เผ่าไทยญ้อ (ญ้อ)province.m-culture.go.th/nakhonphanom/word/chonpao.doc · Web viewหม บ านว ฒนธรรมชนเผ า ๗ ชนเผ

ชนพนเมองดงเดม หรอชมชนทองถน จงหวดนครพนม

หมบานวฒนธรรมชนเผา ๗ ชนเผา๑. ชนเผาไทยญอ (ญอ) ทตง วดคามวาส บานโพน หม

๘ ตำาบลโนนตาล อำาเภอทาอเทน จงหวดนครพนม ๔๘๑๒๐ประวตความเปนมาของชาวไทยญอ ถนฐานเดมของไทย

ญอ อยทเมองหงสา แขวงไชยบร ของประเทศลาวหรอจงหวดลานชางของไทยสมยหนง ไทยญอสวนใหญไดอพยพ มาตงถนฐานใหมทไชยบร ปากนำาสงครามรมฝงแมนำาโขง (ตำาบลไชยบร อำาเภอทาอเทน จงหวดนครพนมในปจจบน) ในสมยรชกาลท ๑ เมอ พ.ศ. ๒๓๕๑ ตอมาเมอเกดกบฎเจาอนวงศเวยงจนทนในสมย รชกาลท ๓ (พ.ศ. ๒๓๖๙) พวกไทยญอทเมองไชยบรไดถกกองทพเจาอนวงศกวาดตอนไปแลวใหไปตงเมองอย ณ เมองปงลง ฝงซายแมนำาโขง (อยในเขตแขวงคำามวนประเทศลาว) อยระยะหนงตอมาไดกลบมาตงเมองขนใหมทางฝงขวาแมนำาโขงตงเปนเมองทาอเทนเมอ พ.ศ. ๒๓๗๓ คอ บรเวณทาอเทน จงหวดนครพนมในปจจบน

วถชวตของชาวไทยญอ ลกษณะนสยใจคอของไทยญอสวนมากทสดคอ ซอสตย สจรต รกสงบ มความสามคคมน ไมวาจะมอะไรเชนการทำาบญ การปลกบาน ทำานาจะวานหรอวานกน (นาวานคอ การลงแขก ทำานา ทำางาน)

การแตงกายชดรำาไทยญอชาย สวมเสอคอพวงมาลยสเขยวสด ใชสไบไหมสนำาเงนพบ

ครงกลาง พาดไหล ซายและขวา ปลอยชายสองขางไปดานหลงใหชายเทากน นงผาโจงกระเบนสนำาเงนเขม ใชสไบไหมสแดงคาดเอว

ปลอยชายขางซายดานหนา เครองประดบสรอยเงน หอยพระ ใบหทดดอก ดาวเรองดานซาย

หญง สวมเสอแขนกระบอกสชมพ (สบานเยน) คอกลมขลบดำา หรอนำาเงนเขม นงผาถงไหมสนำาเงนมเชง (ตนจก) เขมขดลายชดคาดเอว ใชสไบไหมสนำาเงนพาดไหลดานซายแบบเฉยงปลอยชายยาวทงดานหนาและดานหลงใหชายเทากน เครองประดบสรอยคอ ตมห สรอยขอมอเครองเงน ผมเกลามวยประดบดอกไมสด หรอดอกไมประดษฐ

ภมปญญาทองถนการทำาปลารา สมปลาชะโด

ภาษาไทยญอ (ญอ)ภาษาพด คำาอาน ความหมายกด กด สน,นอยกะโป กะ โป กะลากะบวน กะ-บวน ด, เขาเทากะปอม กะ-ปอม กงกากะเปา กะ-เปา กระเปากะดดกะดอ กะ-ดด-กะ-ดอ เกนไปเกบ เกบ รองเทากองแขน กอง-แขน กำาไลมอกะเทน กะ-เทน ครงๆ , กลางๆกะแดะ กะ-แดะ แรด-ดดจรตเกอ เกอ ใกลกะผลกโพด กะ-ผะ-ลก-โพด เกนไปกงคนฮม กง-คน-ฮม กางรมกลวยเหม กลวย-เหม กลวยหาม

กบแก กบ-แก ตกแกกะหนอง กะ-หนอง สนเทากวย กวย ปด, แกวงไกวเกบตนยอง เกบตนยอง รองเทาสนสงกองเลง กอง-เลง กลองสองหนาทใชในงาน

ประเพณใหเกดความสนกกะปาง กะ-ปาง รางอาหารสตวแมนเตอ แมนตะเลอ อะไร,อะไรเหรอ

๒. ชนเผาผไทย อาศยในเขตตำาบลเรณ อำาเภอเรณนคร จงหวดนครพนม ๔๘๑๗๐

ประวตความเปนมาชนเผาผไทย ชาวผไทยเปนชาวจงหวดนครพนมเผาหนง ทอาศยอยในเขต อำาเภอเรณนคร อำาเภอนาแก อำาเภอธาตพนม อำาเภอนาหวา เดมตงถนฐานในแควนสบสองจไทย แควนสบสองปนนา ชาวผไทย ไดอพยพจากฝงซายของแมนำาโขงเขามาอยในประเทศไทย ในป พ.ศ. ๒๓๖๙ ซงตรงกบสมยรชกาลท ๓ แหงกรงรตนโกสนทร

ตามตำานานของชาวผไทยเรณนคร กลาวไวในพงศาวดารลานชาง วาทเมองนำานอยออยหนหรอแถน มปเจาลางเซง ขนเคก ขนคาง ปกครองชาวผไทย เมอเกดทกภกขภยพญากา หวหนาผไทยคนหนงไดเกดขดแยงกบเจาเมอง จงชกชวนผไทยจำานวนหนงมาอยทเมองวงอางคำาแขวง สวรรณเขตปจจบน ทเมองแหงนมชาวขาอาศยอยกอนแลวจงเกดพพาทกนขนตอมาผไทยถกชาว

