03

Компьютерийн сүлжээ Интернэтийн түүх

1969 онд АНУ-ын Батлан Хамгаалах Яам нь Интернэтийг ARPANET гэдэг нэртэйгээр анх 4 компъютерыг хооронд нь холбож vvсгэжээ. 1974 он гэхэд 62 компъютер холбогдоод байжээ. 1983 онд уг сvлжээг хоѐр салгасан байна. Энэ vед Интернэтэд 1000 хvрэхгvй толгой компъютер холбогдсон байжээ.

Дотоод ба Гадаад сүлжээ

Дотоод сүлжээнд 1-2 км радиустай талбайг хамарсан, төвлөрсөн компьютеруудын сүлжээ хамаарна. Энэ нь албан байгууллагын эсвэл сургуулийн компьютерийн сүлжээ байдаг. Гадаад сүлжээ нь аймаг, сум, гадаадад орших хотуудын компьютеруудыг холбодог. Өндөр чанартай холбооны шугам тавихад их хөрөнгө шаардагддаг тул өөр зориулалтаар тависан холбооны шугамыг ашиглах шаардлагатай болдог. Жишээ нь ихэнхи гадаад сүлжээ утасны шугамыг ашигладаг. Сүлжээг хамрах хүрээгээр нь • LAN (Local Area Network) • MAN (Metropolitan Area Network)

www.zaluu.comwww.zaluu.com

• WAN (Wide area Network)

Анхны дотоод сүлжээ

1970-аад оны эхээр компьютерын үйлдвэрлэлд том ахиц гарсан нь их интеграл схем гарч ирсэн явдал байлаа. Тэдгээрийн харьцангуй бага үнэ, өргөн функцүүд нь мини-компьютеруудыг бүтээхэд түлхэц болсон. Ингээд ганц супер-компьютер авснаас олон мини-компьютер авч ашиглах нь илүү хурдтай бөгөөд хямд болсон байна. Ингэснээр байгууллагын дэд хэсгүүд компьютертой болох боломж бүрдсэн боловч уг компьютер нь хэсгийнхээ хүрээнд бие даасан байдалтайгаар ажиллаж байсан.

Хэрэглэгчдийн хэрэгцээ өссөөр удалгүй ойр байгаа компьютеруудтай өгөгдөл солилцох шаардлага гарах болсон ба үүн дээр үндэслэн анхны дотоод сүлжээ үүсчээ. Компьютерийн технологи үүссэн цагаас эхлэн тэдгээрийн хооронд мэдээллийг дамжуулах асуудал анхаарлын төвд байж судлагдаж иржээ. Анх АНУ-ын батлан хамгаалах яамнаас цэргийн зориулалттай сүлжээний анхны хувилбарыг гаргасан бөгөөд үүнийгээ ARPANET гэж нэрэлсэн байна. Цэргийн зориулалтаар үүссэн энэ сүлжээнд их дээд сургуулиуд, судалгааны төвүүд холбогдох болсоноор энэ сүлжээ цэргийн гэдэг утгаа алдахад хүрсэн байна. Иймд цэргийнхэн уг сүлжээг олон нийтийн ба цэргийн гэсэн хоѐр хэсэгт

www.zaluu.comwww.zaluu.com

хуваан цаашид хөгжүүлжээ. Цэргийн сүлжээ нь өнөөдөр ARCNet сүлжээ болон хэрэглэгдэж байгаа бөгөөд нөгөө хэсэг нь дэлхийн олон нийтийн хэрэглэж байгаа Интернетийн сүлжээ болжээ. Цэргийн сүлжээг тэр үед нь ARPANet гэж нэрлэж байв. ARPANet-ээс 1980 онд сүлжээгээр мэдээллийг дамжуулах TCP протоколыг анх бий болгожээ. Үүнээс хойш хоѐр жилийн дараа IP протоколыг бий болгосноор өнөөгийн Интернетийн сүлжээ бий болжээ. Компьютерийн сүлжээг олон хэлбэрээр ангилж болдог байна.

LAN (Local Area Network) Газар зүйн хүрээгээр хязгаарлагдмал зөвхөн нэг болон хэд хэдэн

барилга эсвэл барилга доторх аль нэг байгууллагын 2 ба түүнээс дээш тооны компьютерүүд,сүлжээний бусад төхөөрөмжүүдийг хооронд нь тусгай төхөөрөмж, кабелиар холбосноор дотоод сүлжээ буюу LAN үүсдэг.

MAN (Metropolitan Area Network) MAN сүлжээ нь газар зүйн хамрах хүрээгээрээ LAN сүлжээнээс

харьцангуй том сүлжээ юм. Ихэвчлэн хотын нэгдсэн нэг сүлжээ байх бөгөөд аль нэг хот дахь хэд хэдэн дотоод сүлжээ нийлж MAN-г үүсгэдэг. MAN нь өндөр хурдын холболттой байх бөгөөд энэ нь ихэвчлэн шилэн кабель ашигласан байдаг.

WAN (Wide Area Network) WAN сүлжээ нь бусад төрлийн сүлжээнүүдээс хамрах хүрээгээрээ

хамгийн том нь бөгөөд хотууд, улс болон тив хооронд холбох боломжтой. WAN сүлжээний нэг жишээ нь Интернэт юм. Холболтын бүтэц ба тополог

Юуны өмнө физик холболтын зохион байгуулалтын аргыг сонгож авах хэрэгтэй. Тополог гэдэг ойлголт дор графын бүтцийг хэлж болох ба тухайн графын үзүүрт сүлжээний компьютерууд (заримдаа өөр төхөөрөмжүүд ч байж болох ба жишээ нь switch), тэдгээрийг хооронд физик холболтууд байдаг байна.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Бүрэн төрлийн тополог Бүрэн гэдэг нь тухайн компьютер сүлжээний бүх компьютертай холбогдсон байх ѐстой. Логик холболтын үүднээс авч үзвэл энэ нь энгийн боловч хэт хүндрэлтэй ба үр дүн муутай тополог юм.

Mesh тополог Mesh нь бүрэн топологуудаас тогтдог. Маш олон тооны компьютер энэхүү топологын тусламжтай холбогдсон байдаг ба гадаад сүлжээнд ихэвчлэн тааралддаг. Bus тополог

Уг тополог нь дотоод сүлжээнд их тарсан байдаг. Холболт нь ерөнхий нэг кабельд холбогдсон ба мэдээлэл нь хоѐр тал руугаа тархаж болдог. Энэхүү тополог нь зардал багатай болон сүлжээний станцуудад мэдээллийг цаг алдалгүй түгээх чадвартай. Харин сул тал гэвэл найдваргүй сүлжээ юм.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Star тополог

Ерөнхий нэг төхөөрөмжинд холбогдсон бүтцийг хэлнэ. Кабель гэмтсэн үед тэр компьютерт л хамаатай болохоос бусад компьютерт нөлөөлөхгүй. Топологын сул тал нь гэвэл төхөөрөмжүүд нь нилээд үнэтэй ба компьютерийн тоо ихсэх тусам концентраторын портуудыг нэмэх хэрэгтэй болдог.

Ring тополог Энэхүү тополог нь өгөгдлийг нэг чиглэл рүү дугуйгаар дамжуулдаг. Дугуй хэлбэрээр зохион бүтээгдсэн байдаг учраас мэдээллийг тухайн компьютер хүлээн авсан эсэхийг хянахад амар байдаг. Энэ давуу талыг нь ашиглаж сүлжээнд буруу ажиллаж байгаа компьютерыг илрүүлэх тестийг хийдэг байна. Холимог тополог Энэ нь Star, mesh, ring, bus төрлийн топологуудаас бүтсэн дэд

сүлжээнүүдийн нэгдэл юм.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Интернэтийн программ хангамж - Вэб – Web (HTTP) - Эмайл - Electronic mail - Файль дамжуулах протокол - FTP (File transfer protocol) Интернэт үзүүлэгч програмууд Интернэт үзүүлэгч програмуудыг вэб браузер (web browser) гэдэг.

Mozilla Firefox

Netscape Navigator

Internet Explorer Дотоод сүлжээний төхөөрөмж Дотоод сүлжээнд шууд холбогдож байгаа бүх төхөөрөмжийг host гэж нэрлэдэг. Host -д компьютер,принтер, серверүүд, сканнер зэрэг төхөөрөмжүүд орно. Энэ бүх төхөөрөмжүүд нь бүгд дотоод сүлжээний картны тусламжтайгаар сүлжээнд холбогдоно. Хэрэглэгчийн компьютерүүд Серверүүд (Файлын, мэдээллийн баазын, холболтын г.м) Принтер Сүлжээний карт Hub Repeater Switch Bridge Router UTP Кабель Coaxial Кабель буюу зэс утсан кабель Fibre optic Кабель буюу шилэн кабель Punch tool буюу кабель хавчигч бахь Tester kабель хэмжигч багаж

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Компьютерийн сүлжээний орчны 10-н буруу ойлголт

1. Сүлжээний кабель компьютерт шургуулсан л бол болчихсон. Шуудангийн системийн нэгэн адил бид нэгэндээ захиа илгээхдээ нэр, хаягаа тодорхой бичин илгээж нөгөө тал нь хүлээн авдаг шиг компьютер болон төхөөрөмжүүд холбогдохдоо IP хаяг ашиглан өгөгдлөө солилцдог. Гэртээ, ажил дээрээ дотоод сүлжээ болон интернэтэд холбогдоход ч гэсэн IP хаяг ашиглаж байна. Тэгвэл бид энэ хаягаа өөрсдөө тохируулж эсвэл өгсөн байдлаар авч ашиглах боломжтой бөгөөд энэ нь тухайн сүлжээний бүтэц хэрхэн байгаагаас хамаарна. 10 хүртэлхи компьютертэй байгууллагад бол өөрсдөө IP хаягаа тохируулчихаж ядах юмгүй. Харин 30, 50, 100н компьютертэй байгууллага байвал яах вэ? Энэ тохиодолд DHCP сервер гэдэг зүйл хэрэг болдог. Юу болох, ажиллагаа, суулгаж тохируулах зэргийг дараах хаягуудаас 1 2 дэлгэрэнгүй үзэж сонирхоорой. Windows-ийн орчинд өөрийнхөө дотоод сүлжээний ямар IP хаяг хэрэглэж байгааг харахдаа цонх+R буюу RUN дээр cmd гэж бичиж улмаар гарсан цонх дээр ipconfig гэж бичнэ. 2. Миний IP хаяг 169.254.0.1 байна. Алив хандаад файлаа ав! Өмнө хэлсэнчлэн IP хаягтай болчихсон юм чинь бусад төхөөрөмжүүдтэй холбогдох боломжтой болсон тиймүү? Explorer дээрээ \\169.254.0.1 энэ хаягийг бичээд миний компьютер луу хандчих. Энэ тохиолдолд үгүй! Сүлжээн дэхь компьютерууд DHCP серверээс IP хаяг аваагүй эсвэл DHCP сервер угаасаа байхгүй тохиолдолд компьютерууд автоматаар APIPA(Автомат хувийн IP хаяг) авчихдаг. Хаягын хүрээ нь 169.254.0.0 -оос 169.254.255.254 хүртэл байдаг. Өөрөөр хэлбэл таны IP хаяг чинь энэ хүрээнд багтаж байвал таны компьютер сүлжээнд холбогдохгүй байна гэж ойлгож болно. 3. Зөвхөн Рутер л интернэтийг хуваалцан ашиглах боломжыг олгодог. Яг ч тийм биш. Свич(Switch), хаб(hub), гүүр(bridge) ашиглаад, бүр эдгээргүй ч гэсэн интернэтээ хуваалцан ашиглах боломжтой. Рутер хэрэглэхдээ бид интернетийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагаас өгсөн нэвтрэн орох эрхийн мэдээллийг тохируулж өгдөг. Бусад

www.zaluu.comwww.zaluu.com

төхөөрөмжүүдийг ихэвчлэн нэг компьютердээ тохиргоог хийн бусаддаа хуваалцах замаар ажилладаг. Рутер ашиглан интернэтээ салаалах талаар эндээс хараарай. 4. Свич Рутерээс муу төхөөрөмж Аливаа бүтээгдхүүн, бүтээлүүд ямарваа нэг зориулалттай байдаг. Рутер нь өөр сүлжээнүүдийг холбож өгдөг бол свич нь олон төхөөрөмжийг нэг дор ажиллуулах боломжыг олгодог. Харин гүүр нь 2 өөр төрлийн сүлжээг холбож өгдөг гэх мэт тус тусын зориулалттай. 5. Сүлжээ ерөөсөө байхгүй болчихож. Яагаад? Интернэт орохгүй байна. Дотоод сүлжээ, интернэтийн сүлжээг тусад нь авч үзэх хэрэгтэй. Яг иймэрхүү тохиолдолд дотоод сүлжээ ямар ч асуудалгүй байвал интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагын(ISP) үйлчилгээ хэвийн ажиллаж байгаа эсэхийг л мэдэх хэрэгтэй. Интернэт холболт байгаа эсэхийг дараах байдлаар хялбархан шалгаж болох юм.

1. цонх+R үсгийн хослол 2. ping google.com -t 3. reply from гэж байвал хариу ирж байна холболт тасраагүй гэж

ойлгож болно.

6. Галт хана/Firewall байхад аюулгүй Галт хана бол антивирус биш. Энэ маань орж, гарч байгаа сүлжээний урсгалууд дээр хяналт тавих зориулалттай программ/техник хангамж юм. 7. Шилэн кабель хамгийн хурдан. Шилэн кабель ашиглахын гол давуу тал нь алсын зайнд өгөгдлийг алдагдал багатайгаар зөөвөрлөх боломжыг олгодогт байгаа юм. Хүний интернэтийн хэрэглээ 2МБ/с байхад ер нь хангалттай гэж үздэг. Энэ хэмжээний урсгалыг UTP кабель, бүр бидний сайн мэдэх телевизийн кабелаар(Цагаан кабель гэж ярьдаг) ч гэсэн зөөвөрлөх боломжтой. 8. Нэг компьютерээс нөгөө компьютер луу өгөгдөл хуулахад зөөврийн хард, флэш л ашиглахаас өөр аргагүй Аd-hoc! Дэлгэрэнгүй мэдээллийг энд дарж аваарай 9. Манайх нэг мегабайтын интернэтийн хурдтай

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Интернэтийн орчинд өгөгдлийг битээр хэмждэг бол компьютерын орчинд өгөгдөл хуулахад өгөгдлийг байтаар хэмждэг. 10. Зөвхөн зөөврийн компьютер л утасгүй холболт ашиглах боломжтой Ерөнхий санаа нь PC-нээс утасгүй холболтоор холбогдох боломж байдаггүй. Ийм шаардлага нэг их гараад байдаггүй. Зөөврийнх биш болохоор утасгүй(wireless) сүлжээний интерфэйс картыг(NIC) ихэнхи компьютер үйлдвэрлэгчид суурилуулдаггүй. Гэхдээ хялбараар шийдэх олон арга байна. PC-ны нэмэлт оролт, слотдоо утасгүй сүлжээний интерфэйс карт зоож өгөх. Боломжгүй байвал USB оролттой утасгүй сүлжээнд холбогдох модемууд ашиглаж болно. Компьютерийн ихэнхи дэлгүүрүүдэд байдаг шүү.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

КОМПЬЮТЕРИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ ҮНДЭС

1.1. Компьютерийн сүлжээ. Компьютерийн сүлжээ нь 1950-аад онд анх үүссэн. Хоѐр буюу

түүнээс дээш тооны компьютерүүдийг хооронд нь мэдээлэл дамжуулах, хадгалах, боловсруулахад зориулан тусгай кабелиар холбосныг компьютерийн сүлжээ гэдэг. Компьютерууд сүлжээнд холбогдсоноор мэдээллийг зөөх, хуулах, зарим төрлийн программ хангамж, share, зэргийг сүлжээнд холбогдсон бүх компьютерууд хамтарч ашиглах, e-mail, chat гэх мэтээр хоорондоо харилцах боломжтой болдог. Share-лэн гэдэг нь тухайн share-лэсэн төхөөрөмж, программ хангамжийг олон компьютерууд дундаа ашиглах боломжтой болохыг хэлнэ. Тухайлбал, файл, хавтас, принтер, модем гэх мэт зүйлсийг share-лэж болно. Компьютерийн сүлжээг хамрах хүрээгээр нь үндсэн гурван хэсэгт хуваана. Үүнд:

- LAN (Local Area Network) - MAN (Metropolian Area Network) - WAN (Wide area Network)

LAN (Local Area Network). Газар зүйн хүрээгээр хязгаарлагдмал зөвхөн нэг болон хэд хэдэн барилга эсвэл барилга доторх аль нэг байгууллагын 2 ба түүнээс дээш тооны компьютерүүд, сүлжээний бусад төхөөрөмжүүдийг хооронд нь тусгай төхөөрөмж, кабелиар холбосноор дотоод сүлжээ буюу LAN үүсдэг. Дотоод сүлжээнд холбох компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийн тоо нь тухайн байгууллагаас шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг бөгөөд нэг сүлжээнд 10-с дээш компьютер холбосон бол зарим байгууллага мянгаас илүү компьютер холбосон байх жишээтэй.

Компьютерүүдийг дотоод сүлжээнд холбосноор нэг принтерийг дундаа ашиглах, сервер компьютер дээрх сүлжээний программууд болон сервер дээр хадгалсан мэдээллийн сан, файлууд руу хэрэглэгчийн компьютерээс хандаж ажиллах, файлуудыг унших, хуулж авах зэрэг асар олон боломжтой.

MAN (Metropolitan Area Network). MAN сүлжээ нь газар зүйн

хамрах хүрээгээрээ LAN сүлжээнээс харьцангуй том боловч WAN сүлжээтэй харьцуулахад жижиг юм. Ихэвчлэн хотын нэгдсэн нэг том сүлжээ байх бөгөөд аль нэг хот дахь хэд хэдэн дотоод сүлжээ нийлж

www.zaluu.comwww.zaluu.com

MAN-г үүсгэдэг. MAN нь өндөр хурдын холболттой байх бөгөөд энэ нь ихэвчлэн шилэн кабель ашигласан байдаг.

WAN (Wide Area Network). WAN сүлжээ нь бусад төрлийн

сүлжээнүүдээс хамрах хүрээгээрээ хамгийн том нь бөгөөд хотууд, улс болон тив хооронд холбох боломжтой. Энэ сүлжээнд холбогдсон компьютерүүд нь сүлжээнд хандахдаа телефон утас, leased line буюу түрээсийн шугам эсвэл хиймэл дагуулын бүхий тусгай тавган антенны аль нэгийг нь ашигладаг. WAN сүлжээний нэг жишээ нь Интернэт юм.

1.2. Сүлжээний бүтэц Сүлжээг ихэвчлэн OSI долоон давхаргат загварчлалаар авч

үздэг. 1978 онд олон улсын стандарчлалын байгууллагаас (OSI) нэгэн төрлийн бус төрөөрөмжүүдийг хэрхэн холбохыг харуулсан сүлжээний багц загварыг боловсруулан гаргасан. (OSI – Open system interconnection). Энэ багц загварыг нь Reference Model гэдэг. Түвшин болгонд тодорхой үүрэг, төхөөрөмж, протокол харгалзана. Үүнд:

1.2.7. Application буюу хэрэглээний программ хангамж. Энэ

давхаргад сүлжээнд хэрэглэгдэж байгаа программ хангамжууд ордог. Өөрөөр хэлбэл хэрэглэгчдэд зориулсан сүлжээний үйлчилгээнүүдийг явуулна.

1.2.6. The presentation буюу үзүүлэл. Энэ давхарга нь

application буюу программ хангамжаас мэдээлэл уншихад зориулагдсан давхарга. Мөн сүлжээн дэх төхөөрөмжүүдийн хооронд өгөгдөл солилцоход ашиглагдах форматыг тодорхойлно. Жишээ нь: энд принтер, сканнер гэх мэт төхөөрөмжүүд орно.

1.2.5. Session буюу сеанс. Энэ нь 2 холбоотой Host (толгой

компьютер)-ын хооронд холбоо тогтоож, удирдан зохицуулах, мөн салгах үүргийг гүйцэтгэдэг. Мөн янз бүрийн төхөөрөмж дэх хоѐр программын хооронд сеанс гэж нэрлэгдэх холболтыг тогтоож ашиглах, таслах үүргийг гүйцэтгэдэг. Энэ давхарга нь the presentation буюу үзүүлэл давхаргын суурь нь болж өгдөг.

1.2.4. Transport. Төхөөрөмжүүдийн хооронд тодорхой чанарын

түдшинд өгөгдөл дамжуулалт хийх боломжоор хангаж өгдөг. Жишээ нь: Host-оос илгээж байгаа мэдээллийг сигментлэж хүлээн авах талд уг өгөгдлийг буцааж нэгтгэх үйлдлийг хийдэг. Хоѐр төхөөрөмжийн

www.zaluu.comwww.zaluu.com

хооронд холболт тогтоосон үед энэ төхөөрөмжөөс тодорхой үйлчилгээний ангийг сонгох ба энэ нь дамжуулалтын чанарыг хянаж буурсан тохиолдолд хэрэглэгчдэд мэдээлэх болно.

7,6,5-р түдшнүүд нь хэрэглээтэй холбоотой түвшин учраас программ хангамж байдаг. Үлдсэн 4,3,2,1-р түвшнүүд нь өгөгддлийг дамжуулахтай холбоотой байдаг учраас техник хангамж байдаг.

1.2.3. Network буюу сүлжээ. Сүлжээгээр дамжигдах өгөгдлийн

хамгийн оновчтой замыг сонгох, тэр замаараа өгөгдлийг дамжуулах гол үүрэгтэй. Энэ давхарга нь дээд давхарга болох программ хангамжийн түвшнээс мэдээллийг хүлээж аваад: - Дамжуулах ѐстой мэдээллээ жижиг дохионуудад хуваана. Хүлээн авч байгаа компьютерийн энэ давхаргад эдгээр хуваасан дохиог буцааж нэгтгэнэ. - Очих ѐстой газрын хаягийг сүлжээний давхаргын хаяг буюу IP хаяг уруу хөрвүүлнэ. - Сүлжээгээр хэрхэн, ямар ямар замаар ямар ямар компьютеруудыг дайрч өнгөрөхийг энэ хаяг дээр зааж өгч болно. Өөрөөр хэлбэл, дохионы явах замыг нь зааж өгнө.

1.2.2. Data link буюу суваг. Энэ давхарга нь физик орчноор өгөгдлийг алдаагүй дамжуулна. Энэ давхарга нь сүлжээний давхаргаас дохиог хүлээн аваад: - Дохиог хэзээ цааш нь дамжуулахыг шийднэ. - Эхлэх хэсэг, дуусах хэсэг, хаягийн дохио гэсэн гурван форматтай болгоно. - Дохиог дамжуулах үеэр дамжуулах орчны зүгээс гарах янз бүрийн орчны нөлөөтэй алдааг шалгах, засах үүргийг гүйцэтгэнэ.

1.2.1. Физик давхарга. Үүнд, дохиог дамжуулахад хэрэглэгдэж буй техник төхөөрөмж, дамжуулах шугам, мөн орчнууд ордог. Жишээ нь, модем, ѐүлжээний карт, системийн хүчдэлийн түвшин, давтамж, дамжуулах зай, коннекторын параметрүүд байна.

II БҮЛЭГ

www.zaluu.comwww.zaluu.com

КОМПЬЮТЕРИЙН СҮЛЖЭЭГ БАЙГУУЛАХАД ХЭРЭГЛЭГДЭХ ТӨХӨӨРӨМЖҮҮД 2.1. Кабель. Өнөө үед компьютерийн сүлжээг байгуулахад дараах үндсэн гурван төрлийн кабелийг ашиглаж байна. Үүнд:

1. Коаксиал кабель. Энэ нь дотроо хоѐр төрөлтэй байна. - Нарийн коаксиал кабель (Thin coaxial cable). - Бүдүүн коаксиал кабель (Thick coaxial cable).

2. Хос утсан кабель. Энэ нь дотроо үндсэн хоѐр төрөлтэй байна. - Хамгаалалтгүй хос утсан кабель (Unsheilded twisted pair UTP). - Хамгаалалттай хос утсан кабель (Sheilded twisted pair STP).

3. Шилэн буюу оптик кабель. Энэ нь дотроо хоѐр төрөлтэй байна. - Олон жилтэй кабель (Fiber optic cable multimode). - Нэг жилтэй кабель (Fiber optic cable single mode).

Сүлжээг байгуулахад хэрэглэгдэх кабелиудыг ерөнхийд нь дээрхи үндсэн гурван төрөлд ангилах боловч үүнээс өөр олон төрлийн кабелиуд байдаг.

2.1.1. Коаксиал кабель. Гол дамжуулагч утас нь тусгаарлагч материалаар хамгаалагдаж

бусад нь түүнийг сүлжих маягаар ороогдон хийгдсэн дамжуулагч кабелийг илэрхийлнэ. Үүнийг кабелийн телевиз болон компьютерын сүлжээнд ашигладаг бөгөөд жирийн утасны кабелийг бодвол илүү үнэтэй боловч их хэмжээний мэдээллийг өндөр хурдаар дамжуулдаг байна. Иймд уг кабель кабелийн телевизийн үйлдвэрлэлд голлох байр суурь эзэлдэг бөгөөд сая сая хэрэглэгчидийг холбон мэдээллээр хангах үйл явцыг гүйцэтгэж байна.

Коаксиал кабелийг компьютерийн дотоод сүлжээ буюу LAN-д магистрал кабель болгон ашигладаг. Түүний өгөгдөл дамжуулах хурд нь 10-100 Mb/ps байдаг. Үнэ өртөг багатай. Нэг сегментын урт нь 185 м. RJ58 коннектор юмуу BNC коннекторыг ашиглаж төхөөрөмжүүдтэй холбодог.

Коаксиал кабель дотроо үндсэн 2 төрөлтэй. Үүнд: 1. Нарийн коаксиал кабель (Thin coaxial cable).Энэ кабель нь

0.25 инчийн диаметртэй байдаг. Дохиог 185 м хол зайд ямар нэгэн гэмтэлгүй дамжуулах бололцоотой. Дэлхий нийтэд өргөн тархсан кабель нь RG 58 юм. RG 58 кабель дотроо хэд хэдэн төрөлтэй байна. Үүнд: - RG 58/U – хатуу зэс голтой кабель. - RG 58 A/U – багцалсан металл голтой кабель. - RG 58 C/U – цэрэг, дайны зориулалттай кабель гэж тус тус ангилдаг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Нарийн коаксиал кабелийг ашиглах үед BNC (British naval connector) коннекторыг ашигладаг. Кабель бүрийн үзүүрт BNC коннекторыг хийнэ.

