3 22101 2 - · PDF file3 :: ปัจจัยที่มีผลต่อการท างานของเอนไซม์ ได้แก่:: 1. อุณหภูมิ

1

ใบความร เรอง ระบบตาง ๆ ในรางกายมนษยและสตว รายวชาวทยาศาสตร 3 รหสวชา ว 22101 ชนมธยมศกษาปท 2 ครผสอน ครเมลดา ยมจนดา ครสภาพร สงสกลและครอภญญา กวดแกว ระบบรางกายมนษย

โครงสรางการท างานของรางกายมนษย ในการศกษาทางจตวทยา จ าเปนอยางยงทจะท าความเขาใจเกยวกบพฤตกรรมตาง ๆ ของ

มนษย ซงการทมนษยจะแสดงพฤตกรรมใด ๆ ออกมานนเปนเพราะระบบการท างานของรางกาย ไมวานกปรชญาและนกวทยาศาสตร ซงไดท าการศกษาคนความาเปนระยะเวลายาวนานตางมความคดเหนตรงกนวารางกายมนษย สตว หรอพชทงหลายจะมโครงสรางทประกอบขนจากหนวยทเลกทสดทไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลาจนกระทงถงสวนประกอบทใหญทสด แตละสวนจะมการท างานทสมพนธกน โดยไมมสวนใดทสามารถท างานอยางอสระยกเวนเมดเลอด โดยประมาณไดวา 75 ถง 80 เปอรเซนตของรางกายผใหญประกอบดวยน า สวนทเหลอเปนสารประกอบทางเคม สารประกอบเหลานรวมตวกนเปนเซลล หลายรอยชนด ซงเปนหนวยพนฐานทเลกทสดของรางกาย มนษยเปนสงมชวต ทมโครงสรางสลบซบซอนทสดในบรรดาสงมชวตทงหลายบนพนโลก โดยเฉลยแลวรางกายมนษยประกอบดวยเซลล 80 – 100 ลานลานเซลลแตละชดจะถกก าหนดใหมการเจรญเตบโตและท าหนาทเฉพาะ โดยเซลลชนดเดยวกนจะรวมตวเปนเนอเยอ (tissues) เนอเยอหลาย ๆ ประเภทเมอมาท างานรวมกน เรยกวาอวยวะ (organ) แตละอวยวะเมอท างานรวมกนเรยกวาระบบ (system) ดงนน เมอเซลลมารวมกลมเปนเนอเยอพเศษ เชน กลามเนอ เสนประสาท กระดก ฯลฯ เนอเยอเหลานจะท างานรวมกนเปนอวยวะและในทสดอวยวะเหลานจะถกจดสรรเปนระบบตาง ๆ ของรางกาย เชน ระบบกลามเนอ ระบบตอมตาง ๆ และระบบประสาท เปนตนระบบตาง ๆ ในรางกายระบบตาง ๆ ในรางกายมการท างานทสมพนธกนเพอใหมนษยสามารถด ารงชวตไดอยางปกต การท างานของระบบภายในรางกาย

อาหารประเภทตางๆทเราบรโภคโดยเฉพาะสารอาหารทใหพลงงานแกรางกาย คอ

คารโบไฮเดรตโปรตนและไขมนลวนแตมโมเลกลขนาดใหญเกนกวาทจะล าเลยงเขาสเซลลสวนตางๆของรางกายได ยกเวนวตามนและเกลอแรซงมอนภาคขนาดเลกจงจ าเปนตองมอวยวะและกลไกการท างานตางๆทจะท าใหโมเลกลของสารอาหาร เหลานนมขนาดเลกลงจนสามารถล าเลยงเขาสเซลลได เรยกวา “การยอย ”

การยอยอาหาร หมายถง การท าใหสารอาหารทมโมเลกลขนาดใหญกลายเปนสารอาหารทมโมเลกลเลกลงจนกระทงแพรผานเยอหมเซลลได การยอยอาหารในรางกายม 2 วธ คอ 1. การยอยเชงกล คอการบดเคยวอาหารโดยฟน เปนการเปลยนแปลงขนาดโมเลกลท าใหสารอาหารมขนาดเลกลง 2. การยอยเชงเคม คอการเปลยนแปลงขนาดโมเลกลของสารอาหารโดยใชเอนไซมทเกยวของท าใหโมเลกลของสารอาหารเกดการเปลยนแปลงทางเคมไดโมเลกลทมขนาดเลกลง

1.ระบบยอยอาหาร

2

1. อวยวะทมสวนเกยวของกบการยอยอาหาร::

1.1 ตบ มหนามสรางน าดสงไปเกบทถงน าด 1.2 ตบออน มหนาทสรางเอนไซมสงไปยอยอาหารทล าไสเลก 1.3 ล าไสเลก สรางเอนไซมมอลเทส ซเครส และแลคเทสยอยอาหารทล าไสเลก

:: เอนไซม(Enzyme) :: เปนสารประกอบประเภทโปรตนทรางกายสรางขนเพอท าหนาทเรงอตราการเกดปฏกรยาเคมในรางกาย เอนไซมทใชในการยอยสารอาหารเรยกวา “ น ายอย ”เอนไซมมสมบตทส าคญ ดงน

เปนสารประเภทโปรตนทสรางขนจากเซลลของสงมชวต ชวยเรงปฏกรยาในการยอยอาหารใหเรวขนและเมอเรงปฏกรยาแลวยงคงมสภาพ

เดมสามารถใชเรงปฏกรยาโมเลกลอนไดอก มความจ าเพาะตอสารทเกดปฏกรยาชนดหนงๆ เอนไซมจะท างานไดดเมออยในสภาวะแวดลอมทเหมาะสม

3

:: ปจจยทมผลตอการท างานของเอนไซม ไดแก :: 1. อณหภม เอนไซมแตละชนดท างานไดดทอณหภมตางกน แตเอนไซมในรางกายท างานไดด ทอณหภม 37 องศาเซลเซยส 2. ความเปนกรด - เบส เอนไซมบางชนดท างานไดดเมอมสภาพทเปนกรด เชน เอนไซมเพปซนใน กระเพาะอาหารเอนไซมบางอยางท างานไดดในสภาพทเปนเบส เชน เอนไซมในล าไสเลก เปนตน 3. ความเขม เอนไซมทมความเขมขนมากจะท างานไดดกวาเอนไซมทมความเขมขนนอย การท างานของเอนไซม จ าแนกไดดงน 1. เอนไซมในน าลาย ท างานไดดในสภาวะเปนเบสเลกนอยเปนกลางหรอกรดเลกนอยจะขนอยกบชนดของน าตาลและทอณหภมปกตของรางกายประมาณ 37 องศาเซลเซยส 2. เอนไซมในกระเพาะอาหาร ท างานไดดในสภาวะเปนกรดและทอณหภมปกตของรางกาย 3. เอนไซมในล าไสเลก ท างานไดดในสภาวะเปนเบสและอรภมปกตรางกาย สารอาหารทมโมเลกลขนาดใหญจะถกยอยใหมขนาดโมเลกลเลกทสด ดงน คารโบไฮเดรต กลโคส โปรตน กรดอะมโน ไขมน กรดไขมนและกลเซอรอล :: 2. อวยวะทเปนทางเดนอาหาร :: ท าหนาทในการรบและสงอาหารโดยเรมจาก ปาก คอหอย หลอดอาหาร กระเพาะ ล าไสเลก ล าไสใหญ ทวารหนก

4

เมอรบประทานอาหารอาหารจะเคลอนทผานอวยวะทเกยวของกบทางเดนอาหารเพอเกดการยอยตามล าดบดงตอไปน

2.1 ปาก ( mouth) มการยอยเชงกล โดยการบดเคยวของฟน และมการยอยทางเคมโดยเอนไซมอะไมเลสหรอไทยาลน ซงท างานไดดในสภาพทเปนเบสเลกนอย

แปง น าตาลมอลโตส (maltose)

5

ตอมน าลายม 3 ค ไดแก ตอมน าลายใตลน 1 ค ตอมน าลายใตขากรรไกรลาง 1 ค ตอมน าลายใตกกห 1 ค ตอมน าลายจะผลตน าลายไดวนละ 1 – 1.5 ลตร 2.2 คอหอย ( pharynx) เปนทางผานของอาหาร ซงไมมการยอยใดๆ ทงสน 2.3 หลอดอาหาร( esophagus) มลกษณะเปนกลามเนอเรยบมการยอยเชงกลโดยการบบตวของกลามเนอทางเดนอาหาร เปนชวงๆ เรยกวา “เพอรสตสซส (peristalsis)” เพอใหอาหารเคลอนทลงสกระเพาะอาหาร

2.4 กระเพาะอาหาร(stomach) มการยอยเชงกลโดยการบบตวของกลามเนอทางเดนอาหารและมการยอยทางเคมโดยเอนไซมเพปซน (pepsin) ซงจะท างานไดดในสภาพทเปนกรด โดยชนในสดของกระเพาะจะมตอมสรางน ายอยซงมเอนไซมเพปซนและกรดไฮโดรคลอรก เปนสวนประกอบเอนไซมเพปซนจะยอยโปรตนใหเปนเพปไทด ( peptide)ในกระเพาะอาหารนยงมเอนไซมอยอกชนดหนงชอวา “ เรนนน '' ท าหนาทยอยโปรตนในน านม ในขณะทไมมอาหาร กระเพาะอาหารจะมขนาด 50 ลกบาศกเซนตเมตร แตเมอมอาหารจะมการขยายไดอก 10 – 40 เทา

เพปซน โปรตน เพปไทด

สรป การยอยทกระเพาะอาหารจะมการยอยโปรตนเพยงอยางเดยวเทานน

2.5 ล าไสเลก (small intestine) เปนบรเวณทมการยอยและการดดซมมากทสด โดยเอนไซมในล าไสเลกจะท างานไดดในสภาพทเปนเบส ซงเอนไซมทล าไสเลกสรางขน ไดแก

1. มอลเทส (maltase) เปนเอนไซมทยอยน าตาลมอลโทสใหเปนกลโคส 2. ซเครส (sucrase) เปนเอนไซมทยอยน าตาลทรายหรอน าตาลซโครส (sucrose) ใหเปน

กลโคสกบฟรกโทส (fructose) 3. แลกเทส (lactase) เปนเอนไซมทยอยน าตาลแลกโทส (lactose) ใหเปนกลโคสกบกา

แลกโทส (galactose)

6

การยอยอาหารทล าไสเลกใชเอนไซมจากตบออน (pancreas) มาชวยยอย เชน ทรปซน (trypsin) เปนเอนไซมทยอยโปรตนโปรตนหรอเพปไทดใหเปนกรดอะมโน อะไมเลส (amylase) เปนเอนไซมทยอยแปงใหเปนน าตาลมอลโทส ไลเปส (lipase) เปนเอนไซมทยอยไขมนใหเปนกรดไขมนและกลเซอรอล

:: น าด (bile) ::

เปนสารทผลตมาจากตบ (liver) แลวไปเกบไวทถงน าด (gall bladder) น าดไมใชเอนไซมเพราะไมใชสารประกอบประเภทโปรตน น าดจะท าหนาทยอยโมเลกลของโปรตนใหเลกลงแลวน ายอยจากตบออนจะยอยตอท าใหไดอนภาคทเลกทสดทสามารถแพรเขาสเซลล

สรป การยอยสารอาหารประเภทตางๆในล าไสเลก คารโบไฮเดรต

แปง อะไมเลส

มอลโทส

มอลโทส มอลเทส

กลโคส + กลโคส

ซโครส ซเครส

กลโคส + ฟรกโทส

แลกโทส ทรปซน

กลโคส + กาแลกโทส

7

โปรตน

เพปไทด ทรปซน

กรดอะมโน

ไขมน

ไขมน – น าด

ยอยโมเลกลของไขมนขนาดเลก

ไลเพส

กรดไขมน + กลเซอรอล

อาหารเมอถกยอยเปนโมเลกลเลกทสดแลว จะถกดดซมทล าไสเลก โดยโครงสรางทเรยกวา “ วลลส ( villus)” ซงมลกษณะคลายนวมอยนออกมาจากผนงล าไสเลก ท าหนาทเพมเพมพนทผวในการดดซมอาหาร

2.6 ล าไสใหญ (large intestine ) ทล าไสใหญไมมการยอย แตท าหนาทเกบกากอาหารและดดซมน าออกจากกากอาหาร ดงนน ถาไมถายอจจาระเปนเวลาหลายวนตดตอกนจะท าใหเกดอาการทองผก ถาเปนบอยๆจะท าใหเกด โรครดสดวงทวาร

8

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 5 จงตอบค าถามตอไปน 1.ปากมเอนไซม................................................ยอย................................ ได............................... 2. คอหอยท าหนาทอะไร ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 3. หลอดอาหารท าหนาทอะไร ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 4. กระเพาะอาหาร มเอนไซม...............................................ท างานไดดในสภาวะ.........................ท าหนาทยอย............................................................. ได.................... ............................................ 5. ล าไสเลก เอนไซมทสราง ไดแกอะไร และยอยอะไร ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 6. ล าไสใหญท าหนาทอะไร ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 7.ตบออนเกยวของกบระบบยอยอาหารอยางไร ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 8.การดดซมอาหารบรเวณล าไสเลกเกดขนทใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................

เลอด (Blood) ประกอบดวย 2 สวน คอ สวนทเปนของเหลว 55 เปอรเซนต ซงเรยกวา

“น าเลอดหรอพลาสมา (plasma)”และสวนทเปนของแขงม 45 เปอรเซนต ซงไดแก เซลลเมดเลอดและเกลดเลอด

2.ระบบหมนเวยนเลอดและภมคมกน

9

1. น าเลอดหรอพลาสมา ประกอบดวยน าประมาณ 91 เปอรเซนต ท าหนาทล าเลยงเอนไซม ฮอรโมน แกส แรธาต วตามนและสารอาหารประเภทตางๆทผานการยอยอาหารมาแลวไปใหเซลลและรบของเสยจากเซลล เชน ยเรย แกสคารบอนไดออกไซด น า สงไปก าจดออกนอกรางกาย 2. เซลลเมดเลอด ประกอบดวย

2.1 เซลลเมดเลอดแดง (red blood cell) มลกษณะคอนขางกลมตรงกลางจะเวาเขาหากน ( คลายขนมโดนท ) เนองจากไมมนวเคลยส องคประกอบสวนใหญ เปนสารประเภทโปรตนทเรยกวา “ ฮโมโกลบน ” ซงมสมบตในการรวมตวกบแกสตางๆ ไดด เชน แกสออกซเจน แกสคารบอนไดออกไซด

หนาท แลกเปลยนแกส โดยจะล าเลยงแกสออกซเจน ไปยงสวนตางๆ ของรางกาย และล าเลยงแกสคารบอนไดออกไซดจากสวนตางๆ ของรางกายกลบไปทปอด แหลงสรางเมดเลอดแดง คอ ไขกระดก ผชายจะมเซลลเมดเลอดแดงมากกวาผหญง เซลลเมดเลอดแดงมอายประมาณ 110-120 วน หลงจากนนจะถกน าไปท าลายทตบและมาม

2.2 เซลลเมดเลอดขาว (white blood cell) มลกษณะคอนขางกลม ไมมสและมนวเคลยส เมดเลอดขาวในรางกายมอยดวยกนหลายชนด หนาท ท าลายเชอโรคหรอสารแปลกปลอมทเขามาสรางกาย แหลงทสรางเมดเลอดขาว คอ มาม ไขกระดก และตอมน าเหลอง ม

อายประมาณ 7-14 วน 3. เกลดเลอดหรอแผนเลอด (blood pletelet) ไมใชเซลลแตเปนชนสวนของเซลลซงมรปรางกลมรและแบนเกลดเลอดมอายประมาณ 4วน หนาท ชวยใหเลอดแขงตวเมอมการไหลของเลอดจากหลอดเลอดออกสภายนอก ::หวใจ (Heart)::

10

หวใจ (Heart) ท าหนาท สบฉดเลอดไปยงสวนตางๆ ของรางกาย โดยท าใหเกดความดนเลอดในหลอดเลอดแดงเพอใหเลอดเคลอนทไปยงอวยวะสวนตางๆ ของรางกายไดทวถง

11

::วงจรการไหลเวยนเลอด:: วงจรการไหลเวยนเลอด เรมจากหวใจหองบนซายรบเลอดทมปรมาณออกซเจนสงจากปอด

