ชีวิตที่ดีงาม · 2015-10-12 · ๔ ชีวิตที่ดีงาม: หลั ารทวั่ไป อง ารปฏิบัติธรรม

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม

พระพรหมคณาภรณ

(ป. อ. ปยตโต)

สารบญ

อนโมทนา ................................................................................. ก ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ................... ๑ เมอสขแท กถงธรรม ............................................................ ๑ ปฏบตธรรม คออยางไร .................................................... ๑๑ หลกการทวไปของการปฏบตธรรม: ชดท ๑ ....................... ๑๕ หลกการทวไปของการปฏบตธรรม: ชดท ๒ ..................... ๒๑ ศพททควรร ...................................................................................... ๒๖

พทธศาสนสภาษต ................................................................................ ๒๗

เมอสขแท กถงธรรม*

มนษยทกคนตองการชวตทดและมความสขทแทจรง และเรากด าเนนชวต เพยรพยายามท าทกอยางเพอหาสงน แตแลวมนษยกประสบปญหากนอยอยางนแหละ เพราะเพยรพยายามไป โดยไมรไมเขาใจวาชวตทดและความสขทแทจรงนนคออะไร

ขอรวบรดวา หลกในการสรางชวตทดและมความสขน ไมมอะไรมาก กคอการเขาถงธรรมนนเอง เปนอนเดยวกน เมอใดเราเขาถงชวตทดมความสขทแทจรง กคอเขาถงธรรม พดสนๆ วา เมอสขแท กถงธรรม เมอพดอยางนแลวทกทานจะไดไมหนกใจ คอจะไดเหนการกาวเขาไปหาธรรมเปนเรองทตรงกบจดหมายของชวตของเราอยแลว

ถาหากทานใดยนยนกบตวเองไดวา ฉนเขาถงชวตทดมความสขแทจรงแลว ถาทานยนยนไดอยางนน ทานกบอกกบตนเองไดเลยวา ขาพเจาเขาถงธรรมแลว แตทานจะยนยนไดหรอเปลา ถาทานยนยนไมไดกตองบอกวา ฉนยงตองพยายามเขาถงชวตทดมความสขตอไป นนกคอ ฉนจะตองเขาถงธรรมตอไป สองอยางนเปนอนเดยวกน คอ เมอสขแท กถงธรรม และเมอถงธรรม กสขแท

* คดจากหนงสอ ธรรมะฉบบเรยนลด โดย พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๒

พระพทธศาสนากไดบอกแลววา การเขาถงชวตทดมความสข หรอการเขาถงธรรมนน มใหเราเขาถงไดอยแลวเปนขนๆ หลายขน ซงจดรวมไดเปน ๓ ขน คอ

๑. ขนกามอามส ไดแกชวตทวนวายหรอวนเวยนอยกบการหารป เสยง กลน รส และสงสมผสกาย ทสวยงาม ไพเราะ หอมหวาน ซซา เอรดอรอย มาเสพบรโภคบ ารงบ าเรอ ตา ห จมก ลน และรางกาย เปนสขสนกสนานเพลดเพลนอยกบสงเหลานน

ชวตและความสขขนนแบงซอยออกไปไดเปน ๒ ระดบ คอ

ก) ระดบทไรการศกษา หรอยงไมพฒนา การบ ารงบ าเรอตา ห จมก ลน กาย ดวยรป เสยง กลน รส และสมผสเนอหนงนนเปนเรองทแตละคนท าใหแกตวเอง และเมอหาไปเสพไปกไมรจกอมไมรจกพอ จงตองหามาเสพใหมากทสด และหามาเตมเรอยไป

สงเสพนนอยนอกตว ซงจะตองหาเอามา ความสขขนกาม จงเปนความสขจากการไดการเอา เมอทกคนตางกหาใหแกตวใหไดมากทสดและใหยงขนไป กตองแยงชงเบยดเบยนขมเหงเอารดเอาเปรยบตลอดจนท าลายกน จนกลายเปนวา ทกคนแยงกนเอา จนอดไปดวยกน หรอคนทแขงแรงกวาไดเตมทเพยงสองสามคน แตคนอนอดแยไปทงหมด รวมแลวมนษยกอยกนอยางไมมความสงบสข

ชวตและความสขของคนในขนกามระดบทยงไมพฒนาน วาโดยคณภาพไมแตกตางจากสตวทงหลายทคนดถกวาเปนชนต า

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

และยงเลวรายกวาดวยซ า โดยอตราของความรนแรง เพราะมนษยมมอ สมอง และอปกรณทจะใชแยงชงและท าลายกนไดหนกหนากวา

ข) ระดบทเขาสการศกษา หรอเรมมการพฒนา ถงแมวาแตละคนจะแสวงหาทรพยสนเงนทอง และยศศกดฐานะต าแหนงกนไป เพอจะไดมสงเสพสงบรโภค และมโอกาสเสพบรโภคไดมากๆ ทานกไมวา แตขอใหมเครองยบยงหรออยในขอบเขตทจะไมกอปญหาแกชวตและสงคมมากเกนไป และใหรจกพฒนาชวตขนสขนทสงขนไปอก เพอจะไดสรางสรรคประโยชนสขแกชวตและสงคมใหมากขน

เครองยบยงหรอขอบเขตทวานน กคอ ศล โดยเฉพาะในขนพนฐาน กคอศล ๕ ซงอาจจะมาในรปของกฎหมาย และกตกาสงคมอยางอนๆ ศลนนจะเปนเครองยบยงและเปนกรอบกน ท าใหการแสวงหากามอยในขอบเขตทจะไมแยงชงเบยดเบยนกนเกนไป ท าใหมนษยพออยกนไปได ท าใหสงคมพอมสนตสขบาง อยางนอยแตละคนกพอจะไดพอจะมวตถมาบ ารงความสขของตวบาง ตางคนกมโอกาสเสวยสขจากสงบ าเรอประสาททง ๕ กนไดตามสมควร

ในระดบน ทานให เอาทาน มาชวยเสรมความมนคงปลอดภยและความสงบสขของสงคม โดยใหมนษยรจกใหแกกน มการแบงปนเออเฟอเผอแผ เฉลยรายได ชวยเหลอผตกทกขหรอยากไร

