกวาระการพมพแลว

การพจารณาบทความเพอนำมารวมเลมครงน ผเขยนมงปรารถนา

ใหผอานมองเหนการสบทอดสายธารแหงวรรณคดทตอเนองไมมวนสนสด

เมอกวสรางสรรควรรณคดขนแลว วรรณคดมใชเปนเพยงมรดกของชาต แต

บางเรองกลายเปนสมบตของโลก เปนทพยแหงสนทรยทสบสานสรางศลป

ขามยคขามสมย ขามวฒนธรรม เกดเปนวรรณคดชนใหม สำนวนใหม ภาษา

ใหม ดงจะเหนไดจากบทความเรอง “วรรณคดสมยรตนโกสนทรตอนตนทได

รบอทธพลจากวรรณคดตางประเทศ” ซงเปนการศกษาวรรณคดในแนวทาง

ของวรรณคดเปรยบเทยบ (comparative literature) เพอสบคนบอเกด

Page 2: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

� ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

ทมาและอทธพลของวรรณคด บทความชนนจงศกษาวรรณคดแบบฉบบ

หลายเรอง เชน รามเกยรต กฤษณาสอนนองคำฉนท สามกก พระอภยมณ

ฯลฯ ทำใหเหนการปรบ การเปล ยน การปรง เน อหา แนวคด และรส

วรรณคดจากตางชาตตางวฒนธรรมเหลานใหสอดคลองกบรสนยมคนไทย

และคานยมในสงคมไทย

วรรณคดแบบฉบบแทบทกเรองสามารถศกษาวเคราะหรายละเอยด

ของตวบทซำแลวซำอก ราวกบเปนเหมองแรทขดพบแรธาตอนมคาไดไมรจก

หมด บทความเรองนทานคำกลอนเรองพระอภยมณ และบทความเรองเสภา

เรองขนชางขนแผน เปนขอเขยนทศกษาวเคราะหวรรณคดเรองพระอภยมณ

และเรองขนชางขนแผน เฉพาะตอนทกระทรวงศกษาธการคดเลอกเปนบทเรยน

สำหรบนกเรยนชนประถมศกษาและมธยมศกษา เพอชวยขยายความรในดาน

ขอมลวรรณคดและเสนอแนวทางในการวเคราะหตความเน อหา ซ งคร

วรรณคดอาจจะนำไปปรบใชและตอยอด เพ อใหผ สอนและผ เร ยนม

ปฏสมพนธกนในชนเรยนวรรณคดมากยงขน อยางไรกตาม ผทไมใชคร

วรรณคดสามารถอานบทความนเพอประจกษในคณคาซงมอยมากมายของ

วรรณคดมรดก ๒ เรองน ทงคณคาทางสงคม วฒนธรรม และวรรณศลป

นกเขยนรนใหมอาจตความวรรณคดโบราณแลวสรางสรรคเปนงาน

ชนใหมทสอดคลองกบสงคมสมยใหม ดงปรากฏในบทความเรอง “ปญญา

จากเตา” ผเขยนวเคราะหวรรณกรรมเยาวชนเรองกระตายกบเตา ภาค ๒ เรา

ไมวงแขงกนแลว ใหเหนวา ฮ. นกฮก แตงนทานสมยใหมเรองนขนจากการ

ตความนทานอสปเรองกระตายกบเตาเสยใหม โดยนกประพนธมความเหนวา

ในสงคมปจจบน การมงเอาชนะกนไมเกดประโยชนอนใด โลกและสงคม

ตองการความสมครสมานสามคค ความเปนมตร ความรวมมอกน เพอไปให

ถงจดหมายปลายทางรวมกน นนคอทำใหชมชน สงคม และโลกมสนต ม

ความสงบสข ลกษณะของการนำวรรณคดเกามาสรางขนใหม โดยใชรปแบบ

Page 3: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

�ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

ใหม หรอโดยการตความใหมเชนน เรยกกนวาเปนการสบสรรค๑ (creative

perpetuation) เพราะมลกษณะของการสบทอดของเดมและการสรางสรรค

ใหมไปพรอมกน อนแสดงถงความเปนพลวตของวรรณคด และความเปน

อมตะของวรรณคดทไมมวนตายไปจากความทรงจำ หากแปรรป แปลงรป

หรอสรางสรรคใหมไดเสมอ

การศกษาวรรณกรรมสมยใหมในแนวทางของการวเคราะหและ

เปรยบเทยบกสามารถทำใหผอานเกดความกระจางในกลวธการสรางสรรค

เขาใจทศนะหรอมมมองความคดของผประพนธ ดงบทความเรองเรองราวของ

คนจนในนวนยายไทย นำเสนอภาพลกษณของชาวจนทปรากฏในนวนยาย

รวมสมยหลายเรองทแตงขนในหลายชวงเวลา การศกษาวรรณคดในมตทาง

สงคมและวฒนธรรมเปนแนวทางหน งท ทำใหเรามองเหนความเปนอ น

(otherness) และความเปนเรา (us-ness) ไดชดเจนขน แมจะเปนการศกษา

ผานมมมองของนกประพนธ มนษยในฐานะเปนสตวสงคม ยอมดำเนนชวต

ภายในกรอบของสงคมและวฒนธรรม บางสวนอาจเปนการจดระเบยบสงคม

ใหชวตดำเนนไปไดด บางสวนอาจเปนการจำกดสทธหรอลดรอนเสรภาพของ

บคคล แตนวนยายหลายเรองเสนอใหผอานเหนวาเมอมการปะทะกนของ

วฒนธรรมเกา-ใหม หรอการปะทะกนของสองวฒนธรรม ผคนจะตองปรบตว

ผอนปรน หรอประนประนอมเพอรกษาคณคาแหงวฒนธรรมดงเดมของตน

ไปพรอมกบปรบตวปรบใจยอมรบวฒนธรรมใหม

บทความเรอง “นำ” ในวรรณกรรมรวมสมย เปนการศกษาเรอง

จนตภาพและกลวธการสรางจนตภาพ โดยเลอกศกษาการกลาวถง “นำ” ใน

นวนยาย เร องส นและกวนพนธหลายเร อง “นำ” อาจเปนฉากทองเร อง

๑ คำศพทบญญตจากภาษาองกฤษ โดย ผชวยศาสตราจารย นพพร ประชากล

Page 4: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

10 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

(setting) ซงเปนองคประกอบหนงของเรองเลา (narrative) และยงไปกวา

นน “นำ” อาจเปนสญลกษณหรอความเปรยบ อนเปนสวนหนงของการสราง

จนตภาพ (imagery) ในวรรณคดโบราณ กวใช “นำ” แสดงความหมายและ

บทบาทอยางหลากหลาย ดงปรากฏในลลตพระลอ พระอภยมณ โองการแชง

นำ เปนตน ดงนน การศกษาเรอง “นำ” ในนวนยายและเรองสนของไทย

จงทำใหมองเหนการสบสานกลศลปจากอดตสปจจบน

นกเขยนรวมสมยบางคนอาจมจนตนาการยอนอดตไปสยคสมย

อนหางไกลจากปจจบน จงถายทอดจนตนาการสรางสรรคนนเปนนวนยาย

ประเภทจนตนมต (fantasy) ทชวนอาน ดงเชน เรองศวา-ราตร ของ พนม-

เทยน ซงเปนนวนยายขนาดยาวถง ๖ เลม แมโดยทวไปนวนยายจะเปนงาน

เขยนทมงสรางความเพลดเพลนแกผอาน แตหากวาผเขยนตงใจสอ “สาร”

ทางความคดแกผอานไปพรอมกนดวย นวนยายเรองนนกมคณคาในฐานะ

งานศลปะทสรางพลงอารมณและพลงปญญาไปพรอมกน ในบทความเรอง

ศวา-ราตร สงครามกชาตเพอรวมชาต ผเขยนวเคราะหตความและประเมน

คณคาตามหลกวรรณคดวจารณ ซงนาจะบงชใหเหนวาศวา-ราตร นวนยายท

มอายกวา ๕๐ ป (และหากพจารณาจากเวลาในตวเรองกนบวายาวนานนบ

พนป) ยงสอ “สาร” ทคนรวมสมยเขาใจและยอมรบไดโดยดษณภาพ นนคอ

สงครามไมเคยสรางผลดแกสงใด รงแตจะนำมาซงหายนะและความพนาศแก

บานเมอง ชวต และจตใจ นวนยายเรองนยงแสดงใหเหนวาคณธรรมเปน

เครองแสดงคณคาของความเปนมนษย นนคอ การรกษาสจวาจา การหยง

ทระนงในศกดศร การปฏบตตนตามหนาท การรกแผนดนถนเกดยงกวาชวต

ของตน ความกตญญ ฯลฯ คณธรรมเหลานเปนสงหลอหลอมกลอมเกลาให

มนษยดำรงความเปนสตวประเสรฐมาชานาน การนำนวนยายเกาซ งเปน

ผลงานของศลปนแหงชาตสาขาวรรณศลปมาอานใหมอกครง ทำใหเราเหน

คณคาของวรรณคดในการปลกสรางจตสำนกและคณธรรมแกคนในสงคม

Page 5: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

11ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

ผเขยนขอขอบคณ คณพนจ หตะจนดา บรรณาธการเลม ทชวย

ตรวจทานขอความอางองและเพมเตมขอมลอนเปนประโยชนแกผอาน ขอ

ขอบคณสำนกพมพสถาพรบคสทสงเสรมการผลตหนงสอวชาการทไมอาจ

สรางผลกำไรเปน “มลคา” ในเรววน แตต งความหวงวาหนงสอเลมน ม

“คณคา” ทจะสรางสงคมอดมปญญาในวนขางหนา ผเขยนกหวงเชนกนวา

หนงสอสบสานสรางสรรควรรณศลปจะถายทอดใหผอานเหนการสบทอด

สนทรยะและกลศลปแหงวรรณคดจากอดตสปจจบน อนจะสบตอไปใน

อนาคต

ศาสตราจารย ดร. รนฤทย สจจพนธ

วนท ๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๓

Page 6: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

12 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 7: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

คำนำสำนกพมพ

ความนำจากผเขยน

เสภาเรองขนชางขนแผน

นทานคำกลอนเรองพระอภยมณ

วรรณคดไทยสมยรตนโกสนทรตอนตน

ทไดรบอทธพลจากวรรณคดตางประเทศ

ปญญาจากเตา

ศวา-ราตร สงครามกชาตเพอรวมชาต

เรองราวของคนจนในนวนยายไทย

“นำ” ในวรรณกรรมรวมสมย

บนทกวาระการพมพ

ประวตผแตง

สารบญ

๑๕

๖๕

๙๗

๑๓๘

๑๕๙

๑๘๕

๒๒๕

๒๕๓

๒๕๕

13ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 8: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

14 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 9: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

บทคดยอ เสภาเรองขนชางขนแผนเปนวรรณคดทมเคาจากเรองจรงในสมย

อยธยา ไดพฒนาจากนทานประกอบกลอนเปนตอนๆ มาเปนนทานคำกลอนท

ใชขบรอง และพฒนาจากวรรณกรรมชาวบานมาเปนวรรณคดราชสำนก

ตงแตสมยรชกาลท ๒ แหงกรงรตนโกสนทร พมพครงแรกในสมยรชกาลท ๕

โดยโรงพมพหมอสมท๑ ใน พ.ศ. ๒๔๖๐ สมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชา

นภาพทรงชำระวรรณคดเรองน มการตด เตม และแตงใหมบางสวน และจด

พมพรวม ๔๓ ตอน เรยกวาเปนเสภาเรองขนชางขนแผน ฉบบหอพระสมด

วชรญาณ ซงเปนฉบบแบบแผนมาจนทกวนน สมาคมวรรณคดทตงขนใน

พ.ศ. ๒๔๗๔ ยกยองวา ม ๘ ตอนทแตงดเปนเลศ

เสภาเรองขนชางขนแผน

๑ Mr. Samuel John Smith ตงโรงพมพนขนทตำบลบางคอแหลม มกพมพหนงสอประเภทประโลมโลก

ขนาดเทาสมดไทย มทงปกแขงและปกออน โดยเฉพาะปกออนขายเลมละสลง ดงมกลอนกลาวตดปากวา

เลมสลงพงรทานผซอ นอกจากน หมอสมทกยงเปนผสงแทนพมพเขามาขายอกดวย จงทำใหตอมาเกด

โรงพมพขนมากมาย...บ.ก.เลม

Page 10: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

กระทรวงศกษาธการคดเลอกเสภาเรองขนชางขนแผน ตอนกำเนด

พลายงามและตอนขนชางถวายฎกา มาเปนแบบเรยนของนกเรยนชนมธยม-

ตนและมธยมปลาย บทความนมจดมงหมายทจะวเคราะหคณคาของเรอง

ขนชางขนแผน ๒ ตอนน

ตอนกำเนดพลายงาม แสดงการปะทะกนของอารมณรกและอารมณ

เกลยดชงอยางนาตนเตน ตวละครมบคลกโดดเดนชดเจน แสดงภมปญญา

ทางวฒนธรรมอยางนาสนใจ มความไพเราะงดงามทางวรรณศลปสมกบเปน

ฝมอการแตงของสนทรภ

ตอนขนชางถวายฎกา ซงไมทราบวาใครเปนผแตง ไดรบยกยองวา

เปนตอนทแตงดทสดตอนหนง

ตอนนแสดงเหตการณกอนถงจดสดยอดของเรอง คอประหารนาง

วนทอง แกนสำคญของเรอง คอการแสดงอำนาจของเพศชาย และการแสดง

ชะตากรรมของนางวนทอง อนเกดจากคำพดทแสดงความจรงใจของเธอ ตอน

นแสดงภมปญญาและคณคาทางวรรณศลปเชนเดยวกบตอนอนๆ

วรรณคดเรองขนชางขนแผนจงโดดเดนสมกบเปนเพชรนำเอกแหง

วรรณคดไทย

คำสำคญ เสภาเรองขนชางขนแผน, ตอนกำเนดพลายงาม, ตอนขนชางถวาย

ฎกา

16 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 11: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ทมาของเสภาเรองขนชางขนแผน สมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชานภาพทรงอธบายไวใน “วาดวยเรอง

ขนชางขนแผน” ซงเปนสวนหนงของ “คำนำ” สำหรบหนงสอเรองขนชาง

ขนแผน ฉบบหอพระสมดวชรญาณ พมพ พ.ศ. ๒๔๖๐ ไววา

“เร องขนชางขนแผนเปนเร องจรง เกดในครงกรงเกา เนอความ

ปรากฏจดไวในหนงสอคำใหการชาวกรงเกา นบเปนเร องในพระราช

พงศาวดาร มอยดงน...” [เสภาเรองขนชางขนแผน, ๒๕๑๓: (๓)]

ขอความขางตนมประเดนอภปราย ๒ เรอง คอ

-เรองขนชางขนแผนมทมาจากเรองจรงทเกดขนสมยกรงศรอยธยา

-เนอความเรองขนชางขนแผน (บางตอน) ปรากฏจดไวในคำใหการ

ชาวกรงเกา

ประเดนแรก เชอไดวาเรองขนชางขนแผนมเคาเรองจรง โดยเฉพาะ

เรองรกสามเสาระหวางหนงหญงสองชาย ชาวสพรรณบร ซงจบลงดวยผหญง

ถกประหารชวตตอสาธารณะ นาจะเปนเรองทโจษขานกนยาวนานจนกลาย

เปนนทาน เมอพฒนาจากการเลาเรองสกนฟงมาเปนการเลาเรองแบบมหรสพ

คอเลาเปนคำกลอนขบลำเปนทวงทำนอง ตอมามดนตรประกอบ ซงเรยกวา

“เสภา” เรองขนชางขนแผนกคลคลายจากเรองจรงไปสวรรณกรรมบนเทงคด

ทเสรมแตงเรองราวใหพสดารขนดวยจนตนาการและฝปากของกวและนกขบ-

เสภาหลายคน หลายยคสมย รวมทงในสมยรตนโกสนทร กวไดดดแปลง

เหตการณประวตศาสตรอยธยาตอนอนๆ เตมเขาไปในเนอเรองอกดวย ทำให

เรองขนชางขนแผนเปนวรรณกรรมบนเทงทคนฟงตดอกตดใจ เชอถอคลอย

ตามวาเปนเร องจรงท งหมด เหตการณประวตศาสตรท นกขบเสภาสมย

รตนโกสนทรนำมาใชสรางโครงเรองยอยททำใหเกดสสนในเรอง เชน ตอนชง

ราชธดา ในพระราชพงศาวดารอยธยา บนทกวายกพระราชธดาใหพระเจาลาน-

ชาง แตเจาเมองพษณโลกชงตวไประหวางทาง ในเสภากลายเปนพระเจาลาน-

17ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 12: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ชางยกราชธดาใหกษตรยอยธยา แลวพระเจาเชยงใหมชงตวไป เปนเหตการณ

ในราว พ.ศ. ๒๑๐๗

อกตอนหนง คอตอนขนแผน พลายงามชวยพระทายนำหนออกจาก

คกทเชยงใหม นำมาจากเหตการณในประวตศาสตร เมอพระยาเดโชถกจำคก

ทองวะ พ.ศ. ๒๒๐๕ (พงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบหมอบลดเล, ๒๕๔๕:

๖๘-๗๒ และ ๒๘๙-๒๙๐)

สรปวา เรองราวในขนชางขนแผนมพฒนาการตอเนองยาวนานกวา

๔๐๐ ป โดยปรบเปลยนจากเรองจรงเปนนทาน จากนทานเปนเสภา จาก

วรรณกรรมมขปาฐะเปนวรรณกรรมลายลกษณ และจากวรรณกรรมชาวบาน

เปนวรรณกรรมราชสำนก

ประเดนทสอง เนอความเรองขนชางขนแผนมจดไวในคำใหการชาว

กรงเกา

เนอความยอๆ มวา พระมหากษตรยอยธยาทรงพระนามพระพน-

วษา โปรดเกลาฯ ใหขนแผนพนโทษไปตเมองเชยงใหม ขนแผนตเมอง

เชยงใหมสำเรจ นำนางสรอยทองพระธดาพระเจาลานชางกบพระมเหสและ

พระธดาของพระเจาเชยงใหมมาถวายพระพนวษา พระพนวษาต งนาง

สรอยทองเปนพระมเหสฝายซาย ตงนางแวนฟาทองเปนนางสนมเอก สวน

มเหสของพระเจาเชยงใหมโปรดฯ ใหสงกลบคนไป ตอมาภายหลงขนแผน

ถวายดาบฟาฟนใหพระพนวษา

เนอความจากคำใหการชาวกรงเกา ทำใหสมเดจฯ กรมพระยาดำรง

ราชานภาพทรงสนนษฐานวา ขนแผนมตวตนจรง และเปนทหารเอกในสมเดจ

พระพนวษา กษตรยอยธยา ซงคอสมเดจพระรามาธบดท ๒๒ เรองขนชาง

ขนแผนจงนาจะเกดระหวาง พ.ศ. ๒๐๓๔ กบ พ.ศ. ๒๐๗๒ และกวาจะเปน

๒ พระเชษฐาธราช... บ.ก.เลม

1� ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 13: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

เสภากใชเวลาอกนบรอยป [เสภาเรองขนชางขนแผน, ๒๕๑๓: (๑๑)] เมอครง

สมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชานภาพทรงอางถงคำใหการชาวกรงเกา ในคำนำ

พระนพนธ หนงสอนเพงคนพบ ตอมามการคนควาวจย และพบวาคำใหการ

ชาวกรงเกาเปนการรวบรวมขอมลทจดบนทกจากคำใหการของเชลยศกจาก

สยามทถกตอนไปองวะ หลงเสยกรงฯ พ.ศ. ๒๓๑๐

ดงนน การอางถงเหตการณเกยวกบขนแผนและพระพนวษาทเกด

กอน ๒๐๐ ป จงนาสงสยวาเปนเรองจรงหรอไม

ครส เบเคอร และ ผาสก พงษไพจตร มความเหนวา เชลยศกอาจ

เลาเรองจากเสภาซงจดจำไดขนใจ ดงสรปไววา “นาจะเปนวาเชลยศกเลาเรอง

ในเสภาแลวถกจดบนทกไวในคำใหการ...ทงน เพราะวาเรองราวในเสภานน

ชางดเหมอนเหตการณจรง จนเปน ‘เรองจรง’ สำหรบผคน หรออาจเปน

เพราะวาผทบนทกคำใหการ...ทองวะ เขาใจผด” (ครส เบเคอร และ ผาสก

พงษไพจตร, ๒๕๕๑: ๑๔๔)

ขอสนนษฐานใหมน อาจจะไมไดคดคานวาเร องรกสามเสาของ

ขนชางขนแผนและนางพมพลาไลยเปนเรองจรงในสมยอยธยา เพยงแตวา

หลกฐานจากคำใหการชาวกรงเกาไมใชหลกฐานทมนำหนกสนบสนน เพราะ

บนทกขนในภายหลง ซงอาจเปนวาเชลยศกไทยฟงเสภาเรองขนชางขนแผน

จนจำไดขนใจ และคลอยตามวาเปนเรองจรงทกอยาง

การชำระเสภาเรองขนชางขนแผน ดงไดกลาวแลววาเรองขนชางขนแผนเปนวรรณคดทนยมสบเนอง

ยาวนานเกอบ ๔๐๐ ป ตลอดระยะเวลาเหลาน เร องขนชางขนแผน

มพฒนาการทงรปแบบการนำเสนอและเนอเรอง สมเดจฯ กรมพระยาดำรง

ราชานภาพทรงสนนษฐานวา การพฒนาเรองขนชางขนแผนจากนทานเปน

เสภาในตอนแรกๆ คงมแตบทกลอนตอนสำคญๆ เชน บทสงวาส บทพอ บท

1�ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 14: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ชมโฉม บทชมดง เพอแทรกเวลาเลานทาน โดยอาจเปนกลอนสดแตงในขณะ

เลานทาน ตอมาเมอคนนยมมาก จงคดอานแตงนทานเปนคำกลอนทงเรอง

เนองจากเรองขนชางขนแผนเปนเรองยาว สดวสยจะขบเสภาจนจบเรองในวน

เดยว จงแตงเปนตอนๆ ใครชอบใจจะขบตอนไหนกแตงตอนนน เรองราวจง

ไมปะตดปะตอกน เหตการณสลบกน และชอตวละครไมตรงกน มการแตง

บทเสภาตอนตางๆ ขนใหมในสมยรชกาลท ๒ โดยเฉพาะอยางยง พระราช

นพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและกวอนๆ ในราชสำนก

ทำใหเสภาเรองขนชางขนแผนปรบเปลยนจากวรรณคดชาวบานเปนวรรณคด

ราชสำนก และในรชกาลนไดมการเพมปพาทยเขาไปในการเลนเสภาดวย บท

เสภาสำนวนหลวงเปนเหตใหเกดความนยมบทเสภาทแตงใหม ทำใหในรชกาล

นมผขวนขวายแตงบทเสภาตอนอนๆ ทยงไมไดแตงในสมยรชกาลท ๒ ตอมา

ในรชกาลท ๓ บทเสภาสำนวนหลวงนบวาบรบรณ เพราะมการแตงขนแทน

บทเดมเกอบตลอดเรองขนชางขนแผน ทำใหมการรวมบทเสภาเปนเรองใน

สมยรชกาลท ๓ น

ในสมยรชกาลท ๔ มกวทคดแตงบทเสภาเพมเตม เชน ตอนจระเข

เถรขวาด ตอนพลายเพชรพลายบว และแตงบทประชนสำนวนของเดมอก

หลายตอน เชน สำนวนครแจง ในสมยรชกาลท ๕ มการพมพบทเสภาขนชาง

ขนแผนเปนครงแรก พ.ศ. ๒๔๑๕ โดยโรงพมพหมอสมท เมอหาซอบทเสภา

สำนวนหลวงไดงายแลว จงไมคอยมผแตงบทเสภาขนใหมอก บทเสภาทพมพ

ขนน มเนอความตงแตตนจนถงตอนพลายเพชรพลายบว ใน พ.ศ. ๒๔๖๐

สมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชานภาพ และกรมหมนกวพจนสปรชา๓ กรรมการ

๓ พระราชวรวงศเธอ พระองคเจากลยาณประวต กรมหมนกวพจนสปรชา พระราชโอรสในสมเดจกรม

พระราชวงบวรวไชยชาญ พระองคเจายอดยงยศ และเจาจอมมารดาเล ยมใหญ ตนราชสกลกลยาณะ

วงศ...บ.ก.เลม

20 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 15: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

หอพระสมดวชรญาณรวมกนชำระเสภาเรองขนชางขนแผน เพราะทรงเหนวา

ฉบบทพมพจำหนายในขณะนน “เรยกวาหนงสอเสภาเปนจลาจล” เพราะม

ผแกไขตดเตมถอยคำโดยไมร ทำใหเนอความคลาดเคลอน และเวลาพมพ

การตรวจสะเพรา จงทำใหอกขรวบตอกชนหนง

ในการชำระวรรณคดเรองน กรรมการหอพระสมดวชรญาณไดชำระ

สอบทานตนฉบบบทเสภาของเกา ฉบบหลวง สมยรชกาลท ๒ และท ๓ และ

สำนวนแตงประชนของกวเชลยศกด ตางๆ โดยเลอกสรรสำนวนทดเลศ

ถกตองมาประสมประสานกน และแตงเชอมตอใหราบรนเปนเนอเดยว ทงน

เพราะ “มความประสงคจะรกษาหนงสอกลอนเปนอยางดในภาษาไทยไวให

ถาวร เปนขอสำคญยงกวาจะพยายามรกษาเรองขนชางขนแผน”