แลวบบตวดนผานลนหวใจลงสหวใจหองลางซายแลวบบตวดนเลอดไปยงสวนตางๆของรางกายและเปลยนเปนเลอดทมคารบอนไดออกไซดสงหรอเลอดด าไหลผานหลอดเลอดด าหวใจหองบนขวาแลวบบตวดนผานลนหวใจลงสหองลางขวา แลวกลบเขาสปอดเพอแลกเปลยนแกสคารบอนไดออกไซดใหเปนแกสออกซเจน เปนวฏจกรการหมนเวยนเลอดในรางกายเชนนตลอดไป

::หลอดเลอด ::

หลอดเลอด ท าหนาทล าเลยงเลอดจากหวใจไปยงอวยวะสวนตางๆ ทวรางกาย และเปนเสนทางใหเลอดจากอวยวะตางๆ ทวรางกายกลบเขาสหวใจ

12

หลอดเลอดในรางกายม 3 ชนด 1. หลอดเลอดแดง ( artery) เปนหลอดเลอดทน าเลอดดจากหวใจไปสเซลลตางๆ ของรางกายหลอดเลอดแดงมผนงหนาแขงแรง และไมมลนกนภายใน เลอดทอยในหลอดเลอดแดงเปนเลอดทมปรมาณแกสออกซเจนสงหรอเรยกวา “ เลอดแดง ”ยกเวนหลอดเลอดแดงทน าเลอดออกจากหวใจไปยงปอดภายในเปนเลอดทมปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดมากหรอเรยกวา “ เลอดด า ” 2. หลอดเลอดด า (vein) เปนหลอดเลอดทน าเลอดด าจากสวนตางๆ ของรางกายเขาสหวใจหลอดเลอดมผนงบางกวาหลอดเลอดแดง มลนกนภายในเพอปองกนเลอดไหลยอนกลบ เลอดทไหลอยภายในหลอดเลอดจะเปนเลอดทมปรมาณแกสออกซเจนต า ยกเวนหลอดเลอดด าทน าเลอดจากปอดเขาสหวใจ จะเปนเลอดแดง 3. หลอดเลอดฝอย (capillary) เปนหลอดเลอดทเชอมตอระหวา งหลอดเลอดแดงและหลอดเลอดด าสานเปนรางแหแทรกอยตามเนอเยอตางๆ ของรางกาย มขนาดเลกและละเอยดเปนฝอยและมผนงบางมากเปนแหลงทมการแลกเปลยนแกสและสารตางๆ ระหวางเลอดกบเซลล ตารางเปรยบเทยบหลอดเลอดอารเทอร, เวน, และหลอดเลอดฝอย

สงเปรยบเทยบ เสนเลอดอารเทอร เสนเลอดเวน เสนเลอดฝอย 1.การไหลของเลอดในเสนเลอด

ไหลออกจากหวใจ ไหลเขาหวใจ รบเลอดจากอารเทอรสงใหเวน

2. ลกษณะของเลอด มออกซเจนยกเวนเสนทน าเลอดจากหวใจหองลางขวาไปฟอกทปอด

มคารบอนไดออกไซดสงยกเวนเสนทน าเลอดจากปอดมาหวใจหองบนซาย

มทงออกซเจนสงและคารบอนไดออกไซดสง

3. ลนทกนภายในเสนเลอด

ไมม ม ไมม

4. ความหนาของผนงเสนเลอด

หนาทสด บางกวา บางทสด

5.ขนาดเสนผานศนยกลาง

แคบกวาเวน กวางกวาอารเทอร แคบทสด

6. ปรมาณเลอดในเสนเลอด

10-12% 60-70% 4-5%

7.การมองเหนจากภายนอก

ไมเหน เหน ไมเหน

8.ความเรวกระแสเลอด

เรวทสด ปานกลาง ชาทสด

9. การไหลของเลอด การบบตวของหวใจ การบบตวของกลามเนอรอบ ๆ การบบตวของหวใจ 10. แรงดนเลอด สงสด ต าสด ปานกลาง 11. ประโยชน ใชวดชพจรและความ

ดนเลอด ใชเจาะเลอด ถายเลอด ใหน าเกลอ

-

13

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 6 จงตอบค าถามตอไปน 1. สวนประกอบของเลอกทไมเปนของเหลวมรอยละเทาใด และสารใดเปนองคประกอบ ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 2. จงระบสวนประกอบทมมากทสดในพลาสมาและหนาทของสวนประกอบนน ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 3. เฮโมโลบนพบทใด และมความส าคญอยางไรตอรางกาย ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 4. ถามบาดแผลแลวเลอดแขงตวชา เปนเพราะเหตใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 5. เลอดแดง หมายถงอะไร ไหลเวยนในหลอดเลอดชนดใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 6. หวใจหองบนขวารบเลอดมาจากทใด และเปนเลอดทมสวนประกอบใดตางจากเลอดทเขาสหวใจหองบนซาย ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 7. การแลกเปลยนแกสและสารตางๆ ระหวางเลอดกบเซลลเกดขนทใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................

::ความดนเลอด ( blood pressure):: ความดนเลอด ( blood pressure)หมายถงความดนในหลอดเลอดแดงเปนสวนใหญเกดจากบบตวของหวใจทดนเลอดใหไหลไปตามหลอดเลอดความดนของหลอดเลอดแดงทอยใกลหวใจจะมความดนสงกวาหลอดเลอดแดงทอยไกลหวใจ สวนในหลอดเลอดด าจะมความดนต ากวาหลอดเลอดแดงเสมอความดนเลอดมหนวยวดเปนมลลเมตรปรอท (mmHg) เปนตวเลข 2 คาคอ

คาความดนเลอดขณะหวใจบบตว และคาความดนเลอดขณะหวใจคลายตว เชน 120/80 มลลเมตรปรอท

คาตวเลข 120 แสดงคาความดนเลอดขณะหวใจบบตวใหเลอดออกจากหวใจ เรยกวา ความดนระยะหวใจบบตว (Systolic Pressure)

14

สวนตวเลข 80 แสดงความดนเลอดขณะหวใจคลายตว เพอรบเลอดเขาสหวใจ เรยกวา ความดนระยะหวใจคลายตว (Diastolic Pressure)

เครองมอวดความดนเลอดเรยกวา “ มาตรความดนเลอด จะใชคกบสเตตโตสโคป (stetoscope)'' โดยจะวดความดนทหลอดเลอดแดง ปกตความดนเลอดสงสดขณะหวใจบบตวใหเลอดออกจากหวใจมคา 100 + อาย และความดนเลอดขณะหวใจรบเลอดไมควรเกน 90 มลลเมตรปรอท ถาเกนจะเปนโรคความดนเลอดสง ซงมสาเหตหลายประการ เชน หลอดเลอดตบตน คอเลสเตอรอลในเลอดสง โกรธงายหรอเครยดอยเปนประจ า พบมากในผสงอายหรอผทมจตใจอยในสภาวะเครยด นอกจากนยงเกดจากอารมณโกรธท าใหรางกายผลตสารชนดหนงออกมา ซงสารนจะมผลตอการบบตวของหวใจโดยตรง ชพจร หมายถง การหดตวและการคลายตวของหลอดเลอดแดง ซงตรงกบจงหวะการเตนของหวใจคนปกตหวใจเตนเฉลยประมาณ 72 ครงตอนาท การเตนของชพจรแตละคนจะแตกตางกนปกตอตราการเตนของชพจรในเพศชายจะสงกวาเพศหญง ปจจยทมผลตอความดนเลอด มดงน

1. อาย ผสงอายมความดนเลอดสงกวาเดก 2. เพศ เพศชายมความดนเลอดสงกวาเพศหญง ยกเวนเพศหญงทใกลหมดประจ าเดอนจะม

ความดนเลอด คอนขางสง

3. ขนาดของรางกาย คนทมรางกายขนาดใหญมกมความดนเลอดสงกวาคนทมรางกายขนาดเลก

4. อารมณ ผทมอารมณเครยด วตกกงวล โกรธหรอตกใจงายท าใหความดนเลอดสงกวาคนทอารมณปกต

5. คนท างานหนกและการออกก าลงกาย ท าใหมความดนเลอดสง :: ระบบน าเหลอง ::

สารตางๆในเซลลจะถกล าเลยงกลบเขาสหลอดเลอดดวยระบบน าเหลองโดยสมพนธกบการไหลของเลอดในหลอดเลอดฝอย ระบบน าเหลองมสวนประกอบ ดงน

1. อวยวะน าเหลอง เปนศนยกลางผลตเซลลตอตานสงแปลกปลอม ไดแก ตอมน าเหลอง ตอมทอนซล มาม และตอมไทมส มหนาทผลตสารตอตานเชอโรค และสงแปลกปลอมทเขาสรางกาย

2. ทอน าเหลอง (lymph vessel) มหนาทน าน าเหลองเขาสหลอดเลอดด าในระบบหมนเวยนของเลอด

3. น าเหลอง (lymph) มลกษณะเปนของเหลวใสอาบอยรอบๆ เซลล สามารถซมผานเขาออกผนงหลอดเลอดฝอยได มหนาทเปนตวกลางแลกเปลยนสารระหวางหลอดเลอดฝอยกบเซลลได :: ระบบภมคมกน ::

รางกายของคนเราทมสภาพภมคมกนสงแปลกปลอมทอาจกอใหเกดโรคไดรางกายซงมกลไกก าจดสงแปลกปลอมตามธรรมชาต ดงน

15

1. เหงอเปนสารทรางกายขบจากตอมเหงอออกมาทบรเวณผวหนงทวรางกายสามารถปองกนการเจรญเตบโต ของแบคทเรย และปองกนไมใหเชอโรคเขาสรางกายทางผวหนง

2. น าตาและน าลาย ชวยท าลายเชอแบคทเรยบางชนดได 3. ขนจมกและน าเมอกในจมก ชวยปองกนฝนละอองและเชอโรคทเขาสรางกายทางลมหายใจ 4. เซลลเมดเลอดขาวทอยในเซลลรางกายและทอน าเหลอง สรางสารตอตานเชอโรคทเรยกวา

“ แอนตบอด (Antibody)” เพอท าลายเชอโรคทเขาสรางกาย ระบบภมคมกนโรคทรางกายสรางขนเพอตอตานเฉพาะโรค ทเขาสรางกายนนสรางได 2

ลกษณะ ดงน 1. ภมคมกนทรางกายสรางขนเอง เปนวธการกระตนใหรางกายสรางภมคมกนจากสง

แปลกปลอมหรอเชอโรค เชน การฉดวคซนคมกนโรคอหวาตกโรค เปนการกระตนใหรางกายสรางแอนตบอด เพอท าลายเชออหวาตกโรค ทจะเขาสรางกาย เปนตน

2. ภมคมกนทรบมา เปนวธการใหแอนตบอดแกรางกายโดยตรง เพอใหเกดภมคมกนทนท เชน การฉดเซรมแกพษง ใชฉดเมอถกงกด จะเกดภมคมกนทนท

การหายใจ (respiration) เปนการน าอากาศเขาและออกจากรางกาย สงผลใหแกส

ออกซเจนท าปฏกรยากบสารอาหารไดพลงงาน น า และแกสคารบอนไดออกไซต กระบวนการหายใจเกดขนกบทกเซลลตลอดเวลา การหายใจจ าเปนตองอาศยโครงสราง 2 ชนดคอ กลามเนอกะบงลม และกระดกซโครง ซงมกลไกการท างานของระบบหายใจ ดงน

3.ระบบหายใจ

16

:: กลไกการท างานของระบบหายใจ :: 1. การหายใจเขา (Inspiration) กะบงลมจะเลอนต าลง กระดกซโครงจะเลอนสงขน ท าให

ปรมาตรของชองอกเพมขน ความดนอากาศในบรเวณรอบ ๆ ปอดลดต าลงกวาอากาศภายนอก อากาศภายนอกจงเคลอนเขาสจมก หลอดลม และไปยงถงลมปอด

2. การหายใจออก (Expiration) กะบงลมจะเลอนสง กระดกซโครงจะเลอนต าลง ท าใหปรมาตรของชองอกลดนอยลง ความดนอากาศในบรเวณรอบ ๆ ปอดสงกวาอากาศภายนอก อากาศภายในถงลมปอดจงเคลอนทจากถงลมปอดไปสหลอดลมและออกทางจมก

สงทก าหนดอตราการหายใจเขาและออก คอ ปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดในเลอด ถาปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดในเลอดในเลอดต าจะท าใหการหายใจชาลง เชน การนอน

หลบ ถาปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดในเลอดในเลอดสงจะท าใหการหายใจเรวขน เชน การ

ออกก าลงกาย :: การหมนเวยนของแกส ::

การหมนเวยนของแกส เปนการแลกเปลยนกาซคารบอนไดออกไซดและกาซออกซเจน เกดขนทบรเวณถงลมปอด ดวยการแพรของกาซออกซเจนไปสเซลลตางๆ ทวรางกาย และกาซออกซเจนท าป ฏกรยากบสารอาหารในเซลลของรางกายท าใหไดพลงงาน น า และกาซคารบอนไดออกไซด ดงสมการ

เอนไซม

. กาซคารบอนไดออกไซดทเกดจากปฏกรยาเคมระหวางกาซออกซเจนกบอาหารจะแพรออก

จากเซลลเขาสหลอดเลอดฝอยและล าเลยงไปยงปอด กาซคารบอนไดออกไซดจะแพรเขาสหลอดลมเลกๆ ของปอดขบออกจากรางกายพรอมกบลมหายใจออก

17

:: การไอ การจาม การหาวและการสะอก :: อาการทเกยวของกบการหายใจมดงน

1. การจาม เกดจากการหายใจเอาอากาศทไมสะอาดเขาไปในรางกาย รางกายจงพยายามขบสงแปลกปลอมเหลานนออกมานอกรางกาย โดยการหายใจเขาลกแลวหายใจออกทนท

2. การหาว เกดจากการทมปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดสะสมอยในเลอดมากเกนไป จงตองขบออกจากรางกาย โดยการหายใจเขายาวและลก เพอรบแกสออกซเจนเขาปอดและแลกเปลยนกาซคารบอนไดออกไซดออกจากเลอด

3. การสะอก เกดจากกะบงลมหดตวเปนจงหวะๆ ขณะหดตวอากาศจะถกดนผานลงสปอดทนท ท าใหสายเสยงสนเกดเสยงขน

4. การไอ เปนการหายใจอยางรนแรงเพอปองกนไมใหสงแปลกปลอมหลดเขาไปในกลองเสยงและหลอดลม รางกายจะมการหายใจเขายาวและหายใจออกอยางแรง

ของเสย หมายถง สารทเกดจากกระบวนการเมแทบอรซม ( metabolism) ภายในรางกาย

ของสงมชวตท ไมมประโยชนตอรางกายเชน น า แกสคารบอนไดออกไซด ยเรย เปนตน นอกจากนสารทมประโยชน ปรมาณมากเกนไปรางกายกจะก าจดออก

เมแทบอรซม ( metabolism) หมายถงการบวนการหมนเวยนเปลยนแปลงทางชวเคมทเกดขนภายในรางกายของสงมชวต

การก าจดของเสยในรางกายเกดขนไดหลายทาง เชน ทางไต ทางผวหนง ทางปอด ทางล าไสใหญ เปนตน :: การก าจดของเสยทางไต ::

ไต (Kidney) ท าหนาทก าจดของเสยในรปของน าปสสาวะ ม 1 ค รปรางคลายเมลดถวด า อยในชองทองสองขางของกระดกสนหลงระดบเอว ถาผาไตตามยาวจะพบวาไตประกอบดวยเนอเยอ 2 ชน คอเปลอกไตชนนอกกบเปลอกไตชนในมขนาดยาวประมาณ 10 เซนตเมตร กวาง 6 เซนตเมตร หนา 3 เซนตเมตร บรเวณตรงกลางของไตมสวนเวาเปนกรวยไต มหลอดไตตอไปยงกระเพาะปสสาวะ ไตแตละขางประกอบดวยหนวยไต ( nephron) นบลานหนวยเปนทอทขดไปมาโดยมปลายทอ ขางหนงตน เรยกปลายทอทตนนวา “ โบวแมนสแคปซล (Bowman s capsule)” ซงมลกษณะเปนแองคลายถวยภายในแองจะมกลมเลอดฝอยพนกนเปนกระจกเรยกวา “ โกลเมอรลส (glomerulus)” ซงท าหนาทกรองของเสยออกจากเลอดทไหลผานไต ทบรเวณทอของหนวยไตจะมการดดซมสารทเปนประโยชนตอรางกาย เชน แรธาต น าตาลกลโคส กรดอะมโนรวมทงน ากลบคนสหลอดเลอดฝอยและเขาสหลอดเลอดด า สวนของเสยอนๆ ทเหลอคอ น าปสสาวะ จะถกสงมาตามหลอดไตเขาส กระเพาะปสสาวะ ซงมความจประมาณ 500 ลกบาศกเซนตเมตร แตกระเพาะปสสาวะสามารถทจะหดตวขบน าปสสาวะออกมาได เมอมปสสาวะมาคลงอยประมาณ 250 ลกบาศกเซนตเมตร ซงในวนหนงๆ รางกายจะขบน าปสสาวะออกมาประมาณ 1 – 1.5 ลตร