ขาและจนฮอบกรกทำาลายเผาบานเรอน และจบเอาพญาเตโชหวหนาชาวผไทยไปเมองจน พญาเตโชไดสงลกหลานวา อยาอยเมอวงวเลยใหอพยพไปอยฝงขวาของแมนำาโขงเสยเถด

ชาวผไทยโดยการนำามาของทาวเพชร ทาวสาย จงพาชาวผไทยจากเมองวง เขามาอยฝงขวาของแมนำาโขง โดยการตอเรอและแพลองมาตามแมนำาโขง ขามมาขนฝงทบานพระกลางทาเขตอำาเภอธาตพนม พระภกษทาเจาสำานกธาตพนมเวลานนไดแนะนำาใหไปตงบานเรอนท ดงหวายสายบอแก ชาวผไทยจงอพยพกนตอไปและตงบานเรอนขนใหมใหชอวา เมองเว รชกาลท 3 จงโปรดเกลาฯ ตงใหทาวสายเปน พระแกวโกมล เจาเมองคนแรกและยกเปนเมองเรณนครขนกบเมองนครพนม ปจจบนคอ อำาเภอเรณนคร จงหวดนครพรมภมปญญาพนบาน

เหลาอ เหลาสมนไพรภาษาทใชภาษาผไทยไทยกลาง ไทยอสาน ผไทยไม บ มอะไร,อไรเหรอ แมนหยง เผลอ,แมนผะเลอดนสอ สอ สอดนสอส สอส สอสชอลก ชอก ชอกไมบรรทด ไมบน ทด ไมบนทดยางลบ ยางลบ ยางลบสมด สะมด สะมดหนงสอ หนงสอ หนงสอกระดานดำา กะดานดำา กะดานดำา

แปลงลบกระดาน แปงลบกระดานแปลงลบกะดานกระดาษ กะดาษ กะดาษ

๓. เผาไทยกะเลง อาศยในเขต ตำาบลคำาเตย อำาเภอเมองนครพนม จงหวดนครพนม ๔๘๐๐๐

ประวตความเปนมา กะเลงเปนชาวกลมนอยทเปนชาตพนธ ทางภาษากลมหนง เชนเดยวกบชนกลมญอ โส แสก ผไทยและเวยดนาม ซงมอยในพนทจงหวดนครพนม กะเลงมถนฐานเดมอยทางฝงซายแมนำาโขง ชนกลมกะเลงไดอพยพมาตงแหลงอยในประเทศไทยเมอประมาณ ๑๐๐ ปเศษ ตงแตมการปราบเจาอนวงศในรชกาลท ๓ และมการอพยพครงใหญ ในสมยรชกาลท ๕ เมอเกดศกกบฏฮอในป พ.ศ. ๒๔๑๖ ปจจบนมชนกลมชาตพนธกะเลงในประเทศไทย ทจงหวดนครพนม สกลนคร กาฬสนธ มกดาหาร

จงหวดนครพนมมกลมอำาเภอเมองกลมกะเลงท บานกรค หนองหญาไซ นาปง ไทสามคค ตำาบลกรค บานนาโพธ บานผง วงกะแส นามน เทพนม ดงสวาง บานขามเฒา ตำาบลขามเฒา บานดงขวาง บานคำาเตย หวโพน ตำาบลนาทรายบานเวนพระบาท บานยางนกเหาะ บานนาโสกใต บานนาโสกเหนอ บานมวง อำาเภอนาแก บานโพนสวาง บานโพนแดง ตำาบลนาแก บานพระซอง ตำาบลพระซอง อำาเภอธาตพนม บานนาถอน ตำาบลนาถอน บานดอนนาหงส อำาเภอเรณนครตำาบลเรณนคร ตำาบลนางาม ตำาบลนายอ อำาเภอปลาปาก บานปลาปาก ตำาบลปลาปาก บานโนนทน บานผกอต บานนองกกคณบานนาสะเดา บานโนนทนกลาง ตำาบลหนองฮ บานนาเชอก ตำาบลหนองเพาใหญ บานวงมวง ตำาบลมหาชย

วธการดำาเนนชวตของชาวกะเลง เหมอนกบชาวอสานทวไป คอ ยดถอฮตสบสอง ครองสบส เปนหลกในการดำาเนนชวต

และมคตความเชอถอในเรองผ นบถอผมเหสกขหลกบาน วญญาณบรรพบรษ ผตาแหก ผปา ผเขา ประเพณทชาวกะเลง บานกรค จดทำาเปนงานบญยงใหญ คอ บญเผวส (เทศนมหาชาต) ซง ๓ ป จะจดใหมขนครงหนง เพราะสนเปลองคาใชจายมากนอกจากนกมประเพณเลยงผซงจดเปนประจำาทกป

สมยกอน นยมสกเปนรปนกทแกมดงผญาวา สกนกนอยงอย แกมตอดขตาสกนกนอยงอยแกมจงงาม ปจจบนยงพบชายชาวกะเลง สกลายทขาและตามตวบาง แตกมการสกรปนกทแกม ชายชาวกะเลงในปจจบนแตงกายเหมอนชายชาวอสานทวไป หญงชาวกะเลงในสมยกอนแตงกายโดยนงผาซนมดหมมเชง ไมสวมเสอ ใชแพเบยงโตงในเวลามงานปกตนยมเปลอยหนาอกซงเรยกวา ปละนม ไวผมยาว และผมมวยสวมกำาไลขอมอ ขอเทา และตมหเงน นยมทดดอกไม ประเทองผมดวยขมน ทาหนาดวยหวกลอยและขาวสาร บางคนนยมมาถฟนใหดำางาม สวมรองเทาทประดษฐเองใชวสดในทองถน เชน ไม หนงสตว กาบหมาก