ดงนน แมจะพยายามรกษาถอยคำของกวตามตนฉบบเดม แตก

จำเปนตองปรบปรงแกไขดวยสาเหตตางๆ คอ

๑. บทหยาบคาย เสภาสำนวนเดมบางแหงหยาบคายจนหามผหญง

อาน ในการชำระครงแรกนจงตดตอนทหยาบคายออก แตไมไดตดทงหมด

เพราะสมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชานภาพกทรงเหนวา “กลอนเสภาดอยท

สำนวนเลนอยางปากตลาด บางทกพดสปดนหรอดาทอกน ถาถอวาเปนหยาบ

คาย ตดออกเสยหมด กเสยสำนวนเสภา จงคงไวเพยงเทาท จะไมถงนา

รงเกยจ”

๒. บทตลก ความขบขนมอยในเนอเรองขนชางขนแผนสมบรณอย

แลว แตเสภาสำนวนเดมมผแตงแทรกบทจำอวดไวหลายแหง เมอมาอานเปน

หนงสอไมขบขน กลบทำใหเสย

๓. ความแตงเชอมตรงหวตอ เมอรวมเสภาตอนตางๆ เปนเรอง มผ

แตงเชอมตอนตางๆ เขาดวยกน แตบางแหงเชอมไมด ความไมเขากนบาง ซำ

กนบาง ขาดเกนบกพรองไปบาง จงมการแกไขตรงหวตอเหลานใหความเชอม

กนสนทดขน

21ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 16: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

๔. ถอยคำและกลอนวปลาส กไดแกไขโดยสอบทานจากฉบบเกา

หากหาฉบบเกาสอบทานไมได ไดแกไขเฉพาะทเหนวาผดแนๆ

ดงนน การชำระเสภาขนชางขนแผน โดยหอพระสมดวชรญาณ ใช

วธเทยบเคยงตนฉบบตวเขยนหลายสำนวน มตดออก แตงเพม และพมพบท

เสภาทไมเคยพมพมากอนรวมไปดวย ไดแก ตอนตเมองเชยงใหมกบตอน

จระเขเถรขวาด รวมทงสน ๔๓ ตอน

อนง วรรณกรรมบนเทงคดทเปนยอดนยม มกมการแตงเนอเรอง

ตอใหพสดารยดยาว เพอสนองความตองการของคนด คนฟง คนอาน เรองท

ขยายตอออกไปมกเปนเรองราวของคนรนลก รนหลาน เรองขนชางขนแผน

กเชนกน จากทมการเพมเรองของพระไวย กมเพมเรองของพลายชมพล และ

ตอมากมผ แตงเร องพลายเพชรพลายบว ตนฉบบท ไมไดชำระในสมยท

สมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชานภาพ และจดพมพในชอวา เสภาเรองขนชาง

ขนแผน ฉบบหอพระสมดวชรญาณ หรอเรยกกนในปจจบนวา “ฉบบ

หอสมดแหงชาต” จงมอกเปนจำนวนมาก ในปจจบน หอสมดแหงชาต กรม

ศลปากร ไดตรวจสอบชำระตนฉบบเหลานน จบความตงแตตอน ๔๓ จระเข

เถรขวาด ตอเตมตงแตเณรจวแปลงเปนนกถดทอไปคาบศรษะเถรขวาด

บนหน จนถงตอนท ๗๕ อปฮาดกบสมภารลาวจบพลายเพชรได รวมเปน

๓๓ ตอน แตยงไมจบความ แลวจดพมพ เรยกวาขนชางขนแผน ภาคปลาย

กรมศลปากรเคยนำไปเลนละครเสภา เชน ตอนพลายเพชรพลายบวออกศก

เปนทนยมชนชอบอยมาก (มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๒๖: ๑๓๓)

อยางไรกตาม สำนวนกลอนในตอนแตงตอเหลาน นาจะเปนสำนวนราษฎร

ไมใชสำนวนหลวง และไมมคณคามากนก สมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชา

นภาพจงทรงไมสนพระทย ดงททรงกลาวไววา “ตอนตอจากนนไป คอตอน

พลายยงไปเมองจนกด ตอนพลายเพชรพลายบวกด เหนไมมสาระในทาง

วรรณคด จงไมพมพ” [กรมศลปากร, ๒๕๑๓: (๓๗)]

22 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 17: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ผแตงเสภาเรองขนชางขนแผน ผแตงเสภาเรองขนชางขนแผนมจำนวนมาก เพราะเปนเรองทแพร

หลายเปนระยะเวลายาวนาน เพยงชอของนกขบเสภาทสนทรภอางถงในตอน

โกนจกพลายงาม และบทไหวครเสภา ครปพาทยในสมยรชกาลท ๕ กมชอคร

เสภาถง ๑๔ คน แตบทเสภาเปนบททแตงใหคนขบพอจำได เปนของปกปด

ไมแพรหลายเพราะกลวคนนำไปขบหากนแขงกบตน ผแตงบทเสภาจงเปนกว

นรนาม มแตลกศษยลกหาทจดจำเนอรองมาได

เมอสมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชานภาพทรงชำระเสภาเรองขนชาง

ขนแผนดวยความระมดระวง และทรงตงพระทยจะทรงรกษาคณคาของความ

เปนวรรณคดแลว ยงทรงตรวจสอบและสนนษฐานเกยวกบผแตงบางตอน

ดวย แตตอนททรงวนจฉยไดแนชดแทบทงหมดเปนพระราชนพนธพระบาท

สมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และผลงานของกวในราชสำนกรตนโกสนทร

ดงน

ตอนท ๔ พลายแกวเปนชนางพม พระราชนพนธพระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลย

ตอนท ๕ ขนชางขอนางพม ในอธบายบทเสภาเลม ๑ ทรงระบวา

เปนพระราชนพนธพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว แตในอธบายบท

เสภาเลม ๒ ทรงสนนษฐานวาเปนพระราชนพนธพระบาทสมเดจพระพทธเลศ

หลานภาลย เชนเดยวกบในมตของสมาคมวรรณคดทตงขนใน พ.ศ. ๒๔๗๔

ตอนท ๗ แตงงานพลายแกวกบนางพม แตงในสมยรชกาลท ๒

ตอนท ๑๓ วนทองหงลาวทอง พระราชนพนธพระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลย

ตอนท ๑๖ กำเนดกมารทองลกนางบวคล ผลงานของครแจง แตง

สมยรชกาลท ๔ ผสมสำนวนเดม ตอนซอมาสหมอก

ตอนท ๑๗ ขนแผนขนเรอนขนชาง เขาหองนางแกวกรยา นาจะเปน

พระราชนพนธพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยบางสวน บางสวนเปน

23ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 18: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

สำนวนเดม

ตอนท ๑๘ ขนแผนพานางวนทองหน พระราชนพนธพระบาท

สมเดจพระพทธเลศหลานภาลย

ตอนท ๑๙ ขนชางตามนางวนทอง ในอธบายบทเสภาเลม ๑ ทรง

ระบวาเปนพระราชนพนธพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว แตในอธบาย

บทเสภาเลม ๒ ทรงสนนษฐานวาเปนพระราชนพนธพระบาทสมเดจพระพทธ

เลศหลานภาลย โดยทรงกลาววาหากตอนท ๔ และตอนท ๑๗ เปนพระราช

นพนธรชกาลท ๒ ตอนท ๕ และ ๑๙ กนาจะเปนพระราชนพนธเหมอนกน

เพราะบางตอนคลายกบเรองสงขศลปชย (แตขนวจตรมาตรา๔เชอวาเปน

พระนพนธกรมหมนเจษฎาบดนทร เชนเดยวกบตอนท ๒๐)

ตอนท ๒๐ ขนชางฟองวาขนแผนเปนกบฏ พระราชนพนธพระบาท

สมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ครงดำรงพระอสรยยศเปนพระเจาลกยาเธอ

กรมหมนเจษฎาบดนทร

ตอนท ๒๑ ขนแผนลแกโทษ (ขนวจตรมาตราสนนษฐานวาสมเดจ

พระเจานองยาเธอ กรมหมนศกดพลเสพ๕ ทรงพระนพนธในสมยรชกาลท ๒)

ตอนท ๒๒ ขนแผนชนะความขนชาง (ขนวจตรมาตราสนนษฐานวา

สมเดจพระเจานองยาเธอ กรมหมนศกดพลเสพ ทรงพระนพนธในสมยรชกาล

ท ๒)

ตอนท ๒๓ ขนแผนตดคก แตงในสมยรชกาลท ๒ (ขนวจตรมาตรา

สนนษฐานวาสมเดจพระเจานองยาเธอ กรมหมนศกดพลเสพ ทรงพระนพนธ)

๔ สงา กาญจนาคพนธ เปนทงนกคด นกเขยน นกคนควา และผสรางภาพยนตร ผกำกบภาพยนตร ผประ-

พนธเพลง โดยเฉพาะเพลงชาตไทย ในป พ.ศ. ๒๔๗๕-๒๔๗๗ เกดเมอวนท ๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๔๐

มรณกรรมเมอวนท ๒ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๒๓ อาย ๘๓ ป บตรขนสารการ (ทองด) และพบ...บ.ก.เลม ๕ สมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพ พระองคเจาอรโณทย กรมหมนศกดพลเสพ วงหนา รชกาลท ๓

พระราชโอรสพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก และเจาจอมมารดานยใหญ ธดาเจาพระยานคร

(พฒน) ทรงมผลงานดานวรรณกรรม อาท เพลงยาวกรมศกดฯ บทละครเรองพระลอนรลกษณ บทละคร

เรองรามเกยรต ตอนนางเบญกายหงนางสวรรณกนยมา เปนตน...บ.ก.เลม

24 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 19: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ตอนท ๒๔ กำเนดพลายงาม ผลงานของสนทรภ แตงสมยรชกาลท ๒

ตอนท ๒๕ พระเจาลานชางถวายนางสรอยทองแดพระพนวษา

สำนวนเกากอนรชกาลท ๒

ตอนท ๒๘ พลายงามไดนางศรมาลา ม ๓ สำนวน คอ สำนวนเกา

สำนวนครแจง และสำนวนทกวชวยกนแตงในสมยรชกาลท ๕

ตอนท ๒๙ ขนแผนแกพระทายนำ ผลงานของครแจง

ตอนท ๓๐ ขนแผน พลายงามจบพระเจาเชยงใหม ผลงานของ

ครแจง

ตอนท ๓๑ ขนแผน พลายงามยกทพกลบ ผลงานของครแจง

ตอนท ๓๒ ถวายนางสรอยทอง นางสรอยฟา สำนวนเกา ครแจง

แตงเพมเตม

ตอนท ๓๓-๔๒ พระไวยถกเสนห จนถงสรอยฟา ศรมาลาลยไฟ

สำนวนเกาครงรชกาลท ๓

ตอนท ๔๓ จระเขเถรขวาด บทแตงแทรกในสมยรชกาลท ๓ ครแจง

เอามาขยายเปนตอน ในสมยรชกาลท ๔

เสภาเรองขนชางขนแผนทชำระแลว ๔๓ ตอนน สมาคมวรรณคด

ซงตงขนใน พ.ศ. ๒๔๗๔ โดยมสมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชานภาพทรงเปน

ประธาน ลงมตยกยองวาม ๘ ตอนทแตงไดดเยยม ไดแก

ตอนท ๔ พลายแกวเปนชกบนางพม

ตอนท ๕ ขนชางขอนางพม

ตอนท ๑๗ ขนแผนขนเรอนขนชาง

ตอนท ๑๘ ขนแผนพานางวนทองหน

ตอนท ๒๔ กำเนดพลายงาม

ตอนท ๓๕ ขนชางถวายฎกา

ตอนท ๓๖ ฆานางวนทอง

ตอนท ๓๘ พระไวยถกเสนห

25ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 20: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