4.ระบบก าจดของเสย

18

น าปสสาวะประกอบดวยสารตางๆ ดงน คอ น า 95% โซดยม 0.35% โพแทสเซยม 0.15% คลอรน 0.6% ฟอสเฟต 0.15% แอมโมเนย 0.04% ยเรย 2.0% กรดยรก 0.05% และครเอทนน 0.75% น าปสสาวะจะประกอบไปดวยน าและยเรยเปนสวนใหญ สวนแรธาตมอยเลกนอย ถามการตกตะกอนของแรธาตไปอดตนทางเดนทอปสสาวะ จะท าใหปสสาวะล าบาก เรยกลกษณะอาการอยางนวา “โรคนว ” เมอไตผดปกตจะท าใหสารบางชนดปนออกมากบน าปสสาวะ เชน เมดเลอดแดง กรดอะมโน น าตาลกลโคส เปนตน

ปจจบนแพทยมการใชไตเทยมหรออาจจะใชการปลกไตใหกบผปวยทไตไมสามารถท างานได ไตเทยม เปนเครองมอทอยภายนอกรางกาย สวนการปลกไตเปนการน าไตของผอนมาใสใหกบผปวย :: การก าจดของเสยทางผวหนง ::

เหงอ (sweat) ประกอบดวยน าเปนสวนใหญ และมสารอนๆ บางชนดปนอยดวย เชน เกลอโซเดยมคลอไรด ยเรย เปนตน

เหงอจะถกขบออกจากรางกายทางผวหนงโดยผานทาวตอมเหงอซงมอยทวรางกายใตผวหนง

19

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 7 จงตอบค าถามตอไปน 1. ในเนอไตจะพบโครงสรางทท าหนาทกรองสารออกจากเลอด โครงสรางนคออะไร ตอบ................................................................................................................................................ 2. สารทถกดดซมกลบคนทบรเวณหนวยไตจะกลบเขาสรางกายทางหลอดเลอดใด ตอบ................................................................................................................................................ 3. ถาไตผดปกตสงเกตไดจากสงใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 4. ของเสยจากหลอดเลอดจะเขาสตอมเหงอโดยวธใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 5. สวนประกอบของเหงอมอะไรบาง และเหตใดเหงอจงมกลนและมรสเคมเลกนอย ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................

ตอมเหงอของคนเราแบงไดเปน 2 ชนด คอ 1. ตอมเหงอขนาดเลก มอยทผวหนงทวทกแหงของรางกาย ยกเวนทรมฝปากและทอวยวะ

สบพนธบางสวน ตอมเหงอเหลานตดตอกบทอขบถายซงเปดออกทผวหนงชนนอกสด ตอมเหงอขนาดเลกนสรางเหงอแลวขบถายออกมาตลอดเวลา แตเนองจากมการระเหยไปตลอดเวลาเชนกน ดงนน จงมกสงเกตไมคอยได แตเมออณหภมภายนอกรางกายสงขนหรอขณะออกก าลงกาย ปรมาณเหงอทขบถายออกมาจะเพมขนจนสงเกตเหนได ทอณหภม 32 องศาเซลเซยส จะมการขบเหงอออกมาเหนไดชดเจน เหงอจากตอมเหงอขนาดเลกเหลานประกอบดวยน ารอยละ 99 สารอนๆ รอยละ 1 ซงไดแก เกลอโซเดยมคลอไรดและสารอนทรยพวกยเรย นอกนน เปนสารอนอกเลกนอยเชน แอมโมเนย กรดอะมโน น าตาล กรดแลกตก

2. ตอมเหงอขนาดใหญ ไมไดมอยทวรางกาย พบไดเฉพาะบางแหง ไดแก รกแร รอบหวนม รอบสะดอ ชองหสวนนอก จมก อวยวะสบพนธบางสวน ตอมเหลานมทอขบถายใหญกวาชนดแรก และจะเปดทรขนใตผวหนง ปกตจะไมเปดโดยตรง ทผวหนงชนนอกสด ตอมชนดนจะท างานตอบสนองตอการกระตนทางจตใจ สารทขบถายจากตอมชนดนมกมกลนซงกคอกลนตว นนเอง

โครงสรางภายในตอมเหงอจะมทอขดอยเปนกลมและมหลอดเลอดฝอยมาหลอเลยงโดยรอบหลอดเลอดฝอยเหลานนจะล าเลยงของเสยมายงตอมเหงอเมอของเสยมาถงบรเวณตอเหงอกจะแพรออกจากหลอดเลอดฝอยเขาสทอในตอมเหงอ จากนนของเสยซงกคอ เหงอ จะถกล าเลยงไปตามทอจนถงผวหนงชนบนสด ซงมปากทอเปดอย หรอทเรยกวา รเหงอ

ผวหนงนอกจากจะท าหนาทก าจดของสยในรปของเหงอแลวยงท าหนาทชวยระบายความรอนออกจากรางกายดวยโดยความรอน ทขบออกจากรางกายทางผวหนงมประมาณรอยละ 87.5 ของความรอนทงหมด

20

:: การก าจดของเสยทางล าไสใหญ :: หลงจากการยอยอาหารเสรจสนลง อาหารสวนทเหลอและสวนทรางกายไมสามารถยอยได

จะถกก าจดออกจากรางกายทางล าไสใหญ( ทวารหนก ) ในรปรวมทเรยกวา “อจจาระ” ถาอจจาระตกคางอยในล าไสใหญหลายวน ผนงล าไสใหญจะดดน ากลบเขาไปในเสนเลอด ท าใหอจจาระแขงเกดความยากในการขบถาย เรยกวา “ทองผก” ทมอาการทองผกจะรสกแนนทอง อดอด บางรายอาจมอาการปวดทองหรอปวดหลงดวย อาการตางๆ เหลานจะหายไปเมอถายอจจาระออกจากรางกาย ผทมอาการทองผกนานๆ อาจเปนสาเหตของโรครดสดวงทวารไดสาเหตเกดจาก การรบประทานอาหารทมกากใยอาหารนอยเกนไป กนอาหารรสจด ถายไมเปนเวลา เครยด สบบหรจด ดมน าชาหรอกาแฟมากเกนไป

ใยอาหาร ไดแก พชผกตางๆ ใยอาหารนอกจากจะไมท าใหทองผกแลว ยงชวยลดสารพษตางๆ ท าใหสารพษผานล าไสใหญไปอยางรวดเรว ปองกนโรคมะเรงล าไสใหญ ในล าไสใหญมแบคทเรยอาศยอยจ านวนมาก มทงทเปนประโยชน ( ชวยสงเคราะหวตามน B 12 ) และโทษ (เชอโรคตางตางๆ) :: การก าจดของเสยทางปอด :: ของเสยทถกก าจดออกนอกรางกายทางปอด ไดแก น าและแกสคารบอนไดออกไซด ซงเกดขนจากกระบวนการหายใจของเซลลตางๆ ในรางกาย ขนตอนในการก าจดของเสยออกจากรางกายทางปอด มดงน

1. น าและแกสคารบอนไดออกไซดทเกดขนแพรออกจากเซลลเขาสหลอดเลอด โดยจะละลายปนอยในเลอด

2. เลอดทมของเสยละลายปนอยจะถกล าเลยงสงไปยงปอด โดยการล าเลยงผานหวใจเพอสงตอไปแลกเปลยนแกสทปอด

3. เลอดทมของเสยละลายปนอยเมอไปถงปอด ของเสยตางๆทสะสมอยในเลอดจะแพรผานผนงของหลอดเลอดเขาสถงลมของปอดแลวล าเลยงไปตามหลอดลม เพอก าจดออกจากรางกาย ทางจมกพรอมกบลมหายใจออก

21

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 8 จงตอบค าถามตอไปน 1. จงยกตวอยางอาหารทมเสนใยมา 4 ชนด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 2. การก าจดของเสยทางปอดในรปของน าและแกสคารบอนไดออกไซดทแพรออกมาจากเซลลไดนน เนองมาจากกระบวนการใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 3. อาการทองผกเกดจากสาเหตใด และมผลอยางไรตอรางกาย ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 4. ของเสยทถกก าจดออกทางปอดคออะไร เกดขนจากกระบวนการใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 5. ผสบบหรบอยจะท าใหเกดโรคถงลมโปงพอง จะมผลตอรางกายอยางไร เพราะเหตใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................

ระบบประสาท ( Nervous System) คอ

ระบบการตอบสนองตอสงเราของสตว ท าใหสตวสามารถตอบสนองตอสงตางๆ รอบตวอยางรวดเรวชวยรวบรวมขอมล เพอใหสามารถตอบสนองได สตวชนต าบางชนด เชน ฟองน าไมมระบบประสาท สตวไมมกระดกสนหลงบางชนดเรมมระบบประสาทสตวชนสงขนมาจโครงสรางของระบบประสาทซบซอนยงขน ระบบประสาทของมนษยแบงออกเปน 2 สวน คอ ระบบประสาทสวนกลางและระบบประสาทรอบนอก

5. ระบบประสาท

22

:: ระบบประสาทสวนกลาง :: ระบบประสาทสวนกลาง ( The Central Nervous System หรอ Somatic Nervous

System) เปนศนยกลางควบคมการท างานของรางกาย ซงท างานพรอมกนทงในดานกลไกและทางเคมภายใตอ านาจจตใจ ซงประกอบดวยสมองและไขสนหลงโดยเสนประสาทหลายลานเสนจากทวรางกายจะสงขอมลในรปกระแสประสาทออกจากบรเวณศนยกลางมอวยวะทเกยวของดงน

1.สมอง(Brain) เปนสวนทใหญกวาสวนอนๆของระบบประสาทสวนกลางท าหนาทควบคมการท ากจกรรมทงหมดของรางกายเปนอวยวะชนดเดยวทแสดงความสามารถดานสตปญญา การท ากจกรรมหรอการแสดงออกตางๆสมองของสตวมกระดกสนหลงทส าคญแบงออกเปน3 สวน ดงน

1.1 เซรบรมเฮมสเฟยร ( Cerebrum Hemisphrer) คอ สมองสวนหนา ท าหนาทควบคม

พฤตกรรรมทซบซอนเกยวกบ ความรสกและอารมณควบคมความคด ความจ า และความเฉลยวฉลาด เชอมโยงความรสกตางๆเชน การไดยน การมองเหน การรบกลน การรบรส การรบสมผส เปนตน

1.2 เมดลลาออบลองกาตา ( Medulla Oblongata) คอ สวนทอยตดกบไขสนหลง ควบคมการท างานของระบบประสาทอตโนมต เชน การหายใจการเตนของหวใจ การไอ การจาม การกะพรบตา ความดนเลอด เปนตน

1.3 เซรเบลลม ( Cerebellum) คอ สมองสวนทาย เปนสวนทควบคมการเคลอนไหวของกลามเนอและการทรงตวชวยใหเคลอนไหวไดอยางแมนย าเชน การเดน การวง การขรถจกรยาน เปนตน

2. ไขสนหลง ( Spinal Cord) เปนเนอเยอประสาทททอดยาวจากสมองไปภายในโพรงกระดกสนหลง กระแสประสาทจากสวนตางๆของรางกายจะผานไขสนหลง มทงกระแสประสาทเขาและกระแสประสาทออกจากสมองและกระแสประสาททตดตอกบไขสนหลงโดยตรง

3. เซลลประสาท (Neuron) เปนหนวยทเลกทสดของระบบประสาท เซลลประสาทมเยอหมเซลล ไซโทพลาสซมและนวเคลยสเหมอนเซลลอนๆ แตมรปรางลกษณะแตกตางออกไป เซลล

23

ประสาทประกอบดวยตวเซลล และเสนใยประสาททม 2 แบบ คอ เดนไดรต (Dendrite) ท าหนาทน ากระแสประสาทเขาสตวเซลลและแอกซอน ( Axon) ท าหนาทน ากระแสประสาทออกจากตวเซลลไปยงเซลลประสาทอนๆ เซลลประสาทจ าแนกตามหนาท การท างานได3 ชนด คอ

กระแสประสาท

3.1 เซลลประสาทรบความรสก รบความรสกจากอวยวะสมผส เชน ห ตา จมก ผวหนง สง

กระแสประสาทผานเซลลประสาทประสานงาน 3.2 เซลลประสาทประสานงาน เปนตวเชอมโยงกระแสประสาทระหวางเซลลรบความรสก

กบสมอง ไขสนหลง และเซลลประสาทสงการ พบในสมองและไขสนหลงเทานน 3.3 เซลลประสาทสงการ รบค าสงจากสมองหรอไขสนหลง เพอควบคมการท างานของ

อวยวะตางๆ

24

:: การท างานของระบบประสาทสวนกลาง ::

สงเราหรอการกระตนจดเปนขอมลหรอเสนประสาทสวนกลางเรยกวา “ กระแสประสาท ” เปนสญญาณไฟฟาทน าไปสเซลลประสาททางดานเดนไดรต และเดนทางออกอยางรวดเรวทางดานแอกซอน แอกซอนสวนใหญ มแผนไขมนหมไวเปนชวงๆ แผนไขมนนท าหนาทเปนฉนวนและท าใหกระแสประสาทเดนทางไดเรวขน ถาแผนไขมนนฉกขาดอาจท าใหกระแสประสาทชาลงท าใหสญเสยความสามารถในการใชกลามเนอ เนองจากการรบค าสงจากระบบประสาทสวนกลางไดไมด

25

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 9 จงตอบค าถามตอไปน 1. จากรปจงบอกชอสวนประกอบของเซลลประสาท

ตอบ A คอ................................................ B คอ .................................................... C คอ...................................................D คอ .................................................... 2. จงล าดบขนตอนในการท างานของระบบประสาทเมอเกดบาดแผลทแขนสามารถตอบโตสถานการณไดอยางถกตอง

1.สมองรบขอมล 2.หนวยรบความรสกทผวหนงรสกเจบ 3.สมองตดสนใจสงการไปตามไขสนหลงใหยกแขนทมบาดแผลขนมาด ยก มอซายไปสมผสแผล 4.ขอมลถกสงไปยงไขสนหลง และไขสนหลงสงตอไปยงสมอง ใหทราบวาเกดอะไรขน 5.ค าสงจากสมองถกสงไปยงกลามเนอทมอและตา จากไขสนหลงไปตามเซลลประสาทสงการ

ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................