พอมศลเปนฐาน และมทานมาเสรม มนษยกอยรวมกนไดดขน มการเออเฟอเกอกลกน สงคมมสนตสขพอสมควร

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๔

เ มอมนษยพฒนามาถงข นน ซงท าใหมโอกาสไดรบความสขจากกามามสทสนกสนานหวานอรอยทวๆกนแลว กนาจะเปนชวตและสงคมทสมบรณ แตความจรงไมเปนอยางนน เพราะกามอามส นอกจากหากนเสพกนไมรจกอมไมรจกพอ ซงท าใหเบยดเบยนกดขขมเหงกนแลว ยงมจดออนทท าใหเกดปญหาอยางอนอก

ความสขจากกามอามสหรอกามามสนน ตองอาศยสงทอยนอกตว เชนวตถบรโภคตางๆ จงเปนความสขแบบพงพา ขนตอภายนอก ไมเปนอสระแกตว นอกจากนน ทงสงเสพทอยขางนอกเหลานน และตวเราคอคนทเสพเอง ตางกตกอยภายใตกฎธรรมชาตแหงความไมเทยง เปลยนแปลง มการเกดดบเสอมสลาย

เมอจดออนเหลานมาบวกเขากบลกษณะทแสวงหาและเสพไมรจกอมไมรจกพอ กท าใหเกดปญหาเพมขนอก ถงแมจะผอนเบาปญหาจากการเบยดเบยนกนลงไปไดแลว กยงเจอกบปญหาของชวตจตใจ ทพวงเอาอาการของความทกขเขามาแฝงไวกบความสขในการเสพกามอามส เชน ความหวาดทมาคกบความหวง ความหวงหวงระแวงหวนใจทซอนตวซอนอยในการไดครอบครอง ความชนชาเบอหนายทตามตดมาตอจากการไดเสพสมปรารถนา การตกเปนทาสหมดอ านาจในตวเมอหลงใหลเมามว ความรนทดเมออดหรอหมดหวง และความโศกเศราเหยวแหงใจเมอตองสญเสยหรอพลดพรากจากไป

แมแตทประพฤตอยในศล รกษาระเบยบวนย และท าทานใหปน กเปนการฝนใจ ท าดวยความจ าใจ เพราะการมศลท าใหหา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

และเสพไมไดเตมทตามใจอยาก ทานกท าใหตองเสยตองสละ เกดความเสยดาย

เพราะฉะน น ทานจงบอกวา แคนยงไมพอนะ เธอเปนมนษยมศกยภาพทจะพฒนาตวไดอก ถาพฒนาเพยงแคน ยงหนทกขไมพนหรอก ยงจะเจอทงทกขนอกและทกขใน เพราะเปนสขทต งอยบนสงทเปนทกข ฐานมนไมมน ฉะนน เราจะตองพฒนาชวตตอไป

มนษยทมการศกษา (ในความหมายทถกตอง) จงกาวตอไปสการพฒนาในขนจต และขนแหงอสรภาพดวยปญญา และเอาผลจากการพฒนาในขนของจตใจและปญญานนมาชวยแกปญหาของชวตในขนกามอามส ท าใหการปฏบตตอกามอามสเกดโทษทกขภยนอยทสด และไดประโยชนมากทสด พรอมทงมความสขในขนทสงขนไปมาเสรมเพมขนอกดวย

๒. ขนจตวฒนะ พอพฒนาจตใจใหมคณธรรม เกดมเมตตาหรอกรณาขน กมความรกความปรารถนาดตอผอน อยากใหเขามความสข แลวกอยากท าใหเขามความสข กเลยให สละ แบงปนชวยเขา เมอเหนเขามความสข ตวเองกมความสขดวย การใหหรอทาน แทนทจะเกดความเสยดาย กกลายเปนความสข กอนนรจกแตความสขจากการไดและเอา แตเดยวน มความสขอยางใหมเกดเพมขน คอความสขจากการใหและการสละ การใหหรอเสยกลายเปนความสขไปได ในเมอจตใจไดพฒนาเปลยนไป

จากการพฒนาจตเชนเดยวกน เกดมศรทธา เชอมนในสงทดงาม ในการสรางสรรคท าสงทดงาม กเอาเงนทองออกมาให สละ

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๖

บ าเพญประโยชน แลวกมความสขสบายเอบอมปลาบปลมใจ จากการใหหรอเสยสละนน

กอนนเคยมองทรพยสนเงนทองและยศศกดต าแหนงฐานะ ตลอดจนอ านาจ เหนความหมายเพยงวาเปนเครองมอและชองทางทจะแสวงหากามอามสหรอสงเสพตางๆ มาบ ารงบ าเรอตนเองใหมากมายเตมททสด แตพอไดพฒนาจตปญญาขนบางแลว กมองเหนความหมายใหมวา ทรพยสนเงนทองและยศศกดอ านาจเปนเครองมอขยายโอกาสใหสามารถสรางสรรคความดงามและประโยชนสขไดกวางขวางและส าเรจผลไดดยงขน

ถงจะมความคดสรางสรรคดๆ แตขาดทรพยยศบรวาร ความคดน นกไมสมฤทธผล หรอท าไดเพยงในวงแคบ แตพอมทรพย มอ านาจ มบรวาร ความคดทดๆ กออกผลเปนประโยชนแผออกไปมากมายกวางไกล ตอนน ทรพยและอ านาจท เคยเปนเครองมอรบใชตณหาหรอความเหนแกตว กกลายมาเปนอปกรณของธรรม

คนทยงไมพฒนาหรอมการศกษาทผด เขาใจวา การทมนษยสามารถสรางสรรคเทคโนโลย ประดษฐวตถมาเสพบ ารงบ าเรอความสขไดมากทสดนนแหละ คอสภาพของสงคมทพฒนาแลว หรอการมอารยธรรมอยางสง แตเมอมการศกษาทถกตองไดพฒนาตนขนบางแลว กจงเขาใจวา อาการอยางน นหาใชเปนลกษณะของอารยธรรม หรอการไดพฒนาแลวแตอยางใดไม การทไดพฒนาหรอความมอารยธรรมน นอยทการเปลยนแปลงในตว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗

มนษย ทท าใหเขาจดการกบเทคโนโลยเปนตนเหลาน น อยางถกตองตางหาก

การพฒนาในขนจตวฒนะจะท าใหคนมจตใจทมคณภาพ ประกอบดวยคณธรรมเชนเมตตากรณา ศรทธา ความกตญญ-กตเวท เปนตน มสมรรถภาพ เปนจตใจทเขมแขงมนคง ขยนอดทน มสต รจกรบผดชอบ และมสขภาพ เพราะสงบสบาย ผอนคลาย เอบอม ผองใส สดชนเบกบาน มความสข

เพยงแคไดการพฒนาในขนจตปญญามาชวยแทรกเสรมบาง กยงชวยใหการหาความสขในขนกามอามสเปนไปดวยดขนมากมาย ทงในสวนชวตของบคคล และในดานสนตสขของสงคม และยงไดความสขทประณตสงขนไป มาเพมคณคาใหแกชวตนนอกดวย

การพฒนาในขนจตวฒนะโดยตรง จะท าใหจตเกดมคณ สมบตทส าคญ คอ มพลงมาก (เหมอนปลอยน าใหไหลไปในทอหรอรางทางเดยวไมกระจดกระจาย) ใสกระจางเออตอการใชปญญา (เหมอนน านงสนทไมไหวกระเพอม ฝ นละอองตกตะกอนจงใสมองเหนทกอยางในน าชดเจน) และสงบสบายมความสข (เพราะไมมอะไรรบกวน ไมขนมว ไมฟงซานรอนรนกระวนกระวาย)

จตทมคณสมบตอยางน เรยกวาเปนกมมนย คอเหมาะแกการใชงาน พรอมทจะปลกฝงคณธรรมตางๆ หรอใชคดพจารณาพฒนาปญญา ซงเปนลกษณะของจตทมสมาธ การพฒนาในขนจตใจน จงมสมาธ เปนแกน หรอเปนตวแทนเลยทเดยว

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๘

ถามงหนาเอาจรงเอาจงกบเรองสมาธ กฝกสมาธใหแนวแนสนทลกลงไปอก จนถงขนเปนฌานระดบตางๆ ซงมทงขนทอยกบรปธรรม (รปาวจร) และขนทอยกบอรปธรรม(อรปาวจร)

ความสขในขนจตน ประณตและบรสทธขนไปมาก เพราะไมมอาการของความทกขแบบทแฝงมากบการเสพกามอามส เชน ความหวาด ระแวง เบอหนาย รนทดใจ เปนตน

แมจะไดถงขนนทานกบอกวายงไมพออกนนแหละ การทเราจะอยขางในกบจตใจของตวน น มนดมด าไปไดลกล ากจรงแตอาจจะตดเพลนกบสมาธและผลพลอยไดของมน แลวกลายเปนพวกหลกหนสงคม ไมเผชญหนาความจรง เปนการหลบทกขพนปญหาไปไดชวคราว พอออกจากสมาธกเจอกบสภาพเกา ยงมความยดตดถอมนและถกธรรมดาของธรรมชาตบบค นเอาได ไมไดแกปญหาใหเสรจสนไป เพราะฉะน นจะตองกาวตอไปอกใหถงความสมบรณจบสนปญหา ใหเปนสขโดยไมมทกขเหลออย แลวทานกบอกขนตอไปอก

๓. ขนอสระหลดพน หมายถงชวตทพนหรออยเหนอการทจะถกบบคนครอบง าดวยปญหาไมวาอยางใดๆ แมแตความเปนไปของกฎธรรมชาตแหงความเปลยนแปลง ไมเทยงแทและเสอมสลาย มความสขทปลอดโปรงโลงเบา ไมมเงาของความทกขรบกวน เรยกวาเปนพทธะ ทแปลใหเขาใจกนงายๆวา ร ตน และเบกบาน

ผทมชวตและความสขถงขนน จะมคณสมบตส าคญอยางหนง คอ เปนผท ากจเสรจแลว บรรลประโยชนตนแลว ไมมอะไรท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

จะตองท าเพอตวเองอก ปลดเปลองตวเปนอสระแลว จงท าเพอผอนไดเตมท เรยกวามกรณาหรอการณยธรรมทบรสทธและสมบรณ

ชวตและความสขขนนเปนขนทถงไดดวยปญญา ผทมชวตในขนน เปนผมชวตอยดวยปญญา ท รเทาทนความจรงของสงท งหลายตามทมนเปนอยตามธรรมดาแหงเหตปจจยของกฎธรรมชาต หรอรเทาทนกฎธรรมชาตนนเอง จนความเปนไปของธรรมชาตทมความเปลยนแปลงเปนตน ครอบง ากอความทกขแกเขาไมได สงใดไมเปนปญหากไมท าใหเปนปญหาขนมา สงใดเปนปญหากแกไขดวยปญญาทรและท าใหตรงกบเหตปจจย จนเผชญไดกบทกสงโดยไมมทกขใดๆ

เมอพฒนามาจนมชวตและความสขถงขนน โดยมความสดชนเบกบานอยเปนธรรมดาแลว ถาจะเอาความสขทางจตมาใสอกกไมวา จะมความสขทางประสาททงหามาเสรม กไดความสขนนเตมสภาพบรบรณและทงไมเปนพษเปนภยแกใครดวย ทกอยางอยในภาวะสมดลพอดไปหมด เพราะมปญญาทไรทกขเปนตวควบคม โดยนยน เมอมความสขขนสดทายทไรทกขดวยปญญา กจบสงสดถงจดหมาย

ทงหมดนสรปไดวา ชวตและความสข ๓ ขนนน พดโดยยอ คอ

๑) ขนกามอามส (เรยกใหสนวาขนกาม ชอเตม = ขนกามาวจร-ทองเทยวไปในกาม) ตองใชศล เปนเครองควบคม โดยมทานสนบสนน

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๑๐

๒) ขนจตวฒนะ (ชอเตม = ขนรปาวจร = ทองเทยวไปในรป และอรปาวจร = ทองเทยวไปในอรป) มสมาธ เปนแกนน าในการพฒนา