เรองขนชางขนแผนสำนวนอนๆ นอกจากฉบบชำระโดยคณะกรรมการหอพระสมดวชรญาณในสมย

รชกาลท ๕ และตอมาคอเสภาขนชางขนแผน ฉบบหอสมดแหงชาต ซงใชเปน

แบบเรยนและบทอานในฐานะเปนวรรณคดแหงชาตแลว ยงมเรองขนชาง

ขนแผนสำนวนอนๆ แตงดวยรปแบบวรรณกรรมประเภทอนๆ อกหลายฉบบ

ทำใหยนยนไดวา เรองขนชางขนแผนเปนวรรณคดเรองเอกของไทย เปน

วรรณคดยอดนยมทสรางความบนเทงแกคนไทยเปนเวลายาวนานจนถง

ปจจบน หนงสอเกยวกบขนชางขนแผนบางเลมตอไปน อาจชวยทำใหเขาใจ

วรรณคดเรองนไดงายและถองแทขน

๑. บทละครเรองขนชางขนแผน ตอนนางวนทองกบนางลาวทองเกด

หงกน และตอนขนแผนลกนางวนทองจากขนชาง พระบวรราชนพนธของ

สมเดจฯ กรมพระราชวงบวรมหาศกดพลเสพ ในรชกาลท ๓

๒. บทละครพนทางเร องขนชางขนแผนหลายตอน เจาพระยา

มหนทรศกดธำรง๖ ใหหลวงพฒนพงศภกด๗แตงขน (นาจะในสมยรชกาลท ๔)

๖ เพง เพญกล เปนขาหลวงเดมในรชกาลท ๔ เมอพระองคเสดจขนครองราชยแลว โปรดเกลาฯ ใหเปน

เจาหมนสรรพเพธภกด หวหมนมหาดเลก ตอมาในรชกาลท ๕ โปรดเกลาฯ ใหเปนพระยาราชสภาวด สมห

พระสรสวด และป พ.ศ. ๒๔๑๗ โปรดเกลาฯ ใหเปน “เจาพระยา” และธดาของทานคอ เจาจอมมรกต ใน

รชกาลท ๕ เปนเจาจอมมารดาพระองคเจาจธารตนราชกมาร และกรมหมนพไชยมหนทโรดม (พระองคเจา

เพญพฒนพงศ) นอกจากนทานยงเปนผรเร มละครพนทาง และกอตงโรงละครชอ Prince Theater

ซงถอเปนธรกจการละครในสมยนนเปนทานแรก ทานถงแกอสญกรรม เมอวนท ๒ มกราคม (ปมะเมย)

พ.ศ. ๒๔๓๗...บ.ก.เลม ๗ นามเดม ทม สขยางค เกดในสมยรชกาลท ๓ เมอยงเดก บดาไดพาไปฝากตวกบเจาพระยามหนทรศกด

ธำรง (เพง เพญกล) เมอครงเปนพระยาบรษรตนราชพลลภ จนเมอเตบใหญและลาสกขากไดมาเปนทนาย

หนาหอกบเจาพระยามหนทรฯ เมอครงเปนพระยาราชสภาวด จนตอมาไดตดตามไปทพกบเจาพระยามหนทรฯ

ทหนองคายดวย จงไดแตงนราศหนองคายขน ซงตอมาไดเปนหนงสอด ๑ ใน ๑๐๐ เลมทคนไทยควรอาน

ของ สกว. นอกจากนยงไดแตงบทละครพนทางเรองตางๆ เพอใหเจาพระยามหนทรฯ นำมาเลนละครอกดวย

อาท บทละครเรองสามกก ราชาธราช พระอภยมณ ลกษณวงศ วงศเทวราช สรวงศพรหมเมศ หลวง

พฒนพงศภกดมภรรยา ชอเสงยม มบตรดวยกน ๒ คน คอ พระยาสารศาสตรสรลกษณ (สรรเสรญ) และ

พระสาโรชรตนมมานก (สาโรช)...บ.ก.เลม

26 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 21: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

๓. บทละครพดเรองขนชางขนแผน ตอนพระไวยไปตเชยงใหม พระ

นพนธของพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงพชตปรชากร

๔. บทละครดกดำบรรพเรองขนชางขนแผน ตอนวนทองหง พระ

นพนธของสมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ

๕. บทละครเรองขนชางขนแผน ตอนแตงงานพระไวย พระราช

นพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

๖. ขนชางขนแผน ฉบบวดเกาะ รตนโกสนทรศก ๑๖๘ (พ.ศ.

๒๔๓๒)

๗. กาญจนาคพนธ (ขนวจตรมาตรา) และนายตำรา ณ เมองใต

(เปลอง ณ นคร). ๒๕๔๕. เลาเรองขนชางขนแผน. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ:

อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จำกด (มหาชน).

๘. สจตต วงษเทศ. ๒๕๔๕. ขนชางขนแผนแสนสนก. กรงเทพฯ:

มตชน.

๙. คกฤทธ ปราโมช, หมอมราชวงศ. ๒๕๓๙. “ขนชางขนแผน ฉบบ

อานใหม” คกฤทธ ปราโมช. กรงเทพฯ: มลนธคกฤทธ ๘๐.

๑๐. โชตชวง นาดอน และครเสภา นรนาม. ๒๕๔๑. ขนชางขนแผน

ฉบบยอนตำนาน. กรงเทพฯ: พลอยตะวน.

๑๑. ประจกษ ประภาพทยากร. ๒๕๐๘. นามานกรมขนชางขนแผน.

กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. [ตอมาใน พ.ศ. ๒๕๒๗ ผเขยนเปลยนชอเปน

สมญาภธานขนชางขนแผน (ฉบบอดสำเนา) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

บางเขน]

๑๒. รนฤทย สจจพนธ. ๒๕๕๐. เลาเรองขนชางขนแผน. พมพครง

ท ๓. กรงเทพฯ: พมพคำ.

๑๓. ครส เบเคอร และ ผาสก พงษไพจตร, “ชวประวตของเสภา

ขนชางขนแผน (๑) พฒนาการของเรอง (๒) เรองขนชางขนแผนพฒนาขน

27ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 22: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

เมอไร? (๓) ทำไมตองฆาวนทอง? (๔) วนทอง ศรมาลา สรอยฟา” ศลป

วฒนธรรม ปท ๒๙ ฉบบ ๑๐ สงหาคม ๒๕๕๑ หนา ๑๕๔ - ๑๖๑, ฉบบ ๑๑

กนยายน ๒๕๕๑ หนา ๑๔๒-๑๕๑ และ ฉบบ ๑๒ ตลาคม ๒๕๕๑ หนา

๑๓๐-๑๔๕.

วเคราะหเสภาเรองขนชางขนแผนตอนกำเนดพลายงาม เนอเรอง ตอนกำเนดพลายงามอยตอนกลางของเรองขนชางขนแผน

เปนตอนท ๒๔ ใน ๔๓ ตอน เหตการณตอนนนาจะมขนเมอเรองขนชาง

ขนแผนพฒนาจากเรองจรงเปนนทาน ทมผนยมอยางมากแลวจงขยายแวดวง

ของตวละครหลก คอ ขนชาง ขนแผน นางวนทอง ไปสตวละครรนลก คอ

พลายงาม

ขนวจตรมาตราสนนษฐานวา ราว พ.ศ. ๒๓๖๓ มการสรางสวนขวา

ในพระบรมมหาราชวง นาจะมการเรมเลนเสภาหนาพระทนงในตอนน เมอ

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงพระราชนพนธตอนขนแผนลกนาง

วนทอง (ตอนท ๑๗ และ ๑๘) เหลากวทปรกษากแตงตาม คอ พระเจาลกยาเธอ

กรมหมนเจษฎาบดนทร พระนพนธ ตอนขนชางตามนางวนทอง (ตอนท ๑๙

และ ๒๐) พระเจานองยาเธอ กรมหมนศกดพลเสพ พระนพนธ ตอนขนแผน

ลแกโทษและเปนความ (ตอนท ๒๑, ๒๒ และ ๒๓) แลวสนทรภแตงตอน

กำเนดพลายงาม (ตอนท ๒๔) เรองตดตอกนมาเปนลำดบ (กาญจนาคพนธ

และนายตำรา ณ เมองใต, ๒๕๔๕: ๒๙๖)

เนอเรองตอนนกลาวถงพลายงามตงแตเกดจนอายได ๑๓-๑๔ ป

พลายงามเปนลกตดทองนางวนทอง นางวนทองต งทองในปา หลงจาก

ขนแผนลกพานางไปจากเรอนขนชาง เมอทองแก ขนแผนไมอยากใหลกเกด

ในปาจงตดตอขอมอบตวสคดผานพระพจตรซงเปนผใหญทนบถอ เมอชนะ

คด ขนแผนไดกลบเขารบราชการตามเดม ตอมาขนแผนทลขอนางลาวทองให

2� ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 23: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

พนโทษจากในวง พระพนวษากรว ลงโทษจำคกขนแผน ขนชางจงมาฉดนาง

วนทองไปเปนเมยอกครงหนง นางวนทองคลอดลกชาย ใหชอวา พลายงาม

พอพลายงามอายได ๙ ป ขนชางลวงไปฆา แตผพรายของขนแผนปกปองไว

จงไมตาย แลวไปเขาฝนบอกนางวนทอง นางวนทองตามหาลก พบแลวพาไป

ฝากสมภารทวด พอรงเชากสงพลายงามไปหายาทองประศรทกาญจนบร

พลายงามเดนทางตามลำพงแตกไปถงบานยาไดถกตอง นางทองประศร

ทำขวญหลานชายแลวพาพลายงามไปหาขนแผนในคก พลายงามอยากอย

ปรนนบตพอในคก แตขนแผนหามไว และสงใหเลาเรยนวชาความรเพอจะเขา

ถวายตวรบราชการ

เนอความทนำมาใหเรยนมเทาน แตตอนกำเนดพลายงามยงมเรอง

ตอไปอกเลกนอยวา หลงจากนางทองประศรพาพลายงามกลบกาญจนบร ได

เลยงดสงสอนวชาไสยศาสตรอาคมจนพลายงามชำนชำนาญ เมออาย ๑๓ ป

กจดพธโกนจกให จากนนพาพลายงามไปพบขนแผน ขนแผนสอบความร

พลายงาม พอพลบคำกพาพลายงามไปหาจมนศรฯ ขอใหนำเขาถวายตวรบ

ราชการ พลายงามอยบานจมนศรฯ เรยนตำราพระธรรมศาสตรกบตำรบราช

สงครามจนคลองแคลว เรองตอนนจบลงทจมนศรฯ นำพลายงามเขาเฝา

ถวายตวเปนมหาดเลกในพระพนวษา

ปมสำคญของเร อง ตอนกำเนดพลายงาม แสดงการปะทะกน

ระหวางความรกกบความเกลยดไดอยางสะเทอนอารมณ

ความเกลยด ปรากฏในเรองราวระหวางพอเลยงกบลกเลยง ซงเปน

คปะทะขดแยงคหนงในระบบสงคมจรง และถกนำไปถายทอดซำแลวซำอก

ในวรรณคดทกชาตทกภาษา

ขนชางเปนตวชโรงในตอนน ขนชางรกนางวนทองเตมหวใจ และ

ซอสตยตอความรกของตน แมนางวนทองจะไมรกและตกเปนภรรยาของ

ขนแผนไปแลว ขนชางกไมยอทอทจะหาทางใหนางวนทองเปนเมยตนทกวถ

2�ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 24: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ทาง ไมไดดวยเลหกเอาดวยกล ดงนน หลงขนแผนไปทำศกเชยงใหม ขนชาง

กหลอกลวงจนไดแตงงานกบนางวนทอง เมอขนแผนถกลงโทษจำคก ขนชาง

กมาฉดนางวนทองไปท งทองแก ขนชางเล ยงดนางวนทองอยางท มเท

ทะนถนอม ดงจะเหนวาในวนทนางวนทองจะคลอด นางวนทองปวดทองจน

สดกลน นำตานองหนา สายตาพราพรายไปหมด แตไมอยากเรยกขนชางให

มาชวย เพราะ “หมางใจ” เนองจากยงเจบแคน และทสำคญคงเปนเพราะนาง

สำนกวาขนชางไมใชพอของลกในทอง แตขนชางกลบตกอกตกใจ บนบาน

ศาลกลาวใหส งศกดสทธ ชวย เปนหวงเปนใย ว นวายจนแทบจะขมทอง

ทำคลอดใหเอง แตแลวใหตามหมอตำแยมา เมอคลอดแลว ขนชางพลอยดใจ

ไปดวย รองวา “อายหนเปนผชาย”

เมอขนชางรกนางวนทองมาก กคงคดเขาขางตวเองวาลกทเกดจาก

นางวนทองกคอลกของตน (ถาอานตอน ๓๔ ขนชางเปนโทษ จะทราบจาก

ปากคำทนางวนทองเลาใหจมนไวยฟงวา ขนชางรกพลายงามมากเหลอเกน)

