1. Sztuka ogrodowa na początku XX wieku€¦ · sportów żimowych oraz staw w centrum założenia służyły mieszkańcom Podkowy do różnych aktywności sportowo-rekreacjynych.

WARSZTAT NR. 2

Przeszłość i przyszłość zabytkowego Parku Miejskiego w Podkowie Leśnej

Katrin Schulze – Architekt krajobrazu - Berlin 1

- Wprowadzenie do tematu -

1. Sztuka ogrodowa na początku XX wieku

1.1. Społeczno-polityczne warunki ramowe

• Przyspieszające się od połowa XIX wieku uprzemysłowenie powoduje bardzo mocny wzrost miast

• Na przełomie XIX i XX wieku powstanie typowych dzielnic robotników w metropolach jak n.p. Londyn, Berlin

• Pogarszenie się warunków życiowych mieszkańców miast w ogóle, a przede wszystkim robotników. Często mieszkają pod katastrofalnymi warunkami sanitarnymi, które powodują dramaticzny wzrost chorób i śmiertelności dzieci towarzyszające ogólnym zubożeniu klasy robotniczej.

• Wskutek tego rozwój myśli i koncepcji polityków i reformatorów, którzy zdają sobie sprawę z konieczności reformy socjalnej.

• Reformatorzy żądają lepszych warunków życiowych i zdrowszych otoczeń dla robotników. Nowe koncepcje urbanistyczne pod hasłem „Światło, powietrze i słońce“ zamierzają polepszyć situację.

1.2. Nowe zadania sztuki ogrodowej – idea „Parku ludowego“

• Rozwój idei „parku ludowego“ jako odpowiedź na kwestię socjalną dużych miast w różnych krajach Europy. W Niemczech ukazają się książki o teoreticznych podstawach założenia parku ludowego, n.p. Harry Maass, Der deutsche Volkspark der Zukunft, 1913 [Niemiecki park ludowy przyszłości], Ludwig Lesser, Volksparke heute und morgen, 1927 [Parki ludowe dzisiaj i jutro].

• Główne zasady i cele „parku ludowego“ były:

o Wzmocnenie zdrowa publicznego, możliwość aktywności i odpoczynku na świeżym powietrzu dla wszyscy, którzy mieszkają pod nie zdrowymi warunkami

o Nadawanie się przede wszystkim do użytku (w przeciwieństwie do dekoracjynych placów i parków miejskich XIX wieku)

o Położenie centralne, żeby wszyscy mogą codziennie łatwo i szybko pójść do parku

o Szczególne znaczenie różnych ofert dla dzieci stanowiące ważniejszą grupą przyszłej społeczności

o kultura i wykształcenie dla wszystkich grup społecznych bez przywileja

• Program obowiązkowy parku ludowego obejmuje: tereny sportowe (wszystkie rodzaje sportu wodnego i żimowego, gry w pilkę, sporty bojowe, itd.), kawiarnia i restauracja, placy zabaw dla dzieci z piaskownicami i brodzikami, odrębnione mniejsze ogrody dla odpoczynku, ogrodki pedagogiczne dla uczniów, teatry letnie, czasami nawet biblioteki.

WARSZTAT NR. 2


Katrin Schulze – Architekt krajobrazu - Berlin

• Jako typowe elementy kszałtowania można wymieniać system dróg parkowych składający się głównych alej i mnieszych ścieżek, rozległe łąki otoczone gęsto sadzonych drzew albo terenów leśnych, baseny wodne albo stawy w regularnym formie. W związku z nowym zadaniem społecznym parku ludowego, architekci ogrodów krytykują aż do końca XIX wieku dominujący styl parku krajobrazowego i orientują się znowu o symetrycznych i geometricznycz formach (w Polsce tzw. styl modernizmu, w Niemczech mówiono o stylu „reformy ogrodów“ – Reformgarten-Bewegung).

• Przykłady niemieckie:

Powstanie parków ludowych w Niemczech już od XIX wieku, jednak ruch osiąga punkt szczytowy dopiero w latach 20tych XX wieku. Popierany przez politykę socjaldemokraticzną Republiki Weimarskiej w wielu miastach urządzono dużych założeń z konsekwentnie zrealizowanym programem parku ludowego.