๓) ขนอสระหลดพน (ชอเตม = ขนโลกตตระ-เหนอโลก หรอขนปรมตถ-ประโยชนสงสด) มปญญา เปนตวชขาดทจะน าเขาถงจดหมาย

เปนอนวาพระพทธศาสนาไดแสดงไวแลว เกยวกบหลกการในการเขาถงชวตทดมความสข แลวกแบงไวเปนขนเปนตอน ดงทไดกลาวมา ซงทจรงเปนเรองงายๆ ไมมอะไรมาก เพราะวาตวสาระแทๆ กแคนเอง คอใหเรามชวตทดมความสขไดจรง กจบเรองกน

ไดพดไวแตตนวา เมอสขแท กถงธรรม และเมอถงธรรม ก

สขแท หมายความวา การเขาถงชวตทดมความสข กคอการเขาถงธรรม จะเขาถงธรรมได กตองปฏบตธรรม การปฏบตธรรมนนคงไมยากอยางทหลายคนคด จงลองมาดกนวา ปฏบตธรรมนนคอท าอยางไร

ปฏบตธรรม คออยางไร ค าวา ปฏบตธรรม นน หมายความวาอยางไร ปฏบตธรรมก

คอ เอาธรรมมาปฏบต เอาธรรมมาใช เอามาใชด าเนนชวตท าการท างาน คอเอาธรรมมาใชใหเกดประโยชนในชวตจรง ท าใหเปนชวตทดมความสขนนเอง

เมอปฏบตธรรมกหมายถงวา เอาธรรมมาใชในชวตจรง หรอเอามาใชใหเกดประโยชนแกชวต ถายงไมไดใช กไมเรยกวาเปนการปฏบต

วาถงตวค าวา “ปฏบต” เองน เดมนนแปลวา “เดนทาง” มาจากภาษาบาล ของเดมน มค าคลายๆ กนอกค าหนงคอ “ปฏปทา”

“ปฏปทา” แปลวาอะไร จะเหนไดในค าวา “มชฌมา-ปฏปทา” ทเราแปลกนวา “ทางสายกลาง” มชฌมา แปลวา สายกลาง และปฏปทา แปลวา ทาง ทางคออะไร ทางนนคอ ททจะเดน ค าวาปฏปทา กคอททจะเดน ค าวาปฏปทา กบค าวาปฏบตน เปนค าเดยวกน รากศพทอนเดยวกน ถาเปนกรยา มรปเปน ปฏปชชต แปลวา ด าเนน หรอเดนทาง

เพราะฉะนน ปฏปชชต มาเปน ปฏบต หรอเปนปฏปทา กตาม กแปลวา การเดนทาง หรอแปลวา ทางท เดน ถาเปนการเดนทางกนยมใชในรปวา ปฏปตต หรอไทยใชวา ปฏบต ถาเปน

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๑๒

ทางทเดนกนยมใช ปฏปทา เพราะฉะนน เราเอาถอยค าส าหรบสงทเปนรปธรรมนนเอง มาประยกตใชในทางนามธรรม

การเดนทางตามปกตนน เปนการเดนทางภายนอก เปนการเดนทางดานวตถ เอาเทาเดน หรอแมมรถแลว เอารถวงไป ตลอดจนไปดวยเครองบน กเรยกวา เปนการเดนทาง

ทน ชวตของเรากเหมอนกน ชวตกเปนการเดนทางชนดหนง แตเรามกเปลยนค าพดจากเดนมาเปนด าเนน ทจรงเดนกบด าเนนนน กศพทเดยวกนนนแหละ เดนกแผลงมาเปนด าเนน แลวเรากมการด าเนนชวต ในการด าเนนชวตนน กเหมอนกบวา เราเอาชวตนไปเดนทาง หรอวาการเปนอยของเรานนเปรยบเสมอนทาง ถาเปนอยอยางถกตอง กเรยกวาเดนทางชวตอยางถกตอง คอ ด าเนนชวตไดด ถาเดนทางชวตไมถกตอง กเรยกวาด าเนนชวตทผด

ในเมอปฏปทา หรอปฏบตน แปลวา การเดนทางและทางทเดน เพราะฉะน น การปฏบตธรรมกคอเอาธรรมมาใชในการเดนทางชวต หรอเอามาชวยใหด าเนนชวตอยางถกตอง หรอเอามาชวยในการเดนทางชวต เพอใหการด าเนนชวตนนเปนไปดวยด

หมายความวา ถาเราไมเอาธรรมมาใช การเดนทางชวตของเรากอาจจะผด อาจจะเขว อาจจะพลาด อาจจะหลง อาจจะไปในทางทเกดความเสอมความพนาศ แทนทจะเปนทางแหงความสขความเจรญ เรากเลยเอาธรรมมาชวย เอาธรรมมาปฏบต กคอเอาธรรมมาใชชวยใหการเดนทางชวตนถกตอง ไดผลดทประสงค

พดงายๆ จงวา การปฏบตธรรมคอการเอาธรรมมาใชนนเอง ใชใหเกดประโยชนแกชวตของเรา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓

เพราะฉะน น การปฏบตธรรมกจงเปนเรองกวางๆ ไมเฉพาะการทจะปลกตวออกจากสงคม ไปอยทวด ไปอยทปา แลวกไปนงบ าเพญสมาธอะไรอยางน น ไมใชแคนน อนน นเปนเพยงสวนหนง เปนการพยายามน าธรรมมาใชในขนลก ในการทจะฝกฝนจตใจอยางจรงๆ จงๆ

ถาจะเรยกเปนภาษาสมยใหม การปลกตวไปปฏบตแบบนนกเรยกวาเปนการปฏบตแบบ intensive เปนการปฏบตแบบเขมขน หรอลงลกเฉพาะเรอง

ทจรงนน การปฏบตธรรมตองมตลอดเวลา เรานงกนอยในทน กตองมการปฏบตธรรม คอเอาธรรมมาใช เมอปฏบตสงนน ท าสงนนอยางถกตอง กเปนการปฏบตธรรม

เมอท างานหรอท าหนาทของตนอยางถกตอง ตงใจท าใหด ใหเกดคณประโยชน ใหส าเรจความมงหมายทดงาม กเปนการปฏบตธรรม