2. Бүдүүн коаксиал кабель (Thick coaxial cable).Энэхүү кабель нь 1 см диаметртэй, ихэвчлэн шар өнгийн бүрээстэй байдаг. Нэг сегментын урт нь 500 м байдаг. Хатуу зэсэн голтой ба Ethernet технологиор хийгдсэн сүлжээнд өргөн ашиглаггдаг. Бүдүүн коаксиал кабелийг бусад төхөөрөмжүүдтэй холбогч коннектор нь Transceiver коннектор юм.

2.1.2. Хос утсан кабель Хос утсан кабель нь дотроо үндсэн хоѐр төрөлтэй. Үүнд: 1. Хамгаалалтгүй хос утсан кабель (Unsheilded Twisted Pair

UTP). UTP кабелийг компьютерийн LAN сүлжээнд өргөн ашигладаг. Дохиог 100 метрт найдвартай, ямар нэгэн алдаагүй дамжуулдаг. UTP кабелийг ерөнхий байдлаар нь дотор нь тав ангилдаг. Үүнд:

а. Нэг хос дамжуулагч утаснаас тогтдог ердийн telephone утасны кабель.

б. Өгөгдлийг 4 mb ps хүртлэх хурдтай дамжуулахад өргөн хэрэглэгддэг дөрвөн хос утаснаас тогтсон кабель.

в. Өгөгдлийг 10 mb ps хурдтай дамжуулдаг дөрвөн хос утаснаас тогтсон UTP кабель.

г. Өгөгдлийг 16 mb ps хурдтай, дөрвөн хосоос тогтсон UTP кабель.

д. Өгөгдлийг 100 mb ps хурдтай, дөрвөн хосоос тогтсон UTP кабель гэж тус тус ангилдаг байна.

UTP кабелийг сүлжээний карт болон бусад төхөөрөмжтэй холбохдоо RJ коннекторуудыг ашигладаг. 1-р ангилалын кабелийн хувьд RJ11 коннекторыг ашигладаг байхад 2-5-р ангилалын UTP кабельд RJ45 коннекторыг ашигладаг. Коннекторуудын залгагддаг үүрийг jack гэдэг.

2. Хамгаалалттай хос утсан кабель. (Sheilded Twisted Pair STP). STP нь хосоороо эрчлэгдэн ороогдсон зэс утсан шугам юм. Ихэвчлэн албан байгууллагуудын хvрээнд өргөн хэрэглэгддэг. Жирийн утасны шугамыг бодвол гадуураа давхар тусгаарлагчаар бvрхэгдсэнээрээ ялгаатай байдаг. Хамгаалалтгүй хос утсан кабелиар (UTP) гүйж байгаа дохио гадны нөлөөлөлд өртөх нь амархан байдаг. Энэ нөлөөллийг арилгахын тулд STP буюу хамгаалалттай хос утсан кабелийг ашигладаг. STP кабель соронзон долгионы шуугианыг багасгахын тулд

www.zaluu.comwww.zaluu.com

хоѐр тусдаа зэс утас бие биеийгээ ороох маягаар байрласан байна. STP нь ихэвчлэн албан байгууллагад хэрэглэгддэг.

2.1.3. Fiber optics Шилэн юмуу пластик утас /нарийн кабель/ ашиглан мэдээлэл дамжуулдаг технологыг шилэн кабелийн технологи гэнэ. Энэ кабелиар гэрлийн импульсийг ашиглаж дохиог дамжуулдаг. Шилэн буюу оптик кабелиар дохио дамжуулах үндсэн зарчим нь тоон сигналыг гэрлийн долгион болгон хувиргах явдал юм. Иймээс энэ кабель нь гэрлийн долгионыг ашиглан мэдээлэл дамжуулах олон тооны шилэн утаснуудаас бvрддэг байна.

Шилэн кабель нь жирийн метал кабелийг бодвол дараах давуу талуудтай. Vvнд :

а. Зурвасын өргөн их байдаг. Өөрөөр хэлбэл, сигналыг гэмтэлгүй, эвдрэлгүй дамжуулах зай нь 2 км байдаг.

б. Дохиог дамжуулах хурд нь 100 Mbps-ээс их 1 Gbps-ээс бага байдаг.

в. Энэ дэвшилтэд технологи нь мэдээлэл дамжуулах аналог системтэй харьцуулахад илvv хурдан технологи болох тоон системийг ашигладаг.

г. Цахилгаан соронзон орны нөлөөлөнд бараг ордоггүй. Харин гол сул тал нь: а. Тухайн кабелийг суурилуулахад их хэмжээний зардал шаардагддаг. б. Олон тооны шилэн утаснуудаас бүрддэг учраас хэврэг амархан хагарч бутардаг байна. Шилэн кабель нь орон нутгийн сvлжээнд ихэвчлэн ашиглагддаг бөгөөд сvvлийн vед харилцаа холбооны компаниуд шилэн кабелийг vйл ажиллагаандаа нэвтрvvлж байна. Оптик ба шилэн кабель нь үндсэн хоѐр төрөлтэй байдаг. Үүнд: 1. Олон жилтэй шилэн кабель (Fiber optic cable multimode). 2. Нэг жилтэй шилэн кабель (Fiber optic cable single mode).

Нэг жилтэй шилэн кабель нь өгөгдлийг зөвхөн нэг чиглэлд дамжуулдаг. Харин олон жилтэй шилэн кабель нь өгөгдлийг хоѐр чиглэлд дамжуулдаг.

2.2. Коннектор.

Нэг төхөөрөмжийг нөгөөтэй нь холбоход хэрэглэгддэг кабелын үзүүр дэх холбогч залгуурыг коннектор гэдэг. Коннекторийн RJ45, RJ11, DB25, DB9, BNC, DIN, Centronics гэсэн төрлүүд байдаг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

2.2.1. BNC коннектор. 10Base-2 Ethernet сүлжээнд компьютер, төхөөрөмжүүдийг

хооронд нь холбоход ашигладаг RG-58G/U төрлийн коаксель кабелийн хоѐр үзүүрт энэ коннекторыг хэрэглэдэг. Коннектор нь голдоо урт зүү маягын нэг хөлтэй бөгөөд энэ нь коаксель кабелийн гол хэсэг дэхь дамжуулагч руу холбогддог. Харин хөлний гадна талд байгаа бөөрөнхий хэлбэрийн метал бүрээс нь кабелийн гадуур бүрээсийг хавчиж өгдөг. Метал бүрээсийн гадна талд байрлах хоѐр тийшээ эргэх хөдөлгөөнтэй цагираг нь нэг male коннекторыг өөр female BNC-T коннектортой залгаад бэхлэхэд ашиглагддаг. BNC-T (terminator) коннектор нь Т үсэгтэй ижил хэлбэртэй бөгөөд BNC male коннектор бүхий хоѐр кабелийг хооронд нь холбоход ашигладаг.

2.2.2. RJ45 коннектор (Registered Jack-45). Ethernet технологиор компьютер, төхөөрөмжүүдийг дотоод

сүлжээнд холбоход ашигладаг 8 утастай кабель залгах зориулалт бүхий 8 хөлтэй коннектор юм. Энэ нь телефон утасны коннектор болох RJ11-тэй төстэй боловч арай өргөн. Энэ коннектор нь шуугиан, ойлтыг багасгадаг.

2.2.3. RJ11 коннектор (Registered Jack-11). 4 болон 6 утас залгагдах хөлтэй энэ коннекторыг аппаратанд

болон модемонд телефон утсыг залгахад ашигладаг. 2.2.4. DB25, DB9 коннектор. Гадуур модемыг компьютерийн

сериал портонд залгахад ашигладаг кабелыг RS-232C гэдэг. RS-232C кабелын хоѐр үзүүр дэхь холбогч нь хөлтэй, нүхтэй гэсэн хоѐр янзынх байдаг. Харин модемон дох кабел залгах порт, мөн компьютерийн аль сериал порт руу кабелийг залгахаас шалтгаалаад 9 болон 25 хөл эсвэл нүхтэй байдаг. Хөлтэй коннекторыг male гэж нэрлэдэг бол нүхтэй коннекторыг female гэдэг. 25 хөлтэйг DB25M, нүхтэй нь коннекторыг DB25F гэдэг бол 9 хөлтэйг DB9M, нүхтэй коннекторыг DB9F гэдэг. Жишээ нь 25 нүхтэй модемын портыг компьютерийн 9 хөлтэй сериал порт болох COM1 рүү залгахад DB25M-DB9F кабелийг ашигладаг.

2.2.5. Cetronics коннектор. Энэ коннекторыг паралель портонд

залгадаг төхөөрөмжүүдэд ашигладаг. Гол төлөв принтерийн кабель нь ийм коннектортой ирдэг. Мөн CD хувилагч төхөөрөмж ийм коннектортой кабель залгахаар порттой байдаг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

2.2.6. DIN коннектор. DIN нь Deutsche IndustriNorm гэсэн үгний

товчлол бөгөөд Германы стандартын байгууллагаас баталсан коннектор юм. Гол төлөв персонал компьютерт ашигладаг гар DIN төрлийн коннектортой байдаг.

2.2.7. Terminator Стандарт Ethernet болон Thinwire Ethernet сvлжээн дэхь

сигментийн 2 төгсгөлд хэрэглэгддэг. Энэ коннектор нь 50 Ом-н эсэргvvцэлтэй байдаг. Терминаторын vvрэг нь сигналыг цааш дамжуулан сvлжээг унагахгvйгээр нөлөөг нь багасгах зориулалттай байдаг.

2.3. Hub

Дотоод сүлжээний гол төхөөрөмж нь Hub билээ. Энэ нь голдуу Star бүтцийн сүлжээнд хэрэглэгддэг бөгөөд гол үүрэг нь сигналыг өсгөх явдал юм. Уг төхөөрөмжийн Repeater-с ялгагдах зүйл нь олон порттой явдал юм. Портын тоо нь 4, 8, 16, 24 гэх мэт байдаг учраас multi-port repeater гэж нэрлэх нь ч явдал бий.

Компьютерийг дотоод сүлжээнд холбохдоо кабелийн нэг үзүүрийг hub-н нэг портонд, нөгөө үзүүрийг компьютер дэхь дотоод сүлжээний картанд залгадаг. Дотоод сүлжээнд hub-г ашигласнаар сүлжээн дэхь нэг кабель ажиллахгүй болоход бусад компьютерүүддээ нөлөөлдөггүй сайн талтай. Тэгвэл bus бүтцийн сүлжээнд нэг компьютерийн кабелийг салгахад сүлжээ тэр чигээрээ ажиллахгүй болдог.

2.4. Repeater

Сигналийг хол зайнд дамжуулах үед түүний хэлбэр эвдэрч, сигнал саринадаг тул сигналийн чадлыг өсгөх замаар Repeater-г сүлжээнд хэрэглэдэг. Давтагч нь OSI загварын физик түвшинд харгалздаг учраас ямар нэгэн шүүлтүүр, хөрвүүлэгч биш зөвхөн хүлээж аваавсан сигналийн чадлыг нь өсгөөд түүнийг цааш нь дамжуулдаг. Иймээс хоѐр өөр технологиор хийгдсэн сүлжээнд repeater-г ашиглах бололцоогүй юм.

Дотоод сүлжээнд UTP CAT5 кабелийг голчлон хэрэглэдэг бөгөөд энэ кабелийн дээд урт нь 100 метрээс хэтрэхгүй байх ѐстой. Ийм учраас 100 метрээс хол зайнд 2 компьютерийг кабелиар холбохдоо repeater төхөөрөмжийг ашигладаг.

Зөвхөн дотоод сүлжээнд бус цахилгаан холбоо, телеграф, утасгүй холболт, радио релейны шугаманд алсын зайд сигналыг

www.zaluu.comwww.zaluu.com

өсгөхийн тулд мөн repeater-г хэрэглэдэг. Энэ нь оролт гаралтын нэг нэг порттой төхөөрөмж юм.

2.5. Switch

Switch нь мэдээлэл дамжих явцад тухайн мэдээллийн хvрэх дараагийн цэг, тvvнд хэрхэн хvрэх замыг нь зааж өгөх зорилготой сvлжээний төхөөрөмж юм. Тvvнчлэн нь өгөгдөл өөрөөр нь дамжин ямар сvлжээ рvv илгээгдэх замыг зааж тодорхойлох төхөөрөмж эсвэл программ болох router-ын функцыг агуулдаг ба сvлжээгээр өгөгдлийн дамжууллыг тодорхойлох талдаа router -ийг бодвол илvv энгийн, хурдан байдаг.

Switch нь OSI (Open System Interconnection) дамжууллын хувьд 2-тvвшинд (Layer-2) буюу Data-Link-Layer -т хамаардаг боловч зарим switch нь гvйцэтгэх vvрэг функцээсээ шалтгаалан Network Layer буюу 3-р тvвшинд (Layer-3) хамаардаг байна. 3-р тvвшний гэгдэх switch-ийг IP switch гэж нэрлэдэг.

Томоохон сvлжээнvvдийн хувьд нэг switch-ээс нөгөө сvлжээ хvртэлх багц мэдээлэл дамжих явцыг hop гэж нэрлэдэг бол багц мэдээлэл нэг цэгээс нөгөө цэг хvртэл дамжихдаа зарцуулж байгаа хугацааг latency гэсэн ойлголтоор илэрхийлдэг. Иймд latency нь тухайн мэдээлэл дамжих явцын гол чухал vзvvлэлт болдог байна. Switch-vvд нь backbone болон gateway дээр тавигддаг ба мэдээлэл эцсийн цэг хvртлээ дэд сvлжээнvvдээр дамжин гарах процессыг зохицуулж байдаг.

2.6. Router Router-ын тусламжтайгаар интернэтийн сүлжээнүүдийн хооронд мэдээлэл дамжуулах боломжтой болдог. Энэ утгаараа тухайн интернэтийн сүлжээ нь интернэт дэхь бусад сүлжээ рүү хандах өөрийн гэсэн гарцтай болж, router нь сүлжээний интернэт рүү гарах үүд хаалга нь болж байна гэсэн үг.

Энэ төхөөрөмжийн гол үүрэг нь тухайн сүлжээнээс гарч буй болон орж ирж буй мэдээллийг хамгийн дөт замаар хүргэх явдал юм. Сүлжээ хооронд мэдээллийг найдвартай дамжуулахын тулд хувааж багцалдаг. Багцлагдсан мэдээллийг пакет гэдэг. Пакетанд мэдээлэл байхаас гадна илгээж буй талын төхөөрөмж болон компьютерийн IP хаяг (source IP), хүлээн авах талын компьютер болон төхөөрөмжийн IP (destination IP) хаягыг агуулдаг. Router нь IP протоколоор ажилладаг учраас илгээж буй пакетны хүлээн авах талын IP хаягыг шалгаж,

www.zaluu.comwww.zaluu.com

хамгийн дөт замыг сонгон дараагийн router-лүү илгээдэг. Дамжиж буй пакет нь нэг сүлжээ дотроо эсвэл аль нэг өөр сүлжээ рүү явж буй эсэхийг IP хаягаар нь ялгадаг.

Мөн router нь асар том хүрээний сүлжээн дээр пакетын ачааллыг зохицуулах үүрэгтэй. Router-г өмнө нь gateway гэж нэрлэдэг байсан.

2.7. Bridge.

Bridge буюу гүүрийг ихэвчлэн хоѐр өөр сүлжээг хооронд нь нэгтгэхэд ашигладаг. Жишээ нь: - Ethernet ба Token raing сүлжээнүүдийг нэгтгэхэд ашиглаж болно. - UTP кабель ашигласан Ethernet сүлжээн коаксиал кабель ашигласан Ethernet сүлжээтэй нэгтгэхэд ашиглаж болно. - Сегментүүдийг холбоход ашиглаж болно. - Сүлжээнд компьютеруудын тоог ихэсгэх ба хоорондоо хол байгаа компьютеруудыг холбоход ашиглаж болно. 2.8. Модем

Модем нь Modulator Demodulator гэсэн vгний товчлол бөгөөд компьютерт боловсруулсан өгөгдлийг телефон шугамаар дамжуулахын тулд аналог руу хувиргаж модуляци хийх vүрэгтэй. Мөн телефон шугамаар дамжин ирсэн аналог сигналыг компьютерт хvлээн авахдаа тоон сигнал руу хувирган демодуляци хийдэг. Анх 1960-аад онд модем бий болсон ба терминалаас компьютер луу телефон утасны шугамаар дамжин холбогдох зориулттай хийгджээ.

Анхны модемын хурд 300 bps (bit per second) байсан бол 1998 оны сvүлээр 56Kbps хурдынхыг ашиглаж эхэлсэн. Мөн өндөр хурдын xDSL системийн модемыг ашиглах болсон.

2.8.1. Модемын боломжууд:

Voice modem Fax modem Error correction Data compression Flow control UART data buffering

Модемыг дотор нь software мөн hardware гэж 2 ангилдаг. Модем нь модуляци, демодуляци хийхээс гадна алдааг шалгаж засах, компресс хийх зэрэг vйлдлvүдийг гvйцэтгэдэг ба Hardware модем нь энэ бvгдийг дагнан хийдэг. Харин software модем нь бие дааж бvх vйлдлийг хийх боломжгvй бөгөөд vүнийгээ процессортой хамтран

www.zaluu.comwww.zaluu.com

гvйцэтгэдэг. Иймучрааспроцессорынхурдсайнбайхшаардлагатай. US Robotics буюу 3Com -н Winmodem нь модуляци, демодуляцийг өөрөө гvйцэтгээд алдаа шалгаж засах (Hardware error correction), компресс хийх (Hardware compression) vйлдлийг нь процессор гvйцэтгэдэг. Энэ модем нь ихэвчлэн шинэ компьютертэй дагалдаж ирдэг.

Компьютерийн сүлжээ

КОМПЬЮТЕРИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ ҮНДЭС 1.1. Компьютерийн сүлжээ. Компьютерийн сүлжээ нь 1950-аад

онд анх үүссэн. Хоѐр буюу түүнээс дээш тооны компьютерүүдийг хооронд нь мэдээлэл дамжуулах, хадгалах, боловсруулахад зориулан тусгай кабелиар холбосныг компьютерийн сүлжээ гэдэг. Компьютерууд сүлжээнд холбогдсоноор мэдээллийг зөөх, хуулах, зарим төрлийн программ хангамж, share, зэргийг сүлжээнд холбогдсон бүх компьютерууд хамтарч ашиглах, e-mail, chat гэх мэтээр хоорондоо харилцах боломжтой болдог. Share-лэн гэдэг нь тухайн share-лэсэн төхөөрөмж, программ хангамжийг олон компьютерууд дундаа ашиглах боломжтой болохыг хэлнэ. Тухайлбал, файл, хавтас, принтер, модем гэх мэт зүйлсийг share-лэж болно. Компьютерийн сүлжээг хамрах хүрээгээр нь үндсэн гурван хэсэгт хуваана. Үүнд: - LAN (Local Area Network) - MAN (Metropolian Area Network) - WAN (Wide area Network) LAN (Local Area Network). Газар зүйн хүрээгээр хязгаарлагдмал зөвхөн нэг болон хэд хэдэн барилга эсвэл барилга доторх аль нэг байгууллагын 2 ба түүнээс дээш тооны компьютерүүд, сүлжээний бусад төхөөрөмжүүдийг хооронд нь тусгай төхөөрөмж, кабелиар холбосноор дотоод сүлжээ буюу LAN үүсдэг. Дотоод сүлжээнд холбох компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийн тоо нь тухайн байгууллагаас шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг бөгөөд нэг сүлжээнд 10-с дээш компьютер холбосон бол зарим байгууллага мянгаас илүү компьютер холбосон байх жишээтэй. Компьютерүүдийг дотоод сүлжээнд холбосноор нэг принтерийг дундаа ашиглах, сервер компьютер дээрх сүлжээний программууд болон сервер дээр хадгалсан мэдээллийн сан, файлууд руу хэрэглэгчийн компьютерээс хандаж ажиллах, файлуудыг унших, хуулж авах зэрэг асар олон боломжтой. MAN (Metropolitan Area Network). MAN сүлжээ нь газар зүйн хамрах хүрээгээрээ LAN сүлжээнээс харьцангуй том боловч WAN сүлжээтэй харьцуулахад жижиг юм. Ихэвчлэн хотын нэгдсэн нэг том сүлжээ байх бөгөөд аль нэг хот дахь хэд хэдэн дотоод сүлжээ нийлж MAN-г үүсгэдэг. MAN нь өндөр хурдын холболттой байх бөгөөд энэ нь

www.zaluu.comwww.zaluu.com

ихэвчлэн шилэн кабель ашигласан байдаг. WAN (Wide Area Network). WAN сүлжээ нь бусад төрлийн сүлжээнүүдээс хамрах хүрээгээрээ хамгийн том нь бөгөөд хотууд, улс болон тив хооронд холбох боломжтой. Энэ сүлжээнд холбогдсон компьютерүүд нь сүлжээнд хандахдаа телефон утас, leased line буюу түрээсийн шугам эсвэл хиймэл дагуулын бүхий тусгай тавган антенны аль нэгийг нь ашигладаг. WAN сүлжээний нэг жишээ нь Интернэт юм. 1.2. Сүлжээний бүтэц Сүлжээг ихэвчлэн OSI долоон давхаргат загварчлалаар авч үздэг. 1978 онд олон улсын стандарчлалын байгууллагаас (OSI) нэгэн төрлийн бус төрөөрөмжүүдийг хэрхэн холбохыг харуулсан сүлжээний багц загварыг боловсруулан гаргасан. (OSI – Open system interconnection). Энэ багц загварыг нь Reference Model гэдэг. Түвшин болгонд тодорхой үүрэг, төхөөрөмж, протокол харгалзана. Үүнд: 1.2.7. Application буюу хэрэглээний программ хангамж. Энэ давхаргад сүлжээнд хэрэглэгдэж байгаа программ хангамжууд ордог. Өөрөөр хэлбэл хэрэглэгчдэд зориулсан сүлжээний үйлчилгээнүүдийг явуулна. 1.2.6. The presentation буюу үзүүлэл. Энэ давхарга нь application буюу программ хангамжаас мэдээлэл уншихад зориулагдсан давхарга. Мөн сүлжээн дэх төхөөрөмжүүдийн хооронд өгөгдөл солилцоход ашиглагдах форматыг тодорхойлно. Жишээ нь: энд принтер, сканнер гэх мэт төхөөрөмжүүд орно. 1.2.5. Session буюу сеанс. Энэ нь 2 холбоотой Host (толгой компьютер)-ын хооронд холбоо тогтоож, удирдан зохицуулах, мөн салгах үүргийг гүйцэтгэдэг. Мөн янз бүрийн төхөөрөмж дэх хоѐр программын хооронд сеанс гэж нэрлэгдэх холболтыг тогтоож ашиглах, таслах үүргийг гүйцэтгэдэг. Энэ давхарга нь the presentation буюу үзүүлэл давхаргын суурь нь болж өгдөг. 1.2.4. Transport. Төхөөрөмжүүдийн хооронд тодорхой чанарын түдшинд өгөгдөл дамжуулалт хийх боломжоор хангаж өгдөг. Жишээ нь: Host-оос илгээж байгаа мэдээллийг сигментлэж хүлээн авах талд уг өгөгдлийг буцааж нэгтгэх үйлдлийг хийдэг. Хоѐр төхөөрөмжийн хооронд холболт тогтоосон үед энэ төхөөрөмжөөс тодорхой үйлчилгээний ангийг сонгох ба энэ нь дамжуулалтын чанарыг хянаж буурсан тохиолдолд хэрэглэгчдэд мэдээлэх болно. 7,6,5-р түдшнүүд нь хэрэглээтэй холбоотой түвшин учраас программ хангамж байдаг. Үлдсэн 4,3,2,1-р түвшнүүд нь өгөгддлийг дамжуулахтай холбоотой байдаг учраас техник хангамж байдаг. 1.2.3. Network буюу сүлжээ. Сүлжээгээр дамжигдах өгөгдлийн хамгийн оновчтой замыг сонгох, тэр замаараа өгөгдлийг дамжуулах гол үүрэгтэй. Энэ давхарга нь дээд давхарга болох программ хангамжийн түвшнээс мэдээллийг хүлээж аваад: - Дамжуулах ѐстой мэдээллээ жижиг дохионуудад хуваана.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Хүлээн авч байгаа компьютерийн энэ давхаргад эдгээр хуваасан дохиог буцааж нэгтгэнэ. - Очих ѐстой газрын хаягийг сүлжээний давхаргын хаяг буюу IP хаяг уруу хөрвүүлнэ. - Сүлжээгээр хэрхэн, ямар ямар замаар ямар ямар компьютеруудыг дайрч өнгөрөхийг энэ хаяг дээр зааж өгч болно. Өөрөөр хэлбэл, дохионы явах замыг нь зааж өгнө. 1.2.2. Data link буюу суваг. Энэ давхарга нь физик орчноор өгөгдлийг алдаагүй дамжуулна. Энэ давхарга нь сүлжээний давхаргаас дохиог хүлээн аваад: - Дохиог хэзээ цааш нь дамжуулахыг шийднэ. - Эхлэх хэсэг, дуусах хэсэг, хаягийн дохио гэсэн гурван форматтай болгоно. - Дохиог дамжуулах үеэр дамжуулах орчны зүгээс гарах янз бүрийн орчны нөлөөтэй алдааг шалгах, засах үүргийг гүйцэтгэнэ. 1.2.1. Физик давхарга. Үүнд, дохиог дамжуулахад хэрэглэгдэж буй техник төхөөрөмж, дамжуулах шугам, мөн орчнууд ордог. Жишээ нь, модем, ѐүлжээний карт, системийн хүчдэлийн түвшин, давтамж, дамжуулах зай, коннекторын параметрүүд байна.