ภมปญญาพนบานตพรา ตมด

ภาษากะเลงจดอยในตระกลภาษาไท เชนเดยวกบภาษาผไทย ภาษากะเลงไมม ฟ ใช พ แทน เชน ไพพา (ไฟฟา) ไมม ฝ ใช ผ แทน เชน ผาด (ฝาด) ไมม ร ใช ล แทน ฮ แทน เชน ลำา (รำา) ฮกเฮอ (รกเรอ) ไมม ช ใช ซ แทน เชน ซม (ชม) มอกษรควบใชเปนบางคำา เชน ขวาม (ขาม) สวาบ (สวบ) กนอยางมมมาม

ภาพสะทอนทแสดงออกถงคานยม คตความเชอ วถการดำาเนนชวต และศกยภาพของชาวกะเลงบานกรค จะเหนไดจากผญา เพลงพนเมอง นทานพนบาน

๔. เผาไทแสก ทอาศยในเขตอำาเภอนาหวา จงหวดนครพนม ๔๘๑๘๐

ประวตความเปนมา แสก เปนชนกลมนอยภาคอสานเผาหนงในจำานวนหลายๆ เผาทมอยในประเทศไทย เดมชาวแสกมภมลำาเนาอยทเมองรองขนกบกรงเว อยทางตอนกลางของประเทศเวยดนามและจน ชนเผาแสกเปนชนเผาทมความอสาหะบากบน ยดมนในความสามคค เมอเหนภมลำาเนาเดมไมเหมาะสมจงไดรวมสมครพรรคพวกอพยพหาทอยใหม โดยอพยพลงมาตามลำานำาโขงแลวมาตงถนฐานชวคราวอยระหวางประเทศเวยดนามกบประเทศลาว โดยม ทาว กายซ และทาวกายชา เปนหวหนาในการอพยพ

ตอมาในสมยสมเดจพระเจาปราสาททองแหงกรงศรอยธยากษตรยของไทย ชาวแสก ไดอพยพขามแมนำาโขงมาตงถนฐานมาอยทปาหายโศก การอพยพของชาวแสกแตละครงนน ไมไดถกบงคบหรอถกขมแหงแตอยใด เมอชาวแสกเหนวาบรเวณปาหายโศก เปนพนททมความอดมสมบรณดวยทรพยากรตางๆ จงไดอพยพกนมาประกอบอาชพอยแหงนเรอยมา

จนถงสมยพระสนทรเปนเจาเมองไดพจารณาเหนวาชาวแสกมความสามารถและความเขมแขง สามารถปกครองตนเองไดจงไดยกฐานะของชาวแสกขนเปนเมองโดยไดเปลยนชอใหมจากปาหายโศก เปนเมองอาจสามารถ หรอบานอาจสามารถ จนทกวนน

เมอไดยกฐานะขนเปนเมองแลว ชาวแสกตางพากนโยกยายทอยไปทำามาหากนในตางถนอกกม เชน บานไผลอม (ตำาบลอาจสามารถ) บานดงสมอ บานบะหวา (อำาเภอนาหวา) ในพนทอำาเภอศรสงคราม จงหวดนครพนม และทบานโพธคำา (ประเทศ

ลาว) ชาวแสกเหลาน ลวนเปนเชอสายและเปนญาตพนองกบชาวแสกทบานอาจสามารถ

จากคำาบอกกลาวของชาวแสกทราบวา ปจจบนยงมเผาแสกทอยแควนสบสองปนนาทประเทศจน และทสมทรปราการ ประเทศไทยอกดวยภมปญญาพนบาน

เครองดนตรพนบาน พณ แคน โปงลาง ปลงตากแหง ใสเดอนตากแหง คำาศพทภาษาไทยแสกภาษาไทยกลาง ภาษาไทยอสาน ภาษาไทยแสกชาง ซาง ซางมา มา มาแพะ แพะ แพะเปด เปด ป ดปลา ปา ปราแมว แมว แมวหม หม หมหม หม หมหน หน หนวว งว บอหอย หอย โอกหาน ฮาน หานผเสอ แมงกะเบย บงบาเสอ เสย,เสอ กกสงโต สงโต สงโต

ยราฟ ยราฟ ยราฟสนข หมา มาจงจก ขเกยม ยะรานตกแก กบแก กบแกป ป เบษเตา เตา รอเขยด เขยด แทร (ควบ)อง อง องปลาดก ปาดก ปรารอกปลาชอน ปาคอ ปราแทรปลาซว ปาซว ปราชว

๕. เผาไทยโสหรอไทยกะโซ อาศยอยในเขต อำาเภอโพนสวรรค จงหวดนครพนม ๔๘๐๐๐

ประวตความเปนมา ชาวไทยโสในพนทจงหวดนครพนม เปนชาวไทยตระกลเดยวกนกบพวกบร หรอพวกไทยขา นกมนษยวทยาถอวาพวกไทยโซเปนชาตพนธของมนษย ในกลมมองโกเลยด มภาษาขนบธรรมเนยมประเพณแตกตางไปจากพวกไทยขา แตภาษานนถอวา อยในตะกลออสโตรอาเซยตดสาขามอญเขมรหรอตะต ซงสถาบนวจยภาษาฯ ของมหาวทยาลยมหดลไดรวบรวมไวบทความเรองภาษาตระกลไทย

พวกกะโซซงอพยพเขามาในสมยรชกาลท ๓ ไดตงขนเปนเมองหลายเมอง คอ เมองรามราช เปนชาวกะโซจากเมองเซยงฮม ในแขวงสวรรณเขต ตงขนเปนเมองรามราช ขนกบเมองนครพนม เมอ พ.ศ. ๒๓๘๗ โปรดเกลาฯ ตงใหทาวบว แหงเมองเชยงฮม เปนพระทยประเทศ เปนเจาเมองเปนคนแรก ปจจบนเปนพนทรามราช ตำาบลพระทาย ตำาบลทาจำาปา อำาเภอทาอเทน ตำาบลโพนสวรรค จงหวดนครพนมเปนหมบานชาวไทยโส

นอกจากนนยงมชาวไทยโสอยในทองทอำาเภอปลาปาก จงหวดนครพนมอกหลายหมบาน เชน ตำาบลโคกสง และบานวงตามว ในทองทอำาเภอเมองนครพนม