ดงนน ถาตนมหนาทศกษาเลาเรยน แลวศกษาเลาเรยนอยางถกตอง มความขยนหมนเพยร ต งใจเลาเรยน เลาเรยนใหไดผล กเปนการปฏบตธรรม เชน เลาเรยนโดยมอทธบาท ๔ มฉนทะ พอใจรกในการเรยนน น มวรยะ มความเพยร ใจส มจตตะ เอาใจใส รบผดชอบ มวมงสา คอยไตรตรอง ตรวจสอบ ทดสอบ ทดลองใหไดผลดยงขนไป อยางนกเรยกวาปฏบตธรรม

หรอในการท างานกเหมอนกน เมอมอทธบาท ๔ เอาอทธ-บาท ๔ มาใชในการท างานนน กเปนการปฏบตธรรม

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๑๔

แมแตออกไปในทองถนน ไปขบรถ ถาขบโดยรกษากฎจราจร ขบเรยบรอยดไมประมาท มความสภาพ หรอลกเขาไป แมกระทงวา ท าจตใจใหสบาย ไมเครยด มความผองใสสบายใจในเวลาทขบรถนนได กเปนการปฏบตธรรมในระดบตางๆ

แลวแตวาใครจะสามารถเอาธรรมมาใชในการด าเนนชวต หรอในการท ากจหนาทน นๆ ใหไดผลแคไหนเพยงไร กเรยกวาปฏบตธรรมทงนน

เพราะฉะน น การปฏบตธรรมทแทจรงน น ตองมอยตลอดเวลา เพราะเราทกคนมหนาทตองด าเนนชวตใหดงามถกตอง

แมแตการนงฟงปาฐกถานกมการปฏบตธรรม เมอตงใจฟง ฟงเปน ใชความคดพจารณาไตรตรองสงทรบฟงน น ท าใหเกดปญญาขน กเปนการปฏบตธรรมทงนน

เปนอนวา การปฏบตธรรมน เปนเรองทกวางมาก หมายถง การน าเอาธรรมมาใชใหเปนประโยชนแกชวต หรอการท ากจท างานท าหนาทใหถกตอง ท าทกเรองทกอยางใหถกตอง ใหด ใหเกดผลเปนประโยชน เพอจะไดเขาถงชวตทดงามมความสขทแทจรงนนเอง เปนการปฏบตธรรม

หลกการทวไปของการปฏบตธรรม: ชดท ๑ เนอตวของการปฏบตททานจดวางไวเปนหลกธรรมหวขอ

ตางๆ นน ยอใหสนกคอสกขาหรอการศกษา ซงแยกออกไปเปน ศล สมาธ ปญญา เรยกวา ไตรสกขา

ถาแยกแบบงายๆ โดยเนนดานภายนอกส าหรบคฤหสถ กเปนทาน ศล ภาวนา ซงเรยกวาบญสกขา

หลกการศกษา ๓ อยาง จะเปนไตรสกขา หรอบญสกขากตาม ควรจะทบทวนความหมายกนไวเลกนอยพอไดสาระ

ขอเรมดวยไตรสกขา กอน ไตรสกขา แปลวา สกขา หรอการศกษา ๓ อยาง ดงน

๑. ศล คอ ความมระเบยบในการด าเนนชวต และในการ อยรวมสงคม หรอพดใหงายอกอยางหนงวา ไดแก ความมวนย และการปฏบตตามกฎเกณฑกตกาในการอ ย ร วมกน เพอให มความสมพนธทดในสงคม ชวตและสงคมจะไดเรยบรอยราบรน ไมสบสนวนวาย ไมระส าระสาย เออโอกาสตอการทจะท าอะไรๆ ใหสะดวก ไดผลดและมความเจรญกาวหนายงๆ ขนไป

ศลมหลายระดบ หรอจดไวหลายประเภท ใหเหมาะกบสภาพชวตและสงคมหรอชมชนนนๆ ในการทจะปฏบตเพอเขาถงจดหมายของตน

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๑๖

ศล ๕ เปนกฎเกณฑความสมพนธพนฐานในสงคม เพอใหคนอยรวมกนดวยด ไมเบยดเบยนกน สงคมจะไดไมเดอดรอนระส าระสาย เปนฐานรองรบความมสนตสขของสงคม

ดงนน ในหลกศล ๕ จงก าหนดใหมการไมเบยดเบยนท าราย ไมละเมดตอชวตและรางกาย ไมละเมดตอกรรมสทธในทรพยสน ไมละเมดตอคครองของกนและกน ไมใชวาจาท ารายหลอกลวงกน และไมคกคามตอความรสกมนคงปลอดภยของผอนดวยความสญเสยสตสมปชญญะเนองจากยาเสพตดทท าใหเกดความประมาท และไมนาไววางใจ

จะเหนวา ศล ๕ เปนมาตรฐานอยางต าส าหรบจดระเบยบชวตและสงคมของมนษย ใหอยในสภาพทเออโอกาสขนพนฐาน ในการทจะสรางสรรคสงทดงาม หรอท าการพฒนาไมวาอยางหนงอยางใด ทางจตใจกตาม ทางวตถกตาม

ศลเฉพาะกลมเฉพาะหมชน และศลในระดบทสงขนไป จะเปนการท าตามขอปฏบตตางๆ ในการฝกหดขดเกลาพฤตกรรมของบคคล เพอสรางเสรมสภาพชวตความเปนอย และการอยรวมกนในสงคม ใหสอดคลอง และเออโอกาสแกการทจะปฏบตใหเขาถงภาวะสงสดทเปนจดหมายของบคคลหรอสงคมนน เชน

ศล ๘ มงฝกใหมสภาพชวตทเออตอการพฒนาทางจตใจ จงเพมการรบประทานอาหารจ ากดเวลา และการหดลดละการหาความสขจากสงบนเทง หรอเครองปรนเปรอความสขทางประสาทสมผส ตลอดจนงดการใชเครองนงนอนฟกฟหรหรา เปนการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗

ฝกฝนตนใหรจกทจะมชวตทเปนอสระไดมากขน สามารถอยดมสขไดโดยไมตองพงพาหรอขนตอวตถภายนอกมากเกนไป