Park ludowy „Jungfernheide“ w Berlinie wd. projektu miejskiego dyrektora ogrodów, Erwin Barth, 1924: W leśnym terenie mieścią się basen kąpielowy, staw wioślarski na regularnym zarysie, bojska sportowe, słoneczne łąki dla zabaw dzieci, mały teatr ogrodowy oraz wieża ciśnień z restauracją.

2

WARSZTAT NR. 2



Park ludowy „Rehberge“ w Berlinie, 1926: W centrum parku leżą duże tereny sportowe, otoczone rozległych łąków dla zabaw, toru saneczkiego i ogrodków działkowych.

• Przykłady polskie:

Również w Polsce, treści społeczne, gospodarcze i polityczne mają wpływ na postać ogrodów. Między przełołem XIX i XX wieku i pierwszą Wojną Światową kszałtuje się typ parku miejskiego, jak n.p. Park Skaryszewski w Warszawie wd. projektu dyrektora ogrodów miasta Franciszek Szanior (1906-1910), kombinujący malowiczny kształt stawów z regularnymi prowadzeniem ścieżek i symetryczną osią głównej aleji.

W międzywojennym etapie, punkt ciężkości przesuwa się coraz więcej ku problemowi zieleni miejskich. Urządzono parki ludowe jak n.p. w Katowicach albo w Łodzi (projekt S. Rogowicza, 1930 r.) oraz skomponowano systemy zieleni jak w Poznaniu (1932r.)

3

WARSZTAT NR. 2



Park Skaryszewski, Franciszek Szanior (1906 - 1910)

Park ludowy w Łodzi (S. Rogowicza, 1930 r.)

4

WARSZTAT NR. 2



2. Powstanie Parku Miejskiego w Podkowie Leśnej

• 1925 Plan urbanistyczny Podkowy Leśnej przez architekta Antona Jawornickiego. Zaprojektowano Park Miejski jako centralny park publiczny, park stanowi częścią systemu zieleni śledzący naturalnym ciągu cieków wodnych i połączący części miasta rozdzielone torami kolejowymi.

• 1927 projekt Parku Miejskiego przez Leona Danielewicza. Danielewicz (1878-1970) był znany warszawskim inż. ogrodnikiem, który spędził lat 1902 do 1908 za granicę, żeby kontynuować studia i pracować w Niemczech, Anglii, Francji i Czechosłowacji. Od 1908 pracował w Warszawie w Wydziału Ogrodniczy Zarządu Miejskiego oraz jako wykładowca w Wyżej Szkołe Ogrodnictwa. Od 1932 był prezesem Warszawskiego Towarzystwa Ogrodniczego. Zdobył różne międzynarodowych nagród, pelnił funkcję członka jury na wielu międzynarodowych wystawach ogrodowych. W Warszawie zaprojektował m.in. Park Traugutta w Środmieściu (1925-29), powiększenie Parku Skaryszewskiego na Pradze (1928), Park Żeromskiego na Żoliborzu (1925-32), Park Sowińskiego na Woli (1936). W Podkowie Leśnej, ogród willy „Zarybie“ Janusza Regulskiego został zrealizowany według projektu Danielewicza.

• ok. 1928 r. urządził się Parku Miejskiego, przy czym projekt Danielewicza nie został zrealizowany w całości. Elementy juz istniejającej topografii jak naturalny ciąg wzniesień wydmowych, ciek wodny Niwki oraz teren leśny zostali uwzględnione w kszałtowanie, kompletowane siecią dróg spacerowych i główną aleją wejściową.

Zgodnie z ideą „parku ludowego“, elementy jak korty tenisowe, tor saneczki i tereny dla sportów żimowych oraz staw w centrum założenia służyły mieszkańcom Podkowy do różnych aktywności sportowo-rekreacjynych.

• 1927 – 1931 powstanie Kasyno („Pałacyk“) w parku według projektu architekta Juliusza Dzierżanowskiego, na wzór podobnego budynku w Vichy. Budynek był przeznaczony na życie towarzyskie mieszkańców Podkowy Leśnej (kawiarnia-restauracja, klub sportowy, gry hazardowe, imprezy tańeczne, itd.).

WARSZTAT NR. 2



Plan Miasta-Ogrodu Podkowa Leśnej, 1925/27: Park miejski stanowi elementem ciągu zieleni

Park Miejski - Projekt Leona Danielewicza (1927, nie zrealizowany)

6

WARSZTAT NR. 2



3. Dzisiejsza sytuacja Parku Miejskiego

Publiczny park, zachowany w pierwotnym obszarze (14 ha), ograniczony torami kolejowymi na północy i ulicą Parkową na południu, główny wejscie od ul. Lilpopa.