2.1. Кабель. Өнөө үед компьютерийн сүлжээг байгуулахад дараах үндсэн гурван төрлийн кабелийг ашиглаж байна. Үүнд: Коаксиал кабель. Энэ нь дотроо хоѐр төрөлтэй байна. - Нарийн коаксиал кабель (Thin coaxial cable). - Бүдүүн коаксиал кабель (Thick coaxial cable). Хос утсан кабель. Энэ нь дотроо үндсэн хоѐр төрөлтэй байна. - Хамгаалалтгүй хос утсан кабель (Unsheilded twisted pair UTP). - Хамгаалалттай хос утсан кабель (Sheilded twisted pair STP). Шилэн буюу оптик кабель. Энэ нь дотроо хоѐр төрөлтэй байна. - Олон жилтэй кабель (Fiber optic cable multimode). - Нэг жилтэй кабель (Fiber optic cable single mode). Сүлжээг байгуулахад хэрэглэгдэх кабелиудыг ерөнхийд нь дээрхи үндсэн гурван төрөлд ангилах боловч үүнээс өөр олон төрлийн кабелиуд байдаг. 2.1.1. Коаксиал кабель. Гол дамжуулагч утас нь тусгаарлагч материалаар хамгаалагдаж бусад нь түүнийг сүлжих маягаар ороогдон хийгдсэн дамжуулагч кабелийг илэрхийлнэ. Үүнийг кабелийн телевиз болон компьютерын сүлжээнд ашигладаг бөгөөд жирийн утасны кабелийг бодвол илүү үнэтэй боловч их хэмжээний мэдээллийг өндөр хурдаар дамжуулдаг байна. Иймд уг кабель кабелийн телевизийн үйлдвэрлэлд голлох байр суурь эзэлдэг бөгөөд сая сая хэрэглэгчидийг холбон мэдээллээр хангах үйл явцыг гүйцэтгэж байна. Коаксиал кабелийг компьютерийн дотоод сүлжээ буюу LAN-д магистрал кабель болгон ашигладаг. Түүний өгөгдөл дамжуулах хурд нь 10-100 Mb/ps байдаг. Үнэ өртөг багатай. Нэг сегментын урт нь 185 м. RJ58 коннектор юмуу BNC коннекторыг ашиглаж төхөөрөмжүүдтэй холбодог. Коаксиал кабель дотроо үндсэн 2 төрөлтэй. Үүнд: 1. Нарийн коаксиал кабель (Thin coaxial cable).Энэ

www.zaluu.comwww.zaluu.com

кабель нь 0.25 инчийн диаметртэй байдаг. Дохиог 185 м хол зайд ямар нэгэн гэмтэлгүй дамжуулах бололцоотой. Дэлхий нийтэд өргөн тархсан кабель нь RG 58 юм. RG 58 кабель дотроо хэд хэдэн төрөлтэй байна. Үүнд: - RG 58/U – хатуу зэс голтой кабель. - RG 58 A/U – багцалсан металл голтой кабель. - RG 58 C/U – цэрэг, дайны зориулалттай кабель гэж тус тус ангилдаг. Нарийн коаксиал кабелийг ашиглах үед BNC (British naval connector) коннекторыг ашигладаг. Кабель бүрийн үзүүрт BNC коннекторыг хийнэ. 2. Бүдүүн коаксиал кабель (Thick coaxial cable).Энэхүү кабель нь 1 см диаметртэй, ихэвчлэн шар өнгийн бүрээстэй байдаг. Нэг сегментын урт нь 500 м байдаг. Хатуу зэсэн голтой ба Ethernet технологиор хийгдсэн сүлжээнд өргөн ашиглаггдаг. Бүдүүн коаксиал кабелийг бусад төхөөрөмжүүдтэй холбогч коннектор нь Transceiver коннектор юм. 2.1.2. Хос утсан кабель Хос утсан кабель нь дотроо үндсэн хоѐр төрөлтэй. Үүнд: 1. Хамгаалалтгүй хос утсан кабель (Unsheilded Twisted Pair UTP). UTP кабелийг компьютерийн LAN сүлжээнд өргөн ашигладаг. Дохиог 100 метрт найдвартай, ямар нэгэн алдаагүй дамжуулдаг. UTP кабелийг ерөнхий байдлаар нь дотор нь тав ангилдаг. Үүнд: а. Нэг хос дамжуулагч утаснаас тогтдог ердийн telephone утасны кабель. б. Өгөгдлийг 4 mb ps хүртлэх хурдтай дамжуулахад өргөн хэрэглэгддэг дөрвөн хос утаснаас тогтсон кабель. в. Өгөгдлийг 10 mb ps хурдтай дамжуулдаг дөрвөн хос утаснаас тогтсон UTP кабель. г. Өгөгдлийг 16 mb ps хурдтай, дөрвөн хосоос тогтсон UTP кабель. д. Өгөгдлийг 100 mb ps хурдтай, дөрвөн хосоос тогтсон UTP кабель гэж тус тус ангилдаг байна. UTP кабелийг сүлжээний карт болон бусад төхөөрөмжтэй холбохдоо RJ коннекторуудыг ашигладаг. 1-р ангилалын кабелийн хувьд RJ11 коннекторыг ашигладаг байхад 2-5-р ангилалын UTP кабельд RJ45 коннекторыг ашигладаг. Коннекторуудын залгагддаг үүрийг jack гэдэг. 2. Хамгаалалттай хос утсан кабель. (Sheilded Twisted Pair STP). STP нь хосоороо эрчлэгдэн ороогдсон зэс утсан шугам юм. Ихэвчлэн албан байгууллагуудын хvрээнд өргөн хэрэглэгддэг. Жирийн утасны шугамыг бодвол гадуураа давхар тусгаарлагчаар бvрхэгдсэнээрээ ялгаатай байдаг. Хамгаалалтгүй хос утсан кабелиар (UTP) гүйж байгаа дохио гадны нөлөөлөлд өртөх нь амархан байдаг. Энэ нөлөөллийг арилгахын тулд STP буюу хамгаалалттай хос утсан кабелийг ашигладаг. STP кабель соронзон долгионы шуугианыг багасгахын тулд хоѐр тусдаа зэс утас бие биеийгээ ороох маягаар байрласан байна. STP нь ихэвчлэн албан байгууллагад хэрэглэгддэг. 2.1.3. Fiber optics Шилэн юмуу пластик утас /нарийн кабель/ ашиглан мэдээлэл дамжуулдаг технологыг шилэн кабелийн технологи гэнэ. Энэ кабелиар гэрлийн

www.zaluu.comwww.zaluu.com

импульсийг ашиглаж дохиог дамжуулдаг. Шилэн буюу оптик кабелиар дохио дамжуулах үндсэн зарчим нь тоон сигналыг гэрлийн долгион болгон хувиргах явдал юм. Иймээс энэ кабель нь гэрлийн долгионыг ашиглан мэдээлэл дамжуулах олон тооны шилэн утаснуудаас бvрддэг байна. Шилэн кабель нь жирийн метал кабелийг бодвол дараах давуу талуудтай. Vvнд : а. Зурвасын өргөн их байдаг. Өөрөөр хэлбэл, сигналыг гэмтэлгүй, эвдрэлгүй дамжуулах зай нь 2 км байдаг. б. Дохиог дамжуулах хурд нь 100 Mbps-ээс их 1 Gbps-ээс бага байдаг. в. Энэ дэвшилтэд технологи нь мэдээлэл дамжуулах аналог системтэй харьцуулахад илvv хурдан технологи болох тоон системийг ашигладаг. г. Цахилгаан соронзон орны нөлөөлөнд бараг ордоггүй. Харин гол сул тал нь: а. Тухайн кабелийг суурилуулахад их хэмжээний зардал шаардагддаг. б. Олон тооны шилэн утаснуудаас бүрддэг учраас хэврэг амархан хагарч бутардаг байна. Шилэн кабель нь орон нутгийн сvлжээнд ихэвчлэн ашиглагддаг бөгөөд сvvлийн vед харилцаа холбооны компаниуд шилэн кабелийг vйл ажиллагаандаа нэвтрvvлж байна. Оптик ба шилэн кабель нь үндсэн хоѐр төрөлтэй байдаг. Үүнд: 1. Олон жилтэй шилэн кабель (Fiber optic cable multimode). 2. Нэг жилтэй шилэн кабель (Fiber optic cable single mode). Нэг жилтэй шилэн кабель нь өгөгдлийг зөвхөн нэг чиглэлд дамжуулдаг. Харин олон жилтэй шилэн кабель нь өгөгдлийг хоѐр чиглэлд дамжуулдаг. 2.2. Коннектор. Нэг төхөөрөмжийг нөгөөтэй нь холбоход хэрэглэгддэг кабелын үзүүр дэх холбогч залгуурыг коннектор гэдэг. Коннекторийн RJ45, RJ11, DB25, DB9, BNC, DIN, Centronics гэсэн төрлүүд байдаг. 2.2.1. BNC коннектор. 10Base-2 Ethernet сүлжээнд компьютер, төхөөрөмжүүдийг хооронд нь холбоход ашигладаг RG-58G/U төрлийн коаксель кабелийн хоѐр үзүүрт энэ коннекторыг хэрэглэдэг. Коннектор нь голдоо урт зүү маягын нэг хөлтэй бөгөөд энэ нь коаксель кабелийн гол хэсэг дэхь дамжуулагч руу холбогддог. Харин хөлний гадна талд байгаа бөөрөнхий хэлбэрийн метал бүрээс нь кабелийн гадуур бүрээсийг хавчиж өгдөг. Метал бүрээсийн гадна талд байрлах хоѐр тийшээ эргэх хөдөлгөөнтэй цагираг нь нэг male коннекторыг өөр female BNC-T коннектортой залгаад бэхлэхэд ашиглагддаг. BNC-T (terminator) коннектор нь Т үсэгтэй ижил хэлбэртэй бөгөөд BNC male коннектор бүхий хоѐр кабелийг хооронд нь холбоход ашигладаг. 2.2.2. RJ45 коннектор (Registered Jack-45). Ethernet технологиор компьютер, төхөөрөмжүүдийг дотоод сүлжээнд холбоход ашигладаг 8 утастай кабель залгах зориулалт бүхий 8 хөлтэй коннектор юм. Энэ нь телефон утасны коннектор болох RJ11-тэй төстэй боловч арай өргөн. Энэ коннектор нь шуугиан, ойлтыг багасгадаг. 2.2.3. RJ11 коннектор

www.zaluu.comwww.zaluu.com

(Registered Jack-11). 4 болон 6 утас залгагдах хөлтэй энэ коннекторыг аппаратанд болон модемонд телефон утсыг залгахад ашигладаг. 2.2.4. DB25, DB9 коннектор. Гадуур модемыг компьютерийн сериал портонд залгахад ашигладаг кабелыг RS-232C гэдэг. RS-232C кабелын хоѐр үзүүр дэхь холбогч нь хөлтэй, нүхтэй гэсэн хоѐр янзынх байдаг. Харин модемон дох кабел залгах порт, мөн компьютерийн аль сериал порт руу кабелийг залгахаас шалтгаалаад 9 болон 25 хөл эсвэл нүхтэй байдаг. Хөлтэй коннекторыг male гэж нэрлэдэг бол нүхтэй коннекторыг female гэдэг. 25 хөлтэйг DB25M, нүхтэй нь коннекторыг DB25F гэдэг бол 9 хөлтэйг DB9M, нүхтэй коннекторыг DB9F гэдэг. Жишээ нь 25 нүхтэй модемын портыг компьютерийн 9 хөлтэй сериал порт болох COM1 рүү залгахад DB25M-DB9F кабелийг ашигладаг. 2.2.5. Cetronics коннектор. Энэ коннекторыг паралель портонд залгадаг төхөөрөмжүүдэд ашигладаг. Гол төлөв принтерийн кабель нь ийм коннектортой ирдэг. Мөн CD хувилагч төхөөрөмж ийм коннектортой кабель залгахаар порттой байдаг. 2.2.6. DIN коннектор. DIN нь Deutsche IndustriNorm гэсэн үгний товчлол бөгөөд Германы стандартын байгууллагаас баталсан коннектор юм. Гол төлөв персонал компьютерт ашигладаг гар DIN төрлийн коннектортой байдаг. 2.2.7. Terminator Стандарт Ethernet болон Thinwire Ethernet сvлжээн дэхь сигментийн 2 төгсгөлд хэрэглэгддэг. Энэ коннектор нь 50 Ом-н эсэргvvцэлтэй байдаг. Терминаторын vvрэг нь сигналыг цааш дамжуулан сvлжээг унагахгvйгээр нөлөөг нь багасгах зориулалттай байдаг. 2.3. Hub Дотоод сүлжээний гол төхөөрөмж нь Hub билээ. Энэ нь голдуу Star бүтцийн сүлжээнд хэрэглэгддэг бөгөөд гол үүрэг нь сигналыг өсгөх явдал юм. Уг төхөөрөмжийн Repeater-с ялгагдах зүйл нь олон порттой явдал юм. Портын тоо нь 4, 8, 16, 24 гэх мэт байдаг учраас multi-port repeater гэж нэрлэх нь ч явдал бий. Компьютерийг дотоод сүлжээнд холбохдоо кабелийн нэг үзүүрийг hub-н нэг портонд, нөгөө үзүүрийг компьютер дэхь дотоод сүлжээний картанд залгадаг. Дотоод сүлжээнд hub-г ашигласнаар сүлжээн дэхь нэг кабель ажиллахгүй болоход бусад компьютерүүддээ нөлөөлдөггүй сайн талтай. Тэгвэл bus бүтцийн сүлжээнд нэг компьютерийн кабелийг салгахад сүлжээ тэр чигээрээ ажиллахгүй болдог. 2.4. Repeater Сигналийг хол зайнд дамжуулах үед түүний хэлбэр эвдэрч, сигнал саринадаг тул сигналийн чадлыг өсгөх замаар Repeater-г сүлжээнд хэрэглэдэг. Давтагч нь OSI загварын физик түвшинд харгалздаг учраас ямар нэгэн шүүлтүүр, хөрвүүлэгч биш зөвхөн хүлээж аваавсан сигналийн чадлыг нь өсгөөд түүнийг цааш нь дамжуулдаг. Иймээс хоѐр өөр технологиор хийгдсэн сүлжээнд repeater-г ашиглах бололцоогүй

www.zaluu.comwww.zaluu.com

юм. Дотоод сүлжээнд UTP CAT5 кабелийг голчлон хэрэглэдэг бөгөөд энэ кабелийн дээд урт нь 100 метрээс хэтрэхгүй байх ѐстой. Ийм учраас 100 метрээс хол зайнд 2 компьютерийг кабелиар холбохдоо repeater төхөөрөмжийг ашигладаг. Зөвхөн дотоод сүлжээнд бус цахилгаан холбоо, телеграф, утасгүй холболт, радио релейны шугаманд алсын зайд сигналыг өсгөхийн тулд мөн repeater-г хэрэглэдэг. Энэ нь оролт гаралтын нэг нэг порттой төхөөрөмж юм. 2.5. Switch Switch нь мэдээлэл дамжих явцад тухайн мэдээллийн хvрэх дараагийн цэг, тvvнд хэрхэн хvрэх замыг нь зааж өгөх зорилготой сvлжээний төхөөрөмж юм. Тvvнчлэн нь өгөгдөл өөрөөр нь дамжин ямар сvлжээ рvv илгээгдэх замыг зааж тодорхойлох төхөөрөмж эсвэл программ болох router-ын функцыг агуулдаг ба сvлжээгээр өгөгдлийн дамжууллыг тодорхойлох талдаа router -ийг бодвол илvv энгийн, хурдан байдаг. Switch нь OSI (Open System Interconnection) дамжууллын хувьд 2-тvвшинд (Layer-2) буюу Data-Link-Layer -т хамаардаг боловч зарим switch нь гvйцэтгэх vvрэг функцээсээ шалтгаалан Network Layer буюу 3-р тvвшинд (Layer-3) хамаардаг байна. 3-р тvвшний гэгдэх switch-ийг IP switch гэж нэрлэдэг. Томоохон сvлжээнvvдийн хувьд нэг switch-ээс нөгөө сvлжээ хvртэлх багц мэдээлэл дамжих явцыг hop гэж нэрлэдэг бол багц мэдээлэл нэг цэгээс нөгөө цэг хvртэл дамжихдаа зарцуулж байгаа хугацааг latency гэсэн ойлголтоор илэрхийлдэг. Иймд latency нь тухайн мэдээлэл дамжих явцын гол чухал vзvvлэлт болдог байна. Switch-vvд нь backbone болон gateway дээр тавигддаг ба мэдээлэл эцсийн цэг хvртлээ дэд сvлжээнvvдээр дамжин гарах процессыг зохицуулж байдаг. 2.6. Router Router-ын тусламжтайгаар интернэтийн сүлжээнүүдийн хооронд мэдээлэл дамжуулах боломжтой болдог. Энэ утгаараа тухайн интернэтийн сүлжээ нь интернэт дэхь бусад сүлжээ рүү хандах өөрийн гэсэн гарцтай болж, router нь сүлжээний интернэт рүү гарах үүд хаалга нь болж байна гэсэн үг. Энэ төхөөрөмжийн гол үүрэг нь тухайн сүлжээнээс гарч буй болон орж ирж буй мэдээллийг хамгийн дөт замаар хүргэх явдал юм. Сүлжээ хооронд мэдээллийг найдвартай дамжуулахын тулд хувааж багцалдаг. Багцлагдсан мэдээллийг пакет гэдэг. Пакетанд мэдээлэл байхаас гадна илгээж буй талын төхөөрөмж болон компьютерийн IP хаяг (source IP), хүлээн авах талын компьютер болон төхөөрөмжийн IP (destination IP) хаягыг агуулдаг. Router нь IP протоколоор ажилладаг учраас илгээж буй пакетны хүлээн авах талын IP хаягыг шалгаж, хамгийн дөт замыг сонгон дараагийн router-лүү илгээдэг. Дамжиж буй пакет нь нэг сүлжээ дотроо эсвэл аль нэг өөр сүлжээ рүү явж буй эсэхийг IP хаягаар нь

www.zaluu.comwww.zaluu.com

ялгадаг. Мөн router нь асар том хүрээний сүлжээн дээр пакетын ачааллыг зохицуулах үүрэгтэй. Router-г өмнө нь gateway гэж нэрлэдэг байсан.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Сэдэв : Дотоод сүлжээний хэлбэр Эх сурвалж : Хувийн туршлагаасаа Дотоод сүлжээний хэлбэр, бүтэц: - Star - Ring Ring topology Сүлжээний компьютер, төхөөрөмжүүд ар араасаа холбогдон цагираг хэлбэрийг үүсгэдэг. Сүлжээн дэхь нэг компьютер 2 тал руугаа 2 төхөөрөмж эсвэл компьютертэй кабелиар залгаатай байна гэсэн үг юм. FDDI нь цагирган бүтцийн сүлжээ юм. - Bus Hub Дотоод сүлжээний гол төхөөрөмж нь Hub билээ. Энэ нь голдуу Star бүтцийн сүлжээнд хэрэглэгддэг бөгөөд гол үүрэг нь сигналыг өсгөх явдал юм. Уг төхөөрөмжийн Repeater-с ялгагдах зүйл нь олон порттой явдал юм. Портын тоо нь 4, 8, 16, 24 гэх мэт байдаг учраас multi-port repeater гэж нэрлэх нь ч явдал бий. Компьютерийг дотоод сүлжээнд холбохдоо кабелийн нэг үзүүрийг hub-н нэг портонд, нөгөө үзүүрийг компьютер дэхь дотоод сүлжээний картанд залгадаг. Дотоод сүлжээнд hub-г ашигласнаар сүлжээн дэхь нэг кабель ажиллахгүй болоход бусад компьютерүүддээ нөлөөлдөггүй сайн талтай. Тэгвэл bus бүтцийн сүлжээнд нэг компьютерийн кабелийг салгахад сүлжээ тэр чигээрээ ажиллахгүй болдог. Star topology Сүлжээн дэхь бүх компьютер, принтер зэрэг төхөөрөмжүүд hub руу холбогддог. Энэ нь сүлжээний компьютерүүдийг холбогч гол цөм болдог. Hub-н нэг портноос гарсан кабелийн нөгөө үзүүр компьютер дахь дотоод сүлжээний карт руу холбогддог. Star нь хамгийн өргөн ашиглагддаг сүлжээний бүтэц юм. Энэ сүлжээнд UTP төрлийн кабелийг хэрэглэдэг. Bus topology. Нэг кабель дээр сүлжээний бүх компьютер, төхөөрөмжүүд ар араасаа цуваа байдлаар холбогддог. Энэ сүлжээнд коаксаль кабелыг хэрэглэдэг. Сүлжээний ажиллах зарчим нь автобустай ижил учраас bus гэж нэр өгсөн. Автобус нь тодорхой нэг чиглэлийн шугаманд явж (жишээ нь Толгойтын чиглэл), зорчигчдыг буудал дээр буулгаж, суулгадаг шиг bus бүтцийн сүлжээнд өгөгдөл дамжуулахад сүлжээний бүх компьютерүүд тухайн өгөгдөл аль компьютер лүү илгээгдсэнийг шалгадаг. Ингээд хүлээн авах компьютер нь өгөгдөл авахад бэлэн байгаагаа мэдэгдэж хариу өгдөг бол бусад компьютерүүд нь мэдээлэлд хариулахгүйгээр хэрэгсэхгүй орхидог.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

КОМПЬЮТЕРИЙН СҮЛЖЭЭНИЙ ҮНДЭС 1.1. Компьютерийн сүлжээ.

Компьютерийн сүлжээ нь 1950-аад онд анх үүссэн. Хоѐр буюу түүнээс дээш тооны компьютерүүдийг хооронд нь мэдээлэл дамжуулах, хадгалах, боловсруулахад зориулан тусгай кабелиар холбосныг компьютерийн сүлжээ гэдэг. Компьютерууд сүлжээнд холбогдсоноор мэдээллийг зөөх, хуулах, зарим төрлийн программ хангамж, share, зэргийг сүлжээнд холбогдсон бүх компьютерууд хамтарч ашиглах, e-mail, chat гэх мэтээр хоорондоо харилцах боломжтой болдог. Share-лэн гэдэг нь тухайн share-лэсэн төхөөрөмж, программ хангамжийг олон компьютерууд дундаа ашиглах боломжтой болохыг хэлнэ. Тухайлбал, файл, хавтас, принтер, модем гэх мэт зүйлсийг share-лэж болно. Компьютерийн сүлжээг хамрах хүрээгээр нь үндсэн гурван хэсэгт хуваана. Үүнд:

- LAN (Local Area Network) - MAN (Metropolian Area Network) - WAN (Wide area Network)

LAN (Local Area Network). Газар зүйн хүрээгээр хязгаарлагдмал зөвхөн нэг болон хэд хэдэн барилга эсвэл барилга доторх аль нэг байгууллагын 2 ба түүнээс дээш тооны компьютерүүд, сүлжээний бусад төхөөрөмжүүдийг хооронд нь тусгай төхөөрөмж, кабелиар холбосноор дотоод сүлжээ буюу LAN үүсдэг. Дотоод сүлжээнд холбох компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийн тоо нь тухайн байгууллагаас шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг бөгөөд нэг сүлжээнд 10-с дээш компьютер холбосон бол зарим байгууллага мянгаас илүү компьютер холбосон байх жишээтэй.

Компьютерүүдийг дотоод сүлжээнд холбосноор нэг принтерийг дундаа ашиглах, сервер компьютер дээрх сүлжээний программууд болон сервер дээр хадгалсан мэдээллийн сан, файлууд руу хэрэглэгчийн компьютерээс хандаж ажиллах, файлуудыг унших, хуулж авах зэрэг асар олон боломжтой.

MAN (Metropolitan Area Network). MAN сүлжээ нь газар зүйн

хамрах хүрээгээрээ LAN сүлжээнээс харьцангуй том боловч WAN сүлжээтэй харьцуулахад жижиг юм. Ихэвчлэн хотын нэгдсэн нэг том сүлжээ байх бөгөөд аль нэг хот дахь хэд хэдэн дотоод сүлжээ нийлж

www.zaluu.comwww.zaluu.com

MAN-г үүсгэдэг. MAN нь өндөр хурдын холболттой байх бөгөөд энэ нь ихэвчлэн шилэн кабель ашигласан байдаг.