ศลปะ วฒนธรรมกะโสซงรกษาไวเปนเอกลกษณประจำาเชอชาต ทเดนชดกคอโซทงบง หรอภาษากะโซเรยกวา สะลา เปน

พธการในการบวงสรวงวญญาณของบรรพบรษประจำาปหรอเรยกขวญและรกษาคนปวย กบพธ ซางกระมด ในงานศพ

๑. พธกรรม โซทงบง เปนภาษาชาวไทยอสานเรยกชอพธกรรมของชาวกะโซคำาวาโซ หมายถง พวกกะโซ คำาวาทง แปลวากระทง หรอกระแทก คำาวาบง หมายถงบองหรอกระบอกไมไผ โซทงบง กคอ การใชกระบอกไมไผยาวประมาณ ๓ ปลอง กระทงดนใหเปนจงหวะและมผรายรำาและรองรำาไปตามจงหวะในพธกรรมของชาวกระโซ สมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ เมอครงเสดจตรวจราชการมณฑลอดร เมอเสดจถงเมองกสมาลย (อำาเภอกสมาลย จงหวดสกลนคร) เมอ พ.ศ. ๒๔๔๙ ไดทรงบนทกการแสดงโซ ทงบงหรอสะลาไววา

สลามหมอดนตงกลางแลวมคนตนบทคนหนง คนสะพายหนาไม และลกสำาหรบยงคนหนง คนตฆองเรยกวาพระเนาะคนหนงคนถอไมไผสามปลองสำาหรบกระทงดน รวมแปดคน เดนรองรำาเปนวนเวยนไปมา พอพกหนงกดมอและรองร ำาตอไป...

๒. พธซางกระมด เปนพธกรรมกอนนำาศพลงจากเรอน คำาวา ซาง หมายถง การกระทำาหรอการจดระเบยบ กระมด แปลวา ผ ซางกระมด หมายถง การจดพธเกยวกบคนตายชาวกระโซถอวา เมอคนตายไปแลวจะเปนผดบ จงตองกระทำาพธซางกระมดเสยกอน เพอใหผดบและวญญาณของผตายไดสงบสข มฉะนนอาจทำาใหญาตพนองเกดเจบปวยขนได

อปกรณในพธซางกระมดประกอบดวย ขนโต(ขนกระหยอง) สานดวยไมไผสองใบ เปนภาชนะใสอปกรณตางๆ มไมไผสานเปนรปจกจน 4 ตว แทนวญญาณของผตาย นอกจากนยงมพานสำาหรบยกคร (คาย) ประกอบดวยขนธ ๕ เทยน๕ ค ดอกไมสเขยว เชน ดอกลนทม 5 ค เงนเหรยญ ๑๒ บาท ไขดบ ๑ ฟอง

ดาบโบราณ ๑ เลม ขนหมาก ๑ ขนมดอกไมอยในขนหมาก ๑ ค พรอมดวยบหร และเทยนสำาหรบทำาพอกหนงเลม ลามหรอหมอผจะเปนผกระทำาพธและสอบถามวญญาณของผตายไดสงบสข เมอทราบความตองการของวญญาณแลวญาตกจะจดสงของไวบวงสรวงวญญาณ๓. พธเหยา ในการรกษาคนปวยหรอเรยกขวญคลายๆ กบพธของชาวไทยอสานทวไป เพอเปนกำาลงใจใหผปวยหรอการเรยกขวญ โดยหมอผจะทำาหนาทเปนลามสอบถามวญญาณของบรรพบรษ

ชาวไทยกะโซมผวกายทดำาคลำาเชนเดยวกบพวกขา สมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ ทรงกลาวถงการแตงกายของชาวกะโซไวในหนงสอเรองเทยวท ตางๆ ภาค ๔ เมอเสดจภาคอสานเมอ พ.ศ. ๒๔๔๙ ไววา ....ผหญงไวผมสงแตงตวนงซนสวมเสอแขนกระบอกยอมครามหมผาแถบ ผชายแตงกายอยางคนเมอง แตเดมนงผาเตยวไวชายขางหนา ชายหนง ภมปญญาพนบาน เหยาเพอรกษาโรคตางๆภาษาทใชภาษาคอภาษาโส

เมอครงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบนไดเสดจเยยมพสกนกรจงหวด นครพนม เมอ พ.ศ. ๒๔๙๘ ซงจงหวดมกดาหารยงรวมอยในจงหวดนครพนม ชาวไทยกะโซไดแสดงโสทงบงหรอสะลาทอดพระเนตรพรอมกบรองคำาถวายพระพรเปนภาษากะโซวา เซนตะดกละแสง เซนแตแซงมะนาง เซนยอนางเอย ดรกอต จเยก ยางเอย ดรกอตจเยอวายเอยไฮพดกระกมตตอนจรอ ไฮพดระพอดตรอนอตด ตะรงยางเอยระกบเจากวงมานะ วอนเบาแบนเราะ เนออาญาเฮาเอย

สะโอนเนาตกยะ วอนเบาแบนเราะ ดกรองวไดเดอกะนางไฮเอย

คำาแปล ขอเชญสงศกดสทธขนเขา ขอเชญแสงตะวนอนแรงกลา เชญเถดขอใหสงศกดสทธ จงมาใหขวญทงหลายจงมารวมกน ณ ทน สงศกดสทธทงหลายเอย ขอใหมาคมครองสองเจาเหนอหว ขอใหพระองคอยดมสขเถดพระเจาเราเอย ขอใหอยามทกขและความเดอดรอน ขอใหพระองคอยดมสขอยคเมองไทย ปกปองคมครองพวกทงหลายตลอดไปเทอญ

๖. ไทยขา อาศยในเขตอำาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม ๔๘๑๐๐