:: ระบบประสาทรอบนอก (Peripheral Nervous System) :: ท าหนาทรบและน าความรสกเขาสระบบประสาทสวนกลางไดแก สมองและไขสนหลงจากนนน ากระแสประสาทสงการจากระบบประสาทสวนกลางไปยงหนวยปฎบตงาน ซงประกอบดวยหนวยรบความรสกและอวยวะรบสมผส รวมทงเซลลประสาทและเสนประสาททอยนอกระบบประสาทสวนกลาง ระบบประสาทรอบนอกจ าแนกตามลกษณะการท างานได 2 แบบ ดงน

1. ระบบประสาทภายใตอ านาจจตใจ เปนระบบควบคมการท างานของกลามเนอทบงคบได รวมทงการตอบสนองตอสงเราภายนอก

2. ระบบประสาทนอกอ านาจจตใจ เปนระบบประสาททท างานโดยอตโนมต มศนยกลางควบคมอยในสมองและไขสนหลง ไดแก การเกดรเฟลกซแอกชน (Reflex Action) และเมอมสงเรามากระตนทอวยวะรบสมผสเชน ผวหนง กระแสประสาทจะสงไปยงไขสนหลง และไขสนหลงจะสงการตอบสนองไปยงกลามเนอ โดยไมผานไปทสมอง เมอมเปลวไฟมาสมผสทปลายนวกระแสประสาท

B C D

A

26

จะสงไปยงไขสนหลงไมผานไปทสมอง ไขสนหลงท าหนาทสงการใหกลามเนอทแขนเกดการหดตว เพอดงมอออกจากเปลวไฟทนท

:: พฤตกรรมของมนษยทตอบสนองตอสงเรา ::

พฤตกรรมการตอบสนองตอสงเราของมนษยเปนป ฏกรยาอาการทแสดงออกเพอการโตตอบตอสงเราทงภายในและภายนอกรางกาย เชน

สงเราภายในรางกาย เชน ฮอรโมน เอนไซม ความหว ความตองการทางเพศ เปนตน สงเราภายนอกรางกาย เชน แสง เสยง อณหภม อาหาร น า การสมผส สารเคม เปนตน กรยาอาการทแสดงออกเพอตอบสนองตอสงเราภายนอกอาศยการท างานทประสานกน

ระหวางระบบประสาท ระบบกลามเนอ ระบบตอมไรทอและระบบตอมมทอ ดงตวอยางตอไปน 1. การตอบสนองเมอมแสงเปนสงเรา เมอไดรบแสงสวางจา มนษยจะมพฤตกรรมการหรตา

เพอลดปรมาณแสงทตาไดรบ 2. การตอบสนองเมออณหภมเปนสงเรา ในวนทมอากาศรอนจะมเหงอมาก เหงอจะชวย

ระบายความรอนออกจากรางกาย เพอปรบอณหภมภายในรางกายไมใหสงเกนไป เมอมอากาศเยนคนเราจะเกดอาการหดเกรงกลามเนอ หรอเรยกวา “ขนลก”

3. เมออาหารหรอน าเขาไปในหลอดลมเกดพฤตกรรมการไอหรอจาม เพอขบออกจากหลอดลม

4. การเกดพฤตกรรมแบบรเฟลกซ เปนพฤตกรรมการตอบสนองหรอตอบโตทนทเพอความปลอดภยจากอนตราย เชน เมอฝนเขาตามพฤตกรรมการกระพรบตา เมอสมผสวตถรอนจะชกมอจากวตถรอนทนท เมอเหยยบหนามจะรบยกเทาใหพนหนามทนท

27

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 10 จงตอบค าถามตอไปน 1. “เมอนกเรยนนงหอยเทาสบายบนเกาอโดยไมใหเทาถงพน ใหเพอนใชคอนยางเคาะทหวเขาเบาๆ สงเกตเหนปลายเทากระดกไปขางหนาเองได” เมอศกษาสถานการณทก าหนดใหแลว นกเรยนตอบค าถามดงน 1.1 จากสถานการณมอะไรเปนสงเรา……………………………………………………………………….. 1.2 การทปลายเทากระดกไดเองเปนการตอบสนองแบบใด………………………………………..

1.3 การตอบสนองของรางกายในลกษณะเชนนถกควบคมและสงการโดยสมองหรอไม อยางไร………………………………………..………………………………………..………………………………………..

1.4 จงยกตวอยางการตอบสนองโดยระบบประสาทอตโนวต เชนเดยวกบสถานการณทก าหนดใหมา 2 ตวอยาง………………………………………..………………………………………..……………… 2.กจกรรมตอไปนเปนแบบภายใตอ านาจจตใจหรอแบบรเฟลกซ 2.1 การอาเจยน………………………………………………….

2.2 การไอหรอจาม……………………………………….. 2.3 การวาดรป……………………………………….. 2.4 การคดค านวณ………………………………………..

ระบบสบพนธ เปนกระบวนการผลตสงมชวตทจะแพรลกหลานและด ารงเผาพนธของตนไว

โดยตอมใตสมองซงอยภายใตการควบคมของสมองสวนไฮโพทาลามส โดยจะหลงฮอรโมนกระตนตอมเพศชายและหญงใหผลตฮอรโมนเพศ ท าใหรางกายเปลยนแปลงไปสความเปนหนมสาวพรอมทจะสบพนธได ตอมเพศในชาย คอ อณฑะ ตอมเพศในหญง คอ รงไข ::ระบบสบพนธเพศชาย ::

ภาพดานขางระบบสบพนธเพศชาย

6. ระบบสบพนธ

28

อวยวะทส าคญในระบบสบพนธเพศชาย ประกอบดวย

1. อณฑะ (Testis) เปนตอมรปไข ม 2 อน ท าหนาทสรางตวอสจ ( Sperm) ซงเปนเซลลสบพนธเพศชาย และสรางฮอรโมนเพศชายเพอควบคมลกษณะตางๆของเพศชาย เชน การมหนวดเครา เสยงหาว เปนตน ภายในอณฑะจะประกอบดวย หลอดสรางตวอสจ (Seminiferous Tubule) มลกษณะเปนหลอดเลกๆ ขดไปขดมาอยภายใน ท าหนาทสรางตวอสจ หลอดสรางตวอสจ มขางละประมาณ 800 หลอด แตละหลอดมขนาดเทาเสนดายขนาดหยาบ และยาวทงหมดประมาณ 800 เมตร

2. ถงหมอณฑะ (Scrotum) ท าหนาทหอหมลกอณฑะ ควบคมอณหภมใหพอเหมาะในการสรางตวอสจ ซงตวอสจจะเจรญไดดในอณหภมต ากวาอณหภมปกตของรางกายประมาณ 3-5 องศาเซลเซยส

3. หลอดเกบตวอสจ ( Epididymis) อยดานบนของอณฑะ มลกษณะเปนทอเลกๆ ยาวประมาณ 6 เมตร ขดทบไปมา ท าหนาทเกบตวอสจจนตวอสจเตบโตและแขงแรงพรอมทจะปฏสนธ

4. หลอดน าตวอสจ (Vas Deferens) อยตอจากหลอดเกบตวอสจ ท าหนาทล าเลยงตวอสจไปเกบไวทตอมสรางน าเลยงอสจ

5. ตอมสรางน าเลยงอสจ ( Seminal Vesicle) ท าหนาทสรางอาหารเพอใชเลยงตวอสจ เชน น าตาลฟรกโทส วตามนซ โปรตนโกลบลน เปนตน และสรางของเหลวมาผสมกบตวอสจเพอใหเกดสภาพทเหมาะสมส าหรบตวอสจ

6. ตอมลกหมาก (Prostate Gland) อยตอนตนของทอปสสาวะ ท าหนาทหลงสารทมฤทธเปนเบสออนๆ เขาไปในทอปสสาวะเพอท าลายฤทธกรดในทอปสสาวะ ท าใหเกดสภาพทเหมาะสมกบตวอสจ

7. ตอมคาวเปอร (Cowper Gland) อยใตตอมลกหมากลงไปเปนกระเปาะเลกๆ ท าหนาทหลงสารไปหลอลนทอปสสาวะในขณะทเกดการกระตนทางเพศ

โดยทวไปเพศชายจะเรมสรางตวอสจเมอเรมเขาสวยรน คอ อายประมาร 12-13 ป และจะสรางไปจนตลอดชวต การหลงน าอสจ แตละครงจะมของเหลวประมาณ 3-4 ลกบาศกเซนตเมตร มตวอสจเฉลยประมาณ 350-500 ลานตว ปรมาณน าอสจและตวอสจแตกตางกนไดตามความแขงแรงสมบรณของรางกาย เชอชาต และสภาพแวดลอม ผทมอสจต ากวา 30 ลานตวตอลกบาศกเซนตเมตร หรอมตวอสจทมรปรางผดปกตมากกวารอยละ 25 จะมลกไดยากหรอเปนหมน น าอสจจะถกขบออกทางทอปสสาวะ และออกจากรางกายตรงปลายสดของอวยวะเพศชาย ตวอสจจะเคลอนทไดประมาณ 1-3 มลลเมตรตอนาท ตวอสจเมอออกสภายนอกจะมชวตอยไดเพยง 2-3 ชวโมง แตถาอยในมดลกของหญงจะอยไดนาน ประมาณ 24- 48 ชวโมง

ตวอสจประกอบดวยสวนส าคญ 3 สวน คอ สวนหว เปนสวนทมนวเคลยสอย สวนตวมลกษณะเปนทรงกระบอกยาว และสวนหาง เปนสวนทใชในการเคลอนท น าอสจจะมคา pH ประมาณ 7.35-7.50 มสภาวะคอนขางเปนเบส ในน าอสจนอกจากจะมตวอสจแลวยงมสวนผสมของสารอนๆ ดวย

29

::ระบบสบพนธเพศหญง ::

อวยวะทส าคญของระบบสบพนธเพศหญง ประกอบดวย

1. รงไข (Ovary) มรปรางคลายเมดมะมวงหมพานต ยาวประมาณ 2-36 เซนตเมตร หนา 1 เซนตเมตร มน าหนกประมาณ 2-3 กรม และม 2 อนอยบรเวณปกมดลกแตละขางท าหนาท ดงน

1.1 ผลตไข (Ovum) ซงเปนเซลลสบพนธเพศหญง โดยปกตไขจะสกเดอนละ 1 ใบ จากรงไขแตละขางสลบกนทกเดอน และออกจากรงไขทกรอบเดอนเรยกวา การตกไข ตลอดชวงชวตของเพศหญงปกตจะมการผลตไขประมาณ 400 ใบ คอ เมตงแตอาย 12 ป ถง 50 ป จงหยดผลต เซลลไขจะมอายอยไดนานประมาร 24 ชวโมง

1.2 สรางฮอรโมนเพศหญง ซงมอยหลายชนด ทส าคญ ไดแก • อสโทรเจน (Estrogen) เปนฮอรโมนทท าหนาทควบคมเกยวกบมดลก ชองคลอด ตอมน านม และควบคมการเกดลกษณะตางๆ ของเพศหญง เชน เสยงแหลมเลก ตะโพกผาย หนาอกและอวยวะเพศขยายใหญขน เปนตน • โพรเจสเทอโรน (Progesterone) เปนฮอรโมนทท างานรวมกบอสโทรเจนในการควบคมเกยวกบเกยวกบการเจญของมดลก การเปลยนแปลงเยอบมดลกเพอเตรยมรบไขทผสมแลว

2. ทอน าไข (Oviduct) หรอปกมดลก (Fallopian Tube) เปนทางเชอมตอระหวางรงไขทงสองขางกบมดลก ภายในกลวง มสนผานศนยกลางประมาณ 2 มลลเมตร มขนาดปกตเทากบเขมถกไหมพรมยาวประมาณ 6-7 เซนตเมตร หนา 1 เซนตเมตร ท าหนาทเปนทางผานของไขทออกจากรงไขเขาสมดลก โดยมปลายขางหนงเปดอยใกลกบรงไข เรยกวา ปากแตร ( Funnel) บดวยเซลลทมขน

30

สนๆ ท าหนาทพดโบกไขทตกมาจากรงไขใหเขาไปในทอน าไข ทอน าไขเปนบรเวณทอสจจะเขาปฏสนธกบไข

3. มดลก ( Uterus) มรปรางคลายผลชมพ หรอรปรางคลายสามเหลยมหวกลบลง กวางประมาณ 4 เซนตเมตร ยาวประมาณ 6-8 เซนตเมตร หนาประมาณ 2 เซนตเมตร อยในบรเวณองกระดกเชงกราน ระหวางกระเพาะปสสาวะกบทวารหนก ภายในเปนโพรง ท าหนาทเปนทฝงตวของไขทไดรบการผสมแลว และเปนทเจรญเตบโตของทารกในครรภ

4. ชองคลอด (Vagina) อยตอจากมดลกลงมา ท าหนาทเปนทางผานของตวอสจเขาสมดลก เปนทางออกของทารกเมอครบก าหนดคลอด และยงเปนชองใหประจ าเดอนออกมาดวย ประจ าเดอน (Menstruation)

คอเนอเยอผนงมดลกดานในและหลอดเลอดทสลายตวไหลออกมาทางชองคลอด ประจ าเดอนจะเกดขนเมอเซลลไมไดรบการผสมกบอสจเพศหญงจะมประจ าเดอนตงแตอายประมาณ 12 ปขนไป ซงจะมรอบของการมประจ าเดอนทก 21-35 วน เฉลยประมาณ 28 วน จนอายประมาณ 50 ป จงจะหมดประจ าเดอน

ผหญงจะมชวงระยะเวลาการมประจ าเดอนประมาณ 3-6 วน ซงจะเสยเลอดทางประจ าเดอนแตละเดอนประมาณ 60-90 ลกบาศกเซนตเมตร ดงนนผหญงจงควรรบประทานอาหารทมธาตเหลกและโปรตน เพอสรางเลอดชดเชยสวนทเสยไป

การทผหญงบางคนมประจ าเดอนมาไมปกต อาจเนองมาจากอารมณและความวตกกงวลท าใหการหลงฮอรโมนของสมองผดปกต ซงจะมผลตอการหลงฮอรโมนของตอมใตสมองทท าหนาทกระตนใหไขสก คอ ฮอรโมน FSH (Follicle Stimulating Hormone) และฮอรโมน LH (Luteinizing Hormone) เซลลไขมขนาดใหญกวาเซลลอสจประมาณ 50,000-90,000 เทา ขนาดของเซลลไขประมาณ 0.2 มลลเมตร เราสามารถมองเหนเซลลไขไดดวยตาเปลา

วงจรการมประจ าเดอน

31

:: ความผดปกตของการตงครรภ :: ความผดปกตของการตงครรภ ตามปกตรางกายของคนเรามการตงครรภและคลอดทารก

คราวละ 1 คน แตบางกรณรางกายของคนเราอาจมโอกาสตงครรภและคลอดทารกครงละมากกวา 1 คน เรยกวา “ ฝาแฝด ” ซงถอเปนความผดปกตของการตงครรภแบบหนง ฝาแฝดม 2 ประเภท คอ

1. แฝดรวมไข คอฝาแฝดทเกดจากไข 1 ฟองผสมกบตวอสจ 1 เซลล แตไขทไดรบการผสมแลวขณะทก าลงเจรญเปนเอมบรโอ ในระยะแรกๆ เกดแบงออกเปน 2 สวน และแยกขาดออกจากกนแลวเจรญเตบโตเปนทารกและคลอดในเวลาใกลเคยงกน ฝาแฝดประเภทนจะมรปรางลกษณะเหมอนกน มเพศเดยวกน มอปนสยใจคอและความสามารถคลายกนเมอไดรบการเลยงดใน สภาพแวดลอมเดยวกน

ในบางครงฝาแฝดรวมไขซงเกดจากเอมบรโอทแบงออกเปน 2 สวน แตไมแยกออกจากกนโดยเดดขาด ท าใหทารกทคลอดออกมามอวยวะบางสวนตดกน เชน แฝดสยาม (Siamese twin) คแรกทชออน - จน มสวนอกตดกนและมตบเปนเนอเดยวกนหรอแฝดลารดาน - ลารเลหมสวนหวตดกน เปนตน

2. แฝดตางไข คอแฝดทเกดจากไขคนละฟองผสมกบตวอสจคนละเซลล ไดเอมบรโอมากกวา 1 เอมบรโอ สาเหตทเกด เนองจากมไขสกพรอมกนมากกวา 1 ฟองจากรงไขขางหนงหรอทงสองขาง ขณะทเอมบรโอเจรญอยในมดลกรกจะแยกจากกนและทารกจะคลอดออกมาในเวลาใกลเคยงกน แฝดประเภทนอาจมเพศเดยวกนหรอตางเพศกได และมลกษณะทางพนธกรรมตางกน

ความผดปกตในการตงครรภนอกจากท าใหเกดฝาแฝดแลวยงอาจท าใหเกดผลอนๆ เชน การแทง การคลอดกอนก าหนด การทองนอกมดลก เปนตน

การแทง หมายถง การททารกคลอดกอนอายครรภจะครบ 28 สปดาห หรอมน าหนกนอยกวา 1,000 กรม

การคลอดกอนก าหนด หมายถง การททารกคลอดในชวงอาย 28-37 สปดาห การทองนอกมดลก หมายถง การทไขไดรบการปฏสนธแลวไปฝงตวทบรเวณอนทไมใช

มดลก เชนบรเวณชองทองหรอปกมดลกซงอาจเปนอนตรายถงแกชวตได :: ความพการแตก าเนด ::

สาเหตของความผดปกตแตก าเนดมหลายประการ ดงน 1. การตดเชอขณะตงครรภ เชน เชอแบคทเรยทท าใหเกดโรคซฟลส โคโนเรย เชอไวรสท าให