พลายงามจงเตบโตขนจนอายถง ๙ ป ขนชางจงไดเหนวา “เมอกระนนเหมอน

กครนดไป กกลบไพลเหมอนพออายทรพ” ความแคลงใจทเกบสะสมไวเรม

ชดเจนจนเช อวาพลายงามเปนลกขนแผนแนนอน ย งคดย งแคนจนตอง

วางแผนฆาใหหายเจบใจ

อแมมนวนทองกสองจต ชางประดษฐชอลกใหถกท

เรยกพอพลายคลายผวอตวด ทกราตรตรกตราจะฆาฟน

(๒๕๑๓: ๕๑๓) พลายงามไมรวาตนไมใชลกขนชาง จงวางใจเหมอนเปนพอ เมอขน

ชางชวนไปเทยวปากตามมาโดยงาย พดจอ ชชวนดนกอยางสนกสนาน จน

เมอขนชางเหวยงลงกบพน เตะถบทบถองหกคออยางทารณ พลายงามยง

ยกมอไหว “เรยกหมอมพอเจาขาอยาฆาเลย” หลงจากผพรายชวยใหรอดตาย

30 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 25: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

พลายงามกเพยงนอยใจขนชางผเปนพอ สงสยวาพอโกรธเรองใด และตงใจ

จะฟองแม ดงบทพรรณนาวา

........................................ ใหนกนอยใจพอพดลอลวง

เสยแรงลกผกใจจะไดพง พอโกรธขงสงไรเปนใหญหลวง

โอมพอกไมเหมอนเพอนทงปวง มแตลวงลกรกไปหกคอ

รกระนมอยากเรยกพอดอก จะไปบอกแมวนทองใหฟองพอ

(๒๕๑๓: ๕๑๕)

ฉากขนชางฆาพลายงามเปนฉากท แสดงความโหดรายนาสยด-

สยอง แสดงใหเหนความเกลยดในใจขนชางทแปรเปนความโกรธความแคน

แลวกระทำยำยกบเดกอาย ๙ ป อยางทารณผดวสยมนษย

เหนลบลทสงดขดเขมร สะบดเบนเบอนเหวยงลงเสยงผลง

ปะเตะซำตำผางเขากลางพง ถบกระทงถองทบเสยงอบโอย

พลายงามรองสองมอมนอดปาก ดนกระดากถลากไถลรองไหโหย

พอหลดมอรอรองวนทองโวย หมอมพอโบยตฉนแทบบรรลย

ไมเหนแมแลหานำตาตก ขนชางชกฉกคราไมปราศรย

จนเหงอตกกระปรกกระปรอมขนครอมไว หอบหายใจฮกฮกเขาหกคอ

พลายงามดนสนเสยงสำเนยงรอง ยกแตสองมอไหวหายใจฝอ

มนหามวาอยารองกตองรอ เรยกหมอมพอเจาขาอยาฆาเลย

จงเหนแกแมวนทองของลกบาง พอขนชางใจบญพอคณเอย

ชวยฝงปลกลกไวใชเชนเคย ผงกเงยมนกทบหงบลงไป

บบจมกจกปากลากกระแทก เสยงแอกแอกออนซบสลบไสล

พอผพรายนายขนแผนผแวนไว เขากอดไวไมใหถกลกของนาย

ขนชางเหนวาทบจนตบแตก เอาคาแฝกฝนกลบใหศพหาย

31ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 26: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

แลวกลงขอนซอนทบใหลบกาย ทำลอยชายชมปากลบมาเรอน

(๒๕๑๓: ๕๑๔)

ดวยฝมอกลอนของสนทรภ ฉากฆาตกรรมพลายงามจงเหนภาพ

ละเอยดชดเจนและมนาฏการ สะทอนความเกลยดชงคงแคน และความ

อำมหตของขนชางเปนอยางด

สวนเรองความรก ตอนกำเนดพลายงาม แสดงความรกหลากหลาย

ทงความรกของขนชางทมตอนางวนทอง ความรกระหวางนางวนทองกบพลาย-

งาม ความรกระหวางพลายงามกบขนแผน และความรกของนางทองประศรท

มตอขนแผนและพลายงาม

ความรกของขนชางตอนางวนทอง ดงไดกลาวตอนตนแลววา ขน-

ชางทมเทความรกในนางวนทองโดยไมรงเกยจวานางเปนเมยขนแผนมากอน

และไมสนใจวานางวนทองไมไดรกตว เมอขนแผนตดคก ขนชางใหคนไปฉด

นางวนทองมา กลาวหาวาตดหนเจานายอยหลายชง ทำใหไมมใครกลาชวย

เหลอ เมอไดนางวนทองเปนเมย ขนชางยกยองเลยงดอยางด นอกจากขาว

ปลาอาหารอดมสมบรณ ยงมทองหยองตดตวเพราะเปนเมยเศรษฐ เชนเดยว

กบพลายงาม ลกชายเศรษฐกใสเครองประดบทองเตมตว จนขนชางใชเปน

ขออางวาพลายงามหายไป อาจจะเปนเพราะคนรายฆาชงทอง

ลกปะหลำกำไลใสออกกบ ฉวยวาพบคนรายอายคนฝน

มนจะทบยบยบเหมอนกบรน งางกำไลไปกนเสยแลวกรรม

(๒๕๑๓: ๕๒๐)

เมอนางวนทองจะสงพลายงามไปอยกบยาทองประศร กนำขนมนม

เนยอยางด ไดแก “ขนมกบสมลม ทงแชอมจนอบลกพลบหวาน” และแหวน

ทองบางสะพานหนก ๕ ชง ใสไถใหพลายงามตดตวไปในการเดนทาง แสดง

วาขนชางเลยงดนางวนทองอยางดสมเปนเมยเศรษฐ

32 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 27: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

แมขนชางจะรวานางวนทองสงสยวาตนลวงพลายงามไปฆา เพราะ

ดาขนชางวา “อายตายโหงหกคอไมขอเหน” แตขนชางกไมแสดงอารมณโกรธ

ตอบ กลบพดจาเอาอกเอาใจ หยอกเยาใหหายโศกเศรา แกลงชวยไปตามหา

เมอไมพบกทำเปนรองไหเศราเสยใจไปดวย การกระทำของขนชางจงแสดงให

เหนวารกและเกรงใจนางวนทองยงนก นางวนทองเองกไมกลาทำอะไรรนแรง

ไปกวาน ดงทบอกกบพลายงามวา “ครนจะฟองรองเลาเรากจน แมนไมพนมอ

มนจะอนตราย” จงไดแตสงลกหนตายไปอยกบยาทกาญจนบร

ความรกระหวางนางวนทองกบพลายงาม ตอนกำเนดพลายงาม เปน

ตอนทแสดงความรกระหวางแมกบลกไดอยางซาบซงทสด ตงแตตอนทนาง

วนทองตกใจตนเพราะฝนราย เหนแมงมมตอกเปนลางกใหตระหนกอกสน

เมอไมเหนพลายงาม นางกระแวงวาขนชางลวงไปฆา เดนรองไหออกไปตาม

ลกในปา ในตอนน สนทรภพรรณนาฉากธรรมชาตชวนวงเวงใจ ยามเยนคำ

อากาศมดครม แมลงนานาชนดกรดเสยงรอง เสยงสตวปาหอนโหย นาง

วนทองเดนลดเลยวรองตะโกนเรยกหาพลายงามกลางปาคนเดยวอยางนากลว

กวใชธรรมชาตเปนภาพเปรยบเทยบกบอารมณของตวละคร ภาพของนก

กกลกและชะนรอง ทำใหนางวนทองยงรสกหวงใยโหยหาลกของตนมากยงขน

เหนฝงนกกกบตรยงสดเศรา โอลกเราไมรวาอยไหน

ชะนโหวยโหยหวนรญจวนใจ ยงอาลยแลหานำตานอง

(๒๕๑๓: ๕๑๖)

เมอนางวนทองพาพลายงามไปฝากสมภารนาก วดเขา ใหซอนตวให

พนจากขนชาง กอนจะจากกนดวยความอาลย นางวนทอง “กระหมวดจกลก

ยานำตาไหล” เปนขอความสนๆ ทแสดงอากปกรยาของแมไดสมจรง ไมวาใน

ยามใด แมจะทะนถนอมแตงตวลกนอยใหงดงามผองใส พลายงามถกขนชาง

เตะถบจนสลบแลวฝงกลบไวใตกองแฝกคา ผมเผายอมจะหลดลยรงรง

33ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 28: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

นางวนทองจงแตงผมเกลาจกใหลกเสยใหมตามธรรมชาตและความเคยชน

ของผเปนแม หลงจากนน เมอกลบถงบาน มองเหนทนอนของพลายแกว

ทนอนหองเดยวกนมานานเกอบ ๑๐ ป นางวนทองยงเศราหมองคดถงลกจน

นำตารวง

..................................... เหนแตทนอนเปลายงเศราใจ

คดถงลกผกพนใหหวนอก นำตาตกผอยผอยละหอยไห

โอลกเอยเคยนอนแตกอนไร จนเจาไดสบปเขานแลว

อยหลดหลดพลดพรากไปจากแม แมยงแลเหนแตฟกของลกแกว

โอพลายงามทรามสวาทจะคลาดแคลว เสยงแจวแจวเจาวนทองนองนำตา

(๒๕๑๓: ๕๑๙)

ฝายพลายงามกเชนกน ความรกผกพนกบแม ทำใหนอนไมหลบ

คลบคลายเหนแมมาหา ไดยนเสยงนกรองกนกวาเปนเสยงแมรองเรยก ผวา

ตนขนขานรบ สนทรภบรรยายตอนนไววา

เพราะแมลกผกจตคดถงกน เฝาใฝฝนเฟอนแลเหนแมมา

ดเหวารองซองเสยงสำเนยงแจว ใหแววแวววนทองรองเรยกหา

สะดงใจไหววบทงหลบตา รองขานขาสดเสยงแตเทยงคน

(๒๕๑๓: ๕๒๑)

บทครำครวญตอนสงลาระหวางแมลก นบเปนตอนทซาบซงกนใจ

อยางยง นางวนทองครวญดวยความหวงใยวาไมมใครดแลปรนนบตพลาย

งาม พรอมทงเสยใจทชวตของตนประสบวบากกรรม ตองพรากจากทงลก

ทงผว

เคยกนนอนวอนแมไมแหหาง จะอางวางเปลาใจในไพรสณฑ

ทงจกไรใครเลาจะเกลาพน จะนบวนนบเดอนไปเลอนลบ

34 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 29: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

นบปมไดมาเหนหนาแม จะหางแหหายเหมอนเมอเดอนดบ

โอเสยชาตวาสนาแมอาภพ ใหยอยยบยากแคนแสนระยำ

จะมผวผวกพลดกำจดจาก จนแสนยากอยางนแลวมหนำ

มามลกลกกจากวบากกรรม สะอนรำรนทดสลดใจ

(๒๕๑๓: ๕๒๒)

สวนบททพลายงามกลาวกบแมนน ถอเปนวรรคทองทอางองกน

ทวไป เพราะไพเราะออนหวานกนใจเหลอเกน ดงน

แมรกลกลกกรอยวารก คนอนสกหมนแสนไมแมนเหมอน

จะกนนอนวอนวาเมตตาเตอน จะจากเรอนรางแมไปแตตว

(๒๕๑๓: ๕๒๒)

แมวยเพยง ๙ ป แตพลายงามกเปนผใหญเกนตว นอกจากแสดง

สำนกกตญญในความรกของแมแลว ยงหวงใยไมอยากใหแมวนทองเดอด

รอนเพราะขนชาง ซงจะโกรธแลวพาลเกเรเอากบนางวนทอง พลายงามจงบอก

ใหแมรบกลบบานไปเสย พรอมปลอบโยนใหนางวนทองหกอกหกใจเพอจะได

คลายความทกขโศกเศราหมอง

บทพรรณนาฉากจากกน ระหวางสองแมลกทแมจะพยายามหกใจ

แตกยงอาลยอาวรณไมรแลว เปนบททสรางอารมณสะเทอนใจอกตอนหนง

จงมกมผยกไปอางองในทตางๆ บอยครง ดงน

ลกกแลดแมแมดลก ตางพนผกเพยงวาเลอดตาไหล

สะอนรำอำลาดวยอาลย แลวแขงใจจากนางตามทางมา

เหลยวหลงยงเหนแมแลเขมน แมกเหนลกนอยละหอยหา

แตเหลยวเหลยวเลยวลบวบวญญาณ โอเปลาตาตางสะอนยนตะลง

(๒๕๑๓: ๕๒๓)

35ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 30: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