ประวตความเปนมา ไทยขาเปนชาวไทยอกกลมหนงทยงพอมหลงเหลอบางในพนทจงหวดนครพนมแตไมปรากฏใหเปนชมชนชดเจนจะมเพยงครอบครวทแทรกอยในชมชนอยในพนทอำาเภอนาแกตามหมบานแถบเทอกเขาภพาน ซงเปนรอยตอกบอำาเภอดงหลวง จงหวดมกดาหาร อำาเภอดงหลวง จะมชาวขาอาศยอยมาก ในอดตจงหวดมกดาหารเปนอกอำาเภอหนงทขนตอจงหวดนครพนมรวมถงอำาเภอดงหลวงดวย ปจจบนอำาเภอมกดาหารไดเลอนเปนจงหวด และอำาเภอดงหลงกไปขนเปนสงกดมกดาหารดวย ชมชนไทยขาในจงหวดนครพนมจงไมปรากฏใหเหนเดนชด จงมเพยงกระจดกระจายเปนบางครอบครวในชมชนตางๆ ดงกลาวมาแลว

ไทยขามถนดงเดมอยแขวงสวรรณเขตสาละวน และอตปอ ของสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว และไดอพยพเขามาอยในพนทประเทศไทยตงแตสมยรชกาลท ๓ เปนตนมา

นกมนษยวทยาถอวา ชาวไทยขาเปนเผาดงเดมในแถบกลมแมนำาโขง สบเชอสายมาจากขอมโบราณภายหลงขอมเสอมอำานาจ

ลง ภาษาของชาวไทยขาเปนภาษาในตระกลออสโตรอาเชยตก ในสมยมอญเขมร ชาวไทยขามไดเรยกตวเองวาชาวไทยขา แตจะเรยกตวเองวาพวกบร

คำาวา ขา อาจมาจาก ขาทาส ซงสำาเนยงอสานจะออกเสยง ขาทาส เนองจากในสมยรชกาลท ๕ มการจดพวกบรมาเปนขาทาสรบใชกนมาก จงเรยกกนมาวาไทยขา

จารตประเพณของชาวขาทนาศกษา (การแตงงาน)การสขอฝายชายมลาม ๔ คน (ชาย ๒ คน หญง ๒ คน) เทยน

๔ เลม และเงนหนก ๕ บาท การแตงงานมเหลาอ ๒ ไห ไก ๒ ตว ไข ๘ ฟอง เงนหนกสองบาท หมหนงตว และกำาลยเงน ๑ ค

การกระทำาผดจารตประเพณ (ผดผ) เชน หามลกสะใภเขาหองนอนพอผว หามลกสะใภรบของจากพอผว หามลกเขยเขาออกภายในบานจากหองหนงไปยงอกหองหนง หรอลกเขยพกมดพรา สวมหมวกขนบานพอตา หรอกนขาวรวมกบแมยาย หรอรบของจากแมยาย การผดผหรอผดจารตประเพณเชนนลกเขยจะตองใชเงน ๕ บาท หม ๑ ตว ดอกไมธปเทยน ๒ ค หากเปนลกสะใภ ตองใชผาขาวมา ๑ ผน ผาซน ๑ ผน และแกการผดผโดยใชบหร ซงมวนดวยใบตอง ๒ มวน หมากพล ๒ คำา นำาไป ขอคารวะตอผของบรรพบรษทมมเรอนดานทศตะวนออกหรอทเตาไฟ

๗. ชนเผาไทยอสาน

ประวตความเปนมา ไทยอสาน เปนประชากรกลมใหญ  พดภาษาไทย-ลาว (ภาษาอสาน เปนกลมผนำาทางดานวฒนธรรมภาคอสาน  เชน  ฮต  คอง  ตำานาน  อกษรศาสตร  จารตประเพณ  นยม

ตงหมบานเปนกลม  บนทดอนเรยกตามภาษาทองถนวา "โนน" ยดทำาเลการทำานาเปนสำาคญ  อาศยอยทวไป

เรองถนเดมของชาตพนธลาวมแนวคด ๒ อยาง ซงกมเหตผลสนบสนนพอ ๆ กนคอ       ๑. ถนเดมของลาวอยทอสานนเอง ไมไดอพยพมาจากไหน ถาเหมาวาคนบานเชยงคอลาว กแสดงวาลาวมาตงหลกแหลงทบานเชยงมากกวา ๕๖๐๐ ปมาแลว เพราะอายหมอบานเชยงทพสจนโดยวธคารบอน ๑๔ บอกวาหมอบานเชยงอายเกาแกถง ๕๖๐๐ ป กวาคนบานเชยงจะเรมตหมอใชในครวเรอน กตองสรางบานเรอนอยอาศยกอนหนานนแลว แนวความคดนยงบอกอกวานอกจากลาวจะอยอสานแลว ยงกระจายไปอยทอนอก เชน เวยดนาม จน ญปน ยโรป แลวขามไปอเมรกาเปนพวกอนเดยนแดง

        ๒. ถนเดมของลาวอยทอสานและมมาจากทอนดวย (อภศกด โสมอนทร. ๒๕๔๐ : ๖๙) แนวคดนเชอวา คนอสานนาจะมอยแลวในดนแดนทเรยกวา อสาน หรอสวนหนงของสวรรณภม “ ”โดยประมาณ ๑๐,๐๐๐.- ปทผานมา นกมานษยวทยา และนกประวตศาสตรไดสนนษฐานวาไดมการอพยพของพวกละวา หรอขาลงมาอยในแดนสวรรณภมนบเปนคนพวกแรกทเขามา พอเขามาอยสวรรณภมกแบงเปนอาณาจกรใหญ ๆ ๓ อาณาจกร คอ อาณาจกรทวารวด ซงมนครปฐมเปนราชธาน มอาณาเขตถงเมองละโว(ลพบร) อาณาจกรทสองคอโยนก เมองหลวงไดแกเมองเงนยาง หรอเชยงแสน มเขตแดนขนไปถงเมองชะเลยงและเมองเขน อาณาจกรทสามคอโคตรบร ไดแกบรรดาชาวขาทมาสรางอาณาจกรในลมนำาโขง มเมองหลวงอยทเมองโคตรบรณ ซงอยทางฝงซายของแมนำาโขงจากแนวคดท ๒ จะเหนวาในคำารวมทนก