เกดโรคหดเยอรมน โรคเอดส ซงเชอโรคเหลานจะแพรเขาสเอมบรโอท าใหทารกทคลอดออกมาพการได

2. ยาหรอสารเคมบางชนด ซงเปนอนตรายตอทารกในครรภ ดงนนหญงทก าลงตงครรภจงไมควรซอยารบประทานเอง ไมควรสดดมหรอรบประทานยาหรอสารทเปนอนตรายตอสขภาพของตนและทารก

3. ความผดปกตของหนวยพนธกรรมหรอยน หนวยพนธกรรมหรอยนหมายถงหนวยทควบคมการแสดงออกของลกษณะตางๆ ของสงมชวต เชน สผว สผม สตา ความสง สตปญญา เปนตน หนวยพนธกรรมหรอยนสามารถถายทอดจากพอแมไปยงลกหลานไดยนทผดปกต เชน โรคปญญาออนบางชนด โรคเลอดผดปกต ( ทาลสซเมย ) ซงในคนปกตอาจมยนเหลานแฝงอยและสามารถ

32

ถายทอดไปสลกหลานได ยนทผดปกตเหลาน สวนมากเปนยนดอยและอาจแสดงลกษณะดอยเหลาน ออกมาใหเหนในรนลกหรอรนหลาน หนวยพนธกรรมหรอยนของแตละลกษณะจะมอยเปนคๆ บนโครโมโซมซงอยใน นวเคลยสของเซลลแตละเซลล ยนของแตลกษณะทอยเปนคๆ นน หนวยหนงจะไดมาจากพอและอกหนวยหนงไดมาจากแม

โครโมโซมของมนษยม 23 คหรอ 46 อนเปนโครโมโซมรางกาย 22 คหรอ 44 อน และเปนโครโมโซมเพศ 1คหรอ 2 อน แตละคบนโครโมโซมจะมยนอยเปนคๆดงนนแตละหนวยของยนในแตและคจะแยกกนอยบนโครโมโซมแตละอนซงเปนคกน หนวยพนธกรรมหรอยนม 2 ประเภท คอ

3.1 ยนเดน คอ ยนทสามารถแสดงลกษณะนนๆ ออกมาได แมจะมยนนนเพยงยนเดยว เชน ยนโรคเลอดผดปกต ( ทาลสซเมย ) อยคกบยนปกต ยนปกตเปนยนเดน ดงนนลกษณะเลอดจงเปนปกตไมเปนโรคทาลสซเมย

3.2 ยนดอย คอ ยนทสามารถแสดงลกษณะนนๆ ออกมาไดกตอเมอยนดอยนนตองมยนอยดวยกน เชน ยนโรคเลอดผดปกต ( ทาลสซเมย ) ซงเปนยนดอย ถายนนม 2 ยนจะแสดงอาการของโรคทาลสซเมยออกมาทนท หนวยพนธกรรมแสดงลกษณะจะอยเปนคๆ ตามแบบทเขยนเปนรปวงกลม มจดสด าและจดสขาวอยภายในดงน

ก าหนดให

เปนยนผวปกต เปนยนผวเผอก พนธแท หมายถงมยนเหมอนกนทงค พนทาง หมายถงมยนทไมเหมอนกน

ยนผวปกตเปนยนเดน ยนผวเผอกเปนยนดอย

1. หมายถงยนผวปกตพนธแท คอคนทมผวปกต ไมมผวเผอกแอบแฝงอย

2. หมายถงยนผวเผอกพนธแท คอคนทผวเผอกอยางแทจรง

3. หมายถงยนผวปกตพนทาง คอคนทมผวปกต แตมผวเผอกแฝงอย

4. หมายถงยนผวปกตพนทาง คอคนทมผวปกต แตมผวเผอกแฝงอย ถาเขยนอกษร A เปนยนผวปกต และ a เปนยนผวเผอก แทนรปในขอ 1 ถงขอ 4 ดวย

อกษรดงน เรยงตามล าดบ AA, aa, Aa, aA ชายและหญงทเปนพนทางมยนผวเผอกแฝงอยในผวปกต (Aa) หรอ (aA) ถาแตงงานกนจะมโอกาสเกดลกผวปกต 75 เปอรเซนตและผวเผอก 25 เปอรเซนต ถาเขยนแผนภาพแสดงวธคดไดดงน

รนพอแมทมยนคกน ผวปกตพนทาง ( ชาย )Aa x ผวปกตพนทางหญง ( หญง )Aa

33

จะเหนไดวารนลกผวปกต 3 ใน 4 หรอ 75 เปอรเซนต และผวเผอก 1 ใน 4 หรอ 25 เปอรเซนต :: การใชเทคโนโลยการผสมเทยม ::

การผสมเทยม คอ การปฏสนธแบบไมตองมการรวมเพศตามธรรมชาต ซงเปนการพฒนาเทคโนโลยเพอแกปญหาใหแกคสมรสทมบตรยาก ปญหาโรคทางพนธกรรมและการเลอกเพศบตร การผสมเทยมเปนวธการแกปญหาทเกดขนในเพศชายและเพศหญงในกรณตางๆ ดงน

1. มปรมาณตวอสจนอยกวาปกตหรอมตวอสจทไมแขงแรง 2. มความบกพรองของหนวยพนธกรรม กรณนอาจใชวธฉดเซลลอสจของเพศชายอนเขาไป

ในโพรงมดลกของภรรยาแทน 3. มความบกพรองทางโครงสรางและการท างานของระบบสบพนธ จนท าใหไมสามารถมลก

เองได เชน กรณของเพศหญงทมปญหาเกดขนกบโครงสรางและระบบการท างานของระบบสบพนธ เชน ทอน าไขตบ ไขไมสามารถเดนทางมาผสมกบตวอสจได สามารถผสมเทยมไดโดยน าเซลลไขจากรงไขมาผสมกบเซลลอสจภายนอกรางกาย เมอเกดการปฏสนธแลวจงน าเอมบรโอทไดฉดเขาไปทางชองคลอดของฝายหญงเพอใหเอมบรโอไปฝงตวและเจรญเตบโตตอไปในมดลก เรยกทารกทก าเนดแบบนวา“ เดกหลอดแกว (test-tube baby)”

การผสมเทยมโดยวธท ากฟต (GIFT) ยอมาจาก gamete intra-fallopian transferเปนวธการผสมเทยมทท าโดยฉดเซลลไขและเซลลอสจเขาไปในทอน าไข ใหผสมกนเองทบรเวณทอน าไข และเมอเกดการปฏสนธแลวเอมบรโอจะเคลอนมาฝงตวในมดลก ขนตอนการท ากฟต มดงน

1. กระตนใหเกดการตกไขของฝายหญงพรอมกนหลายๆ เซลล โดยใหกนยารวมกบการฉดยาประเภทฮอรโมน

2. เมอไขสกเตมทกจะดดไขออกจากรงไขทางดานหนาทองและคดไขทสมบรณ 3-4 เซลล 3. น าเซลลอสจจากฝายชายและเซลลไขทคดไวในอตราสวนเซลลไขตอเซลลอสจเทากบ

1:100,000 ฉดเขาไปในทอน าไขของฝายหญงทหนาทอง 4. หลงจากนนประมาณ 2 สปดาห กทราบผลวาตงครรภหรอไม การผสมเทยมแบบซฟท (ZIFT) ยอ มาจาก zygote intra-fallopian transfer เปนวธการ

ผสมเทยมทน าเซลลไขและเซลลอสจมาผสมในจานเพาะเชอจนไดเปนไซโกต แลวน า ไซโกตฉดเขาไปในทอน าไข ไซโกตจะแบงตวเปนเอมบรโอและเคลอนไปฝงตวทมดลก

การผสมเทยมแบบกฟตและแบบซฟทจะมอตราการตงครรภสงกวาเดกหลอดแกวถง 2 เทา ในกรณทแมมความผดปกตทางกายหรอจตใจจนไมสามารถตงทองเองไดอาจผสมเทยมไดโดยวธฝากเอมบรโอใหเจรญเตบโตในมดลกของหญงอน

การใหก าเนดทารกทเปนเพศชายหรอเพศหญงนนขนอยกบโครโมโซมเพศเพยงคเดยว ถาทารกเปนเพศชายโครโมโซมจะเปน XY ถาทารกเปนเพศหญงโครโมโซมจะเปน XX เชน

เดกหญงพลอยมโครโมโซมรางกาย ดงน โครโมโซมรางกาย 22 ค + โครโมโซมเพศหญง 1 ค สามารถเขยนสญลกษณไดดงน 22 ค + XX หรอ 44 อน + XX

34

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 11 จงตอบค าถามตอไปน 1. นางปนตองการมบตร แตมปญหาเรองทอน าไขตบตน ท าใหไขไมสามารถเดนทางมาผสมกบตวอสจได นางปนควรแกปญหาอยางไร ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 2. จากการแกปญหาของนางปน เรยกวธนนวาอยางไร ตอบ................................................................................................................................................

เดกชายเพชรมโครโมโซมรางกาย ดงน โครโมโซมรางกาย 22 ค + โครโมโซมเพศชาย 1 ค สามารถเขยนสญลกษณไดดงน 22 ค + XY หรอ 44 อน + XY

สารเสพตดและผลกระทบตอระบบตาง ๆ ของรางกาย

สงเสพตด คอ ยาประเภทหนงเมอเขาสรางกายแลวจะท าใหผไดรบมความตองการมากขนเรอย โดยจะเขาสรางกายโดยการ กน สบ ฉด หรอดม ผลของสงเสพตดตอการท างานของระบบตางๆ ของรางกายของผเสพจะเกดโทษตางๆ ชนดของสารเสพตด ประเภทของสารเสพตด

องคการอนามยโลก จงไดมการจ าแนกสารเสพตดตามกลมของสารเสพตดทมฤทธและอนพนธทคลายคลงกน ออกเปน 9 ชนด ไดแก

3.1 ประเภทฝน หรอมอรฟน รวมทงยาทมฤทธคลายมอรฟน เชน ฝน มอรฟน เฮโรอน เพทนดน เปนตน

3.2 ประเภทบารบทเรตรวมทงยาทมฤทธในท านองเดยวกน เชน เซโคบารบทาล อะโมบารบทาล พาราดไฮด ไดอะซแพม เมโปรบาเมต คลอไดอะซปอกไซด เปนตน

3.3 ประเภทแอลกอฮอล เชน เหลา เบยร วสก เปนตน 3.4 ประเภทแอมเฟตามน เชน แอมเฟตามน เดกซแอมเฟตามน เปนตน 3.5 ประเภทโคเคน เชน ใบโคคา เปนตน 3.6 ประเภทกญชา เชน ยอดชอดอกกญชาตวเมย เปนตน 3.7 ประเภทคท เชน ใบคท ใบกระทอม เปนตน 3.8 ประเภทหลอนประสาท เชน แอลด ดเอมท ล าโพง สารระเหย เหดเมา 3.9 ประเภทอน ๆ ทไมสามารถจดเขาประเภทใดได เชน ทนเนอร เบนซน น ายาลางเลบ ยา

แกปวด บหร เปนตน (พรมเพรา ผลเจรญสข.2545)

35

เนองจากไอซมชอเรยกทเปนทางการคอ เมทแอมเฟตามน ไฮโดรคลอไรด (crystalline methamphetamine hydrochloride) เปนสารเสพตดสงเคราะหทเปนอนพนธของแอมเฟตามน (Amphetamine) จงจดอยในประเภททแอมเฟตามนตามการจ าแนกขององคการอนามยโลก

ส าหรบองคการสหประชาชาต ไดจ าแนกสารเสพตดเปน 3 ประเภท ไดแก 1) ประเภทยาเสพตดใหโทษ 2) ประเภทวตถทออกฤทธตอจตและประสาท และ 3) ประเภทยาควบคม ซงการแบงในลกษณะนเปนไปเพอประโยชนในการก าหนดมาตรการควบคมการผลตและการ

จ าหนายเปนส าคญ เปนการเออตอผปฏบตใหงายขน รวมถงเพอการใชประโยชนทยงคงมความจ าเปนอยอกมากส าหรบในทางการแพทย เพยงแตตองน าใชไปในทางทถกตองตามหลกวชาการและตองเพมความระมดระวงขนเปนพเศษดวย ซงตามการแบงประเภทตามขางตนน เมทแอมเฟตามน ไดถกจดไวในในประเภทท 2 (ประเภทวตถทออกฤทธตอจตและประสาท) แตทงนเมอถงคราวทผใชยาหรอสารเสพตดมความตงใจทจะตดสนใจเลอกมกจะเลอกจากลกษณะการออกฤทธทจะสงผลตอตวเองหลงการเสพเขาไปแลว ซงการออกฤทธดงกลาวนนจะแบงออกไดเปน 4 กลม คอ

1) กลมออกฤทธกดประสาท (Depressants) ยาหรอสารเสพตดกลมนจะออกฤทธกดประสาทสมอง ศนยควบคมการหายใจในสมอง และประสาททควบคมการท างานของอวยวะบางอยางของรางกาย ยาพวกนไดแก ฝน มอรฟน เฮโรอน และเซโคบารบทาล (Secobarbital) ซงเรยกกนในหมใชวา "ปศาจแดง" หรอ "เหลาแหง" ไดอะซแพม ทนเนอร กาว ฯลฯ

2) กลมออกฤทธกระตนประสาท (Stimulants) จะออกฤทธกระตนประสาทสมองสวนกลางโดยตรง กระตนการเตนของหวใจ และอารมณดวย เชน แอมเฟตามน เมทแอมเฟตามน อเฟดรน โคเคน ฯลฯ

3) กลมออกฤทธหลอนประสาท (Hallucinogen) จะออกฤทธตอประสาทสมอง ท าใหมการรบรความรสก (Perception)ผดไป เกดอาการประสาทหลอน หรอแปลสงเราผด (illusion) ไดแก แอลเอสด (Lysergicacid dietyhlamide) แกสโซลน (Gasoline)เปลอกกลวย ยางมะละกอ และ แฟนไซคลดน (Phencylidine) ดเอมท เหดขควาย ฯลฯ

4) กลมออกฤทธทออกฤทธผสมผสาน คอเมอเสพเขาไปแลวจะออกฤทธทงกดประสาท กระตนประสาท และหลอนประสาท ไดแก กญชา ใบกระทอม เมอใชนอยๆ จะกระตนประสาท หากใชมากขนจะกดประสาท และถาใชมากขนอกกจะเกดประสาทหลอนได เปนตน

ดงนน เมทแอมเฟตามน จงถกจดอยในกลมท 2 กลมออกฤทธกระตนประสาท ตามการออกฤทธทไปกระตนประสาทสวนกลาง การปองกนการตดยาเสพตด

1.ปองกนตนเอง - ไมทดลองยาเสพตดทกชนด - ถามปญหาหรอไมสบายใจ อยาเกบไวคนเดยว ควรปรกษาพอแม คร ผใหญ - ใชเวลาวางใหเปนประโยชน เชน อานหนงสอ เลนกฬาหรอท างานอดเรกตางๆตามความ

สนใจ ความถนด

36

- ระมดระวง การใชยาและศกษาใหเขาใจถงโทษภยของยาเสพตด 2.ปองกนครอบครว - ควรสอดสองดแลเดก และบคคลในครอบครวอยาใหเกยวของกบยาเสพตด - อบรมสงสอนใหรถงโทษภยของยาเสพตดดแลเรองการคบเพอน - คอยสงเสรมใหเขารจกการใชเวลาในทางทเปนประโยชน เชน การท างานบาน เลนกฬา

เพอปองกนมใหเดกหนเหไปสนใจในยาเสพตด - สงส าคญกคอทกคนในครอบครวควรสรางความรก ความเขาใจและความสมพนธอนดตอ

กน 3.ปองกนชมชน - หากพบผตดยาเสพตดควรชวยเหลอแนะน าใหเขารบการบ าบดรกษาโดยเรว

โดยการสมครเขาขอรบการบ าบดรกษายาเสพตด กอนทความผดจะปรากฏตอเจาหนาทกฎหมายยกเวนโทษให

- เมอรวาใครผด น าเขาสงออก หรอจ าหนายยาเสพตด ควรแจงเจาหนาท ต ารวจเจาหนาทศลกากรนายอ าเภอ ก านน ผใหญบาน ฯลฯหรอเจาหนาทของส านกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด (ส านกงาน ป.ป.ส.)