หลงพรากจากพลายงาม นางวนทองกนนำตาตางขาวทกวน จน

รางกายซบผอม ผวพรรณไมผองใส เพราะไมรเลยวาในชวตนจะมโอกาสได

พบหนาพลายงามอกหรอไม

ความรกทนางทองประศรมตอขนแผนและพลายงาม นางทองประศร

ไมไดระแคะระคายมากอนวาขนแผนมลกกบนางวนทอง แตความรกลกชาย

คงจะเผอแผมาสหลานชายคนแรกดวย ดงนน เมอพลายงามแนะนำตววา

เปนลกแมวนทองกบพอขนแผน และพลายงามคงมเคาหนาคลายพอ เมอ

“ยาเขมนเหนจรง” จงทงกระบองทไลฟาดเพราะนกวาเปนเดกเกเรมาขโมยลก

มะยม เขากอดรบขวญทนท แลวใหบาวไพรพาไปอาบนำขดขไคลทาขมน

ทาไพล หาขาวปลาใหกน จากนนนางทองประศรจดพธบายศรสขวญให เมอ

พลายงามขอใหชวยพาไปหาขนแผนผเปนพอซงตดคกอยในกรงอยธยา นาง

ทองประศรกจดขบวนชาง เดนทางนานสองวนครง พาหลานไปทนท เมอ

ขนแผนรบทราบเรองราวจากลกชายกโกรธแคนขนชางอยางยง ออกปากวาจะ

ไปฆาใหตายในคนนน นางทองประศรแสดงความรกและหวงดตอลกดวยการ

หามปรามไว โดยบอกวา “จะสบสรางบาปกรรมไปทำไม” แลวรบปากวาจะ

เลยงดพลายงามให เพอนำเขาถวายตวรบราชการ พระพนวษาจะไดหายกรว

และโทษทขนแผนไดรบจะไดยอหยอนผอนคลายลง คำสอนของนางทองประศร

แสดงสจธรรมของโลก คอ “ยากแลวมใหมสำเรจถงเจดหน” ซงมความหมาย

ทำนองเดยวกบ “ชวเจดทดเจดหน” คอทกสงทกอยางไมเทยงแทแนนอน มด

มชว มจนมรวย มโชคมเคราะห หมนเวยนเปลยนไปเปนวฏจกรแหงชวต

คำสอนของนางทองประศรทำใหขนแผนไดสต ไมอาฆาตขนชาง แลวฝากฝง

ใหนางทองประศรสงสอนวชาใหพลายงามโดยใชตำรบตำราของบรรพบรษท

ตกทอดตอกนมา

ในเนอความตอนตอจากแบบเรยน กลาววา เมอนางทองประศรพา

พลายงามกลบกาญจนบรแลว กไดเลยงดพลายงามดวยความรก สงทเปน

36 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 31: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ประเพณนยมทางสงคม นางกจดการทำใหหลานทกอยางแทนพอแม นนคอ

ใหความร นางสอนอานคมภร ทองคาถาอาคม เขยนเลขยนต และทำไสยเวท

ตางๆ เมออาย ๑๓ ป ยาทองประศรจดพธโกนจกตามประเพณ เปนงานใหญ

มขบเสภาดวย จากนนจงพาพลายงามไปหาขนแผนเพอใหนำไปฝากเจานาย

พาเขารบราชการ นบวายาทองประศรทำหนาทเปนทงพอ แม และคร ไป

พรอมกน

ความรกระหวางขนแผนกบพลายงาม ในตอนขนแผนพานางวนทอง

หน ขนแผนแสดงใหเหนวาทะนถนอมลกทยงอยในทองนางวนทองมาก เมอ

นางวนทองทองแก ขนแผนไมอยากใหลกเกดกลางปาจงยอมมอบตวสคด แม

จะชนะคดแตเหตการณกลบพลกผนทำใหตดคก ไมไดเหนหนาลก ขนแผน

จงดใจอยางยงเมอนางทองประศรพาพลายงามมาไหว และเมอรวาพลายงาม

ถกขนชางลวงไปฆากเคยดแคนยงนก แตขนแผนกไมมโอกาสเลยงดลกชาย

คนแรก ไดแตพดจาส งสอนและมอบลกประคำไวปองกนอาวธของศตร

ขนแผนสอนพลายงามสองเรอง

เรองหนง คอการศกษา กำชบใหพลายงามขยนเรยนหนงสอ เพราะ

จะตองใชประโยชนในภายหนา

..................................... เจาจงคอยรำเรยนเขยนคาถา

รสงไรกไมสรวชา ไปเบองหนาเตบใหญจะใหคณ

(๒๕๑๓: ๕๓๑)

ขอความตอนนเปนตอนหนงทยนยนไดวาเปนฝมอกลอนสนทรภ

เพราะคลายกบบทกลอนในนทานคำกลอนเรองพระอภยมณ ทงสำนวนกลอน

และความคดของสนทรภทเชอมนในเรองวชาความรวามคณคมตว

คำสอนอกเรองหนง คอสอนใหเคารพยาทองประศรเสมอพอแม

เพราะเปนญาตคนเดยวทเหลอใหพงพาได

37ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 32: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

เรายากแลวแกวตาอยาประมาท ทงสนญาตสนเชอจะเกอหนน

ทกวนนมแตยายงการญ พอพงบญเถดลกไดปลกเลยง

จงนกวายาเหมอนกบแมพอ ถงดาทอเทาไรอยาไดเถยง

อนพอนมไดอยใกลเคยง ไมไดเลยงลกแลวนะแกวตา

(๒๕๑๓: ๕๓๑)

พลายงามแสดงความรกขนแผนดวยการขออยปรนนบตขนแผนใน

คก จนกวาจะพนโทษจงจะไปเรยนหนงสอหนงหาตามทพอตองการ ขนแผน

หามไว บอกวาการตดคกเหมอนกบ “ตกนรกทงเปน” แตตนไดรบความกรณา

จากพระยายมราชจงไมตองถกจองจำและไดรบความอปถมภขาวปลาอาหาร

จากจมนศรเสาวรกษ ขนแผนจงขอใหพลายงามตงหนาตงตาเรยนหนงสอ

เพอจะไดพงจมนศรฯ พาเขาถวายตวรบราชการ ขนแผนรกลกจงตองการให

ลกดำเนนรอยตามบรรพบรษ คอเปน “มหาดเลกสามตอพอลกหลาน” ทำ

ราชการไดดบไดด มตำแหนงหนาท เปนเกยรตยศแกตวและวงศตระกล

สบไป

ตวละคร ตอนกำเนดพลายงาม เปนตอนสนๆ แตมตวละครสำคญ

หลายตว คอ ขนแผน ขนชาง นางวนทอง พลายงาม นางทองประศร นางแกว

กรยา แมวาตวละครแตละตวจะมบทไมมาก แตกแสดงบคลกลกษณะนสย

ใจคอไดโดดเดน

ขนแผน เปนคนมวชาคาถาอาคม แตเมอตองโทษจำคกกไมไดใช

อาคมเอาตวรอด พระยายมราชมเมตตา ยกเวนใหไมตองใสเครองพนธนาการ

แตขอใหขนแผนไมหนจากคก ขนแผนกยนยอม กระนนคนตดคกกยงม

ความทกขเพราะสญเสยอสรภาพและเกยรตยศ ดงทพรรณนาวา

จะกลาวฝายนายขนแผนทแสนทกข แตตดคกขดของใหหมองหมาง

อยหบเผยเคยสะอาดขาดสำอาง จนผอมซบรปรางดรงรง

(๒๕๑๓: ๕๒๙)

3� ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 33: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช มความเชอวา เรองขนชางขนแผนเปนเสภา

ทขบใหคนคกฟง เพราะคำวาเสภาแปลวา คก ดงนน ในบทเสภาจงมตอนท

พรรณนาความทกขยากของคนคกอยหลายตอน เสมอนหนงแสดงความเหน

อกเหนใจคนตองโทษตดคก ดงเชน ขนแผนกกลาวกบพลายงามวา

..................................... ในคกใหญยากแคนมนแสนเขญ

เหมอนกบนรกตกทงเปน มไดเวนโทษทณฑสกวนเลย

(๒๕๑๓: ๕๓๒)

แมจะตดคก แตขนแผนขยนขนแขง ไมปลอยเวลาทงโดยเปลา

ประโยชน ไดสานกระทายทำดวยหวายขายเลยงชพ ราคาใบละ ๑ บาท โดยม

นางแกวกรยาชวยทารกใหสวยงามคงทน

ขนแผนยงเปนผทมความจงรกภกดสง แมจะตองโทษไมมกำหนด

เพราะพระพนวษากรวททลขอนางลาวทอง แตขนแผนกยงมงหวงใหลกชาย

คนเดยวไดถวายตวเขารบราชการเปนทหารของพระพนวษาเชนทตนไดเปนมา

แลว

ขนชาง เปนคนรกเดยวใจเดยว หลงรกนางวนทองมาตงแตยงหนม

กมงมนเอานางวนทองเปนเมยใหได ไมไดดวยเลหกเอาดวยกล แมนางวนทอง

เปนเมยขนแผนไปแลวกไมไดรงเกยจ ถงขนแผนจะลกพานางวนทองไปอก

เมอสบโอกาส ขนชางกฉดนางวนทองกลบคนมาเปนเมยอกครง และเลยงด

เปนเมยเอกอยางยกยอง ขนชางมบารมเพราะมเงน มพวก ดงนน แมนาง

วนทองจะชงชงกไมกลาเลนงานขนชางแรงๆ ไดแตดาทอดวยอารมณโกรธ

ขนชางเปนคนอาฆาต การทำรายพลายงามอยางทารณ สวนหนงอาจจะผดหวง

ทไมใชลกตน อกสวนหนงอาจจะเจบแคนทขนแผนเหนอกวาทกเร องไป

รวมทงมลกกบนางวนทอง

พลายงาม เปนเดกฉลาดและกลาหาญ ดวยวยเพยง ๙ ป พลายงาม

3�ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 34: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

กลาเดนทางตามลำพงจากสพรรณบรไปกาญจนบร ซงเปนปานากลว เมอไป

ถงบานนางทองประศร กหาทางใหยาออกมารบอยางชาญฉลาด โดยปนขนตน

มะยม เพราะเดกๆ แถวนนเลาใหฟงแลววายาทองประศรหวงตนมะยมหวาน

คาดโทษเดกทปนลกลกมะยมวาจะตใหยบ เมอยาทองประศรถอไมกระบอง

ออกมา แมจะกลวตวสน แตพลายงามกกลากระโจนลงจากตนมะยมมากราบ

เทากอนจะเลาวาตนเปนใคร ความฉลาดของพลายงามยงปรากฏในการศกษา

เลาเรยน เพราะใชเวลาเพยง ๔ ป กเจนจบในวชาตางๆ ทยาสอน และเรยน

ตำราธรรมศาสตรกบตำรบราชสงครามกบจมนศรฯ ไดครบถวนในระยะเวลา

สนๆ

นางวนทอง เปนแมทรกลกสดชวต ทะนถนอมดแลพลายงามแทบ

จะไมคลาดสายตา แตเมอเกดเหตราย ขนชางลวงพลายงามไปฆา นางวนทอง

ตกอยในสถานการณลำบากใจ เพราะมบทบาททงเปนแมและเปนเมย นางวนทอง

รตววาไมอาจหนไปจากขนชางได เพราะขนชางมเงนและมไพรพล จะฟองรอง

กลาวโทษ กยากจน และหากทำไมสำเรจกยงจะมอนตราย ดงนน นางวนทอง

จงตองตดสนใจเลอกรกษาชวตของพลายงามใหปลอดภยจากขนชาง โดย

บอกทางใหไปหายาทกาญจนบร แมวาอาจจะเสยงภยในระหวางเดนทาง นาง

กทำไดเพยงขอใหผสางเทวดาคมครอง

นางทองประศร เปนตวละครหญงทนาสนใจมาก นางเปนหญง

หมาย หอบลกหนราชภยมาอยทเมองกาญจนบรแบบเสอผนหมอนใบ แต

กลบกอรางสรางตวเพยงลำพงจนมงคงเปนเศรษฐนคนหนง มเรอกสวนไรนา

มากมาย มบาวไพรบรวารเปนพวกมอญละวาเตมบาน นอกจากรำรวยแลว

ยงเปนคนมวชาความร จงสามารถสอนวชาอาคมใหพลายงามไดเจนจบ วชาท

พลายงามเรยนรจากยาครทองประศร ไดแก

ทงขอมไทยไดสนกยนด เรยนคมภรพทธเพทพระเวทมนตร

ปถมงตงตวนะปดตลอด แลวถอนถอดถกตองเปนลองหน

40 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 35: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