ศล ๘ นน เปนเครองเสรมและเออโอกาสยงขนไป ทงดานเวลาและแรงงาน ในการทจะพฒนาชวตทางดานจตใจและปญญา พดอกส านวนหนงวา เปนเครองเสรมและเออโอกาสในการบ าเพญจตตภาวนา และปญญาภาวนา

ศลอยางอนๆ ยงมอกมาก เชน ศลในการฝกอนทรย คอ ฝกใหรจกใชตา ห จมก ลน กาย และใจ โดยเฉพาะ ๕ อยางแรก ใหดเปน ฟงเปน คอ ด และฟงใหไดประโยชนแกชวต ไมใหเกดโทษกอความเสยหายความเดอดรอน หรอความลมหลงมวเมา และศลในการเสพ หรอบรโภคสงตางๆ ใหไดคณคาแท ไมหลงไปในคณคาเทยม เปนตน

การมสภาพชวตและการอยรวมกนทจดระเบยบไวดวยด เรยกวาศล

การจดระเบยบชวตและการอยรวมกนใหเรยบรอย รวมทงตวระเบยบนนเอง เรยกวาวนย

ขอปฏบตตางๆ ในการจดสภาพชวตและการอยรวมในสงคมใหมระเบยบ เรยกวาสกขาบท

ขอปฏบตตางๆ ในการฝกฝนขดเกลาพฤตกรรมเพอสรางเสรมสภาพชวตใหสอดคลองเกอกลตอการปฏบตในแนวทางทจะเขาถงจดหมายทตองการยงๆ ขนไป เรยกวา วตร

ทงหมดนเมอเรยกคลมๆ รวมๆ กพดวา ศล

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๑๘

๒. สมาธ หมายถง การฝกฝนอบรมจตใจใหสงบแนวแนมนคง เพอใหเปนจตใจทสามารถท างานหรอใชการไดด โดยเฉพาะในการคดพจารณาใหเกดปญญา หรอใชปญญาอยางไดผล

อนง จตใจทมสมาธ จะเปนจตใจทเออหรอเหมาะตอการพฒนาของคณสมบตตางๆ เชน คณธรรมทงหลายทจะเจรญเพมพนพวงมาดวยในจตนน

นอกจากนน เมอจตใจสงบมนคงแนวแนมสมาธแลว กจะ อยในภาวะทปลอดพนจากการรบกวนของความเศราหมองขนมวความเรารอนสบสนวนวายตางๆ จงเปนจตทปลอดโปรง เบาสบาย เบกบาน สดชน ผองใส เปนสข

พดสนๆ วา เปนการฝกฝนพฒนาจตใจ ท าใหบคคลมสมรรถภาพจต คณภาพจต และสขภาพจต

๓. ปญญา ไดแก การมความรเขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง และการฝกฝนอบรมหรอพฒนาใหมความรความเขาใจเชนนน ปญญามหลายขนหลายระดบ เชน

ขนเรมตน กคอการรเขาใจสงทเลาเรยน สดบตรบฟงหรอขาวสารขอมลตางๆ และประสบการณทเขามาทางตา ห จมก ลน กาย ตลอดจนความจ าหมายและความรสกนกคดทปรากฏหรอสงสมอยในใจ ปญญาท าใหรบรและมองดประสบการณนนๆ อยางถกตองตรงความจรง และอยางบรสทธ ไมถกปรงแตงดวยความชอบชง ยนดยนราย ไมเอนเอยงดวยอคตตางๆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙

ขนตอไป ไดแกการพจารณาวนจฉยและคดการตางๆ ไดถกตองชดเจน โดยไมถกกเลสเชนความเหนแกได และความเกลยดโกรธเคยดแคนชงชงเปนตวครอบง าชกจง

ปญญาอกดานหนง หมายถงการมองเหนสงทงหลายลวงทะลถงเหตปจจยตางๆ ตลอดจนสามารถเชอมโยงความรในสงทงหลาย มาใชแกไขปญหาและท าการสรางสรรค จดด าเนนการตางๆ

ปญญาในขนสงสด หมายถงความรเทาทนความเปนจรงของโลกและชวต ทท าใหหายตดของหมดความถอมนในสงทงหลาย ซงสงผลยอนกลบไปยงจตใจ ท าใหเกดความเปนอสระหลดพน เปนอยดวยความปลอดโปรงโลงเบา เบกบานผองใสอยางแทจรง

สกขา หรอ ศกษา แปลวา การฝกฝนปฏบต หรอเรยนใหรและฝกท าใหเปน หลกไตรสกขา หรอการศกษา ๓ อยางน เปนการฝกพฒนาชวต ๓ ดาน คอ ดานความสมพนธกบสภาพแวดลอมทงทางวตถและทางสงคม ดานจตใจ และดานปญญา

ในการกระท าทกครงทกอยาง ไมวาจะแสดงพฤตกรรมอะไร หรอมกจกรรมใดๆ กตาม เราสามารถฝกฝนพฒนาตนและส ารวจตรวจสอบตนเอง ตามหลกไตรสกขาน ใหมการศกษาครบทงสามอยาง ทงศล สมาธ และปญญา พรอมกนไปทกครงทกคราว คอเมอท าอะไรกพจารณาดวา

พฤตกรรมหรอการกระท าของเราครงน มการเบยดเบยน จะท าใหเกดความเดอดรอนแกใครหรอไม หรอวาเปนไปเพอความเกอกล ชวยเหลอ สงเสรม และสรางสรรค (ศล)

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๒๐

ในการกระท าเดยวกนน จตใจของเราเปนอยางไร เราท าดวยจตใจทเหนแกตว มงรายตอใคร ท าดวยความโลภ โกรธ หลง หรอไม หรอท าดวยความเมตตา มความปรารถนาด ท าดวยศรทธา ท าดวยสต มความเพยร มความรบผดชอบ เปนตน และในขณะทท าเรามสภาพจตใจเปนอยางไร เรารอน กระวนกระวาย ขนมว เศราหมอง หรอวามจตใจทสงบ ราเรง เบกบาน เปนสข เอบอม ผองใส (สมาธ)

การกระท าครงน เราท าดวยความร ความเขาใจ มองเหนเหตผล รเขาใจหลกเกณฑและความมงหมาย มองเหนผลดผลเสย และหนทางแกไขปรบปรงพรอมดแลวหรอไม (ปญญา)