37

แบบฝกหด เรอง ระบบรางกายมนษย รายวชาวทยาศาสตร 3 รหสวชา ว 22101 ชนมธยมศกษาปท 2 ครผสอน ครเมลดา ยมจนดา ครสภาพร สงสกล และครอภญญา กวดแกว คด วเคราะห แลวตอบค าถามตอไปนใหถกตอง 1.อาหารประเภทใดไมตองผานกระบวนการยอย สามารถซมผานเขาสเซลลไดเลย ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2.อวยวะใดบางท เกยวของกบการยอยอาหาร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3. เลอดแดง กบเลอดด าตางกนอยางไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4. การวดความดนวดทใด คาทวดไดมความหมายอยางไร ปจจยใดทมผลตอความดนของรางกาย ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5. จงเขยนแผนภาพแสดงการแลกเปลยนแกส CO2 กบแกส O2

6.ของเสยหมายถงอะไร จงอธบายพรอมยกตวอยาง ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7.การหายใจเขาและหายใจออกเปนการท างานของกระดกสวนใดอยางไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 8.เดกหญงออยเดนเหยยบตะปแลวยกเทาขนทนท เปนการท างานของระบบใด ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

38

9.ทารกมวธการถายเทอากาศ อาหาร น า และของเสยระหวางทอยในครรภมารดาทางใด ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 10.นางปลายคลอดลกเมออายครรภได 27 สปดาห และนางปนคลอดลกเมออายครรภได 30 สปดาห และนางปอคลอดลกเมออายครรภได 38 สปดาห การคลดลกของทง 3 คนจดเปนลกษณะครรภทแตกตางกนอยางไร จงอธบาย ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 11. การน าเซลลอสจและเซลลไขมาผสมกนในจานเพาะเชอ แลวน าไซโกตทไดฉดเขาไปในทอน าไข เรยกวธการผสมเทยมแบบนวาอะไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12. ถาเขยนโครโมโซมของคนคนหนงวา 22+XY จะหมายความวาอยางไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 13. เหตใดขณะออกก าลงกายหวใจจงเตนแรง ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 14. ฝาแฝดทเกดจากไขหนงใบผสมกบอสจ จะมลกษณะอยางไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 15. จงอธบายอวยวะใดในระบบยอยอาหารทสามารถยอยสารอาหารไดหลายประเภท ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

39

ระบบรางกายสตว สตวตาง ๆ เปนสงมชวตทอาศยอยในแหลงทอยทแตกตางกน และสตวตาง ๆ เหลานบาง

ชนดมเนอเยอหรออวยวะทยงไมมการพฒนาใหเหนไดชดเจน แตบางชนดกมการพฒนาใหเหนไดอยางชดเจน มความซบซอนของโครงสรางของรางกายทแตกตางกนออกไป ซงมผลท าใหระบบตาง ๆ มสวนประกอบของโครงสรางและหนาทการท างานทแตกตางกนออกไปดวย 1. ระบบยอยอาหารของสตว

1.1 การยอยอาหารในสตวมกระดกสนหลง สตวมกระดกสนหลงทกชนด เชน ปลา กบ กงกา แมว จะมระบบทางเดนอาหารสมบรณ ซง

ทางเดนอาหารของสตวมกระดกสนหลงประกอบดวย ปาก --> หลอดอาหาร --> กระเพาะอาหาร --> ล าไสเลก --> ทวารหนก

รปแสดงทางเดนอาหารของวว

40

1.2 การยอยอาหารในสตวไมมกระดกสนหลง 1.2.1 การยอยอาหารในสตวทไมมกระดกสนหลงทมทางเดนอาหารไมสมบรณ

รปแสดงระบบยอยอาหารของสตวไมมกระดกสนหลงทมทางเดนอาหารไมสมบรณ ชนดของสตว ลกษณะทางเดนอาหารและการยอยอาหาร

1. ฟองน า - ยงไมมทางเดนอาหาร แตมเซลลพเศษอยผนงดานในของฟองน า เรยกวา เซลลปลอกคอ (Collar Cell) ท าหนาทจบอาหาร แลวสรางแวควโอลอาหาร (Food Vacuole) เพอยอยอาหาร

2. ไฮดรา แมงกะพรน ซแอนนโมน

- มทางเดนอาหารไมสมบรณ มปาก แตไมมทวารหนก อาหารจะผานบรเวณปากเขาไปในชองล าตวทเรยกวา ชองแกสโตรวาสควลาร (Gastro vascular Cavity) ซงจะยอยอาหารทบรเวณชองน และกากอาหารจะถกขบออกทางเดมคอ ปาก

3. หนอนตวแบน เชน พลานาเรย พยาธใบไม

- มทางเดนอาหารไมสมบรณ มชองเปดทางเดยวคอปาก ซงอาหารจะเขาทางปาก และยอยในทางเดนอาหาร แลวขบกากอาหารออกทางเดมคอ ทางปาก

41

1.2.2 การยอยอาหารในสตวไมมกระดกสนหลงทมทางเดนอาหารสมบรณ

ชนดของสตว ลกษณะทางเดนอาหารและการยอยอาหาร 1. หนอนตวกลม เชน พยาธไสเดอน พยาธเสนดาย

- เปนพวกแรกทมทางเดนอาหารสมบรณ คอ มชองปากและชองทวารหนกแยกออกจากกน

2. หนอนตวกลมมปลอง เชน ไสเดอนดน ปลงน าจด และแมลง

- มทางเดนอาหารสมบรณ และมโครงสรางทางเดนอาหารทมลกษณะเฉพาะแตละสวนมากขน

2. ระบบหมนเวยนเลอดในสตว ในสตวชนสงมระบบหมนเวยนเลอดซงประกอบดวยหวใจเปนอวยวะส าคญ ท าหนาทสบฉด

เลอดไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย และมหลอดเลอดเปนทางล าเลยงเลอดไปทวทกเซลลของรางกาย แตในสตวบางชนดใชชองวางระหวางอวยวะเปนทางผานของเลอด ระบบหมนเวยนเลอดม 2 แบบ ดงน

2.1 ระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรปด (Closed Circulation System) ระบบนเลอดจะไหลอยภายในหลอดเลอดตลอดเวลา โดยเลอดจะไหลออกจาหวใจไปตามหลอดเลอดชนดตาง ๆ แลวไหลกลบเขาสหวใจใหมเชนนเรอยไป พบในสตวจ าพวกหนอนตวกลมมปลอง เชน ไสเดอนดน ปลงน าจด และสตวมกระดกสนหลงทกชนด

42

รปแสดงระบบหมนเวยนเลอดแบบปด

รปแสดงระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรปดของสตวชนดตาง ๆ

2.2 ระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปด (Open Circulation System) ระบบนเลอดทไหลออกจากหวใจจะไมอยในหลอดเลอดตลอดเวลาเหมอนวงจรปด โดยจะมเลอดไหลเขาไปในชองวางล าตวและทวางระหวาอวยวะตาง ๆ พบในสตวจ าพวกแมลง กง ป และหอย

รปแสดงระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปด

43

3. ระบบหายใจในสตว สตวตาง ๆ จะแลกเปลยนกาซกบสงแวดลอมโดยกระบวนการแพร (Diffusion) โดยสตวแต

ละชนดจะมโครงสรางทใชในการแลกเปลยนกาซทเหมาะสมกบการด ารงชวตและสงแวดลอมตางกน

รปแสดงระบบหายใจของสตวชนดตาง ๆ

44

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 12 จงตอบค าถามตอไปน 1. อวยวะในระบบหมนเวยนเลอดของสตวมกระดกสนหลงประกอบดวยอะไรบาง เหมอนหรอตางจากคนอยางไร ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 2. สตวประเภทแมลง กง ป และหอยมระบบหมนเวยนเลอดอยางไร ตอบ................................................................................................................................................ 3. เลอดของปมสอะไร เพราะเหตใด ตอบ................................................................................................................................................ 4. อวยวะทใชในการแลกเปลยนแกสของสตวตอไปน คออะไร

4.1 ปลา..................................................4.2 นก.................................................... 4.3 ไสเดอน.......................................... 4.4 ไฮดรา....................................................

5. เลอดทผานหวใจของปลามออกซเจนมากหรอนอย ตอบ................................................................................................................................................

ชนดของสตว โครงสรางทใชในการแลกเปลยนกาซ 1. สตวชนต า เชน ไฮดรา แมงกะพรน ฟองน า พลานาเรย

- ไมมอวยวะในการหายใจโดยเฉพาะ การแลกเปลยนกาซใชเยอหมเซลลหรอผวหนงทชมชน

2. สตวน าชนสง เชน ปลา กง ป หมก หอย ดาวทะเล

- มเหงอก (Gill) ซงมความแตกตางกนในดานความซบซอน แตท าหนาทเชนเดยวกน (ยกเวนสตวครงบกครงนาในชวงทเปนลกออดซงอาศยอยในนา จะหายใจดวยเหงอก ตอมาเมอโตเปนตวเตมวยอยบนบก จงจะหายใจดวยปอด)

3. สตวบกชนต า เชน ไสเดอนดน - มผวหนงทเปยกชน และมระบบหมนเวยนเลอดเรงอตราการแลกเปลยนกาซ

4. สตวบกชนสง ม 3 ประเภท คอ 4.1 แมงมม 4.2 แมลงตาง ๆ 4.3 สตวมกระดกสนหลง

- มแผงปอดหรอลงบก (Lung Book) มลกษณะเปนเสน ๆ ยนออกมานอกผวรางกาย ท าใหสญเสยความชนไดงาย - มทอลม (Trachea) เปนทอทตดตอกบภายนอกรางกายทางรหายใจ และแตกแขนงแทรกไปยงทกสวนของรางกาย - มปอด (Lung) มลกษณะเปนถง และมความสมพนธกบระบบหมนเวยนเลอด

45

4. ระบบขบถายในสตว ในเซลลหรอในรางกายของสตวตาง ๆ จะมปฏกรยาเคมจ านวนมากเกดขนตลอดเวลา และ

ผลจากการเกดปฏกรยาเคมเหลาน จะท าใหเกดผลตภณฑทมประโยชนตอสงมชวตและของเสยทตองก าจดออกดวยการขบถาย สตวแตละชนดจะมอวยวะและกระบวนการก าจดของเสยออกนอกรางกายแตกตางกนออกไป สตวชนต าทมโครงสรางงาย ๆ เซลลทท าหนาทก าจดของเสยจะสมผสกบสงแวดลอมโดยตรง สวนสตวชนสงทมโครงสรางซบซอน การก าจดของเสยจะมอวยวะทท าหนาทเฉพาะระบบขบถายของสตวชนดตาง ๆ มดงตอไปน

รปแสดงระบบขบถายของสตวชนดตาง ๆ

ชนดของสตว โครงสรางหรออวยวะขบถาย

1. ฟองน า - เยอหมเซลลเปนบรเวณทมการแพรของเสยออกจากเซลล 2. ไฮดรา แมงกะพรน - ใชปาก โดยของเสยจะแพรไปสะสมในชองล าตวแลวขบออกทาง

ปากและของเสยบางชนดจะแพรทางผนงล าตว 3. พวกหนอนตวแบน เชน พลานาเรย พยาธใบไม

- ใชเฟลมเซลล (Flame Cell) ซงกระจายอยทงสองขางตลอดความยาวของล าตว เปนตวกรองของเสยออกทางทอซงมรเปดออกขางล าตว

4. พวกหนอนตวกลมมปลอง เชน ไสเดอนดน

- ใชเนฟรเดยม (Nephridium) รบของเสยมาตามทอ และเปดออกมาทางทอซงมรเปดออกขางล าตว

5. แมลง - ใชทอมลพเกยน (Mulphigian Tubule) ซงเปนทอเลก ๆ

46

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 13 จงตอบค าถามตอไปน 1. ระบบขบถายของสตวมกระดกสนหลง เชน ไก แมว ท างานรวมกบระบบใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 2. อวยวะทใชในการขบถายของกบ ปลา คออะไร และมหนาทอยางไร ตอบ................................................................................................................................................ 3. สตวใดทไมมอวยวะทใชในการขบถายของเสยและขบถายของเสยไดโดยวธใด ตอบ................................................................................................................................................ 4. หนอนตวกลมขบถายของเสยออกจากรางกายทางใด ตอบ................................................................................................................................................

ชนดของสตว โครงสรางหรออวยวะขบถาย จ านวนมากอยระหวางกระเพาะกบล าไส ท าหนาทดดซมของเสยจากเลอด และสงตอไปทางเดนอาหาร และขบออกนอกล าตวทางทวารหนกรวมกบกากอาหาร

6. สตวมกระดกสนหลง - ใชไต 2 ขางพรอมดวยทอไตและกระเพาะปสสาวะเปนอวยวะขบถาย

5. ระบบประสาท

ระบบประสาทเปนระบบทท าหนาทเกยวกบการสงงาน การตดตอเชอมโยงกบสงแวดลอม การรบค าสงและการปรบระบบตาง ๆ ในรางกายใหท ากจกรรมไดถกตองเมออยในสภาพแวดลอมทแตกตางกน

ระบบประสาทของสตวชนดตาง ๆ มดงตอไปน

47

รปแสดงระบบประสาทของสตวชนดตาง ๆ ชนดของสตว ระบบประสาท

1. ฟองน า - ไมมระบบประสาท 2. ไฮดรา แมงกะพรน - เปนพวกแรกทมเซลลประสาท โดยเซลลประสาทเชอมโยงกน

คลายรางแห เรยกวา รางแหประสาท (Nerve Net) 3. หนอนตวแบน เชน พลานาเรย

- เปนพวกแรกทมระบบประสาทเปนศนยควบคมอยบรเวณหว และมเสนประสาทแยกออกไป ซงจะมระบบประสาทแบบขนบนได (Ladder Type System)

4. สตวไมมกระดกสนหลงชนสง เชน ไสเดอนดน แมลง หอย

- มปมประสาท (Nerve Ganglion) บรเวณสวนหวมากขน และเรยงตอกนเปนวงแหวนรอบคอหอยหรอหลอดอาหาร ท าหนาทเปนศนยกลางระบบประสาท และมเสนประสาททอดยาวตลอดล าตว

5. สตวมกระดกสนหลง - มสมองและไขสนหลงเปนศนยควบคมการท างานของรางกาย มเซลลประสาทและเสนประสาทอยทกสวนของรางกาย

6. ระบบสบพนธในสตว 6.1 ประเภทของการสบพนธของสตว แบงออกเปน 2 ประเภท ดงน 1. การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (Asexual Reproduction) เปนการสบพนธโดยการ

ผลตหนวยสงมชวตจากหนวยสางมชวตเดมดวยวธการตาง ๆ ทไมใชจากการใชเซลลสบพนธ ไดแก การแตกหนอ การงอกใหม การขาดออกเปนทอน และพารธโนเจเนซส

2. การสบพนธแบบอาศยเพศ (Sexual Reproduction) เปนการสบพนธทเกดจากการผสมพนธระหวางเซลลสบพนธเพศผและเซลลสบพนธเพศเมย เกดเปนสงมชวตใหม ไดแก การสบพนธของสตวชนต าบางพวก และสตวชนสงทกชนด สตวบางชนดสามารถสบพนธทงแบบอาศยเพศและแบบไมอาศยเพศ เชน ไฮดรา การสบพนธแบบไมอาศยเพศของไฮดราจะใชวธการแตกหนอ

6.2 ชนดของการสบพนธแบบไมอาศยเพศ มหลายชนดดงน 1. การแตกหนอ (Budding) เปนการสบพนธทหนวยสงมชวตใหมเจรญออกมาภายนอก

ของตวเดมเรยกวา หนอ (Bud) หนอทเกดขนนจะเจรญจนกระทงไดเปนสงมชวตใหม ซงมลกษณะเหมอนเดม แตมขนาดเลกวา ซงตอมาจะหลดออกจากตวเดมและเตบโตตอไป หรออาจจะตดอยกบตวเดมกได สตวทมการสบพนธลกษณะนไดแก ไฮดรา ฟองน า ปะการง

รปแสดงการแตกหนอของไฮดรา

48

2. การงอกใหม (Regeneration) เปนการสบพนธทมการสรางสวนของรางกายทหลดออกหรอสญเสยไปใหเปนสงมชวตตวใหม ท าใหมจ านวนสงมชวตเพมมากขน สตวทมการสบพนธลกษณะน ไดแก พลานาเรย ดาวทะเล ซแอนนโมน ไสเดอนดน ปลงน าจด