WAN (Wide Area Network). WAN сүлжээ нь бусад төрлийн

сүлжээнүүдээс хамрах хүрээгээрээ хамгийн том нь бөгөөд хотууд, улс болон тив хооронд холбох боломжтой. Энэ сүлжээнд холбогдсон компьютерүүд нь сүлжээнд хандахдаа телефон утас, leased line буюу түрээсийн шугам эсвэл хиймэл дагуулын бүхий тусгай тавган антенны аль нэгийг нь ашигладаг. WAN сүлжээний нэг жишээ нь Интернэт юм. 1.1. Компьютерийн сүлжээ. Компьютерийн сүлжээ нь 1950-аад онд анх үүссэн. Хоѐр буюу түүнээс дээш тооны компьютерүүдийг хооронд нь мэдээлэл дамжуулах, хадгалах, боловсруулахад зориулан тусгай кабелиар холбосныг компьютерийн сүлжээ гэдэг. Компьютерууд сүлжээнд холбогдсоноор мэдээллийг зөөх, хуулах, зарим төрлийн программ хангамж, share, зэргийг сүлжээнд холбогдсон бүх компьютерууд хамтарч ашиглах, e-mail, chat гэх мэтээр хоорондоо харилцах боломжтой болдог. Share-лэн гэдэг нь тухайн share-лэсэн төхөөрөмж, программ хангамжийг олон компьютерууд дундаа ашиглах боломжтой болохыг хэлнэ. Тухайлбал, файл, хавтас, принтер, модем гэх мэт зүйлсийг share-лэж болно. Компьютерийн сүлжээг хамрах хүрээгээр нь үндсэн гурван хэсэгт хуваана. Үүнд: - LAN (Local Area Network) - MAN (Metropolian Area Network) - WAN (Wide area Network) LAN (Local Area Network). Газар зүйн хүрээгээр хязгаарлагдмал зөвхөн нэг болон хэд хэдэн барилга эсвэл барилга доторх аль нэг байгууллагын 2 ба түүнээс дээш тооны компьютерүүд, сүлжээний бусад төхөөрөмжүүдийг хооронд нь тусгай төхөөрөмж, кабелиар холбосноор дотоод сүлжээ буюу LAN үүсдэг. Дотоод сүлжээнд холбох компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийн тоо нь тухайн байгууллагаас шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг бөгөөд нэг сүлжээнд 10-с дээш компьютер холбосон бол зарим байгууллага мянгаас илүү компьютер холбосон байх жишээтэй. Компьютерүүдийг дотоод сүлжээнд холбосноор нэг принтерийг дундаа ашиглах, сервер компьютер дээрх сүлжээний программууд болон сервер дээр хадгалсан мэдээллийн сан, файлууд руу хэрэглэгчийн компьютерээс хандаж ажиллах, файлуудыг унших, хуулж авах зэрэг асар олон боломжтой. MAN (Metropolitan Area Network). MAN сүлжээ нь газар зүйн хамрах хүрээгээрээ LAN сүлжээнээс харьцангуй том боловч WAN сүлжээтэй харьцуулахад жижиг юм. Ихэвчлэн хотын нэгдсэн нэг том сүлжээ байх

www.zaluu.comwww.zaluu.com

бөгөөд аль нэг хот дахь хэд хэдэн дотоод сүлжээ нийлж MAN-г үүсгэдэг. MAN нь өндөр хурдын холболттой байх бөгөөд энэ нь ихэвчлэн шилэн кабель ашигласан байдаг. WAN (Wide Area Network). WAN сүлжээ нь бусад төрлийн сүлжээнүүдээс хамрах хүрээгээрээ хамгийн том нь бөгөөд хотууд, улс болон тив хооронд холбох боломжтой. Энэ сүлжээнд холбогдсон компьютерүүд нь сүлжээнд хандахдаа телефон утас, leased line буюу түрээсийн шугам эсвэл хиймэл дагуулын бүхий тусгай тавган антенны аль нэгийг нь ашигладаг. WAN сүлжээний нэг жишээ нь Интернэт юм. 1.2. Сүлжээний бүтэц Сүлжээг ихэвчлэн OSI долоон давхаргат загварчлалаар авч үздэг. 1978 онд олон улсын стандарчлалын байгууллагаас (OSI) нэгэн төрлийн бус төрөөрөмжүүдийг хэрхэн холбохыг харуулсан сүлжээний багц загварыг боловсруулан гаргасан. (OSI – Open system interconnection). Энэ багц загварыг нь Reference Model гэдэг. Түвшин болгонд тодорхой үүрэг, төхөөрөмж, протокол харгалзана. Үүнд: 1.2.7. Application буюу хэрэглээний программ хангамж. Энэ давхаргад сүлжээнд хэрэглэгдэж байгаа программ хангамжууд ордог. Өөрөөр хэлбэл хэрэглэгчдэд зориулсан сүлжээний үйлчилгээнүүдийг явуулна. 1.2.6. The presentation буюу үзүүлэл. Энэ давхарга нь application буюу программ хангамжаас мэдээлэл уншихад зориулагдсан давхарга. Мөн сүлжээн дэх төхөөрөмжүүдийн хооронд өгөгдөл солилцоход ашиглагдах форматыг тодорхойлно. Жишээ нь: энд принтер, сканнер гэх мэт төхөөрөмжүүд орно. 1.2.5. Session буюу сеанс. Энэ нь 2 холбоотой Host (толгой компьютер)-ын хооронд холбоо тогтоож, удирдан зохицуулах, мөн салгах үүргийг гүйцэтгэдэг. Мөн янз бүрийн төхөөрөмж дэх хоѐр программын хооронд сеанс гэж нэрлэгдэх холболтыг тогтоож ашиглах, таслах үүргийг гүйцэтгэдэг. Энэ давхарга нь the presentation буюу үзүүлэл давхаргын суурь нь болж өгдөг. 1.2.4. Transport. Төхөөрөмжүүдийн хооронд тодорхой чанарын түдшинд өгөгдөл дамжуулалт хийх боломжоор хангаж өгдөг. Жишээ нь: Host-оос илгээж байгаа мэдээллийг сигментлэж хүлээн авах талд уг өгөгдлийг буцааж нэгтгэх үйлдлийг хийдэг. Хоѐр төхөөрөмжийн хооронд холболт тогтоосон үед энэ төхөөрөмжөөс тодорхой үйлчилгээний ангийг сонгох ба энэ нь дамжуулалтын чанарыг хянаж буурсан тохиолдолд хэрэглэгчдэд мэдээлэх болно. 7,6,5-р түдшнүүд нь хэрэглээтэй холбоотой түвшин учраас программ хангамж байдаг. Үлдсэн 4,3,2,1-р түвшнүүд нь өгөгддлийг дамжуулахтай холбоотой байдаг учраас техник хангамж байдаг. 1.2.3. Network буюу сүлжээ. Сүлжээгээр дамжигдах өгөгдлийн хамгийн оновчтой замыг сонгох, тэр замаараа өгөгдлийг дамжуулах гол үүрэгтэй. Энэ давхарга нь дээд

www.zaluu.comwww.zaluu.com

давхарга болох программ хангамжийн түвшнээс мэдээллийг хүлээж аваад: - Дамжуулах ѐстой мэдээллээ жижиг дохионуудад хуваана. Хүлээн авч байгаа компьютерийн энэ давхаргад эдгээр хуваасан дохиог буцааж нэгтгэнэ. - Очих ѐстой газрын хаягийг сүлжээний давхаргын хаяг буюу IP хаяг уруу хөрвүүлнэ. - Сүлжээгээр хэрхэн, ямар ямар замаар ямар ямар компьютеруудыг дайрч өнгөрөхийг энэ хаяг дээр зааж өгч болно. Өөрөөр хэлбэл, дохионы явах замыг нь зааж өгнө. 1.2.2. Data link буюу суваг. Энэ давхарга нь физик орчноор өгөгдлийг алдаагүй дамжуулна. Энэ давхарга нь сүлжээний давхаргаас дохиог хүлээн аваад: - Дохиог хэзээ цааш нь дамжуулахыг шийднэ. - Эхлэх хэсэг, дуусах хэсэг, хаягийн дохио гэсэн гурван форматтай болгоно. - Дохиог дамжуулах үеэр дамжуулах орчны зүгээс гарах янз бүрийн орчны нөлөөтэй алдааг шалгах, засах үүргийг гүйцэтгэнэ. 1.2.1. Физик давхарга. Үүнд, дохиог дамжуулахад хэрэглэгдэж буй техник төхөөрөмж, дамжуулах шугам, мөн орчнууд ордог. Жишээ нь, модем, ѐүлжээний карт, системийн хүчдэлийн түвшин, давтамж, дамжуулах зай, коннекторын параметрүүд байна. II БҮЛЭГ КОМПЬЮТЕРИЙН СҮЛЖЭЭГ БАЙГУУЛАХАД ХЭРЭГЛЭГДЭХ ТӨХӨӨРӨМЖҮҮД 2.1. Кабель. Өнөө үед компьютерийн сүлжээг байгуулахад дараах үндсэн гурван төрлийн кабелийг ашиглаж байна. Үүнд: 1. Коаксиал кабель. Энэ нь дотроо хоѐр төрөлтэй байна. - Нарийн коаксиал кабель (Thin coaxial cable). - Бүдүүн коаксиал кабель (Thick coaxial cable). 2. Хос утсан кабель. Энэ нь дотроо үндсэн хоѐр төрөлтэй байна. - Хамгаалалтгүй хос утсан кабель (Unsheilded twisted pair UTP). - Хамгаалалттай хос утсан кабель (Sheilded twisted pair STP). 3. Шилэн буюу оптик кабель. Энэ нь дотроо хоѐр төрөлтэй байна. - Олон жилтэй кабель (Fiber optic cable multimode). - Нэг жилтэй кабель (Fiber optic cable single mode). Сүлжээг байгуулахад хэрэглэгдэх кабелиудыг ерөнхийд нь дээрхи үндсэн гурван төрөлд ангилах боловч үүнээс өөр олон төрлийн кабелиуд байдаг. 2.1.1. Коаксиал кабель. Гол дамжуулагч утас нь тусгаарлагч материалаар хамгаалагдаж бусад нь түүнийг сүлжих маягаар ороогдон хийгдсэн дамжуулагч кабелийг илэрхийлнэ. Үүнийг кабелийн телевиз болон компьютерын сүлжээнд ашигладаг бөгөөд жирийн утасны кабелийг бодвол илүү үнэтэй боловч их хэмжээний мэдээллийг өндөр хурдаар дамжуулдаг байна. Иймд уг кабель кабелийн телевизийн үйлдвэрлэлд голлох байр суурь эзэлдэг бөгөөд сая сая хэрэглэгчидийг холбон мэдээллээр хангах үйл явцыг гүйцэтгэж байна. Коаксиал кабелийг компьютерийн дотоод сүлжээ буюу LAN-д магистрал кабель болгон ашигладаг. Түүний өгөгдөл дамжуулах хурд нь 10-100 Mb/ps байдаг. Үнэ өртөг багатай. Нэг

www.zaluu.comwww.zaluu.com

сегментын урт нь 185 м. RJ58 коннектор юмуу BNC коннекторыг ашиглаж төхөөрөмжүүдтэй холбодог. Коаксиал кабель дотроо үндсэн 2 төрөлтэй. Үүнд: 1. Нарийн коаксиал кабель (Thin coaxial cable).Энэ кабель нь 0.25 инчийн диаметртэй байдаг. Дохиог 185 м хол зайд ямар нэгэн гэмтэлгүй дамжуулах бололцоотой. Дэлхий нийтэд өргөн тархсан кабель нь RG 58 юм. RG 58 кабель дотроо хэд хэдэн төрөлтэй байна. Үүнд: - RG 58/U – хатуу зэс голтой кабель. - RG 58 A/U – багцалсан металл голтой кабель. - RG 58 C/U – цэрэг, дайны зориулалттай кабель гэж тус тус ангилдаг. Нарийн коаксиал кабелийг ашиглах үед BNC (British naval connector) коннекторыг ашигладаг. Кабель бүрийн үзүүрт BNC коннекторыг хийнэ. 2. Бүдүүн коаксиал кабель (Thick coaxial cable).Энэхүү кабель нь 1 см диаметртэй, ихэвчлэн шар өнгийн бүрээстэй байдаг. Нэг сегментын урт нь 500 м байдаг. Хатуу зэсэн голтой ба Ethernet технологиор хийгдсэн сүлжээнд өргөн ашиглаггдаг. Бүдүүн коаксиал кабелийг бусад төхөөрөмжүүдтэй холбогч коннектор нь Transceiver коннектор юм. 2.1.2. Хос утсан кабель Хос утсан кабель нь дотроо үндсэн хоѐр төрөлтэй. Үүнд: 1. Хамгаалалтгүй хос утсан кабель (Unsheilded Twisted Pair UTP). UTP кабелийг компьютерийн LAN сүлжээнд өргөн ашигладаг. Дохиог 100 метрт найдвартай, ямар нэгэн алдаагүй дамжуулдаг. UTP кабелийг ерөнхий байдлаар нь дотор нь тав ангилдаг. Үүнд: а. Нэг хос дамжуулагч утаснаас тогтдог ердийн telephone утасны кабель. б. Өгөгдлийг 4 mb ps хүртлэх хурдтай дамжуулахад өргөн хэрэглэгддэг дөрвөн хос утаснаас тогтсон кабель. в. Өгөгдлийг 10 mb ps хурдтай дамжуулдаг дөрвөн хос утаснаас тогтсон UTP кабель. г. Өгөгдлийг 16 mb ps хурдтай, дөрвөн хосоос тогтсон UTP кабель. д. Өгөгдлийг 100 mb ps хурдтай, дөрвөн хосоос тогтсон UTP кабель гэж тус тус ангилдаг байна. UTP кабелийг сүлжээний карт болон бусад төхөөрөмжтэй холбохдоо RJ коннекторуудыг ашигладаг. 1-р ангилалын кабелийн хувьд RJ11 коннекторыг ашигладаг байхад 2-5-р ангилалын UTP кабельд RJ45 коннекторыг ашигладаг. Коннекторуудын залгагддаг үүрийг jack гэдэг. 2. Хамгаалалттай хос утсан кабель. (Sheilded Twisted Pair STP). STP нь хосоороо эрчлэгдэн ороогдсон зэс утсан шугам юм. Ихэвчлэн албан байгууллагуудын хvрээнд өргөн хэрэглэгддэг. Жирийн утасны шугамыг бодвол гадуураа давхар тусгаарлагчаар бvрхэгдсэнээрээ ялгаатай байдаг. Хамгаалалтгүй хос утсан кабелиар (UTP) гүйж байгаа дохио гадны нөлөөлөлд өртөх нь амархан байдаг. Энэ нөлөөллийг арилгахын тулд STP буюу хамгаалалттай хос утсан кабелийг ашигладаг. STP кабель соронзон долгионы шуугианыг багасгахын тулд хоѐр тусдаа зэс утас бие биеийгээ ороох маягаар байрласан байна. STP нь ихэвчлэн

www.zaluu.comwww.zaluu.com

албан байгууллагад хэрэглэгддэг. 2.1.3. Fiber optics Шилэн юмуу пластик утас /нарийн кабель/ ашиглан мэдээлэл дамжуулдаг технологыг шилэн кабелийн технологи гэнэ. Энэ кабелиар гэрлийн импульсийг ашиглаж дохиог дамжуулдаг. Шилэн буюу оптик кабелиар дохио дамжуулах үндсэн зарчим нь тоон сигналыг гэрлийн долгион болгон хувиргах явдал юм. Иймээс энэ кабель нь гэрлийн долгионыг ашиглан мэдээлэл дамжуулах олон тооны шилэн утаснуудаас бvрддэг байна. Шилэн кабель нь жирийн метал кабелийг бодвол дараах давуу талуудтай. Vvнд : а. Зурвасын өргөн их байдаг. Өөрөөр хэлбэл, сигналыг гэмтэлгүй, эвдрэлгүй дамжуулах зай нь 2 км байдаг. б. Дохиог дамжуулах хурд нь 100 Mbps-ээс их 1 Gbps-ээс бага байдаг. в. Энэ дэвшилтэд технологи нь мэдээлэл дамжуулах аналог системтэй харьцуулахад илvv хурдан технологи болох тоон системийг ашигладаг. г. Цахилгаан соронзон орны нөлөөлөнд бараг ордоггүй. Харин гол сул тал нь: а. Тухайн кабелийг суурилуулахад их хэмжээний зардал шаардагддаг. б. Олон тооны шилэн утаснуудаас бүрддэг учраас хэврэг амархан хагарч бутардаг байна. Шилэн кабель нь орон нутгийн сvлжээнд ихэвчлэн ашиглагддаг бөгөөд сvvлийн vед харилцаа холбооны компаниуд шилэн кабелийг vйл ажиллагаандаа нэвтрvvлж байна. Оптик ба шилэн кабель нь үндсэн хоѐр төрөлтэй байдаг. Үүнд: 1. Олон жилтэй шилэн кабель (Fiber optic cable multimode). 2. Нэг жилтэй шилэн кабель (Fiber optic cable single mode). Нэг жилтэй шилэн кабель нь өгөгдлийг зөвхөн нэг чиглэлд дамжуулдаг. Харин олон жилтэй шилэн кабель нь өгөгдлийг хоѐр чиглэлд дамжуулдаг. 2.2. Коннектор. Нэг төхөөрөмжийг нөгөөтэй нь холбоход хэрэглэгддэг кабелын үзүүр дэх холбогч залгуурыг коннектор гэдэг. Коннекторийн RJ45, RJ11, DB25, DB9, BNC, DIN, Centronics гэсэн төрлүүд байдаг. 2.2.1. BNC коннектор. 10Base-2 Ethernet сүлжээнд компьютер, төхөөрөмжүүдийг хооронд нь холбоход ашигладаг RG-58G/U төрлийн коаксель кабелийн хоѐр үзүүрт энэ коннекторыг хэрэглэдэг. Коннектор нь голдоо урт зүү маягын нэг хөлтэй бөгөөд энэ нь коаксель кабелийн гол хэсэг дэхь дамжуулагч руу холбогддог. Харин хөлний гадна талд байгаа бөөрөнхий хэлбэрийн метал бүрээс нь кабелийн гадуур бүрээсийг хавчиж өгдөг. Метал бүрээсийн гадна талд байрлах хоѐр тийшээ эргэх хөдөлгөөнтэй цагираг нь нэг male коннекторыг өөр female BNC-T коннектортой залгаад бэхлэхэд ашиглагддаг. BNC-T (terminator) коннектор нь Т үсэгтэй ижил хэлбэртэй бөгөөд BNC male коннектор бүхий хоѐр кабелийг хооронд нь холбоход ашигладаг. 2.2.2. RJ45 коннектор (Registered Jack-45). Ethernet технологиор компьютер, төхөөрөмжүүдийг дотоод сүлжээнд холбоход ашигладаг 8 утастай

www.zaluu.comwww.zaluu.com

кабель залгах зориулалт бүхий 8 хөлтэй коннектор юм. Энэ нь телефон утасны коннектор болох RJ11-тэй төстэй боловч арай өргөн. Энэ коннектор нь шуугиан, ойлтыг багасгадаг. 2.2.3. RJ11 коннектор (Registered Jack-11). 4 болон 6 утас залгагдах хөлтэй энэ коннекторыг аппаратанд болон модемонд телефон утсыг залгахад ашигладаг. 2.2.4. DB25, DB9 коннектор. Гадуур модемыг компьютерийн сериал портонд залгахад ашигладаг кабелыг RS-232C гэдэг. RS-232C кабелын хоѐр үзүүр дэхь холбогч нь хөлтэй, нүхтэй гэсэн хоѐр янзынх байдаг. Харин модемон дох кабел залгах порт, мөн компьютерийн аль сериал порт руу кабелийг залгахаас шалтгаалаад 9 болон 25 хөл эсвэл нүхтэй байдаг. Хөлтэй коннекторыг male гэж нэрлэдэг бол нүхтэй коннекторыг female гэдэг. 25 хөлтэйг DB25M, нүхтэй нь коннекторыг DB25F гэдэг бол 9 хөлтэйг DB9M, нүхтэй коннекторыг DB9F гэдэг. Жишээ нь 25 нүхтэй модемын портыг компьютерийн 9 хөлтэй сериал порт болох COM1 рүү залгахад DB25M-DB9F кабелийг ашигладаг. 2.2.5. Cetronics коннектор. Энэ коннекторыг паралель портонд залгадаг төхөөрөмжүүдэд ашигладаг. Гол төлөв принтерийн кабель нь ийм коннектортой ирдэг. Мөн CD хувилагч төхөөрөмж ийм коннектортой кабель залгахаар порттой байдаг. 2.2.6. DIN коннектор. DIN нь Deutsche IndustriNorm гэсэн үгний товчлол бөгөөд Германы стандартын байгууллагаас баталсан коннектор юм. Гол төлөв персонал компьютерт ашигладаг гар DIN төрлийн коннектортой байдаг. 2.2.7. Terminator Стандарт Ethernet болон Thinwire Ethernet сvлжээн дэхь сигментийн 2 төгсгөлд хэрэглэгддэг. Энэ коннектор нь 50 Ом-н эсэргvvцэлтэй байдаг. Терминаторын vvрэг нь сигналыг цааш дамжуулан сvлжээг унагахгvйгээр нөлөөг нь багасгах зориулалттай байдаг. 2.3. Hub Дотоод сүлжээний гол төхөөрөмж нь Hub билээ. Энэ нь голдуу Star бүтцийн сүлжээнд хэрэглэгддэг бөгөөд гол үүрэг нь сигналыг өсгөх явдал юм. Уг төхөөрөмжийн Repeater-с ялгагдах зүйл нь олон порттой явдал юм. Портын тоо нь 4, 8, 16, 24 гэх мэт байдаг учраас multi-port repeater гэж нэрлэх нь ч явдал бий. Компьютерийг дотоод сүлжээнд холбохдоо кабелийн нэг үзүүрийг hub-н нэг портонд, нөгөө үзүүрийг компьютер дэхь дотоод сүлжээний картанд залгадаг. Дотоод сүлжээнд hub-г ашигласнаар сүлжээн дэхь нэг кабель ажиллахгүй болоход бусад компьютерүүддээ нөлөөлдөггүй сайн талтай. Тэгвэл bus бүтцийн сүлжээнд нэг компьютерийн кабелийг салгахад сүлжээ тэр чигээрээ ажиллахгүй болдог. 2.4. Repeater Сигналийг хол зайнд дамжуулах үед түүний хэлбэр эвдэрч, сигнал саринадаг тул сигналийн чадлыг өсгөх замаар Repeater-г сүлжээнд хэрэглэдэг. Давтагч нь OSI загварын физик түвшинд харгалздаг учраас

www.zaluu.comwww.zaluu.com

ямар нэгэн шүүлтүүр, хөрвүүлэгч биш зөвхөн хүлээж аваавсан сигналийн чадлыг нь өсгөөд түүнийг цааш нь дамжуулдаг. Иймээс хоѐр өөр технологиор хийгдсэн сүлжээнд repeater-г ашиглах бололцоогүй юм. Дотоод сүлжээнд UTP CAT5 кабелийг голчлон хэрэглэдэг бөгөөд энэ кабелийн дээд урт нь 100 метрээс хэтрэхгүй байх ѐстой. Ийм учраас 100 метрээс хол зайнд 2 компьютерийг кабелиар холбохдоо repeater төхөөрөмжийг ашигладаг. Зөвхөн дотоод сүлжээнд бус цахилгаан холбоо, телеграф, утасгүй холболт, радио релейны шугаманд алсын зайд сигналыг өсгөхийн тулд мөн repeater-г хэрэглэдэг. Энэ нь оролт гаралтын нэг нэг порттой төхөөрөмж юм. 2.5. Switch Switch нь мэдээлэл дамжих явцад тухайн мэдээллийн хvрэх дараагийн цэг, тvvнд хэрхэн хvрэх замыг нь зааж өгөх зорилготой сvлжээний төхөөрөмж юм. Тvvнчлэн нь өгөгдөл өөрөөр нь дамжин ямар сvлжээ рvv илгээгдэх замыг зааж тодорхойлох төхөөрөмж эсвэл программ болох router-ын функцыг агуулдаг ба сvлжээгээр өгөгдлийн дамжууллыг тодорхойлох талдаа router -ийг бодвол илvv энгийн, хурдан байдаг. Switch нь OSI (Open System Interconnection) дамжууллын хувьд 2-тvвшинд (Layer-2) буюу Data-Link-Layer -т хамаардаг боловч зарим switch нь гvйцэтгэх vvрэг функцээсээ шалтгаалан Network Layer буюу 3-р тvвшинд (Layer-3) хамаардаг байна. 3-р тvвшний гэгдэх switch-ийг IP switch гэж нэрлэдэг. Томоохон сvлжээнvvдийн хувьд нэг switch-ээс нөгөө сvлжээ хvртэлх багц мэдээлэл дамжих явцыг hop гэж нэрлэдэг бол багц мэдээлэл нэг цэгээс нөгөө цэг хvртэл дамжихдаа зарцуулж байгаа хугацааг latency гэсэн ойлголтоор илэрхийлдэг. Иймд latency нь тухайн мэдээлэл дамжих явцын гол чухал vзvvлэлт болдог байна. Switch-vvд нь backbone болон gateway дээр тавигддаг ба мэдээлэл эцсийн цэг хvртлээ дэд сvлжээнvvдээр дамжин гарах процессыг зохицуулж байдаг. 2.6. Router Router-ын тусламжтайгаар интернэтийн сүлжээнүүдийн хооронд мэдээлэл дамжуулах боломжтой болдог. Энэ утгаараа тухайн интернэтийн сүлжээ нь интернэт дэхь бусад сүлжээ рүү хандах өөрийн гэсэн гарцтай болж, router нь сүлжээний интернэт рүү гарах үүд хаалга нь болж байна гэсэн үг. Энэ төхөөрөмжийн гол үүрэг нь тухайн сүлжээнээс гарч буй болон орж ирж буй мэдээллийг хамгийн дөт замаар хүргэх явдал юм. Сүлжээ хооронд мэдээллийг найдвартай дамжуулахын тулд хувааж багцалдаг. Багцлагдсан мэдээллийг пакет гэдэг. Пакетанд мэдээлэл байхаас гадна илгээж буй талын төхөөрөмж болон компьютерийн IP хаяг (source IP), хүлээн авах талын компьютер болон төхөөрөмжийн IP (destination IP) хаягыг агуулдаг. Router нь IP протоколоор ажилладаг учраас илгээж буй

www.zaluu.comwww.zaluu.com

пакетны хүлээн авах талын IP хаягыг шалгаж, хамгийн дөт замыг сонгон дараагийн router-лүү илгээдэг. Дамжиж буй пакет нь нэг сүлжээ дотроо эсвэл аль нэг өөр сүлжээ рүү явж буй эсэхийг IP хаягаар нь ялгадаг. Мөн router нь асар том хүрээний сүлжээн дээр пакетын ачааллыг зохицуулах үүрэгтэй. Router-г өмнө нь gateway гэж нэрлэдэг байсан. 2.7. Bridge. Bridge буюу гүүрийг ихэвчлэн хоѐр өөр сүлжээг хооронд нь нэгтгэхэд ашигладаг. Жишээ нь: - Ethernet ба Token raing сүлжээнүүдийг нэгтгэхэд ашиглаж болно. - UTP кабель ашигласан Ethernet сүлжээн коаксиал кабель ашигласан Ethernet сүлжээтэй нэгтгэхэд ашиглаж болно. - Сегментүүдийг холбоход ашиглаж болно. - Сүлжээнд компьютеруудын тоог ихэсгэх ба хоорондоо хол байгаа компьютеруудыг холбоход ашиглаж болно. 2.8. Модем Модем нь Modulator Demodulator гэсэн vгний товчлол бөгөөд компьютерт боловсруулсан өгөгдлийг телефон шугамаар дамжуулахын тулд аналог руу хувиргаж модуляци хийх vүрэгтэй. Мөн телефон шугамаар дамжин ирсэн аналог сигналыг компьютерт хvлээн авахдаа тоон сигнал руу хувирган демодуляци хийдэг. Анх 1960-аад онд модем бий болсон ба терминалаас компьютер луу телефон утасны шугамаар дамжин холбогдох зориулттай хийгджээ. Анхны модемын хурд 300 bps (bit per second) байсан бол 1998 оны сvүлээр 56Kbps хурдынхыг ашиглаж эхэлсэн. Мөн өндөр хурдын xDSL системийн модемыг ашиглах болсон. 2.8.1. Модемын боломжууд: * Voice modem * Fax modem * Error correction * Data compression * Flow control * UART data buffering Модемыг дотор нь software мөн hardware гэж 2 ангилдаг. Модем нь модуляци, демодуляци хийхээс гадна алдааг шалгаж засах, компресс хийх зэрэг vйлдлvүдийг гvйцэтгэдэг ба Hardware модем нь энэ бvгдийг дагнан хийдэг. Харин software модем нь бие дааж бvх vйлдлийг хийх боломжгvй бөгөөд vүнийгээ процессортой хамтран гvйцэтгэдэг. Иймучрааспроцессорынхурдсайнбайхшаардлагатай. US Robotics буюу 3Com -н Winmodem нь модуляци, демодуляцийг өөрөө гvйцэтгээд алдаа шалгаж засах (Hardware error correction), компресс хийх (Hardware compression) vйлдлийг нь процессор гvйцэтгэдэг. Энэ модем нь ихэвчлэн шинэ компьютертэй дагалдаж ирдэг. 2.8.2. Модемын стандарт протоколууд Bell/CCITT/ITU-T Standarts Data Transfer Protocols Modulation Protocols/V.standards TCP/IP, SLIP/PPP protocols Модемыг өгөгдөл дамжуулах горимоор нь asynchronous, synchronous гэж 2 ангилдаг.