หวใจกรดอทธเจเสนหกล แลวเลามนตรเสกขมนกนนำมน

เขาในหองลองวชาประสาเดก แทงจนเหลกแหลมลยขยน

มหาทมนยนยงคงกระพน ทงเลขยนตลากเหมอนไมเคลอนคาย

แลวทำตวหวใจอตปโส สะเดาะโซตรวนไดดงใจหมาย

สะกดคนมนตรจงงงกำบงกาย เมฆฉายสรยจนทรขยนด

ทงเรยนธรรมกรรมฐานนพพานสตร รองเรยกภตพรายปราบกำราบผ

ผกพยนตหนหญาเขาวาร นางทองประศรสอนหลานชำนาญมา

(๒๕๑๓: ๕๓๓)

ภมปญญาดานวฒนธรรม ตอนกำเนดพลายงาม แสดงภมปญญา

ดานวฒนธรรม ๓ เรองสำคญ คอ พธบายศรสขวญ พธโกนจก และพธถวายตว

พธบายศรสขวญ อยในตอนทนำมาใหเรยน ยาทองประศรจดพธ

สขวญใหพลายงาม เพราะพลายงามถกขนชางทำรายจนขวญหนดฝอมาครง

หนงแลว ยงเดนปาขามทงจากเมองสพรรณบรมายงกาญจนบรเปนระยะทาง

ไกล ยอมตระหนกอกสนขวญหายเพราะมาคนเดยวในเสนทางทไมเคยไป

และมาพบคนทไมเคยเหนหนากนมากอน จะรายดอยางไรไมรเลย ภาวะจตใจ

ของพลายงามในชวงเวลาทผานมาจงออนแอจน “ขวญ” อาจจะหนออกไปจาก

ราง ทำใหเจบไขไมสบายได นางทองประศรจงทำพธเรยกขวญตามความเชอ

แตโบราณ สนทรภพรรณนาพธกรรมและบทรองทำขวญไวดงน

ขวญพอพลายงามทรามสวาท มาชมภาชนะทองอนผองใส

ลวนของขวญจนทนจวงพวงมาลย ขวญอยาไปปาเขาลำเนาเนน

เหนแตเนอเสอสงหฝงลงคาง จะอางวางเวยนวกระหกกระเหน

ขวญมาหายาเถดอยาเพลดเพลน จงเจรญรอยปอยามภย

แลวจดเทยนเวยนวงสงใหบาว มนโหกราวเกรยวลนสนนไหว

คอยรบเทยนเวยนสงเปนวงไป แลวดบไฟโบกควนใหทนท

41ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 36: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

มะพราวออนปอนเจาทงขาวขวญ กระแจะจนทนเจมหนาเปนราศ

ใหสาวสาวลาวเวยงทเสยงด มาซอปออซนทำขวญนาย

(๒๕๑๓: ๕๒๘)

พอเมอเมองดง เอาพงเปนเหยา อดปลาอดขาว ขวญเจาตกหาย ขวญออน

รอนเร วาเหวสกาย อยปลายยางยง ทองทงทองนา ขวญเผอเมอเมน ขอเชญขวญพอ

ฟงซอเสยงออ ขวญพอเจาจา ขาวเหนยวเตมพรอม ขาวปอมเตมปา ขวญเจาจงมา

สกายพลายเอยฯ (๒๕๑๓: ๕๒๘)

บทรองขางตนเปนวงซอของผหญงสาวเชอลาว มภาษาลาวแทรกอย

บาง จากนนมวงซอของพวกมอญอกวงหนงรองซอนขนมา วงขบรองเลน

ดนตรทำขวญของนางทองประศรจงมทงลาวและมอญ สนทรภแทรกภาษา

มอญไวในบทพรรณนาทำใหเกดบรรยากาศและแสดงความรทางสงคมวทยา

วฒนธรรมไปพรอมกนดวย

แลวพวกมอญซอนซอเสยงออแอ รองทะแยยองกะเหนาะยายเตาะเหย

ออระนายพลายงามพอทรามเชย ขวญเอยกกกะเนยงเกรยงเกลง

ใหอยดกนดมเมยสาว เนยงกะราวกนตะละเลงเคลง

มวยบามาขวญจงบนเทง จะเปงยอกะปปอน

(๒๕๑๓: ๕๒๙)

ผสอนทร ภาษามอญอาจอธบายความหมายของภาษามอญเหลาน

เชน จะเปง แปลวา กนขาว จะชวยทำใหผเรยนมความรทางภาษาเพมขนและ

เขาใจความหมายของบทกลอนไดชดเจนขน

พธโกนจก อยในตอนกำเนดพลายงาม แตไมอยในบทเรยน เมอ

เดกไทยทงหญงและชายมอายครบ ๑๓ ป จะเขาพธโกนจก ถอเปนพธกรรมท

แสดงการผานภาวะจากเดกสผใหญ เมอพลายงามอายได ๑๓ ป ยาทองประศร

กจดการโกนจกใหเปนงานใหญ เพราะเปนเศรษฐน สนทรภพรรณนาวา กอน

42 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 37: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

วนโกนจก เรยกวา วนสกดบ เปนวนเตรยมขาวปลาอาหาร คอขนมจนนำยา

กบตมตนหม และเตรยมขาวของเครองใชในพธ ไดแก หมอเงนหมอทอง

สงขใสนำมนต ทนงของพระสงฆ เครองดนตรฆองกลองสำหรบประโคม แลว

นมนตพระ ๑๐ รป จากวดเขาชนไก พระสงฆสวดมนตจนพลบคำ แลวซด

นำมนตใหพรคนทมาทำบญ

ในตอนน สนทรภแทรกวาบาวหญงชายมารบนำมนตแลวแกลง

เบยดกน ฝายชายถอโอกาสลวงเกนฝายหญง ฝายหญงหยกตตอส บางค

ถงกบปลำกนเปนเรองสนกสนานของคนด จากนนนางทองประศรพาพลายงาม

มาใหทานขรวครทำนายลกษณะโชคชะตาในอนาคต ทานขรวครทำนาย

อนาคตของพลายงามไววา

เหนนารกลกษณะกฉลาด จะมวาสนาดขคานหาม

ถาถงวนโชคโฉลกยาม กตองตามลกษณะวาจะรวย

แตทเมยเสยถนดปตต ตวตำหนรปขาวเปนสาวสวย

แตอายนขหลงจะงงงวย ตองถกดวยละโมบโลภโลกย

แลวทานขรวหวรอวาออหน มนเจาชเกนการหลานอศร

กแตวาอายสบแปดป จะไดทหมนขนเปนมลนาย

ทงเมยสาวชาวเหนอเปนเชอแถว อนนแลวมนจะมาพาฉบหาย

อนอายขนแผนพอของออพลาย จะพนปลายเดอนยในปกน

นบแตนมสขไมทกขรอน ไดเตยงนอนนงเกาอเปนทขน

ทองประศรดใจไหวเจาคณ ชวยแบงบญใหไดฟนคนสกท

(๒๕๑๓: ๕๓๔-๕๓๕)

ผทอานเรองราวของขนชางขนแผนในตอนตอๆ ไป คงจะเหนไดวา

ทานขรวครทำนายไดแมนยำทกประการ

หลงพระกลบวดแลว มมหรสพแสดงใหชาวบานไดบนเทงกน คอ

43ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 38: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

เลนเสภา ขบรองกบวงปพาทย ซงแสดงวา ตอนกำเนดพลายงาม แตงในสมย

รชกาลท ๒ เพราะการเลนเสภามปพาทยเกดขนในสมยน สนทรภบรรยายชอ

นกขบเสภาและลลาการขบของแตละคนไว ทำใหไดใชเปนขอมลทางศลป

วฒนธรรมวา ในสมยรตนโกสนทร มครเสภาชอใดบาง และมลลาการขบเสภา

แบบใด

..................................... ทานตามชางประทดถนดรบ

ดทำนองพองคอเสยงออแอ พวกคนแกชอบหวารจบ

ตารองศรดแตขนรครนครบ กรบกระทบทำหลอกแลวกลอกตา

แลวนายทงดงโดงเสยงโวงโวก วากระโชกกระชนขนหนกหนา

ฝายนายเพชรเมดมากลากชาชา ตงสามวาสองศอกเหมอนบอกยาว

สวนนายมาพระยานนทคนตลก วาหยกหยกหยาบชาคนฮาฉาว

ตาทองอยรวาภาษาลาว แลวสงกราวเชดเพลงโหนงเหนงไป

(๒๕๑๓: ๕๓๕)

วนรงขน เปนวนโกนจก หลงโกนจกแลว พอผมยาว พลายงามก

ตดผมทรงมหาดไทยเพอเตรยมตวไปเปนขาราชการ

พธถวายตว ผทจะเขารบราชการตองมความรหลากหลาย ในเบอง

ตน พลายงามเรยนวชาคาถาอาคมจากยาทองประศรตามตำราทตกทอดมาแต

บรรพบรษ ความรนเปนความรเบองตนทชายไทยสมยกอนตองเรยนรเพอใช

ปองกนตนเอง เมอจะเขารบราชการ ขนแผนรอบคอบทจะสอบความรของ

ลกชายเสยกอน เมอเหนวาความรเบองตนแนนดแลว จงนำตวไปหาจมนศรฯ

ใหชวยเปนธระพาเขาถวายตว จมนศรฯ ตองใหการศกษาพลายงามเพมเตม

อก ความรชนสงนเปนความรสำหรบทำงานมหาดเลก คอเรองพระราชกำหนด

กฎมณเทยรบาล พระราชบญญต สภาษตคำสอน และธรรมเนยมปฏบต เชน

การใชราชาศพท

44 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 39: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

พระกำหนดกฎหมายมหลายเลม เกบไวเตมตใหญไขออกอาน

กรมศกดหลกชยพระอยการ มนเทยรบาลพระบญญตตดสำนวน

แลวใหรสภาษตบณฑตพระรวง ตามกระทรวงรบผดชอบคดสอบสวน

ราชาศพทรบสงใหบงควร รจงถวนถไวจงไดการ

(๒๕๑๓: ๕๓๘)

นอกจากน พลายงามยงตดตามจมนศรฯ เวลาเขาเฝาพระพนวษา

โดยนงหลงกอไมดด คอยฟงพระราชดำรสขอราชการตางๆ ทำใหคอยๆ เรยน

รเรองกจการบานเมองไปดวย นอกจากนยงอานตำราพระธรรมศาสตรและ

ตำรบราชสงครามเพมพนความรใหตนเอง การเตรยมความพรอมเชนนคง

เปนระยะเวลาพอสมควร เม อจม นศรฯ เหนวาพลายงามมความร ความ

สามารถพรอมแลวกนำตวเขาถวาย โดยใหถอพานทองธปเทยนดอกไมเขาไป

หนาพระทนง เมอเสดจออก จมนศรเสาวรกษกราบทลเบกตวพลายงามวา

เปนลกขนแผนหลานทองประศร มความร กรยาด ขอถวายตวรบใชเบองยคล

บาท จากนนกกราบสามท เปนอนวาพลายงามไดรบราชการเปนมหาดเลก

ลลากลอน ตอนกำเนดพลายงาม เปนผลงานของสนทรภ ไมมขอ

สงสย เพราะมสำนวนภาษาและเนอความหลายตอนในเรองบงบอกเชนนน

ลลากลอนของสนทรภเนนเสยงสมผส ทำใหรสกวาไพเราะรนห และเปนลลาท

นยมกนตอมา ลลาเชนนปรากฏในตอนกำเนดพลายงามดวย

กาญจนาคพนธ หรอ ขนวจตรมาตรา มความเหนวา สนทรภเลน

สมผสมาก ผดกบบรรดากลอนในบทละครใน ละครนอก และเสภาทวไป จง

เหนวาสนทรภมงรสไพเราะของกลอนเชงกวเปนสำคญกวากลอนเพอขบรอง

ทำใหมองเหนความแตกตางระหวางกลอนเสภากบกลอนธรรมดาไดชดเจน

(กาญจนาคพนธและนายตำรา ณ เมองใต, ๒๕๔๕: ๒๙๗)

นอกจากการเลนสมผสในอนเปนเอกลกษณของสนทรภแลว ใน

ตอนกำเนดพลายงาม ยงมตวอยางของการแตงกลอน “อน” ซงหาคำสมผส

45ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 40: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ทจะเหมาะกบเนอความไดยาก กลอนบทนปรากฏในตอนทพลายงามกระโจน

จากตนมะยมลงมากราบเทายาทองประศร

..................................... โจนลงไปกราบยาทฝาตน

ทองประศรตหลงเสยงดงผง จะมดมงกไมปรบเอาทรพยสน

มาแตไหนลกไทยหรอลกจน เฝาลกปนมะยมหมหกราน

(๒๕๑๓: ๕๒๖)