รปแสดงการงอกใหมของพลานาเรยและดาวทะเล

3. การขาดออกเปนทอน (Fragmentation) เปนการสบพนธโดยการขาดออกเปนทอน ๆ

จากตวเดมแลวแตละทอนจะเจรญเตบโตเปนตวใหมได พบในพวกหนอนตวแบน 4. พารธโนเจเนซส (Parthenogenesis) เปนการสบพนธของแมลงบางชนดซงตวเมย

สามารถผลตไขทฟกเปนตวไดโดยไมตองมการปฏสนธ ในสภาวะปรกต ไขจะฟกออกมาเปนตวเมยเสมอ แตในสภาพะทไมเหมาะสมกบการด ารงชวต เชน เกดความแหงแลง หนาเยน หรอขาดแคลนอาหาร ตวเมยจะผลตไขทฟกออกมาเปนทงตวผและตวเมย จากนนตวผและตวเมยเหลานจะผสมพนธกน แลวตวเมยจะออกไขทมความคงทนตอสภาวะทไมเหมาะสมดงกลาว แมลงทมการสบพนธลกษณะน ไดแก ตกแตนกงไม เพลย ไรน า ในพวกแมลงสงคม เชน ผง มด ตอ แตน กพบวามการสบพนธในลกษณะนเหมอนกน แตในสภาวะปรกตไขทฟกออกมาจะไดตวผเสมอ

6.3 ชนดของการสบพนธแบบอาศยเพสของสตว ม 2 ชนด ดงน 1. การสบพนธของสตวทม 2 เพศในตวเดยวกน (Monoecious) โดยทวไปไมสามารถ

ผสมกนภายในตว ตองผสมขามตว เนองจากไขและอสจจะเจรญไมพรอมกน เชน ไฮดรา พลานาเรย ไสเดอนดน

49

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 14 จงตอบค าถามตอไปน 1. การปฏสนธหมายถง ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ 2. การทตวอสจผสมกบไขภายนอกรางกายของสตวเพศเมยและตองเกดขนในน าเสมอ เปนการปฏสนธแบบใดและเหตใดจงเปนเชนนน ตอบ................................................................................................................................................ 3. การทจงจกหางขาดแลวงอกออกมาใหม จดเปนการสบพนธหรอไม เพราะเหตใด ตอบ................................................................................................................................................ 4. ดาวทะเลถกตดออกเปน 2 สวน แตละสวนจะงอกขนมาทดแทนสวนทขาดหายไป จดเปนการสบพนธ เพราะเหตใด ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................

รปแสดงการสบพนธแบบอาศยเพศของไฮดราตวออนหลดจากรงไข แลวเจรญเตบโตตอไป

2. การสบพนธของสตวทมเพศผและเพศเมยแยกกนอยตางตวกน (Dioeciously) ในการสบพนธของสตวชนดนมการปฏสนธ 2 แบบ คอ

2.1 การปฏสนธภายใน (Internal Fertilization) คอ การผสมระหวางตวอสจกบไขทอยภายในรางกายของเพศเมย สตวทมการปฏสนธแบบร ไดแก สตวทวางไขบนบกทกชนด สตวทเลยงลกดวยน านม และปลาทออกลกเปนตว เชน ปลาเขม ปลาหางนกยง ปลาฉลาม

2.2 การปฏสนธภายนอก (External fertilization) คอการผสมระหวางตวอสจกบไขทอยภายนอกรางกายของสตวเพศเมย การปฏสนธแบบนตองอาศยน าเปนตวกลางใหตวอสจเคลอนทเขาไปผสมไขได สตวทมการปฏสนธแบบน ไดแก ปลาตาง ๆ สตวครงบกครงน า และสตวทวางไขในน าทกชนด

50

7. ระบบโครงกระดกและการเจรญเตบโตของสตว 7.1 ประเภทของโครงกระดกหรอโครงรางแขงของสตว แบงออกเปน 2 ชนด คอ

1. โครงรางแขงทอยภายนอกรางกาย (Exoskeleton) พบไดในแมลง เปลอกกง ป หอย เกลดและกระดองสตวตาง ๆ มหนาทปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบอวยวะทอยภายใน

รปแสดงโครงรางแขงทอยภายนอกรางกายของสตวชนดตาง ๆ

2. โครงรางแขงทอยภายในรางกาย (Endoskeleton) ไดแก โครงกระดกของสตวทมกระดกสนหลงทงหมด

7.2 การเจรญเตบโของสตว

สตวทมโครงรางหมนอกรางกาย และมโครงรางแขงอยภายในรางกาย จะมแบบแผนของการเจรญเตบโตแตกตางกน ดงน

51

1. การเจรญเตบโตของสตวทมโครงรางแขงหมนอกรางกาย เชน แมลง กง ป มการเจรญเตบโตไดยาก ดงนนเมอเจรญวยจะตองมการสลดเปลอกเกาทงไปทเรยกวา ลอกคราบ (Molting) เพอใหผวรางกายทออนนมเตบโตไดแลวจงสรางโครงแขงหรอเปลอกมาหมใหม และตอไปกจะเจรญดวยการลอกคราบอก เปนเชนนเรอย ๆ ไป ท าใหลกษณะเสนกราฟการเจรญเตบโตเปนรปขนบนได ซงเสนกราฟจะมลกษณะเพมขนอยางฉบพลน เปนระยะทสงมชวตมการลอกคราบและเตบโตขน สลบกบการเพมขนอยางชา ๆ ในบางชวง

กราฟแสดงการเจรญเตบโตของมวนน า

สวนหอยมโครงรางแขงหมนอกรางกายเหมอนกน แตไมตองลอกคราบ มนจะสรางเปลอกเพมขนเรอย ๆ ตวมนทอยภายในกจะขยายใหญตามไปดวย ส าหรบแมลง การเจรญเตบโตของแมลงแบงออกไดเปน 2 พวก ดงน

ชนดการเจรญเตบโตของแมลง ลกษณะการเจรญเตบโต 1. ไมมเมตามอรโฟซส (Ametamorphosis)

วฏจกรชวตของแมลงสองงาม

- ไมมการเปลยนแปลงรปรางในการเจรญเตบโต คอ ไข (egg) ตวออน (young) เหมอนตวเตมวย แตเลกกวาตวเตมวย (adult) ตวอยางแมลง เชน ตวสองงาม ตวสามงาม แมลงหางดด

2. มเมตามอรโฟซส (Metamorphosis) 2.1 เมตามอรโฟซสแบบสมบรณ (CompleteMetamophosis)

- มการเปลยนแปลงรปรางเปนขน ๆ ในระหวางกานเจรญเตบโต แมลงทเจรญเตบโตลกษณะน ไดแก แมลงตาง ๆ ทนอกเหนอจากขอ 1. - มการเปลยนแปลงรปรางครบ 4 ขน คอ ไข (egg) ตวออน (larva) ดกแด (pupa) ตวเตมวย (adult) ตวอยางแมลง เชน ผง ดวง แมลงวน มด ตอ แตน ไหม

52

ชนดการเจรญเตบโตของแมลง ลกษณะการเจรญเตบโต

วฏจกรชวตของดวง

วฏจกรชวตของแมลงวน

2.2 เมตามอรโฟซสแบบไมสมบรณ (Incomplete Metamorphosis) ตวอยางแมลง เชน แมลงปอ ชปะขาว จงโจน า

- มการเปลยนแปลงรปรางเพยง 3 ขน คอ ไข (egg) ตวออนในน า (naiad) ตวเตมวย(adult)

วฏจกรชวตของแมลงปอ

2.3 เมตามอรโฟซสแบบคอยเปนคอยไป(Gradual Metamorphosis) ตวอยางแมลง เชน แมลงสาป จงหรด จกจน เรอด มวนตาง ๆ

วฏจกรชวตของแมลงสาบ

- มการเปลยนแปลงรปรางทละนอย โดยมการเปลยนแปลงรปรางเพยง 3 ขน คอ ไข (egg) ตวออนบนบก (nymph) ตวเตมวย (adult)

53

2. การเจรญเตบโตของสตวทมโครงรางแขงอยภายในรางกาย มการเจรญเตบโต

เชนเดยวกบคน โดยมเสนกราฟของการเจรญเตบโตเปนรปตวเอส (Growth Curve) เชนเดยวกน แตในสตวครงบกครงน า เชน กบ คางคก ในระหวางการเจรญเตบโตจะมการเปลยนแปลงรปราง นนกคอสตวพวกนจะมเมตามอรโฟซส ซงจะแบงไดเปน 2 ชวงชดเจน คอ ชวงทด ารงชวตอยในน า และชวงทด ารงชวตอยบนบกซงมล าดบขนการเจรญเตบโต คอ ไข ลกออด ตวเตมวย

7.3 ความสมพนธของระบบตาง ๆ ในรางกายสตว ระบบตาง ๆ ในรางกายของสตวมความสมพนธกนทงทางตรงและทางออม ความสมพนธของระบบเหลานท าใหสตวสามารถด ารงชวตอยได แมวาจะอยในสภาพแวดลอมทแตกตางกน ตวอยางความสมพนธของระบบตาง ๆ ในรางกายสตว ไดแก

1. การเคลอนทของสตว เปนสมบตทส าคญทท าใหสตวแตกตางจากพช โดยปรกตสตวจะเคลอนทเขาหาสงทมประโยชนหรอสงทตองการในการด ารงชวต เชน อาหาร ทอยอาศยทเหมาะสม การผสมพนธ หรอการเลยงดตวออน แตจะเคลอนหนจากสงทไมตองการหรอเปนอนตราย เชน ศตรหรอผลา การเคลอนทของสตวไมวาวตถประสงคใดกตาม ถาเปนสตวทไมมกระดกสนหลงจะเคลอนทไดตองอาศยการท างานรวมกนของกลามเนอและระบบประสาท สวนสตวทมกระดกสนหลงจะเกดจากการท างานรวมกนของระบบกลามเนอ ระบบโครงกระดก และระบบประสาท

54

2. การเจรญเตบโตของสตวตงแตตวออนจนเปนตวเตมวย จะตองอาศยทกระบบในรางกาย และระบบตาง ๆ เหลานจะตองท างานประสานสมพนธกน จงจะท าใหการเจรญเตบโตของสตวเปนไปตามปรกต เชน

- ระบบยอยอาหาร จะเปนระบบทน าสารอาหารตาง ๆ เขาสรางกาย เพอเปนวตถดบส าคญในการเจรญเตบโต

- ระบบหายใจ น ากาซทเซลลตองการเขาสรางกายและก าจดกาซทเซลลไมตองการออกนอกรางกาย นอกจากนยงท าหนาทสรางพลงงานใหแกเซลล ท าใหเซลลสามารถน าไปใชใหเกดประโยชน

- ระบบหมนเวยนเลอด น าสารตาง ๆ ทมประโยชนไปยงเซลลทวรางกาย และน าสารทเซลลไมตองการไปยงอวยวะขบถายเพอก าจดออกนอกรางกาย

- ระบบขบถาย ก าจดของเสยทเซลลไมตองการออกนอกรางกาย - ระบบโครงกระดก ถาเปนโครงรางแขงทอยภายนอกรางกาย จะชวยปองกนอนตรายภายใน

ไมใหไดรบอนตราย แตถาเปนโครงรางแขงทอยภายใน จะชวยในการเคลอนไหวหรอเคลอนท - ระบบประสาท ท าหนาทควบคมกลไกลการท างานของทกระบบในรางกาย เมอสตว

เจรญเตบโตเปนตวเตมวยกพรอมทสะสบพนธเพอทจะเพมลกหลาน ท าใหสตวแตละชนดสามารถด ารงเผาพนธไวได ประเภทพฤตกรรมของสตว พฤตกรรมของสตวเปนผลจากการท างานรวมกนระหวางพนธกรรมและสภาพแวดลอม โดยทหนอยพนธกรรมจะควบคมระดบการเจรญของสวนตางๆ ของสตว เชนระบบประสาท ฮอรโมน กลามเนอ และอนๆ ทเปนปจจยส าคญกอใหเกดพฤตกรรมขณะทสภาพแวดลอมหรอประสบการณทสตวไดรบในภายหลงท าใหพฤตกรรมเปลยนแปลงไปไดมา กบางนอยบาง เปนการยากทจะตดสนวาพนธกรรมหรอสภาพแวดลอมมอทธพลตอพฤตกรรมมากกวากน อทธพลของพนธกรรมจะเห นไดชดเจนในสตวชนต ามากกวาสตวชนสง ดวยเหตนนกวทยาศาสตรทตองการจะศกษาพนฐานทางธรรมชาตทแทจรงของพฤตกรรมจงนยมศกษาในสตวชนต า โดยทวไปแลวการแสดงพฤตกรรมของสตวในธรรมชาตมกเกดขนเพอประโยชนในการอยรอด ตลอดจนเพอรกษาเผาพนธของตนเอง พฤตกรรมทถกจดวามแบบแผนทงายทสดและท าใหสตวอยรอดไดคอการหลกเลยงทจะถกฆา ดงนนพฤตกรรมทเกยวของกบการหลบหลกหนศตรจงแสดงออกไดอยางรวดเรว อยางไรกดเพองายแกการศกษาและท าความเขาใจในทนจะแบงประเภทของพฤตกรรมออกเปน 2 แบบคอ

1. พฤตกรรมทมมาแตก าเนด (inherited behavior) 2. พฤตกรรมการเรยนร (learned behavior)

1.พฤตกรรมทมมาแตก าเนด (Inherited behavior ):: เปนพฤตกรรมแบบงายๆ เปนลกษณะเฉพาะทใชในการตอบสนองตอสงเราชนดใดชนดหนง เชน แสง เสยง แรงโนมถวงของโลก สารเคม หรอเหตการณทเกดเปนชวงเวลาทสม า เสมอ เชน กลางวน กลางคน น าขนน าลง ตลอดจนการเปลยนแปลงฤดกาล ตอบสนองตอการเคลอนไหวเพอปรบต าแหนงทเหมาะสม ความสามารถในการแสดงพฤตกรรมไดมาจากพนธกรรมเทานน ไมจ าเปนตองเรยนรมากอน มแบบแผนทแนนอนเฉพาะตว สงมชวตชนดเดยวกนจะแสดงลกษณะเหมอนกนหมด

55

สรปลกษณะของพฤตกรรมทมแตก าเนด ไดแก 1. เปนพฤตกรรมงายๆทตอบสนองตอสงเราชนดใดชนดหนง 2. การแสดงพฤตกรรมไดมาจากพนธกรรมเทานน ไมจ าเปนตองเรยนรมากอน 3. มแบบแผนทแนนอนเฉพาะตว สงมชวตชนดเดยวกนจะแสดงลกษณะเหมอนกนหมด

ชนดของพฤตกรรมทมมาแตก าเนด 1. รเฟลกซ (Reflex) 2. พฤตกรรมแบบรเฟลกซตอเนอง (Chain of Reflexes) หรอ สญชาตญาณ (Instinct) 3. ไคนซส (Kinesis) 4. แทกซส (Taxis) รเฟลกซ (Reflex) พฤตกรรมแบบรเฟลกซ ( Reflex ) เปนพฤตกรรมทสวนใดสวนหนงของรางกายตอบสนอง

ตอสงเราทมากระตนอยางรวดเรวทนททนใด พฤตกรรมแบบนมความส าคญ เพราะชวยใหสงมชวตรอดพนจากอนตรายได เชน

- การกระพรบตาเมอผงเขาตา - การยกเทาหนทนทเมอเหยยบหนาม ของแหลม หรอของรอน - การไอ การจาม เมอมสงแปลกปลอมเขาไปในทางเดนหายใจ

พฤตกรรมแบบรเฟลกซตอเนอง (Chain of Reflexes) เปนพฤตกรรมทประกอบดวยพฤตกรรมยอยๆ หลายพฤตกรรมทเปนปฏกรยารเฟลกซ ซง

เกดขนอยางตอเนองกน แตเดมใชค าวา สญชาตญาณ ( Instinct ) แตในปจจบนค านใชกนนอยมากในทางพฤตกรรมเพราะมความหมายกวางเกนไป ซงอาจรวมไปถงพฤตกรรมทมมาแตก าเนดทกๆแบบดวย สตวพวกแมลง สตวเลอยคลาน และสตวปก จะมพฤตกรรมแบบเดนชด เชน