1.2. Сүлжээний бүтэц

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Сүлжээг ихэвчлэн OSI долоон давхаргат загварчлалаар авч үздэг. 1978 онд олон улсын стандарчлалын байгууллагаас (OSI) нэгэн төрлийн бус төрөөрөмжүүдийг хэрхэн холбохыг харуулсан сүлжээний багц загварыг боловсруулан гаргасан. (OSI – Open system interconnection). Энэ багц загварыг нь Reference Model гэдэг. Түвшин болгонд тодорхой үүрэг, төхөөрөмж, протокол харгалзана. Үүнд:

1.2.7. Application буюу хэрэглээний программ хангамж. Энэ

давхаргад сүлжээнд хэрэглэгдэж байгаа программ хангамжууд ордог. Өөрөөр хэлбэл хэрэглэгчдэд зориулсан сүлжээний үйлчилгээнүүдийг явуулна.

1.2.6. The presentation буюу үзүүлэл. Энэ давхарга нь

application буюу программ хангамжаас мэдээлэл уншихад зориулагдсан давхарга. Мөн сүлжээн дэх төхөөрөмжүүдийн хооронд өгөгдөл солилцоход ашиглагдах форматыг тодорхойлно. Жишээ нь: энд принтер, сканнер гэх мэт төхөөрөмжүүд орно.

1.2.5. Session буюу сеанс. Энэ нь 2 холбоотой Host (толгой

компьютер)-ын хооронд холбоо тогтоож, удирдан зохицуулах, мөн салгах үүргийг гүйцэтгэдэг. Мөн янз бүрийн төхөөрөмж дэх хоѐр программын хооронд сеанс гэж нэрлэгдэх холболтыг тогтоож ашиглах, таслах үүргийг гүйцэтгэдэг. Энэ давхарга нь the presentation буюу үзүүлэл давхаргын суурь нь болж өгдөг.

1.2.4. Transport. Төхөөрөмжүүдийн хооронд тодорхой чанарын

түдшинд өгөгдөл дамжуулалт хийх боломжоор хангаж өгдөг. Жишээ нь: Host-оос илгээж байгаа мэдээллийг сигментлэж хүлээн авах талд уг өгөгдлийг буцааж нэгтгэх үйлдлийг хийдэг. Хоѐр төхөөрөмжийн хооронд холболт тогтоосон үед энэ төхөөрөмжөөс тодорхой үйлчилгээний ангийг сонгох ба энэ нь дамжуулалтын чанарыг хянаж буурсан тохиолдолд хэрэглэгчдэд мэдээлэх болно.

7,6,5-р түдшнүүд нь хэрэглээтэй холбоотой түвшин учраас программ хангамж байдаг. Үлдсэн 4,3,2,1-р түвшнүүд нь өгөгддлийг дамжуулахтай холбоотой байдаг учраас техник хангамж байдаг.

1.2.3. Network буюу сүлжээ. Сүлжээгээр дамжигдах өгөгдлийн

хамгийн оновчтой замыг сонгох, тэр замаараа өгөгдлийг дамжуулах гол үүрэгтэй. Энэ давхарга нь дээд давхарга болох программ хангамжийн түвшнээс мэдээллийг хүлээж аваад:

www.zaluu.comwww.zaluu.com

- Дамжуулах ѐстой мэдээллээ жижиг дохионуудад хуваана. Хүлээн авч байгаа компьютерийн энэ давхаргад эдгээр хуваасан дохиог буцааж нэгтгэнэ.

- Очих ѐстой газрын хаягийг сүлжээний давхаргын хаяг буюу IP хаяг уруу хөрвүүлнэ.

- Сүлжээгээр хэрхэн, ямар ямар замаар ямар ямар компьютеруудыг дайрч өнгөрөхийг энэ хаяг дээр зааж өгч болно. Өөрөөр хэлбэл, дохионы явах замыг нь зааж өгнө.

1.2.2. Data link буюу суваг. Энэ давхарга нь физик орчноор

өгөгдлийг алдаагүй дамжуулна. Энэ давхарга нь сүлжээний давхаргаас дохиог хүлээн аваад:

- Дохиог хэзээ цааш нь дамжуулахыг шийднэ. - Эхлэх хэсэг, дуусах хэсэг, хаягийн дохио гэсэн гурван форматтай

болгоно. - Дохиог дамжуулах үеэр дамжуулах орчны зүгээс гарах янз бүрийн

орчны нөлөөтэй алдааг шалгах, засах үүргийг гүйцэтгэнэ.

1.2.1. Физик давхарга. Үүнд, дохиог дамжуулахад хэрэглэгдэж буй техник төхөөрөмж, дамжуулах шугам, мөн орчнууд ордог. Жишээ нь, модем, ѐүлжээний карт, системийн хүчдэлийн түвшин, давтамж, дамжуулах зай, коннекторын параметрүүд байна.

II БҮЛЭГ КОМПЬЮТЕРИЙН СҮЛЖЭЭГ БАЙГУУЛАХАД ХЭРЭГЛЭГДЭХ ТӨХӨӨРӨМЖҮҮД 2.1. Кабель. Өнөө үед компьютерийн сүлжээг байгуулахад дараах үндсэн гурван төрлийн кабелийг ашиглаж байна. Үүнд:

www.zaluu.comwww.zaluu.com

1. Коаксиал кабель. Энэ нь дотроо хоѐр төрөлтэй байна. - Нарийн коаксиал кабель (Thin coaxial cable). - Бүдүүн коаксиал кабель (Thick coaxial cable).

2. Хос утсан кабель. Энэ нь дотроо үндсэн хоѐр төрөлтэй байна. - Хамгаалалтгүй хос утсан кабель (Unsheilded twisted pair UTP). - Хамгаалалттай хос утсан кабель (Sheilded twisted pair STP).

3. Шилэн буюу оптик кабель. Энэ нь дотроо хоѐр төрөлтэй байна. - Олон жилтэй кабель (Fiber optic cable multimode). - Нэг жилтэй кабель (Fiber optic cable single mode).

Сүлжээг байгуулахад хэрэглэгдэх кабелиудыг ерөнхийд нь дээрхи үндсэн гурван төрөлд ангилах боловч үүнээс өөр олон төрлийн кабелиуд байдаг.

2.1.1. Коаксиал кабель. Гол дамжуулагч утас нь тусгаарлагч материалаар хамгаалагдаж

бусад нь түүнийг сүлжих маягаар ороогдон хийгдсэн дамжуулагч кабелийг илэрхийлнэ. Үүнийг кабелийн телевиз болон компьютерын сүлжээнд ашигладаг бөгөөд жирийн утасны кабелийг бодвол илүү үнэтэй боловч их хэмжээний мэдээллийг өндөр хурдаар дамжуулдаг байна. Иймд уг кабель кабелийн телевизийн үйлдвэрлэлд голлох байр суурь эзэлдэг бөгөөд сая сая хэрэглэгчидийг холбон мэдээллээр хангах үйл явцыг гүйцэтгэж байна.

Коаксиал кабелийг компьютерийн дотоод сүлжээ буюу LAN-д магистрал кабель болгон ашигладаг. Түүний өгөгдөл дамжуулах хурд нь 10-100 Mb/ps байдаг. Үнэ өртөг багатай. Нэг сегментын урт нь 185 м. RJ58 коннектор юмуу BNC коннекторыг ашиглаж төхөөрөмжүүдтэй холбодог.

Коаксиал кабель дотроо үндсэн 2 төрөлтэй. Үүнд: 1. Нарийн коаксиал кабель (Thin coaxial cable).Энэ кабель нь

0.25 инчийн диаметртэй байдаг. Дохиог 185 м хол зайд ямар нэгэн гэмтэлгүй дамжуулах бололцоотой. Дэлхий нийтэд өргөн тархсан кабель нь RG 58 юм. RG 58 кабель дотроо хэд хэдэн төрөлтэй байна. Үүнд:

- RG 58/U – хатуу зэс голтой кабель. - RG 58 A/U – багцалсан металл голтой кабель. - RG 58 C/U – цэрэг, дайны зориулалттай кабель гэж тус тус

ангилдаг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Нарийн коаксиал кабелийг ашиглах үед BNC (British naval connector) коннекторыг ашигладаг. Кабель бүрийн үзүүрт BNC коннекторыг хийнэ.

2. Бүдүүн коаксиал кабель (Thick coaxial cable).Энэхүү кабель нь

1 см диаметртэй, ихэвчлэн шар өнгийн бүрээстэй байдаг. Нэг сегментын урт нь 500 м байдаг. Хатуу зэсэн голтой ба Ethernet технологиор хийгдсэн сүлжээнд өргөн ашиглаггдаг. Бүдүүн коаксиал кабелийг бусад төхөөрөмжүүдтэй холбогч коннектор нь Transceiver коннектор юм.

2.1.2. Хос утсан кабель Хос утсан кабель нь дотроо үндсэн хоѐр төрөлтэй. Үүнд: 1. Хамгаалалтгүй хос утсан кабель (Unsheilded Twisted Pair

UTP). UTP кабелийг компьютерийн LAN сүлжээнд өргөн ашигладаг. Дохиог 100 метрт найдвартай, ямар нэгэн алдаагүй дамжуулдаг. UTP кабелийг ерөнхий байдлаар нь дотор нь тав ангилдаг. Үүнд:

а. Нэг хос дамжуулагч утаснаас тогтдог ердийн telephone утасны кабель.

б. Өгөгдлийг 4 mb ps хүртлэх хурдтай дамжуулахад өргөн хэрэглэгддэг дөрвөн хос утаснаас тогтсон кабель.

в. Өгөгдлийг 10 mb ps хурдтай дамжуулдаг дөрвөн хос утаснаас тогтсон UTP кабель.

г. Өгөгдлийг 16 mb ps хурдтай, дөрвөн хосоос тогтсон UTP кабель.

д. Өгөгдлийг 100 mb ps хурдтай, дөрвөн хосоос тогтсон UTP кабель гэж тус тус ангилдаг байна.

UTP кабелийг сүлжээний карт болон бусад төхөөрөмжтэй холбохдоо RJ коннекторуудыг ашигладаг. 1-р ангилалын кабелийн хувьд RJ11 коннекторыг ашигладаг байхад 2-5-р ангилалын UTP кабельд RJ45 коннекторыг ашигладаг. Коннекторуудын залгагддаг үүрийг jack гэдэг.

3. Хамгаалалттай хос утсан кабель. (Sheilded Twisted Pair STP). STP нь хосоороо эрчлэгдэн ороогдсон зэс утсан шугам юм. Ихэвчлэн албан байгууллагуудын хvрээнд өргөн хэрэглэгддэг. Жирийн утасны шугамыг бодвол гадуураа давхар тусгаарлагчаар бvрхэгдсэнээрээ ялгаатай байдаг. Хамгаалалтгүй хос утсан кабелиар (UTP) гүйж байгаа дохио гадны нөлөөлөлд өртөх нь амархан байдаг. Энэ нөлөөллийг арилгахын тулд STP буюу хамгаалалттай хос утсан

www.zaluu.comwww.zaluu.com

кабелийг ашигладаг. STP кабель соронзон долгионы шуугианыг багасгахын тулд хоѐр тусдаа зэс утас бие биеийгээ ороох маягаар байрласан байна. STP нь ихэвчлэн албан байгууллагад хэрэглэгддэг.

2.1.3. Fiber optics Шилэн юмуу пластик утас /нарийн кабель/ ашиглан мэдээлэл дамжуулдаг технологыг шилэн кабелийн технологи гэнэ. Энэ кабелиар гэрлийн импульсийг ашиглаж дохиог дамжуулдаг. Шилэн буюу оптик кабелиар дохио дамжуулах үндсэн зарчим нь тоон сигналыг гэрлийн долгион болгон хувиргах явдал юм. Иймээс энэ кабель нь гэрлийн долгионыг ашиглан мэдээлэл дамжуулах олон тооны шилэн утаснуудаас бvрддэг байна.

Шилэн кабель нь жирийн метал кабелийг бодвол дараах давуу талуудтай. Vvнд :

а. Зурвасын өргөн их байдаг. Өөрөөр хэлбэл, сигналыг гэмтэлгүй, эвдрэлгүй дамжуулах зай нь 2 км байдаг.

б. Дохиог дамжуулах хурд нь 100 Mbps-ээс их 1 Gbps-ээс бага байдаг.

в. Энэ дэвшилтэд технологи нь мэдээлэл дамжуулах аналог системтэй харьцуулахад илvv хурдан технологи болох тоон системийг ашигладаг.

г. Цахилгаан соронзон орны нөлөөлөнд бараг ордоггүй. Харин гол сул тал нь: а. Тухайн кабелийг суурилуулахад их хэмжээний зардал шаардагддаг. б. Олон тооны шилэн утаснуудаас бүрддэг учраас хэврэг амархан хагарч бутардаг байна. Шилэн кабель нь орон нутгийн сvлжээнд ихэвчлэн ашиглагддаг бөгөөд сvvлийн vед харилцаа холбооны компаниуд шилэн кабелийг vйл ажиллагаандаа нэвтрvvлж байна. Оптик ба шилэн кабель нь үндсэн хоѐр төрөлтэй байдаг. Үүнд: 1. Олон жилтэй шилэн кабель (Fiber optic cable multimode). 2. Нэг жилтэй шилэн кабель (Fiber optic cable single mode).

Нэг жилтэй шилэн кабель нь өгөгдлийг зөвхөн нэг чиглэлд дамжуулдаг. Харин олон жилтэй шилэн кабель нь өгөгдлийг хоѐр чиглэлд дамжуулдаг.

2.2. Коннектор. Нэг төхөөрөмжийг нөгөөтэй нь холбоход хэрэглэгддэг кабелын

үзүүр дэх холбогч залгуурыг коннектор гэдэг. Коннекторийн RJ45, RJ11, DB25, DB9, BNC, DIN, Centronics гэсэн төрлүүд байдаг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

2.2.1. BNC коннектор. 10Base-2 Ethernet сүлжээнд компьютер, төхөөрөмжүүдийг

хооронд нь холбоход ашигладаг RG-58G/U төрлийн коаксель кабелийн хоѐр үзүүрт энэ коннекторыг хэрэглэдэг. Коннектор нь голдоо урт зүү маягын нэг хөлтэй бөгөөд энэ нь коаксель кабелийн гол хэсэг дэхь дамжуулагч руу холбогддог. Харин хөлний гадна талд байгаа бөөрөнхий хэлбэрийн метал бүрээс нь кабелийн гадуур бүрээсийг хавчиж өгдөг. Метал бүрээсийн гадна талд байрлах хоѐр тийшээ эргэх хөдөлгөөнтэй цагираг нь нэг male коннекторыг өөр female BNC-T коннектортой залгаад бэхлэхэд ашиглагддаг. BNC-T (terminator) коннектор нь Т үсэгтэй ижил хэлбэртэй бөгөөд BNC male коннектор бүхий хоѐр кабелийг хооронд нь холбоход ашигладаг.

2.2.2. RJ45 коннектор (Registered Jack-45). Ethernet технологиор компьютер, төхөөрөмжүүдийг дотоод

сүлжээнд холбоход ашигладаг 8 утастай кабель залгах зориулалт бүхий 8 хөлтэй коннектор юм. Энэ нь телефон утасны коннектор болох RJ11-тэй төстэй боловч арай өргөн. Энэ коннектор нь шуугиан, ойлтыг багасгадаг.

2.2.3. RJ11 коннектор (Registered Jack-11). 4 болон 6 утас залгагдах хөлтэй энэ коннекторыг аппаратанд

болон модемонд телефон утсыг залгахад ашигладаг. 2.2.4. DB25, DB9 коннектор. Гадуур модемыг компьютерийн

сериал портонд залгахад ашигладаг кабелыг RS-232C гэдэг. RS-232C кабелын хоѐр үзүүр дэхь холбогч нь хөлтэй, нүхтэй гэсэн хоѐр янзынх байдаг. Харин модемон дох кабел залгах порт, мөн компьютерийн аль сериал порт руу кабелийг залгахаас шалтгаалаад 9 болон 25 хөл эсвэл нүхтэй байдаг. Хөлтэй коннекторыг male гэж нэрлэдэг бол нүхтэй коннекторыг female гэдэг. 25 хөлтэйг DB25M, нүхтэй нь коннекторыг DB25F гэдэг бол 9 хөлтэйг DB9M, нүхтэй коннекторыг DB9F гэдэг. Жишээ нь 25 нүхтэй модемын портыг компьютерийн 9 хөлтэй сериал порт болох COM1 рүү залгахад DB25M-DB9F кабелийг ашигладаг.

2.2.5. Cetronics коннектор. Энэ коннекторыг паралель портонд

залгадаг төхөөрөмжүүдэд ашигладаг. Гол төлөв принтерийн кабель нь

www.zaluu.comwww.zaluu.com

ийм коннектортой ирдэг. Мөн CD хувилагч төхөөрөмж ийм коннектортой кабель залгахаар порттой байдаг.

2.2.6. DIN коннектор. DIN нь Deutsche IndustriNorm гэсэн үгний товчлол бөгөөд Германы стандартын байгууллагаас баталсан коннектор юм. Гол төлөв персонал компьютерт ашигладаг гар DIN төрлийн коннектортой байдаг.

2.2.7. Terminator Стандарт Ethernet болон Thinwire Ethernet сvлжээн дэхь

сигментийн 2 төгсгөлд хэрэглэгддэг. Энэ коннектор нь 50 Ом-н эсэргvvцэлтэй байдаг. Терминаторын vvрэг нь сигналыг цааш дамжуулан сvлжээг унагахгvйгээр нөлөөг нь багасгах зориулалттай байдаг.

2.3. Hub Дотоод сүлжээний гол төхөөрөмж нь Hub билээ. Энэ нь голдуу

Star бүтцийн сүлжээнд хэрэглэгддэг бөгөөд гол үүрэг нь сигналыг өсгөх явдал юм. Уг төхөөрөмжийн Repeater-с ялгагдах зүйл нь олон порттой явдал юм. Портын тоо нь 4, 8, 16, 24 гэх мэт байдаг учраас multi-port repeater гэж нэрлэх нь ч явдал бий.

Компьютерийг дотоод сүлжээнд холбохдоо кабелийн нэг үзүүрийг hub-н нэг портонд, нөгөө үзүүрийг компьютер дэхь дотоод сүлжээний картанд залгадаг. Дотоод сүлжээнд hub-г ашигласнаар сүлжээн дэхь нэг кабель ажиллахгүй болоход бусад компьютерүүддээ нөлөөлдөггүй сайн талтай. Тэгвэл bus бүтцийн сүлжээнд нэг компьютерийн кабелийг салгахад сүлжээ тэр чигээрээ ажиллахгүй болдог.

2.4. Repeater Сигналийг хол зайнд дамжуулах үед түүний хэлбэр эвдэрч,

сигнал саринадаг тул сигналийн чадлыг өсгөх замаар Repeater-г сүлжээнд хэрэглэдэг. Давтагч нь OSI загварын физик түвшинд харгалздаг учраас ямар нэгэн шүүлтүүр, хөрвүүлэгч биш зөвхөн хүлээж аваавсан сигналийн чадлыг нь өсгөөд түүнийг цааш нь дамжуулдаг. Иймээс хоѐр өөр технологиор хийгдсэн сүлжээнд repeater-г ашиглах бололцоогүй юм.

Дотоод сүлжээнд UTP CAT5 кабелийг голчлон хэрэглэдэг бөгөөд энэ кабелийн дээд урт нь 100 метрээс хэтрэхгүй байх ѐстой. Ийм учраас 100 метрээс хол зайнд 2 компьютерийг кабелиар холбохдоо repeater төхөөрөмжийг ашигладаг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Зөвхөн дотоод сүлжээнд бус цахилгаан холбоо, телеграф, утасгүй холболт, радио релейны шугаманд алсын зайд сигналыг өсгөхийн тулд мөн repeater-г хэрэглэдэг. Энэ нь оролт гаралтын нэг нэг порттой төхөөрөмж юм.

2.5. Switch Switch нь мэдээлэл дамжих явцад тухайн мэдээллийн хvрэх

дараагийн цэг, тvvнд хэрхэн хvрэх замыг нь зааж өгөх зорилготой сvлжээний төхөөрөмж юм. Тvvнчлэн нь өгөгдөл өөрөөр нь дамжин ямар сvлжээ рvv илгээгдэх замыг зааж тодорхойлох төхөөрөмж эсвэл программ болох router-ын функцыг агуулдаг ба сvлжээгээр өгөгдлийн дамжууллыг тодорхойлох талдаа router -ийг бодвол илvv энгийн, хурдан байдаг.

Switch нь OSI (Open System Interconnection) дамжууллын хувьд 2-тvвшинд (Layer-2) буюу Data-Link-Layer -т хамаардаг боловч зарим switch нь гvйцэтгэх vvрэг функцээсээ шалтгаалан Network Layer буюу 3-р тvвшинд (Layer-3) хамаардаг байна. 3-р тvвшний гэгдэх switch-ийг IP switch гэж нэрлэдэг.

Томоохон сvлжээнvvдийн хувьд нэг switch-ээс нөгөө сvлжээ хvртэлх багц мэдээлэл дамжих явцыг hop гэж нэрлэдэг бол багц мэдээлэл нэг цэгээс нөгөө цэг хvртэл дамжихдаа зарцуулж байгаа хугацааг latency гэсэн ойлголтоор илэрхийлдэг. Иймд latency нь тухайн мэдээлэл дамжих явцын гол чухал vзvvлэлт болдог байна. Switch-vvд нь backbone болон gateway дээр тавигддаг ба мэдээлэл эцсийн цэг хvртлээ дэд сvлжээнvvдээр дамжин гарах процессыг зохицуулж байдаг.

2.6. Router

Router-ын тусламжтайгаар интернэтийн сүлжээнүүдийн хооронд мэдээлэл дамжуулах боломжтой болдог. Энэ утгаараа тухайн интернэтийн сүлжээ нь интернэт дэхь бусад сүлжээ рүү хандах өөрийн гэсэн гарцтай болж, router нь сүлжээний интернэт рүү гарах үүд хаалга нь болж байна гэсэн үг.

Энэ төхөөрөмжийн гол үүрэг нь тухайн сүлжээнээс гарч буй болон орж ирж буй мэдээллийг хамгийн дөт замаар хүргэх явдал юм. Сүлжээ хооронд мэдээллийг найдвартай дамжуулахын тулд хувааж багцалдаг. Багцлагдсан мэдээллийг пакет гэдэг. Пакетанд мэдээлэл байхаас гадна илгээж буй талын төхөөрөмж болон компьютерийн IP хаяг (source IP), хүлээн авах талын компьютер болон төхөөрөмжийн IP (destination IP) хаягыг агуулдаг. Router нь IP протоколоор ажилладаг

www.zaluu.comwww.zaluu.com

учраас илгээж буй пакетны хүлээн авах талын IP хаягыг шалгаж, хамгийн дөт замыг сонгон дараагийн router-лүү илгээдэг. Дамжиж буй пакет нь нэг сүлжээ дотроо эсвэл аль нэг өөр сүлжээ рүү явж буй эсэхийг IP хаягаар нь ялгадаг.

Мөн router нь асар том хүрээний сүлжээн дээр пакетын ачааллыг зохицуулах үүрэгтэй. Router-г өмнө нь gateway гэж нэрлэдэг байсан.

2.7. Bridge. Bridge буюу гүүрийг ихэвчлэн хоѐр өөр сүлжээг хооронд нь

нэгтгэхэд ашигладаг. Жишээ нь: - Ethernet ба Token raing сүлжээнүүдийг нэгтгэхэд ашиглаж болно. - UTP кабель ашигласан Ethernet сүлжээн коаксиал кабель

ашигласан Ethernet сүлжээтэй нэгтгэхэд ашиглаж болно. - Сегментүүдийг холбоход ашиглаж болно. - Сүлжээнд компьютеруудын тоог ихэсгэх ба хоорондоо хол

байгаа компьютеруудыг холбоход ашиглаж болно.

2.8. Модем Модем нь Modulator Demodulator гэсэн vгний товчлол бөгөөд

компьютерт боловсруулсан өгөгдлийг телефон шугамаар дамжуулахын тулд аналог руу хувиргаж модуляци хийх vүрэгтэй. Мөн телефон шугамаар дамжин ирсэн аналог сигналыг компьютерт хvлээн авахдаа тоон сигнал руу хувирган демодуляци хийдэг. Анх 1960-аад онд модем бий болсон ба терминалаас компьютер луу телефон утасны шугамаар дамжин холбогдох зориулттай хийгджээ.

Анхны модемын хурд 300 bps (bit per second) байсан бол 1998 оны сvүлээр 56Kbps хурдынхыг ашиглаж эхэлсэн. Мөн өндөр хурдын xDSL системийн модемыг ашиглах болсон.