มานษยวทยา และนกประวตศาสตรเรยกวา คนอสาน นนนาจะมคนหลายกลม“ ”หลายชาตพนธปะปนกนอยและในหลายกลมนนนาจะมกลมชาตพนธ ลาว อยดวย ซงสอดคลองกบหลกฐานจากงานเขยน“ ”ของนกวชาการบางคนทกลาววา หลงจากพวกละวาหรอพวกขาหมดอำานาจลง ดนแดนอสานกถกครอบครองโดยขอมและอายลาว ตอมาขอมกเสอมอำานาจลง ดนแดนสวนนจงถกครอบครองโดยอายลาวมาจนถงปจจบน ถาเปนอยางนจรงจงกลาสรปไดวา อาย“ลาว กคอกลมชาตพนธลาวนนเอง อายลาวเปนสาขาหนงของ”มองโกลเดม อยทางตอนบนของแมนำาแยงซเกยงและแมนำาเหลอง กอนทจะอพยพเขาครอบครองอสานนนไดรวมตวกนตงเมองสำาคญขน ๔เมอง คอ นครลง นครเงยว และนครปา ตอมากลมอายลาวเกดสรบกบจน สาเหตเพราะจนมาแยงดนแดน อายลาวสจนไมไดจงอพยพลงใตถอยรนลงมาเรอย ๆ จนกระทงมาตงอาณาจกรอยบรเวณยนานในปจจบน มเมองแถนเปนศนยกลางสำาคญ แตกยงถกรกรานแยงชงจากจนไมหยดหยอน อายลาวจงอพยพลงมาตงอาณาจกรใหมอก คอ อาณาจกรหนองแส มขนบรมวรบรษผยงใหญของอายลาวเปนผปกครองขนบรมขนครองราชย พ.ศ.๑๒๗๒ ไดรวบรวมผคนเปนปกแผน และสงลกหลานไปครองเมองตาง ๆ ในบรเวณนนลกหลานทสงไปครองเมองม ๗ คน คอ          ๑. ขนลอ ครองเมองชวา คอ หลวงพระบาง         ๒. ขนยผาลาน ครองเมองหอแตหรอสบสองพนนา          ๓. ขนสามจสง ครองเมองปะกนหรอหวพนทงหาทงหก          ๔. ขนไขสง ครองเมองสวรรณโดมคำา          ๕. ขนงวอน ครองเมองอโยธยา (สโขทย)

          ๖. ขนลกกลม ครองเมองมอญ คอ หงสาวด          ๗. ขนเจดเจอง ครองเมองเชยงขวางหรอเมองพวนพนองอายลาวทง ๗ ปกครองบานเมองแบบเมองพเมองนองมอะไรกชวยเหลอเจอจนกนโดยยดมนในคำาสาบานทคำาสตยปฏญาณรวมกนวา ไผรบราแยงแผนดนกนขอใหฟาผามนตาย สำาหรบ กลม“ ”อายลาวนนาจะเกยวโยงเปนกลมเดยวกบคนชาตพนธลาวในอสาน นาจะเปนกลมลาวเชยงและลาวเวยง คอ กลมจากอาณาจกรลานนา (ลาวเชยง) และกลมจากอาณาจกร ลานชาง (ลาวเวยง) ในพทธศตวรรษท ๑๗-๑๘ เรมตงแตสรางเมองชวาหรอเมองหลวงพระบาง มกษตรยปกครองตดตอกนมาถง ๒๒ องค กษตรยองคหนงคอพระเจาเงยว ไดกำาเนดลกชายคอพระเจาฟางม พระเจาฟางม เกดมามฟนเตมปาก เสนาอำามาตยในราชสำานกเหนเปนอาเพศจงทลใหพระบดานำาไป ลองโขง คอลอยแพไปตามลำานำาโขง มพระ“ ”เขมรรปหนงพบเขาเกดเมตตาเอาพระเจาฟางมไปชบเลยงจนเตบใหญแลวถวายตวในราชสำานกเขมรพระเจาฟางมไดรบการศกษาอบรมอยางองคชายเขมร และทรงเปนราชบตรเขยของกษตรยเขมรดวย เมอพระเจาฟาเงยวสนพระชนม เจาฟาคำาเสยวผเปนนองชายขนครองราชยแทน พระเจาฟางมจงยกทพจากเขมรทวงราชสมบตของบดาคน สามารถโจมตเมองหลวงพระบางได เจาฟาคำาเลยวเสยทแกหลานสไมได นอยใจจงกนยาพษตาย เจาฟางมจงขนครองเมองหลวงพระบางเมอ พ.ศ. ๑๘๙๖ ทรงพระนามวา พระยา“ฟางมแหลงหลาธรณ พระเจาฟางมเปนกษตรยทมพระปรชา”สามารถมาก เปนนกรบผกลาหาญชาญฉลาด ในชวงนนอาณาจกรสโขทยมพระมหาธรรมราชาลไทเปนกษตรย พระเจาฟางมไดขยายอำานาจแผไปถงญวน ลงมาถงสวนหนงของเขมรตอนลางและเขามาสดนแดนอสานไดอพยพผคนจากเวยงจนทนมาอยบรเวณเมอง