Ochrona zabytków:

• Układ urbanistyczny, zabudowa i zieleń Podkowy Leśnej zostali wpisane do rejestru zabytków w roku 1981. Wskutek tego, podlegają opiece Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Przepisy zawierają m.in. ogólną ochronę układu przestrzeni publicznych oraz układu zieleni miejskiej.

• Pałacyk-Kasyno jest wpisany do rejestru zabytków razem z parkiem (nr. rej. 1182) jako niepodzielna całość.

Ochrona przyrody:

• Cały teren miasta razem z parkiem jest położony w Warszawskim Obszaru Chronionego Krajobrazu.

• W roku 2003 wyznaczenie Parku Miejskiego jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy ”Leśny Park Miejski w Mieście-Ogrodzie Podkowie Leśnej” (to znaczy m.i. zakaz niszczenia, uszkadzania lub przekształcania objektu, wykonania prac ziemnych, dokonywania zmian stosunków wodnych, itd.)

Znaczenie parku jako element lokalnego ekosystemu i korytarz ekologiczny prowadzący od Lasu Młochowskiego (na południowym wschodzie od miasta) do lasu w rejonie Podkowy Leśnej Zachodniej: Na terenu parku występują różne naturalne zespoły roślinne, n.p. kontynentalny bór mieszany (Querco roboris-Pinetum: sosny, dęby, brzozy) na stokach i wyniesieniach wydmowych, grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum: grąb pospolity, dąb szypułkowy, lipa drobnolista, klon zwyczajny, sosna i wiąz pospolity) na bardziej płaskim terenie. Drzewostan obejmuje skalę 40-letnich aż do 160-letnich drzew.

Z powodu dużej roźnorodności siedlisk, flora parku jest wyjątkowo bogata (ok. 300 gatunki rośliń, w tym wiele gatunków rzadkich, ginących i zagrożonych). Również dla fauny, teren parku ma dużo znaczenia (ptaki, drobne ssaki, chronione gatunki chrząszczy).

• Reserwaty przyrodnicze w Podkowie Leśnej: Rezerwat „Parów Sojek” (3,8 ha): rezerwat leśny wzdłuż strumienia, fragmenty naturalnych lasów grądowych i łęgowych, otwarty dla ruchu turystycznego, połączony z Parkiem Miejskim przejściem pod torami.

Rezerwat im. Bolesława Hryniewiczkiego (ok. 25 ha, otwarty dla ruchu) i rezerwat „Zaborów” (ok. 10 ha, zamknięty dla organisowanego ruchu turystycznego) znajdują się w Lesie Młochowskim.

WARSZTAT NR. 2



Największe problemy w parku:

• Pogorszenie kondycji drzewostanu (Jednym z różnych czynników powodujących uschnięcie drzew może być studnie czwartorzędowe, zlokalizowane na terenu parku w roku 2000 i ich eksplotacja do potrzeb wodociągu miejskiego. Do tego przyczynia się obniżenia wód gruntowych jako ogólny problem).

• Stosunki wodne powierzchniowe: nieregularnie przepływ, wysychanie stawu i strumienia Niwki jest problemem ze względu na znaczenie nie tylko ekologicznego lecz także esteticznego.

• Pogorszenie stanu wydm: erozja i zniszczenia szaty roślinnego z powodu nieodpowiedniego użytkowania (rowery górskie, motorowery)

• dewastacja budynku Pałacyku • Nie zadowalające situacje wejściowe do parku, m.in. połączenie z terenem „Parów Sojek” Cele „Strategii zrównoważonego rozwoju miasta na lata 2005-2014” (Podkowa Leśna 2005)

• Jeden z 4 celów strategicznych: Ochrona środowiska naturalnego i układu urbanistycznego miasta-ogrodu, zamiera m.in. kolejne cele szczegółowe:

• Rewaloryzacja Parku Miejskiego z zachowaniem funkcji ekologicznych (w tym odtworzenie stawu)

• Aktywna polytika ochrony starodrzewu i konserwacji zieleni na terenach miejskich i działkach prywatnych

1. Sztuka ogrodowa na początku XX wieku€¦ · sportów żimowych oraz staw w centrum założenia służyły mieszkańcom Podkowy do różnych aktywności sportowo-rekreacjynych.

Documents