2.8.1. Модемын боломжууд:

Voice modem Fax modem Error correction Data compression Flow control UART data buffering

Модемыг дотор нь software мөн hardware гэж 2 ангилдаг. Модем нь модуляци, демодуляци хийхээс гадна алдааг шалгаж засах, компресс хийх зэрэг vйлдлvүдийг гvйцэтгэдэг ба Hardware модем нь энэ бvгдийг дагнан хийдэг. Харин software модем нь бие дааж бvх

www.zaluu.comwww.zaluu.com

vйлдлийг хийх боломжгvй бөгөөд vүнийгээ процессортой хамтран гvйцэтгэдэг. Иймучрааспроцессорынхурдсайнбайхшаардлагатай. US Robotics буюу 3Com -н Winmodem нь модуляци, демодуляцийг өөрөө гvйцэтгээд алдаа шалгаж засах (Hardware error correction), компресс хийх (Hardware compression) vйлдлийг нь процессор гvйцэтгэдэг. Энэ модем нь ихэвчлэн шинэ компьютертэй дагалдаж ирдэг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Компьютерийн cүлжээ гэж юу вэ? Компъютеруудыг хооронд нь холбосны үр ашиг: компьютеруудын дунд принтер хувааж хэрэглэх, нэг интернэт холболтын эрхийг хувааж хэрэглэх, хоорондоо файл, мэдээлэлийг хялбарханаар солилцох, хоорондоо тоглоом тоглох, хоорондоо алслагдсан компьютеруудыг холбосон бол хэрэглэгчид сүлжээгээ ашиглан хоорондоо чатлах, видео хурал хийх гэх мэтээр харилцааны хэрэгсэл болгон ашиглаж болно. Эндээс харахад компьютеруудыг өөр хооронд нь холбож сүлжээ үүсгэхийн гол зорилго нь хэрэглэгчидэд тоног төхөөрөмж, программ хангамж, мэдээлэлийн эх үүсвэрийг дундаа хувааж ашиглах, хоорондоо холбоо харилцаа тогтоох өргөн боломжыг олгох явдал ажээ. Компьютерын сүлжээний түүх нь мэдээж, компьютер үүсэж хөгжиж эхэлсэн 1950-60-аад оны үеээс эхлэнэ. 1950-аад онд цоолсон картнуудыг ашиглан мэдээлэл боловсруулдаг "эртний" компьютерууд ашиглагдаж эхэлсэн. Гэхдээ энэ үед дэлхий дээрхи нийт компьютерын тоо нь хэдхэн арваар тоологдох тун цөөхөн байжээ. Иймд эдгээрийг хооронд нь холбох "гайхамшигт" санаа хэний ч толгойд ордоггүй байсан биз. 1960-аад онд компьютеруудыг mainframe гэж нэрлэгдэх гол толгой компьютерт холбож сүлжээ үүсгэх технологи гарч ирсэн. 1970-аад онд компьютерын хэмжээ нь эрс жижгэрч, мөн томоохон байгууллага, пүүс корпораци, их дээд сургуулиуд өөрсдийн сервер (толгой) компьютер дээрээ database (өгөгдлийн сан) үүсгэж, уг сүлжээнд байгаа бусад (client) компьютерууд нь энэ database-д хандаж мэдээлэл авч болдог шинэ технологи дэлгэрсэн. Тэгвэл 1980-аад онд микро компьютер буюу хувь хүн жижиг бизнесүүдэд зориулагдсан авсаархан бөгөөд хямдхан компьютерууд гарч ирж, эхэндээ сүлжээнд холбогдолгүй ашиглагддаг байснаа удалгүй хооронд нь юмуу майнфрэймд холбож сүлжээ үүсгэж эхэлсэн. Микро компьютерууд дэлхий даяар маш их хурдацтай тархсан тул, 1990-ээд онд эдгээрийг түшиглэсэн client - server бүтэцтэй сүлжээ ихэд дэлгэрсэн ажээ. Сүлжээний архитектур бүтэц : Компьютерын сүлжээ нь шаардлагатай программ хангамжаас гадна, дараах гурван үндсэн хэсгээс бүрднэ: 1. Server (хэрэгцээтэй мэдээлэлийг хадгалж буй компьютер),

www.zaluu.comwww.zaluu.com

2. Client (хэрэглэгч буюу сервер дээрхи мэдээлэлд хандаж буй компьютер), 3. Circuit (хэлхээ, мэдээлэл дамжуулах шугам) юм. Энэ сервер клиент хоѐрынхоо алинд нь их мэдээлэл хадгалуулах, сүлжээний үйл ажиллагаанд аль нь их үүрэгтэй байх вэ гэдгийг сүлжээний архитектур (бүтэц) тодорхойлж өгнө. Гурван үндсэн архитектур байдаг. Host-based буюу төвлөрсөн майнфрэйм бүхий сүлжээнд энэ толгой компьютер нь ганцаараа хамаг ажлыг хийдэг, Client-based сүлжээнд клиент буюу хэрэглэгчийн компьютер нь голлох үүрэгтэй байдаг бол, Client-server сүлжээнд клиент, сервер аль аль нь ажлаа хувааж хийнэ. Дээр дурьдсан ѐсоор өнөөдрийн байдлаар Client-serүer бүтэцтэй сүлжээ нь илүү их өргөнөөр хэрэглэгдэж байна. Харин ерөөсөө сервергүй, дан клиент компьютеруудыг хооронд нь холбож үүсгэсэн сүлжээг peer-to-peer сүлжээ гэж нэрлэдэг. Жижиг бизнес, гэр ахуйн хэмжээнд хэрэглэгдэж буй ихэнх сүлжээ peer-to-peer бүтэцтэй байна. Сүлжээ гэж юу вэ?

Компьютерын сүлжээ гэдэг бол хэсэг бүлэг компьютерүүдын

хоорондын холболт юм. Сүлжээг бүтэц болон ажиллах зарчмын хувьд

сүлжээний давхарга-уудад хуваарилан дөрвөн шатлалтай Internet

Protocol Suite (IPS) загварт оруулдаг. Нилээдгүй сүлжээний хичээл,

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Cisco Academy гэх мэт сургуулиудад Open Systems Interconnection

(OSI) загвараар долоон давхаргаар авч үздэг бөгөөд харин том

сүлжээнүүд IPS загварчлалыг хэрэглэдэг. Сүлжээний энэ 2 загвар,

тэдгээрийн ялгаа, мэдээлэл дамжих аргачлалыг

хэрхэн загварчилдаг талаар дэлгэрэнгүй танилцуулах болно.

Зураг 1. Ямар нэгэн байгууллагын бүрэн хандалттай сүлжээ

Дээрх зурагт харуулснаар энэхүү байгууллагын сүлжээ нь хаанаас бол

хаанаас холбогдох боломжтой байгаа бөгөөд сүлжээний хэсэг тус бүрд

router буюу замчлагч, firewall буюу хамгаалагч тавьснаар сүлжээны

найдвартай ажиллагааг сайн хангасан байна. Сүлжээнд гаднаас

хандахад VPN (Virtual Private Network) буюу Хиймэл Хувийн Сүлжээг

хэрэглэснээр интернетээр дамжиж байгаа мэдээлэл нь

нууцлалтайгаар дамжих нөхцлийг бүрдүүлж эрсдлийг бууруулж байгаа

юм. Сүлжээнүүдийн ангиллын талаар дараахи хуудаснаас үзнэ үү.

Сүлжээний ангилал

Ангилал - Хамрах хүрээгээрээ

Компьютерын сүлжээг хамрах хүрээгээр нь ангилбал: Personal area

network – Хувийн сүлжээ (PAN), Local Area Network – Дотоод сүлжээ

(LAN), Campus Area Network – Цогцолборын сүлжээ (CAN), Metropolitan

area network – Хотын сүлжээ (MAN), болон Wide area network - Өргөн

бүсийн сүлжээ (WAN) гэж болно.

Сүлжээнүүд улам стандарт болон нэвтэрч байгаа өнөө үед эдгээр сүлжээнүүдийн ялгаа нь эцсийн хэрэглэгчдээс илүүтэй сүлжээний админуудад чухал юм. Сүлжээний админууд нь чанартай үйлчилгээ – Quality of Service (QoS) – хүргэхийн тулд сүлжээг хамрах хүрээ, хэсгүүдийн хоорондын зай, зайнаас шалтгаалсан саатал зэрэгт тохируулан зохион байгуулан удирдах хэрэгтэй болдог. Сүлжээнүүдийн гол ялгаа нь хамрах хүрээ буюу хэмжээ юм. Controller Area Network – Удирдлагын хүрээний сүлжээ гэдэг нь нягт уялдаатай,

www.zaluu.comwww.zaluu.com

жижиг хүрээг хамрах бөгөөд бүрэн автоматжуулсан үйлдвэр, эсвэл нэг машины удирдлагын самбар гэх мэт хоорондоо уялдаатай ажилладаг ойр байрласан төхөөрөмжүүдийг хамардаг. Ангилал - Холболтын арга замаараа Компьютерын сүлжээг мөн сүлжээний бүрэлдэхүүн төхөөрөмжүүдийг холбох техник хангамж талаар нь Optical fiber – Шилэн кабель, Ethernet – Сүлжээний холболт, Wireless LAN – Утасгүй сүлжээ, HomePNA – Энгийн телефон холболт, болон Power line communication – Цахилгааны шугамын холболт гэх байж болно. Ердийн сүлжээний холболт (Ethernet) нь бодит кабелаар төхөөрөмжүүдийг холбодог. Төхөөрөмжүүд нь компьютер, хэвлэгч, сканнер гэх мэтээс гадна hub, switch, bridges, router зэрэг сүлжээний төхөөрөмжүүд юм. Утасгүй сүлжээ нь төхөөрөмжүүдийг холбохдоо кабель хэрэглэдэггүй бөгөөд радио долгион ашиглан холбодог. Ангилал - Ажил үүргийн хамаарлаараа (Сүлжээний бүтэц, зохион байгуулалт) Компьютерын сүлжээг бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд хоорондоо харьцаж байгаа үүргийн дагуу ангилж болох ба Active Networking – Идэвхтэй сүлжээ, Client-Server - Хэрэглэгч – Сервер болон Peer-to-peer – Шууд харилцах бүтэцтэй хэмээн үзэж болно. Ангилал - Сүлжээний бүтцээрээ Сүлжээг байгуулахад хэрэглэсэн бүтцийн дагуу Point-to-point – Хоорондын, Linear network – Цуваа сүлжээ, Bus network – Салаалсан сүлжээ, Star network – Од сүлжээ, Ring network – Цагираг сүлжээ, Mesh network – Уялдуулсан сүлжээ, Star-bus network – Цуваа-Цацраг, Tree or Hierarchical topology network – Салбарлан шаталсан сүлжээ гэх мэтээр

www.zaluu.comwww.zaluu.com

ангилна.

Зураг 2. Сүлжээний ангилал - Бүтцээрээ Сүлжээний бүтэц нь сүлжээн дэхь төхөөрөмжүүд бие биенээсээ хэрхэн хамааралтай ажиллах логик арга замыг тодорхойлдог. Логик гэдгийн нарийн учир гэвэл сүлжээний бүтэц нь бодит тавьсан сүлжээ, кабель, холболтоос ангид, хамааралгүй байх боломжтой юм. Сүлжээний компьютеруудыг цуваагаар байрлуулаад нэг hub-нд холбосон бол тэр нь цуваа сүлжээ бус харин од маягийн сүлжээ болдог нь сүлжээний эдгээр бүтэц нь ажил үүрэг, уялдаа холбоон дээр суурилдагтай холбоотой. Ангилал - Протоколын хувьд Сүлжээнд хэрэглэгдэж байгаа харилцааны протоколын хувьд ангилж болох бөгөөд хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг нь Ethernet, TCP, UDP, IPX, AppleTalk, IEEE 802.11 гэсэн багцууд бөгөөд сүлжээний загварын шатлал тус бүрд янз бүрээр хэрэглэгддэг. Сүлжээний төрлүүд

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Компьютерын сүлжээний хамгийн түгээмэл төрлүүдийг хэмжээний дарааллаар нь жагсаав.

Personal Area Network – Хувийн сүлжээ (PAN) Хувийн сүлжээ гэдэг нь нэг хүний хэд хэдэн тоног төхөөрөмжийн хоорондох харилцаа холбоог хэлнэ. Хувийн сүлжээнд нэгэн компьютерт холбосон принтер, сканнер, утас болон зөөврийн хэрэгслүүд орж болох бөгөөд эдгээрийг холбосон USB, IrDa болон Bluetooth технологиуд нь хувийн сүлжээний жишээ юм. Local Area Network – Дотоод сүлжээ (LAN) Энэ нь орон гэр, албан тасалгаа, нэгэн барилга байшин зэрэг багахан хэмжээний газрыг хамарсан сүлжээ юм. Ихэнх дотоод сүлжээнүүд одоогоор Ethernet технологид суурилсан байгаа. Сервер ажиллуулан, түүнд холбогдсон ажиллагсдын компьютер, хэвлэгч төхөөрөмжүүд түгээмэл дотоод сүлжээний жишээ юм. Компьютеруудыг ихэвчлэн IEEE 802.3 протоколоор ажилладаг сүлжээний төхөөрөмжүүдэд Cat5 эсвэл сайжруулсан Cat5e төрлийн сүлжээний кабелиар холбох бөгөөд хамгаалалттай төхөөрөмжөөр дамжуулан интернетд холбоно.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Cat5 кабель нь 10/100Mbps хурдаар, Cat5e кабелиар 10/100/1000Mbps хурдаар нэгж кабелийн урт 100 метрээс хэтрэхгүйгээр сүлжээний холболтыг хийнэ. Түрүүн дурдсаны адил ихэнх сүлжээ утастай сүлжээ хэрэглэж байгаа бөгөөд аюулгүй байдлын үүднээс утасгүй сүлжээг хязгаарлагдмал хандалтын эрхтэйгээр хөдөлгөөнт болон түр хэрэглэгчдэд зориулан хэрэглэдэг. Утасгүй сүлжээнд зарим тохиолдолд албан тасалгааны гаднаас нууцаар нэвтрэх боломжтой байдаг учир нууцлалыг өндөр түвшинд (WPA болон WPA2) тохируулан хэрэглэх шаардлагатай. Campus Area Network – Цогцолборын сүлжээ (CAN) Хоѐр болон түүнээс олон сүлжээг холбосон боловч ойрхон газарт хязгаарлагдсан оюутны хотхон, үйлдвэрийн сүлжээг хамруулна. Хотын сүлжээтэй төсөөтэй хэмжээ, хамрах газрын хувьд жижиг байдаг. Metropolitan Area Network – Хотын сүлжээ (MAN) Хотын сүлжээ гэдэг нь олон дотоод сүлжээ, цогцолборын сүлжээг холбосон өргөн сүлжээ бөгөөд тухайн хот суурин, төвлөрсөн газраас хэтэрдэггүй. Энэхүү сүлжээг байгуулахад маш олон төрлийн сүлжээний төхөөрөмжүүд хэрэглэгдэх бөгөөд мэдээлэл зарим тохиолдолд олон өөр төрлийн сүлжээгээр дамжин хэрэглэгчид хүрч болно. Wide Area Network - Өргөн бүсийн сүлжээ (WAN) Өргөн бүсийн сүлжээ нь харьцангуй том газар нутгийг хамрах бөгөөд хот улсуудын хооронд дамжин тухайн улсуудын томоохон технологийн компаниудаар дамжин хэрэгждэг. Эдгээр сүлжээнүүд нь сүлжээний загварчлалын доод түвшинд буюу ихэвчлэн сүлжээний холболт, бодит холболтын түвшингийн үүргийг гүйцэтгэн алсад байрласан дотоод сүлжээнүүдийн хооронд мэдээллийг аюулгүйгээр солилцуулахад чухал үүрэгтэй. Internetwork – Cүлжээ хоорондын сүлжээ

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Хоѐр болон түүнээс дээш сүлжээ эсвэл сүлжээний хэсгүүдийг нэгтгэн сүлжээний 3 дахь түвшин буюу сүлжээний түвшинд ажилладаг. Олон нийтийн, хувийн байгууллагын, арилжааны, засгийн газрын эсвэл үйлдвэрийн сүлжээнүүдийн хооронд үүсгэсэн ямар нэгэн холболтыг ингэж нэрлэж болно. Орчин үед, хоорондоо холбогдсон сүлжээнүүд нь Internet Protocol-г хэрэглэдэг. Олон төрлийн байж болох ч хэн удирдаж, хэн хэрэглэж байгаагаас шалтгаалан гурван үндсэн төрөлд хуваана: • Интранет • Эктранет • Интернет Интранет, экстранет нь Интернетд холбогдсон, холбогдоогүй байж болно. Холбогдсон нөхцөлд гаднаас хандалт хийхэд нэвтрэх нууц үг болон бусад хамгаалалтын арга хэрэгсэлтэй байдаг. Интернет нь интранет, экстранетийн хэсэг биш бөгөөд экстранет-д хандахад дамжуулагч болж болно. Интранет гэдэг нь Интернет протокол хэрэглэн үүсгэсэн, вэб браузер ашиглан хандах зориулалттай төвлөрсөн удирдлагатай сүлжээ юм. Сүлжээний админ нь хандалтын эрхийг зөвхөн тодорхой хэсэг хэрэглэгчдэд зориулан хаадаг. Ихэнхдээ интранет нь аливаа нэгэн байгууллагын дотоод сүлжээ, дотоод вэбсайт байдаг. Экстранет нь тодорхой хэрэглэгчидтэй хаагдмал сүлжээ бөгөөд байгууллагын сүлжээний зарим хэсэгт өөрийн харилцагчдыг холбосон тохиолдолд үүсдэг. Үүний жишээ нь цахим татварын вэбсайт, банкны дансаа шалгах хэсэг гэх мэт юм. Интернет нь дэлхий даяарх засгийн газрын, боловсролын, олон нийтийн, хувь хүний болон бизнесийн олон сүлжээг нэгтгэсэн сүлжээнүүдийн сүлжээ юм. Анх АНУ-н засгийн газар, их сургуулиудын сүлжээ – ARPANET – дээр суурилсан гарч ирсэн бөгөөд World Wide Web – WWW буюу дэлхийн вэбсайтын сүлжээ багтдаг. Интернетд оролцогчид нь зохицуулах байгууллагаас өөрсдийн тусгай давхцахгүй хаяг, нэрийг аван өөрсдийн сүлжээ, серверийг холбодог. Өөрсдийн сүлжээний ажиллагаа, хаягийн мэдээллийг BGP протоколоор дамжуулан удирдсанаар бидний байнга хэрэглэдэг Интернет нь найдвартай сайн ажилладаг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Сүлжээний түгээмэл төхөөрөмжүүд Сүлжээ бүрэн утгаараа ажиллан мэдээллийг дамжуулахын тулд шат шат бүрд ажилладаг өөр өөрсдийн үүрэгтэй төхөөрөмжүүдээс бүрдэнэ. Эдгээр төхөөрөмжүүдийг стандартын кабель, утасгүй холбоо эсвэл шилэн кабелиар холбоно. Network card - Сүлжээний кард Энэ нь аливаа компьютер гэх мэт хэрэглэгчийн төхөөрөмжийг сүлжээнд холбох үүрэгтэй бөгөөд үйлдвэрлэгчээс онцгойлон өгсөн MAC Address буюу төхөөрөмжийн хаягийн тусламжтайгаар мэдээллийг хаяглан солилцоно. Компьютеруудыг хооронд нь эсвэл өөр төхөөрөмж рүү шууд холбох боломжтой Repeater – Дахин дамжуулагч Дахин дамжуулагч нь электрон дохиог хүлээн аваад, хүчийг нь нэмэгдүүлэн цааш дамжуулдаг. Ингэснээр дохио нь сулрахгүйгээр илүү хол зайд саадгүй хүрнэ. Электрон дохиотой ажилладаг учраас мэдээллийг огт боловсруулах эсвэл үздэггүй бөгөөд сүлжээний загварын доод түвшинд ажилладаг. Hub – Хааб Хааб нь олон порт буюу холбоостой байна. Мэдээлэл нэг порт дээр ирэхэд хүлээн аваад бүх порт руугаа илгээх замаар мэдээллийг дамжуулдаг болхидуу зарчимтай бөгөөд мэдээллийг нэг нэгээр нь дамжуулдагаараа удаан ажиллагаатай. Bridge - Гүүр Гүүр нь сүлжээний хэсгүүдийг сүлжээний загварын 2-р шатны түвшинд холбодог. Хааб-аас ялгаатай нь мэдээллийг бүх порт руугаа цацдаггүй. Мэдээллийг хүлээж аваад цааш нь ямар хаяг руу, аль порт руу гаргахыг холбон дамжуулдаг. Үүний тулд аль порт дээр ямар MAC

www.zaluu.comwww.zaluu.com

хаягтай төхөөрөмж байгааг бүртгэж авдаг бөгөөд ингэхдээ мэдээлэл илгээсэн портонд холбосон төхөөрөмжийн мэдээллийг шалгах замаар бүрдүүлдэг. Хэрвээ бүртгэгдээгүй MAC хаяг руу мэдээлэл ирвэл мэдээлэл орж ирсэн портоос бусад бүх порт руугаа цацдаг. Дотоод сүлжээг холбодог Local bridge, WAN – LAN холбодог Remote bridge, утастай болон утасгүй сүлжээг холбох Wireless bridge гэх мэт байна. Switch – Свич Энэ нь bridge буюу гүүртэй төстэй ажилладаг боловч хамаагүй олон порттой байдаг төдийгүй сүлжээний олон түвшинд ажиллан олон төрлийн үүрэг гүйцэтгэдэг. 4, 8, 16, 24, 32, 64 порттой байх бөгөөд сүлжээг логик хэсгүүдэд хуваах, порт нийлүүлэх, MAC хаягийг хязгаарлах, сүлжээний ажиллагааг хянах гэх олон төрлийн ажиллагаатай. Ихэнх дотоод сүлжээнүүд одоо свич хэрэглэж байгаа бөгөөд 10/100/1000Mbps хурдаар full-duplex буюу зэрэг хүлээн авч, дамжуулах горимоор ажиллах чадвартай. Router – Замчлагч Энэхүү сүлжээний төхөөрөмж нь мэдээллийн хэсгүүдийг сүлжээнээс сүлжээнд дамжуулах үүрэгтэй бөгөөд ямар замаар дамжуулбал найдвартай хурдан очихыг тооцоолдог. Мэдээллийг дамжуулахдаа хүлээн авагчийн IP хаягийн дагуу шийдэл гарган дамжуулдаг. Замчлагчийг хоѐр сүлжээнд холбон, LAN, WAN болон интернетийн компани руу холбоход хэрэглэдэг бөгөөд Cisco компанийн замчлагчид салбартаа шилдэг хэмээгдэн өргөн хэрэглэгддэг. Firewall – Хамгаалагч Уг төхөөрөмж нь өөр янз бүрийн итгэмжлэлтэй сүлжээнүүдийн хоорондох урсгалыг зохицуулах үүрэгтэй бөгөөд ихэнхдээ дотоод сүлжээ, гадаад сүлжээг тусгаарлан хамгаалах үүрэгтэй байдаг. Тусгай төхөөрөмжид суурилсан (hardware based) эсвэл үйлдлийн систем дээр (software based) суурилсан байж болно.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Сvлжээнд Хэрэглэгддэг Тєхєєрємжvvд Өндөр хурдтай буюу томхон хэмжээний (ямар ч гэсэн жижиг бизнес, гэрийн нөхцөлд Hub-аас бусад нь ашиглагдахгvй) сvлжээнvvдэд дараах төхөөрөмжvvд хэрэглэгднэ:

Тєхєєрємж Ажиллах давхарга Дохиог:

Hub Physical layer Бvх дохиог дамжуулна.

Bridge Data Link layer Data Link layer хаягаар нь шvvж нэвтрvvлнэ.

Switch Data Link layer Data Link layer хаягаар нь холбоно.

Router Network layer Network layer хаягаар нь чиглvvлнэ.

Brouter Data Link & Network layer

Шvvж, чиглvvлнэ.

Gateway Network layer Network layer хаягаар нь чиглvvлнэ.

Hub - ирж байгаа дохионд ямар ч өөрчлөлт хийлгvйгээр зөвхөн дохионы хvчийг нь өсгөөд л цааш нь бvх боломжтой гаралт руу цацдаг. Өөрөөр хэлбэл Hub ашиглан холбосон сvлжээгээр дамжиж буй дохио болгоныг компъютер болгон өөрт нь зориулж ирсэн эсэхээс хамааралгvй хvлээж авч байдаг.

Hub.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Bridge - ихэвчлэн хоѐр LAN-ын хооронд байрлаж, LAN тус бvр дотор нь тарж байх ѐстой дохиог нөгөө LAN руугаа орохоос, Data Link layer хаягийг ашиглан сэргийлж байдаг, нэг ѐсны филтер юм. Ингэснээрээ нийт сvлжээний ачааллыг багасгана.

Bridge. Switch - bridge-тэй ижилхэн Data Link layer-т ажиллана, өөрөөр хэлбэл зөвхөн Data link давхаргын хаяг, протоколыг ойлгоно гэсэн vг. Гvйцэтгэдэг vvргээрээ bridge-тэй тєстэй боловч илvv олон давуу талыг агуулдаг. Switch нь ихэвчлэн 4, 8, 16, 31, 64 нvхтэй байна, тэдгээрт нь шууд компъютеруудыг, эсвэл Hub-нуудыг залгаж болдог. Bridge-ээс ялгарах онцлог нь бvх залгах нvхнvvд нь нэгэн зэрэг ажиллах чадвартай байдаг тул илvv хурдан ажиллагааг өгнө. Мөн switch нь яг тухайн эгшинд дохиог дамжуулах боломжгvй бол өөрийн санах ойд хадгалж байгаад боломжтой болохоор явуулах, дохионы алдааг шалгах, алдаатай дохиог устгах зэрэг олон vvрэгийг гvйцэтгэх чадвартай байна. Манайд бол нэг томхон их сургууль, пvvс компаниуд єєрсдийн тэнхим, тасаг болгонд байгаа LAN-уудыг нэг switch-д холбож ингэснээрээ дан hub-уудаас бvрдсэн сvлжээнээс илvv vр дvнтэй ажиллагаатай сvлжээ vvсгэж болно.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Switch. Router - сvлжээний давхаргад ажилладаг, (нэрнээс нь харахад ч) дохиог очих ѐстой газар нь очуулахын тулд ямар замаар явах вэ гэдгийг нь шийднэ. Ethernet LAN-г өөр төрлийн LAN (Token ring)-тай холбоход мөн хэрэглэгднэ. Зөвхөн Network (сvлжээний) давхаргад ажиллаж, зөвхөн тухайн давхаргын хаяглалт, протоколыг ойлгоно. Bridge, switch-ээс ялгарах өөр нэг онцлог нь, Router нь зөвхөн өөрт нь зориулсан Data link давхаргын хаяглалттай дохиог л хvлээн авч vздэг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Router. Brouter - Bridge, Router-ыг нэгтгэсэн төхөөрөмжыг ингэж нэрлэнэ, уг хоѐр төхөөрөмжийн vvргvvдийг хамтад нь гvйцэтгэнэ. Gateway - Ихэвчлэн өөр төрлийн LAN-уудыг (Ethernet & Token ring г.м.) холбоход хэрэглэгднэ.