หนองหาน และหนองหานนอยประมาณ ๑๐,๐๐๐ คน พระเจาฟางมครองราชยและแผแสนยานภาพเรอยมาจนถงสมยสมเดจพระรามาธบดท ๑ (พระเจาอทอง) แหงกรงศรอยธยา พระเจาฟางมคดแผแสนยานภาพเขาครอบครองกรงศรอยธยา ทำาใหพระเจาอทองตองเจรจาหยาศกโดยอางความเปนญาตรวมวงศขนบรมเดยวกนวา เฮาหากแมนอายนองกนมาแตขนบรมพน หากเจาเปนลกหลาน“ขนบรมจรง เฮาอยามารบราฆาฟนกนเลย ดนแดนสวนทอยเลยดงสามเสา (ดงพญาไฟ ไปจดภพระยายาฝอและแดนเมองนครไทยใหเปนของเจา สวนทอยเลยดงพญาไฟลงมาใหเปนของขอย แลวจดสงลกสาวไปจดทอยทนอนให ” (ทองสบ ศภมารค: อางใน สมเดจพระสงฆราชลาวง๒๕๒๘:๔๓)พระเจาอทองยง ไดสงชางพลาย ๕๑ เชอก ชางพง ๕ 0 เชอก เงนสองหมน นอแรดแสนนอ กบเครองบรรณาการอน ๆ อกอยางละ ๑๐๐ ใหแกพระเจาฟางม จากหลกฐานนอาณาจกรลานชางจงมอำานาจครอบครองดนแดนอสาน ยกเวนเมองนครราชสมาทยงคงเปนอสระอยเพราะในหนงสอ “King of Laos ” ระบวาในป ค.ศ. ๑๓๘๕ อาณาเขตกรงลานชางทางทศตะวนตกตดตอกบโคราช(นครราชสมา) ดนแดนอสานสวนใหญตกอยในอำานาจของพระเจาฟางมเรอยมาจนถงสมยพระเจาไชยเชษฐาธราช (ลาวเขยนไชยเสฏฐามหาราช) ขนครองราชยระหวาง พ.ศ.๒๐๙๑-๒๑๑๔ ไดยายเมองหลวงจากหลวงพระบางมาอยเวยงจนทน พระองคไดทำาสญญาพนธมตรกบสมเดจพระมหาจกรพรรดแหงกรงศรอยธยา และทงสองไดสรางพระธาตศรสองรก ทอำาเภอดานซาย จงหวดเลย เปนเขตแดนระหวางสองอาณาจกร กษตรยองคนไดสรางวดองคดอ และศาสนสถานตาง ๆ ในเขตเมองหนองคาย และบรณะพระธาตพนมดวย จงอาจกลาวไดวา พระเจาไชยเชษฐาธราชสนใจดนแดนฝงขวาแมนำาโขงมากกวา

สมยกอน ๆ ตอมาในป พ.ศ. ๒๒๕๐กดการแกงแยงอำานาจขนในลาว ทำาใหลาวถกแบงออกเปน 2 อาณาจกร มหลวงพระบางและเวยงจนทนเปนศนยกลาง และในป พ.ศ. ๒๒๕๖าเขตเวยงจนทนทางใตไดถกแบงแยกโดยเจาสรอยศรสมทรพทธางกร (เจาหนอกษตรย) มเมองนครจำาปาศกดเปนเมองหลวง ผครองนครจำาปาศกดไดสงจารยแกว (เจาแกวมงคล) มาเปนเจาเมองทงหรอเมองทง ในเขตอำาเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด นบวานครจำาปาศกดไดขยายอำานาจเขามาสลมแมนำามล ช ตอนกลาง เวลาตอมาลก–หลานเจาเมองทงหรอเมองสวรรณภมไดสรางเมองตาง ๆ ในดนแดนอสานมากกวา ๑๕ เมอง (อภศกด โสมอนทร. ๒๕๔๐ : ๗๑) เชน สวรรณภม รอยเอด ศรสะเกษ มหาสารคาม ชนบทขอนแกน ฯ ล ฯตอมาเกดความไมลงรอยแตกแยกกน ระหวางกลมขนนางและกษตรยลาวผคนไดอพยพหนภยการเมองจากฝงซายแมนำาโขงเขาสอสานเหนอ กลมสำาคญไดแก

กลมเจาผาขาว โสมพะมตร        กลมนอพยพผคนมาตงอยร มนำาปาว คอ บานแกงสมโฮง (สำาโรง) เจาโสมพะมตรไดเขาเฝารชกาลท ๑ทกรงเทพ ฯ เพอถวายความจงรกภกด และเนองจากมกำาลงคนถง๔,๐๐๐ คน รลกาลท ๑ จงโปรดเกลาใหยกบานแกงสมโฮงเปนเมองกาฬสนธขนตรงตอกรงเทพและเจาโสมพะมตรไดรบบรรดาศกดเปน พระยาไชย“สนทร เจาเมองกาฬสนธ”

กลมพระวอพระตา       พระวอพระตาเปนเสนาบดลาว เกดขดใจกษตรยเวยงจนทน อพยพผคนขามโขงมาอยทหนองบวลมภซงเปนเมองอยกอนแลว ตงชอเมองวา นครเขอนขนฑกาบแกวบวบาน แตไดถกกองทพ“ ”

ลาวตามตจนพระตาตายทรบ สวนพระวอไดพาบรวารไพรพลหนลงไปตามลำาแมนำาโขงจนถงดอนมดแดง และตอมาลกหลานของพระวอไดขอตงเปนเมองอบลราชธาน และเมองยโสธร

กลมทาวแล      ทาวแลและสมครพรรคพวกไดอพยพหนภยการเมองจากเวยงจนทน มาอยในทองทเมองนครราชสมา ตอมาไดยายไปทางตอนเหนอแลวขอตงเปนเมองชยภม ทาวแลไดรบโปรดเกลาใหเปนเจาเมอง มบรรดาศกดวา พระภกดชมพล ตอมาไดเลอนเปน “ ”พระยาภกดชมพล การตงบานเมองในดนแดนอสานตงแตพทธ“ ”