หลงจากแตงกลอน “อน” ในเสภาแลว พบกลอน “อน” ใน พระอภยมณ

ตอนสดสาครพบชเปลอย

..................................... กรนสนนนอนรายเหมอนปายปน

ประหลาดใจไยหนอไมนงผา จะเปนบาไปหรอวาถอศล

หนวดถงเขาเคราถงนมผมถงตน ฝรงจนแขกไทยกใชท

(๒๕๑๓: ๓๘๒)

วเคราะหเรองขนชางขนแผน ตอนขนชางถวายฎกา เนอเรอง ตอนถวายฎกา เปนตอนท ๓๕ ไมทราบวาใครเปนผแตง

แตไดรบยกยองจากสมาคมวรรณคดวาแตงไดยอดเยยมตอนหนง เหตการณ

ในตอนนขมวดเขมขน กอนจะถงจดสดยอด (climax) ของเรอง คอตอนฆา

นางวนทอง

เหตการณกอนหนาน คอ ขนชางฟองพระพนวษาวาถกจมนไวย

ทำรายรางกายในวนแตงงาน แลวรองทาทายไปถงพระพนวษา พระพนวษาจง

ใหสองฝายพสจนความจรงดวยการดำนำ จมนไวยชนะคด ขนชางตองโทษ

ประหาร แตนางวนทองไปขอใหจมนไวยกราบทลขอชวตขนชางไว จมนไวย

ยอมทำตามเพราะเหนแกแม

เหตการณตอนนกลาวถงจมนไวยคดถงแมวนทอง อยากใหแมกลบ

46 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 41: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

มาอยพรงพรอมมความสขกบครอบครวจงลอบเขาบานขนชาง ไลผบานผ

เรอนออกไปและสะกดทกคนใหหลบ จากนนปลกนางวนทองใหตน ชวนให

หนไปดวยกน จะเหนไดวาเปนการสรางเรองคลายกบตอนขนแผนขนเรอน

ขนชางเพอลกพานางวนทอง ขนแผนกใชมนตรสะกดใหทกคนในบานหลบ

และกอนเขาถงหองนอนนางวนทอง ขนแผนฟนมาน ๓ ชนทเปนฝมอของ

นางวนทองปกไวอยางสวยงาม ในตอนน จมนไวยกฟนมาน ดงเมอขนชางฟน

ตนขนในตอนเชากเหนวา “เหนมานขาดเรยรายประหลาดใจ”

เมอจมนไวยขอใหแมไปดวย นางวนทองไมยอมไป ดวยเกรงจะเกด

เปนคดความเพราะเหต “ขาลกไปไทลกมา” จงบอกลกใหแกไขปญหาตามระบล

บานเมอง คอใหปรกษาขนแผนเร องกราบทลฟองรองตอพระพนวษา

พระองคคงจะโปรดประทานใหตามทจมนไวยตองการ และถอเปนเกยรตยศ

รบรกนทวไป แตเมอจมนไวยไมฟงคำแมทดทาน นางวนทองกตามใจลก

ยอมมาดวย เมอถงบานแลว จมนไวยกลบไดคดวาขนชางคงจะไปกราบทล

ฟองพระพนวษา นางวนทองจะถกลงโทษ จงสงคนไปเจรจาไกลเกลยกบ

ขนชางวา เปนเพราะตนปวยเปนไขปางตาย จงสงคนไปรบแมมาดใจ บงเอญ

รกษาหายฟนคนชวตมาได แตขอใหแมอยดหนากนตอไปกอน พอหายดแลว

จะสงตวนางวนทองคน ขนชางไดฟงแลวแคนใจวาจมนไวยลกนางวนทองไป

เพราะกำเรบเหมใจท ชนะคด จงรางหนงสอแลวไปดกเขาเฝาถวายฎกา

พระพนวษากร วท เร องราวของขนแผน ขนชาง และนางวนทองไมร แลว

ฟองรองเปนความกนหลายครง จงโปรดใหตามตวขนชาง ขนแผน นางวนทอง

จมนไวยมาเขาเฝาพรอมกน เพอตดสนคด เมอฟงความจากทกฝายแลว

พระพนวษารบสงใหนางวนทองตดสนใจเองวาถารกใครกใหเลอกอยกบผนน

นางวนทองไมกลาทลตอบ พระพนวษาใหโอกาสอกครงวา ถาเลอกอยกบสาม

คนใดไมได จะเลอกอยกบจมนไวยผเปนลกกได นางวนทองจงกราบทลความ

รสกของตนทมตอขนแผน ขนชาง และจมนไวย โดยหวงจะใหพระพนวษา

47ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 42: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

ตดสนให แตจากคำกราบทลอยางจรงใจของนางวนทอง กลบทำใหพระพน-

วษากรววานางวนทองสองใจเพราะกลาวชนชมทงขนแผนและขนชาง จงม

พระบญชาใหประหารชวตนางวนทอง

ปมสำคญของเรอง มประเดนนาสนใจ ๒ ประการ คอ

๑. อำนาจของเพศชาย เหตการณในตอนนแสดงใหเหนวานางวนทอง

ตกอยในอำนาจโลภะ โทสะ โมหะของฝายชายทใกลชดนางยงกวาผใด นนคอ

ขนชางและขนแผนผเปนสาม และจมนไวยผเปนลก

เรมจากจมนไวย ทมยศบรรดาศกด เปนทโปรดปรานเพราะทำความ

ดความชอบ มภรรยา ๒ คน ฐานะมงคง บาวไพรมากมาย ไดพอมาอยดวย

พรอมลาวทองและนางแกวกรยา พนองขางพอกบรบรณ แตจมนไวยกคดวา

“ถาพรอมมลดวยแมจะสำราญ” ความไมพอใจในสงทม แตกลบมองหาสงท

ขาด ทำใหจมนไวยทำผด ทงๆ ทรตววาผด นนคอบกเรอนขนชางเพอเอาตว

แมกลบคนมา การบกรกเรอนผอนในยามวกาลเปนความผดทางอาญา และ

ยงลกพาคนในบานออกมาอกดวย กเปนความผดอยางรายแรง แตจมนไวยก

แกตววา “รกตวกลวผดแตคดไป กหกใจเพราะรกแมวนทอง” จมนไวยคดวา

ทำไปเพราะรกแม แตไมฟงคำทดทานของนางวนทองทมเหตผล กลบดงดน

ดวยอารมณ เมอนางไมเตมใจไป กบงคบ โดยขวา “จะตดเอาศรษะของแมไป

ทงแตตวไวใหอยน” เมอนางวนทองเหนวาลกโมโหหนหน จงยอมตามใจ

ฝายขนชางเมอฟนตนในตอนเชา ไมเหนนางวนทอง แตประตเปด

มานขาด ขาวของหายไป ใหบาวไพรตามหากไมพบ แทนทขนชางจะคดวาเกด

เหตรายกบนางวนทอง กลบคดวานางวนทองหนตามผชายไป และประณาม

นางอยางอาฆาตแคน

คดคดใหแคนแสนเจบใจ ชางทำไดตางตางทกอยางจรง

สองหนสามหนกนแตหน พลงทลงไมรอดนางยอดหญง

4� ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป

Page 43: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

คราวนนอายขนแผนมนแคนชง นคราวนหนวงไปตามใคร

ไมคดวาจะเปนเหนวาแก ยงสาระแนหลบลหนไปไหน

เอาเถดเปนไรกเปนไป ไมเอากลบมาไดมใชก

(๒๕๑๓: ๘๕๑)

เมอจมนไวยสงบาวมาไกลเกลย โดยโกหกขนชางวาปวยจงไปรบ

นางวนทองมา หายดเมอไรจะนำตวไปสงคน ขนชางรเทาทนกยงแคนใจ พาล

โกรธทงขนแผนและจมนไวย ขนชางจงเขยนฎกา แลวเสยงชวตนำไปถวาย

พระพนวษา เพราะขนชางวายนำไปยดเรอพระทนงเพอถวายหนงสอฟองรอง

กราบทลวา “แคนเหลอปญญาจะทานทน” การกระทำอกอาจของขนชางครงน

ทำใหโดนโบย ๓๐ ท และพระพนวษาทรงวางพระราชกฤษฎกาวา หาก

มหาดเลกรกษาพระองคคนใดปลอยใหมคนเขามาไดถงพระองคไดเชนน จะ

ตองโทษประหารชวต

ฝายขนแผน ทงๆ ทอยกบนางลาวทองและนางแกวกรยา แตเมอ

ทราบขาววาจมนไวยพานางวนทองมาทบาน กรบแตงตวทานำอบหอมฟงไปหา

นางวนทองทเรอนของจมนไวย โดยคดวา “จำกจะไปสสวาทนอง” ขนแผนพด

เอาความดใสตววา “จงใหลกรบนองมารวมเรอน” เพราะหวงแตเพยงใหนาง

วนทองยอมรวมรก “ขอสบายสกหนอยอยาโกรธา” นอกจากพดจาโอโลมแลว

ยงจบตองกอดจบนางวนทอง พฤตกรรมของขนแผนในตอนนจงแสดงความ

เหนแกตวอยางทสด ในขณะทนางวนทองมสตมนคง จตใจหนกแนน ไมหลง

เพรดไปกบวาจาของขนแผน นางวนทองยนยนวารกมนคงในตวขนแผน รวม

ทงตดพอวาขนแผนไดดมสขแลวลมนาง แตขอรองวาขนแผนอยาทำใหนางทำ

ผดศลธรรม ดงบอกวา

..................................... นองนกลวบาปทบเมอดบจต

หญงเดยวชายครองเปนสองมตร ถามปลดเสยใหเปลองไมตามใจ

(๒๕๑๓: ๘๕๗)

4�ศ า ส ต ร า จ า ร ย ด ร . ร น ฤ ท ย ส จ จ พ น ธ

Page 44: ความนำจากผู้เขียน · 2015-03-27 · ศ า ส ต ร า จ า ร ย์ ด ร . รื่ น ฤ ทั ย สั จ จ พั น ธุ์

นางวนทองอปมาถงความทกขครงแลวครงเลาทนางไดรบจากการ

กระทำของผชายแตละคน ครงทขนแผนพานางหนเขาปานน “หนาดำเหมอน

หนงทามนหมอไหม” ครงทขนชางฉดคราไป ก “เหมอนลงทะเลลก” ครงน

จมนไวยลกเอาตวมา “หนาจะดำเปนนำหมก” ดงนน สงทนางวนทองขอให

ขนแผนเปลองปลดใหหมดอาย กคอใหไปเพดทลขอพระพนวษา เพราะหาก

พระพนวษาประทานนางใหขนแผน พระราชบญชากถอเปนทสดแลว

นางวนทองพดจาอยางมเหตผล และจตใจมนคงทจะไมยอมรวม

ประเวณกบขนแผน ทงๆ ทนอนอยดวยกน

เมอพจารณาจากเหตการณในตอนน จะเหนไดวาผชายทง ๓ คน

ตางใชอำนาจของความเปนเพศชายกดขจตใจและรางกายของนางวนทองทง

สน นางวนทองพยายามใชเหตผลตอสกบอารมณของชายทงสาม ซงเปนสงท

ยากยง สภาวะของนางวนทองสะทอนใหเหนสถานะของผหญงในสงคมสมย

กอนทดอยกวาผชาย และแทบจะไมมโอกาสกำหนดชะตาชวตของตนเอง

๒. ชะตากรรมของนางวนทอง เรองขนชางขนแผนตอนนแสดงให

เหนชะตากรรมของนางวนทองผานกระบวนการพจารณาคดความ โดยม

พระมหากษตรยเปนผพพากษาตดสน แมพระพนวษาจะมพระราชอำนาจทจะ

ตดสนความทกเรองตามพระราชวนจฉยของพระองค แตพระองคกมไดทรง

ใชพระราชอำนาจตามพระทย ในกรณรกสามเสา ระหวางขนแผน ขนชาง นาง

วนทอง ทรงฟงความจากผเกยวของทกฝาย แมพระองคจะรำคาญพระทยท

ตองตดสนความใหครอบครวนอยบอยๆ แตกวกบรรยายวา “พระปราน

เหมอนลกในอทร” พระพนวษาจงเปนกษตรยทมพระราชอำนาจและมพระ

เมตตา อยางขนชางกระทำอกอาจ วายนำไปถวายฎกาถงเรอพระท น ง

พระองคกรวหนก และกรวขามวนจนถงรงเชา ดงทกลาววา “ทรงเคองขด

ขนชางแตกลางคน” แตเมอทอดพระเนตรเหนขนชางมาเขาเฝา กทรงเมตตา

จงตรสถามหาวาหนงสอฟองของขนชางอยทไหน “เออใครฟองมนไปไวไหน”

50 ส บ ส า น ส ร า ง ส ร ร ค ว ร ร ณ ศ ล ป