Gateway. Эцэст нь нэмж дурдахад, эдгээр төхөөрөмжvvдийг vйлдвэрлэж байгаа пvvс болгон өөр өөрийн онцлогтой vйлдвэрлэж, эдгээрийн vйлдлvvдийг хавсран гvйцэтгэгч супер төхөөрөмжыг ихээр vйлдвэрлэдэг тул, зарим тохиолдолд хооронд нь ялгахад ч хэцvv болох vе бий. Ж: зарим пvvсийн router нь өөр пvvсийн bridge-тэй vvргээрээ ижилхэн байх гэх мэт.. Локал сүлжээг суурилуулах ба зохион байгуулах LAN сүлжээний ойлголт Өгөгдлийн сүлжээг хамрах хүрээгээр нь

Локаль сүлжээ буюу дотоод сүлжээ LAN (Local-area network) урт нь 1км.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Хотын сүлжээ буюу хот доторх сүлжээ MAN (Metropolitan-area network) сүлжээний урт 1км-10км.

Глобаль сүлжээ буюу тив, улс хоорондын сүлжээ (WAN) Wide-area network гэж ангилна. 10км-с дээш.

Дээрх сүлжээнүүд нэгдэж , дэлхийн мэдээллийн сүлжээ болох Интернэт сүлжээг үүсгэнэ. Зорилго:

Control Panel/Network рүү орж сүлжээний тохиргоог тохируулах ба шалгах

Crossover (солбисон) кабель ашиглан 2 компьютерийг хооронд холбон энгийн локал сүлжээ үүсгэх

Hub ба Straight (шууд) кабель ашиглан компьютерүүдийг хооронд холбон энгийн локал сүлжээ үүсгэх

Компьютеруудыг хооронд нь шинэ Workgroup үүсгэн энгийн локал сүлжээ үүсгэх

Hub-аар холбогдсон mini-LAN (локал сүлжээ)-г Internet-д холбох

ICMP Ping командыг ашиглан сүлжээнд холбогдсон компьютерүүдийг хоорондхи TCP/IP холболтыг шалгах

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Wireless сүлжээний төрөл:

Утасгүй сүлжээ нь Ad-Hoc буюу төхөөрөмж хоорондын, Infrastructure буюу дэд бүтэц гэсэн үндсэн хоѐр хэлбэрээр ажилладаг. Төхөөрөмж хоорондын гэдэг нь сүлжээний хэрэглэгч төхөөрөмжүүд нь өөр нэмэлт төхөөрөмжгүйгээр шууд хоорондоо холболт үүсгэн мэдээлэл дамжуулахыг хэлдэг бол Дэд бүтэц гэдэг нь утасгүй сүлжээний замчлагч (router), хандалтын цэг (access point) ашиглан утасгүй болон утастай сүлжээнд олон төхөөрөмжүүдийг нэгдсэн сүлжээнд холбодог байна. Peer-to-Peer / Ad-Hoc буюу Төхөөрөмж хоорондын холболт: Хамгийн энгийн утасгүй сүлжээ нь төхөөрөмж хоорондын Ad-Hoc холболт юм. Independent Basic Service Set (IBSS) буюу тусгаар үндсэн үйлчилгээний багцыг ашиглан хийгддэг энэ нь утасгүй холбооны төхөөрөмжүүд шууд хоорондоо холбогдох боломжийг олгодог. IEEE 802.11 стандартуудад багтдаг үзүүлэлтийн дагуу урьдчилан IP хаяг болон утасгүй сүлжээний нэрийг тохируулсан хоѐр төхөөрөмж нь шууд холболт хийн мэдээллийг шууд солилцох боломжтой байдаг.

Утасгүй сүлжээний нууцлал, хамгаалалт

Утасгүй сүлжээ нь хэрэглэхэд хялбар хэдий ч хана туургаар тусгаарлан бодитоор хаах боломжгүй учраас нууцлалт хамгаалалтыг сайн анхаарах хэрэгтэй. Орчин үед түгээмэл гарч байгаа асуудал бол утасгүй сүлжээгээ суурилуулахдаа нууцлал хийгээгүйгээс ердөө байшингийнх нь гадаа зогсож байгаад сүлжээнд нь зөвшөөрөлгүй нэвтрэх тохиолдлууд бөгөөд сүлжээнд хэн нэвтэрч байгааг бараг мэдэх аргагүй юм.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Утасгүй сүлжээг шинж чанар, хэрэглээнээс шалтгаалан 3 янзаар хамгаалж болно. Үүнд:

1. Хандалтын цэг дээр хамгаалах: Хандалтын цэг дээр түгээмэл ашиглагддаг энэ арга нь утасгүй сүлжээнд хандах төхөөрөмж тус бүрт давхцахгүйгээр байдаг MAC Address-г нэг бүрчлэн бүртгэн тохируулах замаар зөвшөөрөлгүй хэрэглэгч сүлжээнд нэвтрэхээс сэргийлдэг. Эсвэл утасгүй сүлжээний таних нэр буюу Service Set identifier (SSID)-г нууцлах маягаар хамгаалснаар утасгүй сүлжээг зөвшөөрөлгүй хүмүүс харах боломжгүй бөгөөд тохиргоог нэг бүрчлэн гараар тохируулах шаардлагатай болно.

2. Хязгаарлагдмал буюу нээлттэй хандалттай: Олон нийтийн газар, нисэх онгоцны буудал, зочид буудалд түгээмэл байдаг нээлттэй байдлаас гадна зарим бизнесийн байгууллагууд өөрсдийн зочдод зориулан үндсэн сүлжээнээс тусгаарлагдан хамгаалагдсан утасгүй сүлжээгээр тодорхой хэмжээний мэдээлэл дамжуулах, интернет ашиглах боломжийг олгодог. Нээлттэй утасгүй сүлжээний хувьд үйлчлүүлэгчдийг татахын тулд хэрэглэдэг бөгөөд ихэвчлэн нууц үг, нэмэлт тохиргоогоор дурын утасгүй сүлжээний төхөөрөмж холбогдон ажилладаг.

3. Сүлжээний цэгүүдийн хооронд нууцлалтайгаар: Утасгүй сүлжээний хамгаалалтын түгээмэлт хэлбэр бол сүлжээнд холбогдон ажиллахын тулд урьдчилан тохируулсан нууцлалын нөхцлийг зөв ханган нууц үгээр нэвтрэх бөгөөд утасгүй сүлжээний үндсэн 2 төрлийн нууцлал байдаг.

WEP - Wireless Equivalent Privacy: WEP нь IEEE 802.11 утасгүй сүлжээг хамгаалах алгоритм бөгөөд өнөө үед нилээн хоцрогдсон. Утасгүй сүлжээний мэдээлэл нь агаараар радио долгионоор цацагдан дамждаг учир ердийн утастай сүлжээг

www.zaluu.comwww.zaluu.com

бодвол дохио замаас барьж аван "хулгайлах" боломжтой байдаг. Иймээс 1997 онд утасгүй сүлжээнд нууцлал нэвтрүүлэх зорилгоор WEP-г анх гаргажээ. WEP нь 40-бит, 128-бит болон заримдаа 256-битийн урттай түлхүүр ашиглан утасгүй сүлжээнд төхөөрөмж холбогдох үед урьдчилан тохируулсан нууц үгийг 16-тын тооллоор асуух байдлаар нууцлал хийдэг хэдий ч нууц түлхүүрийн энгийн хэлбэр, радио долгионоор дамжуулж байгаа мэдээлэл дундаас чухал түлхүүр хэсгийг барих боломжтой зэргээс шалтгаалан харьцангүй хялбараар нууц үгийг тайлан сүлжээнд зөвшөөрөлгүй нэвтэрч болдог байна. Ийм ч учраас IEEE нь тусгай ажлын хэсэг байгуулан утасгүй сүлжээний стандартд оруулах дараагийн засварт нэмэлт болгон шинэчилсэн нууцлалыг боловруулсан нь WPA буюу Wi-Fi Protected Access нэрээр 2003 оны IEEE 802.11i нэмэлт өөрчлөлтөнд тусгагджээ. Wi-Fi Protected Access - WPA ба WPA2: Шинэчлэгдэн гарсан эдгээр нууцлалын стандартууд нь өмнөх WEP-гийн сул талуудыг арилгахыг зорьсон байна. WPA нь TKIP (Temporal Key Integrity Protocol) агуулснаараа нэмэлт нууцлалыг хангана гэж үзэж байсан ч TKIP бас л тодорхой хэмжээний сул талтай, эрсдэлтэй байсан учир EAP (Extensible Authentication Protocol)-г нэмж нэвтрүүлсэн байна. Хэдийгээр TKIP-г тайлж үзэж болж байгаа ч одоогоор нууц үгийг бүрэн тайлах арга нь арай олдоогүй байгаа. Мэдээж их богинохон, хялбар үгээр WPA нууц үгээ хийсэн нөхцөлд программын аргаар хүчээр буюу brute-force дайралт хийн халдах боломж байдаг. WPA2 нь WPA-гийн сайжруулсан хувилбар бөгөөд Wi-Fi Alliance-гийн гэрчилгээг шаардахаас гадна AES (Advanced Encryption Standard) нэмснээрээ илүү сайн хамгаалалт болж чадна. WPA, WPA2 нь Personal (эсвэл PSK буюу Pre-shared key) ба Enterprise гэсэн 2 янзын хувилбар байна. Personal хувилбарт 64 оронтой 16-тын тооллоор эсвэл 8-63 оронтой ASCII тэмдэгтээр оруулсан нууц үгийг өндөр түвшний нууцлалаар алгоритмээр тооцоолон 256-битийн нууц түлхүүр болгох бөгөөд энэ нь утасгүй сүлжээгээр дамжиж байгаа мэдээллийн багц тус бүрийг нууцлахад хэрэглэгддэг байна. Enterprise хувилбар нь нууц үгийг хангах RADIUS сервертэй холбогдон ажилладаг бөгөөд томоохон байгууллагуудад хэрэглэгддэг. Та утасгүй сүлжээгээ нууцлахдаа доод тал нь WPA-PSK эсвэл WPA2-PSK хэрэглэвэл зохистой бөгөөд TKIP нууцлалын алгоритм эсвэл илүү өндөр түвшний AES алгоритм хэрэглэж болно. Хэрвээ зарим

www.zaluu.comwww.zaluu.com

зөвшөөрөлтэй зөөврийн компьютер утасгүй сүлжээ рүү тань холбогдохгүй асуудалтай байвал WPA-PSK болгон бууруулж үзэж болдог. Үүнээс гадна утасгүй сүлжээнийхээ нууц үгийг "байнга" буюу улиралд, ядаж хагас жилд нэг удаа сольчихож байвал мэдээж эрсдлийг бууруулна.

Утасгүй сүлжээ гэж юу вэ?

1970-аад оноос Хавайн их сургуулийнхан утасгүй сүлжээг туршин ажиллуулж эхэлсэн бөгөөд сүлжээний багцын мөргөлдөөн их байсан учраас үр ашиг муутай хэдий ч цаашид хөгжих үндэс суурийг тавьж өгсөн. 1979, 1980-аад онуудад хэт улаан туяа холболт, CDMA долгион болон тархалтат радио долгион ашиглан утасгүй холболт хийж болох талаар судалгааны материалууд бичигдэж, зарим туршилтууд хийгдэж байсан. Эхэн үеийн утасгүй холболтын төхөөрөмжүүд нь 9600 бит/секундын модем дээр сонирхогчийн радио дамжуулагч холбон утасгүй холболтыг үүсгэн туршигдаж байсан бол 1985 онд Холбооны Харилцаа холбооны Зөвлөл буюу FCC (Federal Communication Committee) цэргийн бус хэрэглээнд зориулан туршилтын долгионы үелзэлийг суллаж өгснөөр хоѐр дахь үеийн төхөөрөмжүүд хийгдэж эхэлсэн байна.

IEEE буюу харилцаа холбоо, цахим төхөөрөмжийн хувийн нийгэмлэг нь харилцаа холбоо, утасгүй сүлжээний хөгжилд тэргүүн шугамд явсаар байгаад бөгөөд 1991 онд анхны утасгүй сүлжээний чуулга

www.zaluu.comwww.zaluu.com

уулзалтыг зохион байгуулжээ. Тухайн үед 1 Мбит/с хурдтай хэд хэдэн төхөөрөмжүүд гараад байсан бөгөөд IEEE 802.11 зөвлөл нь утасгүй сүлжээний нэгдсэн стандартыг боловсруулах ажилдаа ороод байсан юм. 1996 он гэхэд утасгүй сүлжээг хэрхэн үр дүнтэй ажиллуулах, ямар програм хангамж, технологийшг ашиглах талаар ихээхэн мэдлэгтэй болсон байсан бөгөөд анхны IEEE 802.11 стандарт - 802.11 legacy нь 1997 онд батлагдан гарчээ. Утасгүй сүлжээний ач холбогдол: Утасгүй сүлжээ өргөн дэлгэр тархсан нь түүний хэрэглэхэд хялбар байдал, зардлын хэмнэлт, бусад сүлжээтэй хялбархан нэгтгэх боломж зэрэгтэй холбоотой юм. Өнөөдөр зах зээлд зарагдаж байгаа бараг бүх компьютер, компьютерын хэрэгслүүд, гар утаснууд нь утасгүй сүлжээнд шууд холбогдох боломжтой байгаа. Утасгүй сүлжээний ач холбогдол нь:

Ашиглахад хялбар Утасгүй гэдэг утгаараа хэрэглэгч нь бараг хүссэн газраасаа сүлжээнд холбогдох боломжтой. Энэ нь зөөврийн компьютерт илүү хамаатай юм.

Хөдөлгөөнт байдал Олон нийтийн газруудад утасгүй сүлжээ түгээмэл болсноос зөвхөн ажлын байрнаасаа эсвэл гэрээсээ интернетд холбогдохоор хязгаарлагдахгүй болж байна.

Ажлын бүтээмж Ажилчид нэг байрнаас нөгөө байранд шилжин ажиллахдаа сүлжээндээ холбогдсон хэвээрээ байх юм. Холболтын цэгүүд рүү явах шаардлагагүй болсноор компаниуд ажлын бүтээмжээ нэмэгдүүлж чадаж байна. Эмнэлэг болон агуулахуудад утасгүй төхөөрөмжөөр ажлаа илүү үр дүнтэй явуулж байгаа билээ.

Суурилуулалт Утасгүй сүлжээг анх суурилуулахад цөөхөн төхөөрөмж, багахан суурилуулалтын үеийн ажиллагаа ордог. Утастай сүлжээ тавихад кабель татахаас эхлээд механик ажиллагаа ихтэй байдаг билээ.

Өргөтгөх боломж Утасгүй сүлжээнд илүү олон хэрэглэгчдийг шууд холбох боломжтой байдаг бол утастай сүлжээний хувьд заавал нэмж кабель, холболтын үзүүр тавих хэрэгтэй болдог.

Зардал Утасгүй сүлжээний тоног төхөөрөмж нь үнэтэй мэт боловч утастай

www.zaluu.comwww.zaluu.com

сүлжээг суурилуулах, өргөтгөх зардал, цаг хугацаатай харьцуулахад тийм ч илүү зардалгүй юм. Энгийн утасгүй сүлжээ: Жижиг дунд албан газрууд, гэрийн сүлжээнд анх суурилуулахад түгээмэл хэрэглэж байгаа энгийн утасгүй сүлжээг дараахи зурагт үзүүллээ. Сүлжээний нууцлал, хамгаалагч, IP хаяг хуваарилалт, хэрэглэгчдийн ажиллагааг утасгүй сүлжээний замчлагч нь ихэнхдээ удирдан зохион байгуулдаг. Хэрвээ олон давхар байшин, хол зайтай холболтын үзүүрүүдтэй эсвэл тус тусдаа байртай нөхцөлд хандалтын цэг, дохио дахин дамжуулагч (repeater), гадаа хандалтын цэг (outdoor access point) зэрэг нэмэлт утасгүй сүлжээний төхөөрөмжийг ашиглан сүлжээний хамрах хүрээг өргөтгөж болдог. Wi – Fi гэж юу вэ?

Wi-Fi (ВайФай) гэдэг нь Wi-Fi нэгдлийн барааны тэмдэг бөгөөд IEEE 802.11 стандартд нийцэн гэрчилгээ авсан бүтээгдэхүүн дээр тавигддаг юм. Зарим улсуудад 802.11 утасгүй сүлжээг товчлон Wi-Fi гэж хэрэглэдэг. Wi-Fi гэрчилгээ нь тухайн утасгүй сүлжээний тоног төхөөрөмж нь 802.11 багцын стандартд бүрэн нийцэж бусад утасгүй сүлжээний төхөөрөмжүүдтэй мэдээлэл солилцох боломжтой гэдгийг баталгаажуулж байгаа юм. 802.11 стандартд нийцсэн утасгүй сүлжээний төхөөрөмж бүр Wi-Fi

www.zaluu.comwww.zaluu.com

гэрчилгээ аваагүй байж болох бөгөөд энэ нь гэрчилгээ авсан бүтээгдэхүүн тус бүрдээ төлдөг гэрчилгээний үнэтэй холбоотой юм. Тиймээс Wi-Fi барааны тэмдэггүй байх нь гэрчилгээ авсан бүтээгдэхүүнүүдтэй зохицон ажиллахгүй гэсэн үг биш юм. Wi-Fi нь ихэнх компьютер, тоглоом , зөөврийн компьютер, гар утас, хэвлэгч болон бусад тоног төхөөрөмжүүдэд дэмжигдэн ажилладаг. Энэхүү нэр нь Hi-Fi гэдгийн адил Wireless Fidelity гэж задарч болох бөгөөд элдэв өөр утгагүй, хэрэглэхэд хялбар маркетингийн хэллэг юм. Wi-Fi гэсэн барааны тэмдгийг 1999 онд маркетингийн Interbrand компани нь захиалгаар зохиосон бөгөөд мөн хар цагаан таних тэмдгийг ч бүтээжээ. Компьютерийн сүлжээ Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас Харайх: Удирдах, Хайлт Компьютерийн сүлжээ гэдэг нь холболтын сувгуудыг ашиглан холбогдсон компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийн цогц юм. Компьютерийн сүлжээний ачаар хоорондоо холбогдсон төхөөрөмжүүд нь нөөц баялаг, мэдээллийг хамтран хэрэглэж болдог. 1960-аад оны үед Дэвшилтэт судалгааны төслүүдийн агентлаг (Advanced Research Projects Agency, ARPA) нь АНУ-ын батлан хамгаалах яамны хэрэглэх зориулалтаар Дэвшилтэт судалгааны төслүүдийн агентлагийн сүлжээ (Advanced Research Projects Agency Network, ARPANET)-г эхлүүлжээ. Энэ нь дэлхийн анхны компьютерийн сүлжээ байв.[1] 1960-аад оны үед хөгжүүлсэн загваруудын дагуу сүлжээг 1969 оноос хөгжүүлж эхлэжээ. Сүлжээг төрөл бүрийн үзүүлэлтүүдээр ангилдаг. Сүлжээ нь дараах үүргүүдтэй:

Харилцаа холбоог бий болгох. Сүлжээг ашиглан хүмүүс нь и-мэйл, мессенжэр, чаат өрөө, телефон, видео телефон яриа, видео хурал зэргийн хэрэгслүүдээр бие биентэйгээ үр ашигтайгаар, хялбараар харилцаж болно.

Техник хангамжийг хамтарч хэрэглэх. Сүлжээнд хамрагдах компьютер бүр нь тус сүлжээнд холбоотой техник хангамжийг хэрэглэх боломжтой. Жишээлбэл, хамт хэрэглэх байдлаар тохируулсан принтерээр документ хэвлэх.

Файл, өгөгдөл, мэдээллийг хамтарч хэрэглэх (шэйр). Сүлжээний орчинд баталгаажуулсан хэрэглэгч нь тус сүлжээний бусад компьютерүүд дахь өгөгдөл, мэдээлэлд хандах боломжтой. Хамт хэрэглэх байдлаар тохируулсан хадгалах төхөөрөмжүүд дээрх өгөгдөл, мэдээлэлд хандах явдал нь олон сүлжээний чухал

www.zaluu.comwww.zaluu.com

онцлог болдог. Програм хангамжийг хамтарч хэрэглэх. Сүлжээнд холбогдсон

хэрэглэгчид нь холын зайд орших компьютерүүд дээр програм ажиллуулах боломжтой.

Мэдээллийг хадгалах. Аюулгүй байдал. Хурд.

Агуулга [нуух]

1 Сүлжээний ангилал o 1.1 Холболтын арга o 1.2 Утастай холболтын технологи o 1.3 Утасгүй холболтын технологи o 1.4 Хэмжээ o 1.5 Функциональ холбоо хамаарал (сүлжээний архитектур) o 1.6 Сүлжээний топологи

2 Физик цар хүрээний хувьд сүлжээг ангилах o 2.1 Local area network, Дотоод сүлжээ

2.1.1 Personal area network, Хувийн сүлжээ 2.1.2 Home area network, Гэрийн сүлжээ

o 2.2 Wide area network, Өргөн бүсийн сүлжээ 2.2.1 Campus network, Цогцолборын сүлжээ

o 2.3 Metropolitan area network, Хотын сүлжээ 2.3.1 Enterprise private network, Байгууллагын хувийн

сүлжээ 2.3.2 Virtual private network, Виртуаль хувийн сүлжээ 2.3.3 Internetwork, Сүлжээ хоорондын сүлжээ

o 2.4 Суурь сүлжээ 2.4.1 Global area network, Дэлхийн сүлжээ 2.4.2 Интернэт 2.4.3 Интранэт ба экстранэт 2.4.4 Overlay network, Бүрхэх сүлжээ

3 Техник хангамжийн үндсэн бүрэлдэхүүн o 3.1 Сүлжээний интерфэйсийн карт o 3.2 Рипийтэр/Давтагч o 3.3 Хаб o 3.4 Бриж/Гүүр o 3.5 Свич o 3.6 Рүүтэр/Замчлагч/Чиглүүлэгч

4 Эшлэл

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Сүлжээний ангилал Холболтын арга Сүлжээнд холбогдсон төхөөрөмжүүдийг холбоход хэрэглэсэн техник хангамж, програм хангамжийн технологиудаар нь компьютерийн сүлжээг ангилж болно. Этернэт нь төхөөрөмжүүдийг физик холболтоор холбодог. Үүний тулд хаб, свич, бриж, рүүтэр зэрэг төхөөрөмжүүдийг өргөн хэрэглэдэг. Утасгүй LAN-гийн технологийг ашиглан төхөөрөмжүүдийг утасгүйгээр холбоно. Эдгээр төхөөрөмжүүд нь радио долгион буюу хэт улаан долгионы дохиог дамжууллын орчноо болгон ашигладаг. ITU-T G.hn технологи нь анхнаасаа суурилагдсан гэрийн холболтын утаснуудыг (коаксиаль кабель, телефон утасны шугам, цахилгааны шугам) ашиглан өндөр хурдны (1 гигабит/сек хүртэл) дотоод сүлжээг бүтээдэг. Утастай холболтын технологи

Мушгиа утас - телехолбоонд хамгийн өргөн хэрэглээтэй дамжууллын орчин. Мушгиа утас нь тусгаарлагдсан хоѐр зэс утсыг хооронд нь мушгисан ердийн телефон утасны шугам бөгөөд яриа, өгөгдлийг дамжуулахад хэрэглэнэ. Хоѐр утсыг мушгиснаар харилцан шуугиан, цахилгаан соронзон индукцыг багасгадаг. Дамжууллын хурд нь секундэд 2 сая битээс 100 сая бит хүртэл байна.

Коаксиаль кабель - кабель телевиз, оффисийн барилга, ажлын байруудад дотоод сүлжээ байгуулахад түгээмэл ашиглагддаг. Тус кабельд зэс буюу хөнгөнцагаан утсыг тусгаарлагч, уян, диэлектрикийн өндөр тогтмолтой материалаар бүрсэн байх ба эдгээр нь бүхэлд нь дамжуулагч давхарга бүрсэн байна. Эдгээр тусгаарлагч давхаргууд нь интерферэнц, гажуудыг багасгах үүрэгтэй. Дамжууллын хурд нь секундэд 200 саяаас 500 сая бит байна.

Шилэн кабель - хамгаалах зориулалттай давхаргуудаар бүрхэгдсэн нэг буюу олон тооны шилэн мяндасан утаснаас тогтоно. Шилэн кабель нь цахилгаан соронзон цацрагт нөлөөлөгддөггүй. Иймээс ч дамжууллын хурд нь секундэд хэдэн триллион битэнд хүрэх боломжтой.

Утасгүй холболтын технологи Газрын микро долгион – Газрын (дэлхийн) микро долгион нь

газар дахь дамжуулагч, хүлээн авагчыг хэрэглэнэ. Хэрэглэх төхөөрөмж нь хиймэл дагуулын тавагтай төсөөтэй харагддаг. Газрын микро долгион нь бага гигагерцийн цар хүрээг хэрэглэдэг тул харилцаа холбоонд дамжуулагч, хүлээн авагч хоѐр нь

www.zaluu.comwww.zaluu.com

зайлшгүй бие биенийгээ харж байх ѐстой. Релейн станцууд хоорондын зай нь 50 орчим километр байна. Микродолгионы антеннуудыг барилга, цамхаг, толгой, уулын дээр байршуулдаг.

Холбооны хиймэл дагуул – хиймэл дагуулууд нь дэлхийн агаар мандлын ойлгох боломжгүй микродолгионы радиог хэрэглэдэг. Геосинхрон хиймэл дагуулуудын хувьд (GEO) нь экватороос 35'500 километр орчим өндөрт, сансарт байрлана. Дэлхийг тойрон эргэх эдгээр системүүд нь дуу, өгөгдөл, телевизийн дохиог хүлээн авч дахин дамжуулах чадвартай.