ศตวรรษ ๒๔-๒๕ หรอตงแตสมยกรงศรอยธยาตอนปลาย จนถงสมยรชกาลท 5 แหงกรงรตนโกสนทร มเมองตาง ๆ เกดขนมากกวา ๑๐๐ เมอง มแบบแผนการปกครองตามแบบหลวงพระบาง เวยงจนทน และจำาปาศกดคอมตำาแหนงอาชญาสคอ เจาเมอง อปฮาด ราชวงศ ราชบตร สวนเมองในเขตอสานใตคอนครราชสมาและหวเมองเขมรปาดง ไดใชแบบแผนการปกครองแบบกรงเทพ ฯ คอมเจาเมอง ปลดเมอง ยกกระบตรเมอง และผชวยราชการเมองจากหลกฐานของลาวสามารถหาไดกลมชาตพนธลาว ไดตงถนฐานอยในอสานมานานแลว จงสรปไดวา คนในทองถนอสาน หรอบรเวณนเปนเชอสายลาว ซงมประวตความเปนมายาวนาน สบทอดสายธารทางประวตศาสตรอยางตอเนองจากอดตจนถงปจจบน และตลอดไปในอนาคตอกนานเทานาน

วฒนธรรมการแตงกาย

     เผาไทยลาว(ไทยอสาน) นยมผาฝายมาแตเดม และพฒนาผาฝายเปนการทอผามดหมลวดลายตาง ๆ แหลงผาฝายทมมานานแลวคอกลมบานวาใหญ อำาเภออากาศอำานวยจงหวดสกลนคร ซง

มชอเสยงในการทอผายอมสธรรมชาตจากเปลอกไม ใบไม แกนไมผาซนแขนกระบอกผายยอมคราม หรอมดหม เปนทนยมของชนเผาไทยลาวกลมทแตงกายแบบดงเดมจรง ๆ นยมแตงดวยผายอมครามทงเสอและผาซน แตไมสวยเดนเทาผามดหม เพราะมสดำามอทงตว การพฒนาการของการทอผามดหม ทำาใหไทยลาวในปจจบนสามารถทอผาลายหมคนหลายส เชน สเหลอง สแดง และนยมสฉดฉาด นอกจากนชาวเผาไทยลาวยงนยมทอผาหม ผาจองลวดลายสวยงาม ซงสามารถปรบแตงมาเปนผาสไบโชวลวดลายของผาประกอบเสอผาไดเปนอยางด เครองประดบของชาวเผาไทยลาวนยมเครองเงนเชนเดยวกบกลมอนผาซน ในขณะทเอกลกษณของกลมชาตพนธตาง ๆ กลมผไทย กลมยอ กลมกะเลง แตเดมนยมผาซนมเชงในตวทเรยกวา ซนตนเตาะ แตเผานกลบนยมซนไมมเชงทงทเปนผาเขน(ทอ) และผามดหมฝาย หรอไหม      เสอ แบบเสอของชนเผาไทยลาว แมเสอจะเปนเสอยอมสนำาเงนแก แบบเสอคลายกบชนเผาอน ๆ แตเนองจากเปนชนเผาทกระจายอยในทตาง ๆ และรบเอาวฒนธรรมจากภาคกลางไดรวดเรวจงทำาใหเผาไทยลาวมแบบเสอแตกตางไปจากชนเผาอน ๆ บาง เชน เสอแขนกระบอก คอทอจากผาแพรตกแตงใหมจบมระบาย สวมสรอยทเปนรตนชาต เชน มก มากกวาการสวมสรอยเงน สอดชายเสอในซนหมไหม คาดดวยเขมขดเงน จดเดนอกประการหนงของชนเผาไทยลาว คอการนยมผาขะมาทงชายและหญง ผาขะมา(ขาวมา) ทงดงามคอผาใสปลาไหล มสเขยว-แดง-เหลอง ตามแนวยาวไมใชเปนตาหมากรก ซงเปนผาสมยใหม ผาใสปลาไหลสามารถคดแปลงเปนผาคลองคอ ผาสไบของสตรในการเสรมการแตงกายใหงดงามขน

การแตงกายของชนเผาตาง ๆ เรยงจากซายไปขวา๑. ไทยกะเลง (ไมปรากฎในตำานานใด แตคาดวาการแตงกายจะคลายกบไทแสก)๒. ไทยอสาน (ไทยลาว)ชาย เสอคอกลมแขนสนสดำามแถบสแดง กางเกงขาทรงกระบอกผาขาวมาคาดพงหญง เสอคอกลมแขนยาวสดำา มแถบสแดง ผาถงสดำา คาดเขมขดสแดง สวมสรอยเงน ตมหเงน เกลาผมมวยผกผาแดงทผม หรอประดบดอกไม (ถาหญงสงศกดจะมผาสไบ และผาถงถกทอดวยดนเงนและดนทองเพม)

๓. ผไทย (ภไท)ชาย กางเกงขากวยสวมเสอหมอหอมสเงน คอพระราชทานขลบแดง กระดมทอง หรอเงน ผาแพรลายเลงไหม (ผาขาวมาไหม) มดเอว ประแปง แตงหนา ดอกไมทดห ขอมอ ขอเทาสวมกำาไลเงนหญง ผาถงสนำาเงน สวมเสอแขนกระบอกสนำาเงนขลบสแดง ประดบดวยกำาไลและสรอยทอง หรอเงน คาดสไบสตาง ๆ สวนมากจะเปนสขาว๔. ไทยขา (คลายกนกบไทกระเลง)5. ไทยโส (ไทโซ) ชาย เสอหมอหอมและโสรงผาไหม มผาขาวมาโพกหวและคาดเอวหญง เสอหมอหอมและผาถงสดำาเชงผาถงเปนตนจก เขมขดเปนลวด6. ไทยญอ (ไทญอ) ชาย เสอคอพวงมาลยสเขยว นงโจงกระเบนสนำาเงน ผาสไบไหมสนำาเงนคลองคอ ผาสไบสแดงคาดเอวหญง เสอสบานเยนแขนทรงกระบอก ผาถงไหมมเชงเปนตนจก เขมขดคาดเอวสไบสนำาเงนพาดไหล7. ไทยแสก (ไทแสก)ชาย เสอหมอหอมและกางเกงขากวยสดำามผาขาวมาคาดเอวและสไบคลองคอหญง เสอหมอหอมแขนยาวและผาถงสดำาเชงผาถงเปนตนจก คาดเขมขดเปนผาปกลายดวยดนเงน ดนทอง และสไบ