เพราะฉะนน คนทฉลาดจงสามารถบ าเพญสกขา คอฝกฝนพฒนาตน และส ารวจตรวจสอบวดผลการพฒนาตนไดเสมอตลอดทกครงทกเวลา เปนการบ าเพญไตรสกขาในระดบจลภาคหรอรอบเลก คอครบทงสามอยางในพฤตกรรมเดยว หรอในกจกรรมเดยว พรอมกนนนกเจรญไตรสกขาในระดบมหพภาคหรอรอบใหญ คอคอยๆ ท าทละสวนไปดวย ชนดทดภายนอกกเหมอนศกษาไปตามล าดบทละอยาง โดยทการบ าเพญไตรสกขาในระดบจลภาคนกจะชวยใหการเจรญไตรสกขาในระดบมหพภาคกาวหนาไปดวยด แลวในทางยอนกลบการเจรญไตรสกขาในระดบมหพภาค กจะสงผลใหการบ าเพญไตรสกขาในระดบจลภาคมความมนคงและสมบรณยงขนจนเตมเปยมในทสด

หลกการทวไปของการปฏบตธรรม: ชดท ๒ สวนทาน ศล ภาวนา ทเรยกวาบญสกขา กมสาระส าคญ

อยางเดยวกบไตรสกขานเอง ๑. ทาน คอการให การเผอแผแบงปน เพอชวยเหลอกน เพอ

ยดเหนยวสงคม และเพอสงเสรมความดงามและการท าสงทด ทานเปนเครองเสรมการอยรวมในสงคมใหเปนไปดวยด ม

ระเบยบมนคงยงขน พรอมกนนนกเปนเครองฝกหดขดเกลาท งพฤตกรรมภายนอกทางกาย วาจา และฝกฝนอบรมจตใจใหเจรญยงขนไปในคณธรรม และความเอบอมเบกบานผองใส

๒. ศล กมสาระอยางศลในไตรสกขาขางตน ๓. ภาวนา แยกเปนภาวนาในดานสมาธ และภาวนาในดาน

ปญญา ตรงกบทไดบรรยายมาแลว การปฏบตธรรมในความหมายทเราพดกนมาก ตามทนยม

กนในปจจบนน เปนการจ ากดแคบในระดบภาวนา คอเปนการปฏบตในระดบภาวนาและเนนทรปแบบ เชนไปนงสมาธ เขาไปในวดทวเวก เขาไปในปา กเลยจะขอพดเจาะจงเฉพาะระดบนเสยทหนงกอน วาในแงทเรานยมปฏบตธรรมคอไปบ าเพญสมาธเปนตนน เราจะตองรจกตวภาวนาเสยกอนวามนเปนอยางไร

ภาวนา นน จะตองแยกจากภาวนาในภาษาไทยกอน คอ ไมใชเปนเพยงมามบมบๆแตปาก แลวบอกวาเปนภาวนา หรอเอา

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๒๒

ถอยค าในภาษาพระ เอามนตเอาคาถามาทองมาบนแลววาเปนภาวนา ไมใชอยางนน

ภาวนา แปลวา ท าใหเกดใหมขน ท าใหเปนขน สงทยงไมเปนกท าใหมนเปน สงทยงไมมกท าใหมนมขน เรยกวาภาวนา เพราะฉะนน จงเปนการปฏบต ฝกหด หรอลงมอท า ภาวนาจงแปลอกความหมายหนงวา การฝกอบรม ฝกนน เมอยงไมเปนกท าใหมนเปน อบรมนน เมอยงไมมกท าใหมขน ยงกวานน เมอท าใหเกดใหม ใหเปนขนมาแลว กตองท าใหเจรญงอกงาม เพมพนพรงพรอมขนไปดวยจนเตมท

ภาวนาจงมความหมายตรงกบค าวา พฒนา ดวย และจงแปลงายๆ วา เจรญ

ในภาษาไทยแตโบราณมากนยมแปล ภาวนา วาเจรญ เชน เจรญสมาธ เรยกวาสมาธภาวนา เจรญเมตตา เรยกวาเมตตาภาวนา เจรญวปสสนา เรยกวาวปสสนาภาวนา

ตกลงวา ภาวนา แปลวาการฝกอบรมหรอการเจรญ หรอการท าใหเปนใหมขนมา และพฒนาใหงอกงามบรบรณ

การภาวนาในระดบทเราตองการในทนแยกเปน ๒ อยางคอจตตภาวนา การฝกอบรมจตใจ อยางหนง และปญญาภาวนา การฝกอบรมปญญา อกอยางหนง

ถาใชตามนยมของภาษาสมยใหม เจรญ แปลวา พฒนา เพราะฉะนน จตตภาวนา กแปลวา การพฒนาจต หรอพฒนาจตใจ สวนปญญาภาวนา กแปลวา การพฒนาปญญา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

จตตภาวนานน เรยกงายๆ วา สมถะ บางทกเรยกวาสมถภาวนา สมถะนตวแกนของมนแทๆ คอสมาธ เพราะสมถะนนแปลวา ความสงบ ตวแกนของความสงบกคอสมาธ ความมใจแนวแน สมถะนนมงทตวสมาธ จะวาสมาธเปนสาระของสมถะกได ฉะนนกเลยเรยกอกอยางหนงวา สมาธภาวนา

ค าวาจตตภาวนากด สมถภาวนากด สมาธภาวนากด จงใชแทนกนไดหมด

ตอไปอยางทสอง ปญญาภาวนานนเรยกชออกอยางหนงวา วปสสนาภาวนา การเจรญวปสสนา มงใหเกดปญญา คอ ปญญาทเขาใจความจรงของสงทงหลาย ปญญาในขนทรจกโลกและชวตตามความเปนจรง เรยกวาวปสสนา แปลวารแจง ไมใชรแคท ามาหาเลยงชพไดเทานน แตรสภาวะ รสภาพความเปนจรงของสงทงหลาย จงเรยกวา วปสสนา ซงกเปนปญญาระดบหนงนนแหละ