Үүрэн ба PCS системүүд – Энэ нь хэд хэдэн радио харилцаа холбооны технологийг хэрэглэдэг. Системүүдийг өөр өөр газарзүйн бүсүүдэд хуваадаг. Газарзүйн бүс бүрд нэг бүсээс нөгөө бүсэд ярианы дохиог дахин дамжуулах үүрэгтэй нам чадлын дамжуулагч эсвэл радио релэйн антенн төхөөрөмж байна.

Утасгүй LAN – Утасгүй дотоод сүлжээ нь тоон үүрэн холбооны технологи, нам давтамжийн радио технологитой төстэй өндөр давтамжийн радио технологийг хэрэглэдэг. Утасгүй LAN-гууд нь хязгаартай газар нутагт төхөөрөмжүүдийн хоорондын холбоог бий болгохын тулд зурвас өргөжүүлэлтийн технологийг хэрэглэнэ. Утасгүй радио долгионы технологийн нээлттэй стандартын жишээ нь IEEE юм.

Хэт улаан долгионы харилцаа холбоо - 10 метр хүртэлх л зайнд, дундаа ямар нэг биет байхгүй тохиолдолд дохиог төхөөрөмжүүдийн хооронд дамжуулдаг.

Хэмжээ Сүлжээг хэмжээ, цар хүрээ, үүргээр нь ихэнхдээ дотоод сүлжээ (local area network, LAN), wide area network (WAN), metropolitan area network (MAN), personal area network (PAN), virtual private network (VPN), campus area network (CAN), storage area network (SAN) гэх зэргээр ангилдаг. Эдгээр сүлжээний controller area network (CAN)-н хэрэглээ, итгэл найдварын түвшин, хандалтын эрх зэрэг зүйлс нь ялгаатай байна. Дотоод сүлжээ нь ямарваа албан байгууллагын дотоод систем, ямар нэг барилга дахь ажилчдын хэрэглээнд зориулагдсан байдаг бол WAN-гууд нь байгууллагын алслагдсан хэсгүүдийг холбосон, мөн гуравдагч байгууллагууд руух холболтуудыг оролцуулсан байж болно. Функциональ холбоо хамаарал (сүлжээний архитектур) Сүлжээний элемэнтүүдийн хоорондын функциональ холбоо хамаарлуудын дагуу компьютерийн сүлжээг ангилж болно. Жишээлбэл, идэвхитэй сүлжээ (active networking), client–server, peer-to-

www.zaluu.comwww.zaluu.com

peer (workgroup) архитектур. Сүлжээний топологи

Гол өгүүлэл: Сүлжээний топологи Компьютерийн сүлжээнүүдийг сүлжээг тулгуурлаж бүтээсэн топологийн дагуу ангилж болно, үүнд, шугаман топологи, одон топологи, цагираган топологи, торон топологи. Сүлжээний топологи гэдэг нь сүлжээн дахь төхөөрөмжүүд логик холбоо хамаарлынхаа хувьд, физик холболт хамааралгүйгээр, хэрхэн холбогдсон байдал юм. Сүлжээний компьютерүүд нь физик байршлаараа шугаман байдлаар тавигдан хабад холбогдсон байлаа ч гэсэн эдгээрийг шугаман бус одон топологитой байна гэнэ. Ийнхүү сүлжээний харагдац, ажиллагааны онцлог нь өөр байдаг юм. Сүлжээг мөн өгөгдлийг дүрслэх аргаар нь ангилж болно; энд тоон ба аналог сүлжээ орно. Физик цар хүрээний хувьд сүлжээг ангилах Компьютерийн сүлжээний түгээмэл төрлүүдийг хэмжээгээр нь ангилж болно. Local area network, Дотоод сүлжээ Дотоод сүлжээ (local area network, LAN) нь гэр, сургууль, компьютерийн лаборатори, оффисийн барилга, ойр ойр зайтай барилгуудын цогц гэх зэргийн жижиг хэмжээний газарзүйн бүсэд компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийг холбодог сүлжээ юм. Сүлжээн дахь бүх компьютер, төхөөрөмж нь зангилаа байна. Өнөөгийн утастай LAN-гууд нь ихэнхдээ Этернэт технологиор хийгдсэн байдаг ч ITU-T G.hn гэх зэрэг шинэ стандартуудын тусламжтайгаар коаксиаль, телефон утасны шугам, цахилгаан шугам зэрэг гэрт аль хэдийнэ суурилагдсан утсуудаар утастай LAN бүтээж болно.[2]

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Номын сангийн түгээмэл сүлжээний загвар, топологи нь мод хэлбэрийн байх ба хэрэглэгчдийн нөөц, мэдээлэлд хандах явдал нь хязгаарлагдсан байна. Холбогдсон бүх төхөөрөмж нь өөр өөр дэд сүлжээнд (subnet, зурагт өөр өөр өнгөөр харуулав) хандах тул бүгд сүлжээний түвшинд (3-р түвшин) ажиллах ѐстой. Төхөөрөмжүүдтэй 10/100 Мбит/с-н Этернэт холболттой, төв рүүтэртэй Гигабит Этернэтийн холболттой номын сан дахь төхөөрөмжүүд нь зөвхөн Этернэтийн интерфэйстэй ба IP-г ойлгох ѐстой тул "3-р түвшний свич" гэж нэрлэх боломжтой. Гэхдээ эдгээрийг хандалтын рүүтэр гэх нь илүү оновчтой. Хамгийн дээр байгаа рүүтэр нь Интернэт болон сургуулийн сүлжээний хэрэглэгчдийн хандалтын рүүтэрүүд рүү холбодог түгээлтийн рүүтэр. WAN-гуудтай харьцуулахад, LAN-гуудын онцлог нь өгөгдөл дамжуулах өндөр хурд, газарзүйн жижиг цар хүрээ, телехолбооны түрээслэгдсэн шугам хэрэглэдэггүйд оршино. Өнөөгийн Этернэт буюу бусад IEEE 802.3 LAN-гийн технологиуд нь 10 гигабит/сек хүртэлх хурдад ажилладаг. Үүнийг өгөгдөл дамжуулах хурд гэнэ. Өнөө үед IEEE нь 40, 100 гигабит/сек-н стандартчлал дээр ажиллаж байна.

Personal area network, Хувийн сүлжээ Personal area network буюу Хувийн сүлжээ (PAN) нь тодрхой хувь хүнд ойр байрлах компьютер, төхөөрөмжүүдийг холбосон сүлжээ. PAN-д персонал компьютер, принтер, факс, телефон утас, PDA, видео тоглоом тоглох төхөөрөмж гэх мэт нь орж болно. PAN-д утастайгаар, утасгүйгээр холбогдсон байж болно. PAN-гийн цар хүрээ нь ихэнх тохиолдолд 10 метр орчим л байдаг.[4] Утастай PAN-ийн хувьд USB, Firewire зэргээр холбодог бол утасгүй PAN сүлжээнд Bluetooth, хэт улаан долгионы холбоог хэрэглэдэг. Home area network, Гэрийн сүлжээ Home area network буюу Гэрийн сүлжээг (HAN) гэрийн орчинд хэрэглэгдэх төхөөрөмжүүдийг холбоход хэрэглэнэ. Эдгээрт персонал компьютер, жижиг багаж төхөөрөмж, принтер зэрэг орж болдог. Ийм төрлийн сүлжээний нэг гол үүрэг нь Интернэтийг хувааж хэрэглэх (CATV эсвэл DSL гэх мэт бродбэнд) функц юм. HAN-г мөн Office area network буюу Оффисийн сүлжээ (OAN) гэдэг. Wide area network, Өргөн бүсийн сүлжээ Wide area network буюу Өргөн бүсийн сүлжээ (WAN) нь хот, улс, эсвэл бүр тив дамнан орших компьютерийн маш өргөн хүрээтэй сүлжээ юм. Холболтын сувагт нь телефон утасны шугам, кабель, агаараар цацах долгион гээд маш олон төрлийн дамжууллын орчин нийлж багтаж

www.zaluu.comwww.zaluu.com

болно. WAN нь ихэнх тохиолдолд түгээмэл үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага (жишээ нь телефон компани), компаниудын сувгийг хэрэглэдэг. WAN-гийн технологи нь OSI загварын доод гурван түвшинд ажилладаг: физик түвшин, өгөгдөл холболтын түвшин, сүлжээний түвшин. Campus network, Цогцолборын сүлжээ Campus network буюу Цогцолборын сүлжээ нь дотоод сүлжээ буюу LAN-гуудыг холбосон, харьцангуй жижиг газарзүйн бүсэд сүлжээ. Бараг бүх сүлжээний төхөөрөмжийг (шилэн кабель, Cat5 кабель гэх мэт) цогцолборыг эзэмшигч буюу их сургууль, байгууллага, засгийн газар эзэмшдэгээрээ онцлог. Их сургуулийн цогцолборын сүлжээний хувьд хичээлийн танхимүүд, номын сан, оюутны хотхон зэрэг олон барилгыг хооронд нь холбож болно. Metropolitan area network, Хотын сүлжээ Metropolitan area network буюу Хотын сүлжээ (MAN) нь хот буюу томоохон цогцолборын цар хүрээтэй компьютерийн сүлжээ.

Frame relay WAN холболт болон dialup remote access-с бүтсэн EPN-ий жишээ

www.zaluu.comwww.zaluu.com

3 оффис, холын хэрэглэгчдийг холбосон VPN-ий жишээ Enterprise private network, Байгууллагын хувийн сүлжээ Enterprise private network буюу Байгууллагын хувийн сүлжээ нь компаний өөр өөр барилга, цэгүүдийг холбон компьютерийн нөөцийг хамт хэрэглэх зорилготой сүлжээ. Virtual private network, Виртуаль хувийн сүлжээ Virtual private network буюу Виртуаль хувийн сүлжээ (VPN) гэж төхөөрөмжүүд хоорондын холболтыг физик утсуудын оронд том сүлжээнд (жишээ нь Интэрнэтэд) байгаа чөлөөт холболт, виртуаль хэлхээ хангадаг сүлжээг хэлнэ. Ийм үед виртуаль сүлжээний өгөгдөл холболтын түвшний протоколууд нь том сүлжээний дундуур туннельдсан (tunnel) гэдэг. VPN-ий өргөн хэрэглээний жишээ гэвэл Интернэтийн дундуур аюулгүй байдал хангагдсан холбоог үүсгэх байдаг ч тус сүлжээнд баталгаажуулалт (authentication), агуулгын шифрлэлт (content encryption) гэх зэрэг аюулгүй байдлыг хангасан илэрхий шийдлүүд байх албагүй. Жишээлбэл VPN-ий тусламжтайгаар өндөр аюулгүй байдлыг ханган нэгэн сүлжээгээр явах өөр өөр хэрэглэгчдийн бүлгийн өгөгдлийн урсгалыг салгахад хэрэглэж болно. VPN нь хамгийн өндөр үйлчилгээг хангах гэсэн, эсвэл VPN хэрэглэгч, VPN үйлчилгээг хангагчийн хооронд тохиролцсон SLA (service level agreement, үйлчилгээний түвшний гэрээ)-гаар тохиролцсон үйлилгээний төлөвтэй байж болно. Ихэнх тохиолдолд VPN-үүд нь халз холболтоос илүү нарийн топологитой байдаг. Internetwork, Сүлжээ хоорондын сүлжээ Internetwork буюу сүлжээ хоорондын сүлжээ нь ижил замчлах/рүүтинг технологитой нэг буюу түүнээс олон хувийн сүлжээг рүүтэрийн

www.zaluu.comwww.zaluu.com

тусламжтайгаар холбосон сүлжээ юм. Интернэт нь олон Internetwork-уудын нийлбэр байдгаас нэрийг нь товчилж Интернэт гэнэ. Суурь сүлжээ Global area network, Дэлхийн сүлжээ Global area network буюу Дэлхийн сүлжээ (GAN) нь хөдөлгөөнт харилцаа холбоог тодорхойгүй тооны утасгүй LAN, хиймэл дагуулын үйлчилгээ хамрах бүс гэх мэт цар хүрээтэй бүсэд олгох зориулалттай сүлжээ юм. Хөдөлгөөнт холбооны хамгийн чухал авч үзэх асуудал бол нэг хангалтын бүсээс нөгөө рүү хэрэглэгчийн харилцаа холбоог шилжүүлэх явдал юм. IEEE Project 802-т үүнийг дэлхий дээрх утасгүй LAN-гуудын дарааллаар гүйцэтгэнэ гэсэн байдаг. Интернэт Интернэт нь дэлхий даяарх засгийн газрийн, сургуулийн, компанийн, нийтийн, хувийн компьютерийн сүлжээнүүдийг холбосон систем юм. TCP/IP-н сүлжээний технологиуд дээр тулгуурлагдсан байдаг. Интернэт нь АНУ-ын Батлан хамгаалах яамны DARPA-гийн бүтээн хөгжүүлсэн ARPANET-н залгамжлагч юм. Мөн World Wide Web (WWW)-н харилцаа холбооны суурь болж өгдөг. Интернэтэд оролцдог төхөөрөмж, хэрэглэгчид нь TCP/IP-тай нийцэжу ажиллах хэдэн зуун бичигдсэн, (ихэнхдээ стандартчлагдсан) төрөл бүрийн протоколууд болон IANA (Internet Assigned Numbers Authority, Интернэтийн оноогдсон тоонуудын захиргаа) ба хаягийн регистрүүдийн удирдан явуулсан, IP хаягуудын хаяглалтийн системийг хэрэглэдэг. Border Gateway Protocol (BGP)-н тусламжтайгаар үйлчилгээ үзүүлэгч компаниуд болон томоохон байгууллага компаниуд нь өөрсдийн хаяглалтын зайнд хүрэх талаар (рүүтинг) мэдээлэл солилцдог ба дэлхий даяарх холболтын замын торыг бүтээдэг. Интранэт ба экстранэт Интранэт ба экстранэт нь компьютерийн сүлжээний (ихэнхдээ дотоод сүлжээний) хэсэг буюу залгаа хэсгүүд юм. Интранэт гэдэг нь Интернэт протокол болон үүн дээр тулгуурласан вэб хөтөч, файл дамжуулах програм г.м. хэрэгслүүдийг ашигласан, ганц захиргааны нэгжийн удирдлага доорх сүлжээнүүдийн цогц. Тус захиргааны нэгж нь интранэтийг тодорхой зөвшөөрөлтэй хэрэглэгчдээс бусад бүх хэрэглэгчдээс хаана. Интранэт нь байгууллагын дотоод сүлжээ байх нь түгээмэл. Байгууллагын мэдээллийг хэрэглэгчдэд хангахын тулд интранэтүүд нь ихэнх үед

www.zaluu.comwww.zaluu.com

ядаж ганц вэб сервэртэй байна. Экстранэт нь ганц байгууллага, нэгжийн цар хүрээтэй, мөн өөр байгууллага буюу нэгжийн (ихэнхдээ найдвартай) сүлжээтэй хязгаарлагдман холболттой сүлжээ юм. Жишээлбэл компанийн үйлчлүүлэгчидэд интранэтийн зарим хэсэгт хандах эрх олгож болох ч аюулгүй байдлын үүднээс харвал үйлчилүүлэгдийг найдвартай хэмээн үзэхгүй байж болно. Техник талаас авч үзвэл экстранэтийг CAN, MAN, WAN, эсвэл өөр сүлжээний төрөлд багтааж болно. Харин эксранэт нь гадаад сүлжээтэй ядаж ганц холболттой байх тул ганц LAN-гаас тогтож болохгүй. Overlay network, Бүрхэх сүлжээ Overlay network гэдэг нь өөр сүлжээний дээгүүр тавигдсан виртуаль компьютерийн сүлжээ. Бүрхүүл сүлжээ дахь төхөөрөмжүүд нь виртуаль буюу логик холболтуудаар холбогдох ба эдгээр замууд нь доод талын сүлжээний хэд хэдэн физик холболтод харгалзаж болно.

Overlay network-н жишээ: Шилэн кабель дээгүүр SONET дээгүүр IP Жишээлбэл олон төрлийн P2P сүлжээнүүд нь Интернэт дээгүүр ажилладаг виртуаль холболтууд байдлаар зохиогдсон байдаг тул overlay сүлжээ юм. Интернэт нь анх телефон утасны сүлжээ дээгүүр ажилладаг overlay сүлжээ байдлаар хийгдсэн байна. Компьютерийн сүлжээнүүд модем ашиглан телефон утасны шугам дээгүүр ажилладаг, өгөгдөл дамжуулах сүлжээ байхгүй үеийн сүлжээний эхлэл үеэс л overlay сүлжээ байсаар иржээ. Өнөө үед IP хаягаар тодорхойлоогүй цэгүүд рүү мессежийг замчлах боломжийг олгохын тулд Интернэт дээр тулгуурласан overlay сүлжээг байгуулдаг. Жишээлбэл DHT-үүд нь тодорхой логик хаягтай, IP хаяг нь урьдаас мэдэгдээгүй зангилаа руу мессежийг замчлахад хэрэглэгддэг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Интернэтийн замчилгааг сайжруулахад overlay сүлжээг ашиглах санал тавигдсан байна. Жишээ нь илүү өндөр чанартай стрийминг медиаг бий болгоход QoS (quality of service, үйлчилгээний чанар)-н баталгааг хэрэглэх боломжтой гэжээ. Нөгөө талаас, ISP-нүүдийн хамтын ажиллагаагүйгээр цэсийн зангилаануудад overlay протоколын програм хангамжийг ажлуулах замаар overlay сүлжээг нэмэгдүүлэн байгуулж болно. Overlay сүлжээ нь хоѐр overlay зангилаа хооронд доод талын сүлжээгээр пакетуудыг хэрхэн замчлах талаар хянаж чадахгүй ч зорьсон газар руугаа хүрэх хүртлээ мессеж нь overlay зангилаануудын ямар дарааллаар дамжихыг удирдаж чадна. Жишээ гаргахад, Akamai Technologies нь агуулгын баталгаатай, ашигтай хүргэлтийг хангадаг (multicast-н төрөл) overlay сүлжээг эрхлэн явуулдаг. Академик судалгааны хувьд Multicast-д system Multicast ба Overcast; хатуужил сайтай рүүтингд RON (Resilient Overlay Network, хатуужилтай overlay сүлжээ); үйлчилгээний чанарын баталгааг OverQoS-р хийж байна. Техник хангамжийн үндсэн бүрэлдэхүүн Сүлжээний зангилаануудыг хооронд нь холбохын зориулалттай үндсэн техник хангамж бүх сүлжээнд байдаг. Үүнд, Сүлжээний интерфэйсийн карт буюу Сүлжээний карт (network interface card, NIC), Бриж буюу Гүүр, Хаб, Свич, Рүүтэр буюу Замчлагч орно. Үүний зэрэгцээ тус үндсэн техник хангамжийг хооронд нь холбох арга хэрэгтэй (энэ нь ихэнх үед Категори 5 UTP кабель байна). Cat5-аас гадна микродолгионон холболт (IEEE 802.12), шилэн кабель хэрэглэж болно. Cүлжээний интерфэйсийн карт Сүлжээний карт (өөрөөр сүлжээний адаптэр, сүлжээний интерфэйсийн карт ч гэдэг) нь компьютерийн сүлжээгээр компьютерүүд хоорондоо харилцах боломжийг олгодог техник хангамж юм. Энэ нь сүлжээний орчин руух физик хандалтыг олгодог ба MAC хаягыг хэрэглэн доод түвшний хаяглах системийг бүрдүүлнэ.

Компьютерийн сүлжээ гэдэг нь хоѐр болон түүнээс дээш тооны компьютеруудыг хооронд нь холбох холболтын систем юм. Холболтын төрлөөр нь * fiber optic //шилэн кабель * Ethernet //кабелийн физик холболт * wireless //утасгүй

www.zaluu.comwww.zaluu.com

* DSL //телефон утасны шугамаар, цахилгааны шугамаар холбогддог гэж ангилна. Компьютерийн сүлжээг хамрах хүрээгээр нь дараах хэсгүүдэд хуваана: a. PAN (Personal Area Network) PAN (хувь хүний сүлжээ) гэдэг нь хүний эргэн тойронд бага зайд үүсэх сүлжээг хэлнэ. Энэ сүлжээнд компьютерт холбосон утас, принтер, факс болон USB, IrDA, Bluetooth-ээр холбогддог төхөөрөмжүүд орно. b. LAN (Local Area Network) LAN (Дотоод Сүлжээ) гэдэг нь гэр, оффис, байшин зэрэг бага орон зайг хамарсан сүлжээг хэлнэ. Дотоод сүлжээ нь утастай болон утасгүй байж болох ба Hub, Switch, Bridge, Router, Wireless Access point зэрэг төхөөрөмжүүдийг ашиглана. c. MAN (Metropolitian Area Network) MAN (Хотыг хамарсан сүлжээ) гэдэг нь хотын дүүрэг хооронд болон хотыг бүхэлд нь хамарсан сүлжээг хэлнэ. d. WAN (Wide Area Network) WAN (Өргөн бүсийг хамарсан сүлжээ) нь асар уудам талбарыг хамрах ба дотроо хэдэн зуун мянган PAN, LAN, MAN сүлжээнүүдийг багтаадаг. WAN-ын хамгийн том жишээ бол INTERNET юм.

Ашиг тус Харилцаа холбоог бий болгох. Сүлжээг ашиглан хүмүүс нь и-мэйл,

мессенжэр, чаат өрөө, телефон, видео телефон яриа, видео хурал зэргийн хэрэгслүүдээр бие биентэйгээ үр ашигтайгаар, хялбараар харилцаж болно.

Техник хангамжийг хамтарч хэрэглэх. Сүлжээнд хамрагдах компьютер бүр нь тус сүлжээнд холбоотой техник хангамжийг хэрэглэх боломжтой. Жишээлбэл, хамт хэрэглэх байдлаар тохируулсан принтерээр документ хэвлэх.

Файл, өгөгдөл, мэдээллийг хамтарч хэрэглэх (шэйр). Сүлжээний орчинд баталгаажуулсан хэрэглэгч нь тус сүлжээний бусад компьютерүүд дахь өгөгдөл, мэдээлэлд хандах боломжтой. Хамт хэрэглэх байдлаар тохируулсан хадгалах төхөөрөмжүүд дээрх өгөгдөл, мэдээлэлд хандах явдал нь олон сүлжээний чухал онцлог болдог.

Програм хангамжийг хамтарч хэрэглэх. Сүлжээнд холбогдсон хэрэглэгчид нь холын зайд орших компьютерүүд дээр програм ажиллуулах боломжтой.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Network

Компьютерийн сүлжээ нь олон тооны төхөөрөмжийг тусгай протокол, техник хэрэгслийн тусламжтайгаар хооронд нь холбон нэг төхөөрөмжөөс нөгөө рүү өгөгдөл дамжуулах, хүлээн авах, нэгдсэн нэг мэдээллийн бааз руу хандах боломжийг хэрэглэгчид олгодог.

Компьютерийн хамгийн том сүлжээ нь Интернэт юм. Интернэтийн сүлжээнд дэлхийн сая сая компьютер холбогдон ямар ч үед хүссэн мэдээллээ авах боломжтой байдаг бол тодорхой нэг хүрээнд нэг байгууллага өөрийн дотоод сүлжээтэй байгаад байгууллага дотроо мэдээллээ солилцдог байх жишээтэй. Сүлжээний өөр нэг жишээ бол нисэх онгоцны буудал юм. Та буух гэж буй болон нисэх гэж буй онгоцны хуваарийг буудлын зааланд байрлах аль ч дэлгэцээс харах бололцоотой байдаг. Мөн супермаркетууд дахь төлбөрөө хийдэг касс дэлгүүрийн дотоод сүлжээнд холбогдсоноор барааны үнийн мэдээллийн бааз руу хандан аль бараа ямар үнэтэйг харах боломжтой байдаг.

Компьютерийн сүлжээг хамрах хүрээгээр нь үндсэн гурван хэсэгт хуваана. үүнд: - LAN (Local Area Network) - MAN (Metropolian Area Network) - WAN (Wide area Network)

LAN (Local Area Network)

Газар зүйн хүрээгээр хязгаарлагдмал зөвхөн нэг болон хэд хэдэн барилга эсвэл барилга доторх аль нэг байгууллагын 2 ба түүнээс дээш тооны компьютерүүд,сүлжээний бусад төхөөрөмжүүдийг хооронд нь тусгай төхөөрөмж, кабелиар холбосноор дотоод сүлжээ буюу LAN үүсдэг.

Дотоод сүлжээнд холбох компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийн тоо нь тухайн байгууллагаас шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг бөгөөд нэг

www.zaluu.comwww.zaluu.com

сүлжээнд 10-с дээш компьютер холбосон бол зарим байгууллага мянгаас илүү компьютер холбосон байх жишээтэй.

Компьютерүүдийг дотоод сүлжээнд холбосноор нэг принтерийг дундаа ашиглах, сервер компьютер дээрх сүлжээний программууд болон сервер дээр хадгалсан мэдээллийн сан, файлууд руу хэрэглэгчийн компьютерээс хандаж ажиллах, файлуудыг унших, хуулж авах зэрэг зэрэг асар олон боломжтой.

Дотоод сүлжээнд ашиглагддаг гол технологиуд: - Ethernet - Token Ring - ARCN - FDDI

Дотоод сүлжээний хэлбэр, бүтэц: - Star - Ring - Bus

WAN (Wide Area Network)

WAN сүлжээ нь бусад төрлийн сүлжээнүүдээс хамрах хүрээгээрээ хамгийн том нь бөгөөд хотууд, улс болон тив хооронд холбох боломжтой. Энэ сүлжээнд холбогдсон компьютерүүд нь сүлжээнд хандахдаа телефон утас, leased line буюу түрээсийн шугам эсвэл хиймэл дагуулын бүхий тусгай тавган антенны аль нэгийг нь ашигладаг. WAN сүлжээний нэг жишээ нь Интернэт юм.

Networking Software

Networking Software

Сүлжээний программ хангамж нь маш өргөн хүрээтэй ойлголт бөгөөд үндсэнд нь дараах хэсгүүдэд хувааж болно:

www.zaluu.comwww.zaluu.com

* Сүлжээний үйлдлийн систем (Noүell Netware, Windows NT, Unix, Linux). * Төрөл бүрийн серверүүд (Web, FTP, E-Mail serүers). * Бие даасан (stand-alone) болон клиент application программууд. * Сүлжээний үйлчилгээний программ, утилитууд (ping, telnet, traceroute г.м.).

www.zaluu.comwww.zaluu.com