- การดดนมของทารก - การสรางรงของนกและแมลง - การชกใยของแมงมม - การกนอาหารของสตวแตละชนด เชน การแทะมะพราวของกระรอก - การเกยวพาราสของสตวตางๆ - การฟกไขและเลยงลกออนของสตว - การจ าศลและการอพยพยายถนของสตว

56

พฤตกรรมแบบไคนซส ( Kinesis ) :: เปนพฤตกรรมทตอบสนองตอสงเราดวยการเคลอนททงตวแบบมทศทางไมแนนอน คอ ม

ทศทางทไมสมพนธกบทศทางของสงเรา พฤตกรรมแบบนมกพบในสตวไมมกระดกสนหลงชนต า และพวกโพรตสต ซงมหนวยรบความรสกทมประสทธภาพไมดพอ เชน

- การเคลอนทออกจากบรเวณทอณหภมสงของพารามเซยม - การเคลอนทหนฟองแกส CO2 ของพารามเซยม - การเคลอนทของตวกงเตนเมออยในความชนทแตกตางกน พฤตกรรมแบบแทกซส ( Taxis ) :: เปนพฤตกรรมการเคลอนทเขาหาหรอหนจากสงเราอยางมทศทางทแนนอน พฤตกรรมแบบ

นมกพบในสงมชวตทมหนวยรบความรสกทมประสทธภาพดพอจะสามารถรบรและเปรยบเทยบสงเราได เชน

- การเคลอนทเขาหาแสงสวางของพลานาเรย - การเคลอนทของหนอนแมลงวนหนแสง - การเคลอนทของแมลงเมาเขาหาแสง - การเคลอนทของคางคาวเขาหาแหลงอาหารตามเสยงสะทอน - การบนเขาหาผลไมสกของแมลงหว 2.พฤตกรรมทเกดจากการเรยนร

- เปนพฤตกรรมทเกดขนไมได ถาไมมการเรยนรมากอน เปนพฤตกรรมทซบซอน สตวจะมพฤตกรรมเชนนไดตองมระบบประสาท สตวทมระบบประสาทดจะเรยนรไดมาก ในสตวประเภทดดนม จะมพฤตกรรมแบบนดทสด - เปนพฤตกรรมทเกดขนโดยอาศยประสบการณในอดต ซงเกดในสตวทมระบบประสาทสวนกลาง สตวพวกแรกสดทมพฤตกรรมการเรยนรคอหนอนตวแบนในไฟลมแพลธเฮลมนตสพฤตกรรมทเกดจากการเรยนร สามารถแบงออกไดหลายประการคอ พฤตกรรมการฝงใจ เกดขนเฉพาะในวยแรกเกดและมการตอบสนองตอสงเราทไดรบครงแรกสดในชวต เชน การเดนตามวตถทสงเสยงไดและเคลอนทไดของลกไก ลกหาน ลกหน ลกสนข วว ควาย และลง เมอไดรบสงเราครงแรกสดในชวตแลว อาจไมตอบสนองทนทแตอาจตอบสนอง เมอถงระยะเวลาทมความพรอมของรางกาย เชน การวายน ากลบมาวางไขยงแมน าเดมทมนเกดของปลา แซมมอล โดยสงเราทไดรบครงแรก คอ กลนของแมน าหรอการบนกลบมาวางไขของแมลงหวบนพชชนดหนงทมนเกดโดยกลนของพชชนดนนๆ เปนสงเราพฤตกรรมการผสมพนธโดยการเลอกคผสมพนธทมนไดสมผสคนเคยตงแตเลกๆ มากกวานกสปชสเดยวกน พฤตกรรมการฝงใจ เปนพฤตกรรมทเกดขนได กตอเมอสงเรานนตองกระตนในชวงเวลาจ ากดของวยแรกเกด ชวระยะเวลาหนงเทานน ซงแรกวาระยะวกฤต ซงเมอพนระยะนแลวสตวจะไมแสดงพฤตกรรมนอก แมจะไดรบสงเรานอกกตาม เชน ชวงระยะวกฤตของการฝงใจตอวตถทเคลอนทไดของลกหานหรอสตวปกอนๆ ประมาณ 15 ชวโมง หลงฟกออกจากไข ถาเกนชวงเวลานไปแลวโอกาสทจะแสดงพฤตกรรมดงกลาวจะลดนอยลงไป

57

การฝงใจของลกสตวทคดวาคนคอพอแมของตนจงเดนตามพวกเขาตลอดเวลา

พฤตกรรมความเคยชน - เปนการเรยนรทงายทสด คอเปนอาการตอบสนองของสตวทมตอตวกระตน ซงไมมความหมายตอการด ารงชวตของมนเลย เชน สนขจองมองเหาเครองบนในครงแรกทมนไดยนเสยงเครองบนแตเมอมนไดยนซ าทกๆวน และไมไดเกดผลอะไรกบตวมน มนกเลกสนใจไปเอง พฤตกรรมการเรยนรอยางมเงอนไข -เปนการน าสงกระตนชนดหนงเขาไปแทนทสงกระตนเดมในการชกน าใหเกดการตอบสนองชนดเดยวกนขน เชน ทกครงทสนขไดกลนหรอเหนอาหารกจะน าลายไหล การเรยนรจะหายไปไดเมอหยดการใหรางวล

พฤตกรรมการเรยนรโดยการทดลองท าหรอการลองผดลองถก สตวจะแสดงพฤตกรรมทตอบสนองตอสงเราทเปนประโยชนตอตวมนอกครง ถามโอกาสท าได และจะไมพยายามแสดงพฤตกรรมทตอบสนองตอสงเราทไมเปนประโยชนตอตวมน เชน การใหไสเดอนเลอกเดนไปในกลองรปตว T ซงขางหนาโปรงแสงแตมกระแสไฟฟาออนๆ และอกขางหนงมดและอบชน ในตอนแรกไสเดอนจะเลอกเดนทางมดเพยง 50% เมอใหเดนใหมพบวาเลอกเดนทางมดเพมขนเปน 90 % เปนพฤตกรรมทไมสามารถหาความสมพนธระหวางสงเราได ไมมแผนการเปนขนตอนในการแกปญหา ไมสามารถคาดคะเนผลทจะเกดขนได ลองท าดกอนซงถาเกดผลดกจะท าตอไปถาเกดผลเสยกจะลดการกระท า ดงนนแรกๆ เปอรเซนตกระท าถกและผดจะพอๆกน แตในครงหลงๆ เปอรเซนต กระท าถกและผดจะพอๆกน แตในครงหลงๆ เปอรเซนตถกจะสงขนเปอรเซนตผดจะลดลง การทดลองท าหรอการลองผดลองถก

พฤตกรรมการเรยนรแบบใชเหตผล ( Reasoning ) เปนพฤตกรรมทแสดงออกโดยใชสตปญญาในการแกปญหาตางๆ โดยไมตองทดลองท า ซง

เปนการใชประสบการณหลายอยางในอดตมาชวยในการแกปญหาสถานการณใหมในครงแรก เชน - การทดลองของโคเลอร ( W. Kohler ) เกยวกบการแกปญหาของลงชมแพนซ - การใชเหตผลของคนในการแกปญหาตางๆ เปนพฤตกรรมทเกดขนไดโดยอาศยประสบการณหรอการเรยนรของสตว พฤตกรรมแบบสวน

นสวนใหญพบในสตวชนสงทมระบบประสาททเจรญด แตในสตวชนต าบางชนดกสามารถแสดงพฤตกรรมประเภทนได พฤตกรรมประเภทนสามารถแบงยอยออกเปนแบบตางๆไดดงน

58

พฤตกรรมการเรยนรแบบแฮบบชเอชน ( Habituation ) เปนพฤตกรรมทสตวหยดตอบสนองตอสงเราเดม แมจะยงไดรบการกระตนอย เนองจากสตวเรยนรแลววาสงเรานนไมมผลตอการด าเนนชวตของตวเอง เชน

- การทนกลดอตราการบนหนหนไลกา - การเลกแหงนมองตามเสยงเครองบนของสนขทอาศยอยแถวสนามบน พฤตกรรมการเรยนรแบบมเงอนไข ( Conditioning ) เปนพฤตกรรมการตอบสนองสงเราท

ไมแทจรงไดเชนเดยวกบสงเราทแทจรง เชน - การทดลองของ อวาน พาฟลอฟ ( Ivan Pavlov ) นกสรรวทยาชาวรสเซย เปนการทดลอง

วา สนขหลงน าลายเมอไดยนเสยงกระดง (สงเราทไมแทจรง) 1. กอนการเรยนร ใหอาหาร (สงเราทแทจรง) สนขน าลายไหล 2. ระหวางการเรยนร ใหอาหาร (สงเราทแทจรง) สนขน าลายไหล พรอมสนกระดง (สงเราทไม

แทจรง) 3. หลงการเรยนร สนกระดง (สงเราทไมแทจรง) สนขน าลายไหล - การฝกสตวเลยงทบานใหแสนร ฝกสตวไวใชงาน ฝกสตวแสดงละคร ลวนมพนฐานมาจาก

พฤตกรรมการเรยนรแบบมเงอนไขทงสน พฤตกรรมทางสงคมของสตว (Social Behavior) พฤตกรรมทางสงคมของสตว (Social Behavior) มการสอสารในหลายรปแบบดงน

1.การสอสารดวยทาทาง ( Visual Signal ) เปนทาทางทสตวแสดงออกมาอาจจะเปนแบบงายๆ หรออาจมหลายขนตอนทสมพนธกน เชน

- การแยกเขยวของแมว - การเปลยนสของปลากดขณะตอสกน - สนขหางตกเมอตอสแพและวงหน - นกยงตวผร าแพนหางขณะเกยวพาราส นกยงตวเมย - การเตนระบ าของผงเพอบอกแหลงและปรมาณของอาหาร ถาแหลงอาหารอยใกล จะเตนเปนรปวงกลม แตถาแหลงอาหารอยไกล จะเตนคลายรปเลขแปด และมการสายกนไปมาดวย โดยถาสายกนเรว แสดงวาปรมาณอาหารมมาก

ภาพ นกยงตวผร าแพนเพอหาค

59

ภาพ การเกยวพาราสของง

ภาพ การเตนระบ าของผงเพอบอกแหลงและปรมาณของอาหาร

60

2. การสอสารดวยเสยง ( Sound Signal) เสยงของสตวทเปลงออกมาในแตละครงจะแสดงถงการตอบสนองสงเราตางๆ และสอความหมายทแตกตางกน เชน

- เสยงทท าใหเกดการรวมกลม เชน เสยงของนกรอง ไก แกะ และกระรอก - เสยงเรยกคเพอผสมพนธ เชน เสยงรองของกบและคางคก เสยงขยบปกของยงตวเมยเพอเรยกยงตวผ - เสยงเตอนภย เชน เสยงรองของเปด นก และเสยงเหาของสนข - เสยงแสดงความโกรธ เชน เสยงรองของแมว สนข และชาง

3. การสอสารดวยการสมผส ( Physical Contract ) เปนการสอสารโดยใชอวยวะสวนใดสวนหนงสมผสกบสตวพวกเดยวกนหรอตางพวกกน เพอนกระตนใหเกดพฤตกรรมโตตอบกน การสมผสเปนการสอสารทส าคญอยางหนงของสตว โดยเฉพาะอยางยงในสตวเลยงลกดวยนม การสมผสจะเปนการถายทอดความรก และมสวนส าคญตอการพฒนาของลกออน ท าใหลกเกดความรสกอบอนและปลอดภย

ตวอยางสตวทมการสอสารดวยวธน ไดแก - สนขเขาไปเลยปากสนขตวทเหนอกวา เพอบงบอกถงความเปนมตรหรอออนนอมดวย - ลงชมแพนซยนมอใหลงตวทมอ านาจเหนอกวาจบในลกษณะหงายมอใหจบ - ลกนกนางนวลบางชนดใชจะงอยปากจกทจะงอยปากของแมนกเพอขออาหาร

4. การสอสารดวยสารเคม ( Chemical Signal ) สตวหลายชนดใชสารเคมทเรยกวา ฟโรโมน ( Pheromone ) ซงเปนสารเคมทสตวสรางขน เมอหลงออกมาภายนอกรางกายจะมผลตอสตวอนทเปนชนดเดยวกน ท าใหเกดพฤตกรรมตางๆได เชน

- ดงดดเพศตรงขาม เชน การทผเสอกลางคนตวเมยหลงสารเคมออกมา เพอใหดงดดผเสอกลางคนตวผทอยหางหลายกโลเมตรใหบนมาหาได หรอการทชะมดหลงสารเคมทดงดดเพศตรงขามได

- บอกอาณาเขต เชน กวางบางชนดจะแตะสารเคมกบตนไมเพอบอกอาณาเขต และการทเสอดาวหรอสนขถายปสสาวะไวในทตางๆ เพอบอกอาณาเขต

- น าทาง เชน การหาอาหารของมด มดจะใชปลายทองแตะทพนแลวปลอยสารเคมออกมาเปนระยะๆท าใหมดตวอนๆ ตดตามไปยงแหลงอาหารไดถก

61

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 15 จงตอบค าถามตอไปน 1. การเคลอนทเขาหาแสงสวางของยกลนา จดเปนพฤตกรรมแบบใด ตอบ................................................................................................................................................ 2. การฟกไขและเลยงลกออนของสตว จดเปนพฤตกรรมแบบใด ตอบ................................................................................................................................................ 3.การเคลอนทของแมลงหวเขาหาผลลกตาลสก จดเปนพฤตกรรมแบบใด ตอบ................................................................................................................................................ 4. การน าชางมาฝกเลนละครสตว จดเปนพฤตกรรมแบบใด ตอบ................................................................................................................................................ 5. การทแมสนขเลยลกสนข จดเปนพฤตกรรมแบบใด ตอบ................................................................................................................................................ 6. ผเสอกลางคนตวเมยสงกลนดงดดผเสอกลางคนตวผใหเขามาหา จดเปนพฤตกรรมแบบใด ตอบ................................................................................................................................................ 7. ใหนกเรยนสงเกตพฤตกรรมของสตวเลยงทบานหรอสตวทนกเรยนสนใจมากทสดมา 1 ชนด แลวจดบนทกพฤตกรรมในการใชชวตของสตว ตอบ................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................

62

แบบฝกหด เรอง ระบบรางกายสตว รายวชาวทยาศาสตร 3 รหสวชา ว 22101 ชนมธยมศกษาปท 2 ครผสอน ครเมลดา ยมจนดา ครสภาพร สงสกล และครอภญญา กวดแกว คด วเคราะห แลวตอบค าถามตอไปนใหถกตอง 1.ก าหนดอวยวะในระบบยอยอาหารของแมลงใหดงน ปาก กระเพาะอาหาร หลอดอาหาร

ทวารหนก ล าไส คอหอย กระเพาะพกอาหาร

1.1 ทางเดนอาหารสวนตนของแมลงมอวยวะใดบาง ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1.2 ทางเดนอาหารสวนทายของแมลงมอวยวะใดบาง ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2.ทางเดนอาหารของปลาตางจากสตวประเภทแมลงอยางไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3.สตวทมระบบไหลเวยนเลอดแบบวงจรปดเปนสตวประเภทใด จงเขยนแผนผงแสดงระบบไหลเวยนเลอด ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4.หวใจสตวประเภทแมลง มลกษณะอยางไร อยบรเวณใด ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 5.การแลกเปลยนแกสของแมลงเกดขนบรเวณใด ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 6.เลอดในหลอดเลอดทผานออกมาจากเหงอกของปลามลกษณะอยางไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

63

7.สตวน ารบออกซเจนไดอยางไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8.อวยวะทท าหนาทคลายปอดของสตวไมมกระดกสนหลงชนสงและชนต า เหมอนหรอตางกนอยางไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9.อวยวะขบถายของหนอนตวกลมทมปลองอยในบรเวณใด ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 10.อวยวะขบถายของแมลงเรยกวาอะไร และของเสยออกมาทางใด ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 11.การสบพนธของไฮดราอาศยเพศหรอไม อยางไร ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12.สตวทขยายพนธโดยการงอกใหมมอะไรบาง ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 13.การสรางรงของนกเปนพฤตกรรมแบบใด ตอบ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 14.การทสนขเหนอาหารแลวน าลายไหลเปนพฤตกรรมแบบใด ตอบ……………………………………………………………………………………………………………………………………….