เพราะฉะนน วปสสนาภาวนา ถาจะเรยกใหกวางกเปนปญญาภาวนา

ตกลงกแยกภาวนาเปน ๒ อยาง อยางทหนง เรยกวา จตตภาวนาบาง สมถภาวนาบาง สมาธ

ภาวนาบาง อยางทสอง เรยกวา ปญญาภาวนา หรอเรยกใหแคบจ ากด

ลงไปวาวปสสนาภาวนา เอาละเรองภาวนากท าความเขาใจกนงายๆ อยางน อยางไรกตาม ไดบอกขางตนแลววา ทาน ศล ภาวนาน ทาน

มงส าหรบคฤหสถ ดงนน บญสกขาจงเนนขอปฏบตขนตนๆ หรอ

ชวตทดงาม: หลกการทวไปของการปฏบตธรรม ๒๔

ขนพนฐาน คอ ทานเนนทอามสทาน ไดแกการใหวตถ ศลเนนทศล ๕ หรอขยบขนไปอกกเปนศล ๘ สวนภาวนาในทน กเนนแคเมตตา ภาวนา คอการเจรญเมตตาหรอไมตร ทจะเปนพนฐานแหงสนตสขของสงคม ถาสามารถท าไดมากกวาน น กขยายออกไปสจตตภาวนาและปญญาภาวนาเตมรปอยางทวาขางตน

วาทจรง ทง ๒ ชด คอ ทาน ศล ภาวนา กบ ศล สมาธ ปญญา น ทจรงกเรองเดยวกน แตชดหนงเนนดานภายนอก เนนดานหยาบ จดเปนทาน ศล และภาวนา โดยขยายดานนอกเปน ๒ อยาง คอ ทาน กบ ศล เอาขางใน ๒ อยางคอ สมาธ และปญญาไปยบเปนภาวนาอยางเดยว

สวนชดศล สมาธ ปญญา นน เอาดานในคอภาวนาไปแยกละเอยดเปนจตใจ(สมาธ) กบปญญา แตดานนอกคอ ทานกบศลนนรวมเปนอนเดยว เพราะวาศลนนหลกการกคออยรวมกนดวยดกบผอนในสงคม สวนทานกเปนองคประกอบในการทจะอยรวมกนดวยดกบผอนในสงคม กเลยมารวมอยในค าวาศล

เพราะฉะนน เมอทานไดฟงค าวา ทาน ศล ภาวนา กบ ศล สมาธ ปญญาน กใหทราบวาทจรงเปนระบบอนเดยวกน แตเราแยกเพอใหเหนจดเนนทตางกน ส าหรบคฤหสถจะเนนดานนอก จดเปนทาน ศล ภาวนา แตส าหรบพระสงฆจะเนนดานใน วางหลกเปนศล สมาธ ปญญา

อนง ชอเรยกกคลายๆ กน ชด ศล สมาธ ปญญา ทกทานรจกกนดแลววาไตรสกขา ไตร แปลวา ๓ สกขา คอ การศกษา รวมเปนไตรสกขา แปลวา การศกษา ๓ อยาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

สวนชดทาน ศล ภาวนา เรยกชอตางไปนดหนงวาปญญ-สกขา หรอ บญสกขา กคอ การฝกฝนในเรองความด หรอการฝกหดท าความดนนเอง ปญญ=ความด สกขา=การฝกอบรม คอการฝกฝนปฏบตอบรมในเรองความด การท าใหคนเจรญงอกงามขนในความดตางๆ ดวยทาน ศล ภาวนา

รวมแลวทง ๒ ชดกเปนอนเดยวกน ตางกนทจดเนนดงกลาว

เมอปฏบตธรรมตามหลกไตรสกขา หรอบญสกขา ๓ ประการ อยางถกตองดแลว กจะเขาถงชวตทดงาม มความสขทแทจรง โดยเขาถงธรรมและความสขทง ๓ ระดบ ไดจนถงทสด ดงไดกลาวแลวแตเบองตน

ศพททควรร ๑. รปาวจร อยในระดบจตชนรปฌาน ๒. อรปาวจร ซงทองเทยวไปในอรปภพ, อยในระดบจตชนอรป

ฌาน, ยงเกยวของอยกบอรปธรรม ๓. โลกตตระ พนจากโลก, เหนอโลก, พนวสยของโลก, ไมเนองใน

ภพทงสาม ๔. ปรมตถ ประโยชนอยางยง, จดหมายสงสด คอ พระนพพาน ๕. จลภาค สวนเลก หมายถง ขอบเขตทแคบ ๖. มหพภาค สวนใหญ หมายถง ขอบเขตทกวาง ๗. ภาวนา การท าใหมขนเปนขน, การท าใหเกดขน, การเจรญ,

การบ าเพญ, การพฒนา ๘. บญ เครองช าระสนดาน, ความด, กรรมด, ความ

ประพฤตชอบทางกายวาจาและใจ, กศลกรรม, ความสข, กศลธรรม

๙. สจจธรรม ธรรมทจรงแท, หลกสจจะ เชน ในค าวา “อรยสจจธรรมทงส”

๑๐. จรยธรรม ธรรมคอความประพฤต, ธรรมคอการด าเนนชวต, หลกความประพฤต, หลกการด าเนนชวต

๑๑. พรหมจรรย การครองชวตประเสรฐ, ตามทเขาใจกนทวไป หมายถงความประพฤตเวนเมถน หรอการครองชวตดงเชนการบวชทละเวนเมถน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗

พทธศาสนสภาษต

อจเจนต กาลา ตรยนต รตตโย

วโยคณา อนปพพ ชหนต

กาลเวลาลวงไป วนคนผานพนไป วยกหมดไปทละตอนๆ ตามล าดบ (๑๕/๓๐๐) รป ชรต มจจาน นามโคตต น ชรต

รปกายของสตวยอมรวงโรยไป แตชอและโคตรไมเสอมสลาย (๑๕/๒๑๐) ทหราป จ เย วฑฒา เย พาลา เย จ ปณฑตา

อฑฒา เจว ทลททา จ สพเพ มจจปรายนา

ทงเดก ทงผใหญ ทงคนพาล ทงบณฑต ทงคนม ทงคนจน ลวนเดนหนาไปหาความตายทงหมด (๑๐/๑๐๘)