( barkcloth beaters ) - Thaitribune › data › contents_doc › May 2015 › South Cloth.pdf๒ และในส่วนของเมืองไชยา ว่า “...

ผาทอภาคใต

ผาเปนหนงในปจจยส ในการด ารงชวตของมนษยทอาศยอยในคาบสมทรภาคใตมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร โดย พบหลกฐานวาในราว ๗๘๐๐– ๕๓๐๐ ปมาแลว มนษยทอาศยอยในแถบฝงทะเลตะวนออกและตะวนตกของภาคใตมวฒนธรรมการนงหมดวยผาท าจากเปลอกไม โดยพบหนทบเปลอกไม ( barkcloth beaters ) ซงมลกษณะเปนแทงหนทรงกระบอก หรอ ทรงร ดานหนงสกดเปนรองเสนไขวเปนตาตาราง ในแหลงโบราณคดสมยกอนประวตศาสตรท ถ าเบองแบบ ต.บานท าเนยบ อ.ครรฐนคม จ.สราษฎรธาน และแหลงโบราณคดอน ๆในจงหวดชมพร นครศรธรรมราช และพงงา อกดวย

จากนนในราวพทธศตวรรษท ๕– ๖ ชมชนโบราณในภาคใตไดมการรบวฒนธรรมจากอนเดย จน และเมดเตอเรเนยน ท าใหมการพฒนาการท าผาจากเปลอกไมมาเปนการทอผาดวยเสนใยจากพช โดยเฉพาะ ฝาย ซงมแหลงก าเนดในอนเดย นน นาจะมการน าเขามาปลกและเรยนรเทคโนโลยการผลตเสนใยและทอผาจากเสนใยฝายแลว เพราะพบอปกรณปนดายทเรยกวา แว ท าจากดนเผาและหน มรปทรงตาง ๆ กนตงแตมฐานรปกรวยรปครงวงกลมมแกนยาวเปนเดอยทรงกระบอกยนออกมาและมรตรงกลาง ในแหลงโบราณคดในภาคใตทมอายอยในชวงเวลานหลาย แหง อาท แหลงโบราณคดเขาสามแกว จ.ชมพร และแหลงโบราณคดควนลกปด ในเขตอ าเภอคลองทอม จงหวดกระบ

ในราวพทธศตวรรษท ๑๒ เปนตนมา ไดพบหลกฐานประตมากรรมรปเคารพทแสดงอทธพลอนเดยจ านวนมากในคาบสมทรภาคใต ทแตงกายตามแบบอนเดย รวมทงพบศลาจารกภาษาปลลวะ ซงเปนภาษาทใชกนในอนเดยภาคใต ในหลายพนท อนอาจแสดงวา ชาวอนเดยไดเขามาตงถนฐาน และ ถายทอดความรดานตาง ๆ แกคนพนเมอง ซงอาจรวมถง การทอผารปแบบตาง ๆ ดวย และจากนนหลกฐานทางดานเอกสารในสมยตอ ๆ มากไดกลาวถง ผาทอในภาคใตไวบางในลกษณะตาง ๆ กน ซงจะไมกลาวในรายละเอยดไวในทน เพราะไมมขอมลทเชอมโยงชดเจนกบผาทอพนเมองภาคใตในปจจบน

อยางไรกตามหลกฐานทางประวตศาสตรทสามารถเชอมโยงไดกบผาทอพนเมองภาคใตในปจจบน เปนเอกสารในสมยตนกรงรตนโกสนทร กลาวถง เจาพระยา

๑

นครศรธรรมราช ( นอย ) ยกทพไปปราบขบถทเมองไทรบรซงอยในปกครองของเมองนครศรธรรมราช และไดกวาดตอนชาวไทรบรรวมทงชางทอผามายงเมองนครศรธรรมราช และใหชางทอผาเหลานน ถายทอดการทอผายกของเมองไทรบรใหเดกสาวและลกหลานกรมการเมองนครศรธรรมราช ท าใหเมองนครศรธรรมราชในชวงเวลานนมชางทอผาทมฝมอ และเปนแหลงทอผาทมชอเสยงเปนทตองการของชนชนปกครอง ดงปรากฏหลกฐานวา ราชส านกในกรงเทพฯในรชกาลพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยไดมไดมหมายรบสงใหน าทองจากทองพระคลงสงมาใหเมองนครศรธรรมราชทอผายกสงเขาไปถวาย

สวนทเมองปตตาน ใน พ.ศ. ๒๓๘๘ เมอต าแหนงเจาเมองปตตานวางลง พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงแตงตงตนกประสาแหงราชวงศกลนตนเปนเจาเมองปตตาน ตนกประสาไดอพยพครอบครวและบรวารจ านวน ๑๓๘๘ ครอบครว ซงมชางฝมอตาง ๆ และชางทอผา เขามาดวย ท าใหผาทอและรปแบบการแตงกายจากกลนตนถกถายทอดใหแกชาวปตตาน

ใน พ.ศ. ๒๔๓๓ เมอ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เสดจประพาสแหลมมลาย ไดทรงพระราชนพนธถงผาเกาะยอไววา “ แตเจาเมองของเขาวา ผามากเงน ๓๐๐ ซอไมหมด เราจงไดออกเดนไปด มผามากกวาคราวกอนสนกสนานมาก แตจะรอซอกไมได เพราะปวยการเสยเวลาจะรบลงเรอ เปนเกณฑพระยาเทเวศร และพระยาสรรเพทใหเอาเงนไปจดซอคนละแถบรานหนง ใหซอผาหนงผนทกราน …”

หนงสอ ชววฒน ของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาภานรงษสวางวงศ กรมพระภาณพนธวงศวรเดช เมอ พ.ศ. ๒๔๗๗ ซงเปนหนงสอ รายงานเกยวกบผลประโยชนการท ามาหากนและสนคาของเมองนครศรธรรมราช กลาววา “ ราคาสงของทชายในตลาด ผานง ผาหม ผายกไหม ผายกทองไมมขายในตลาด เปนของทอเฉพาะผสงจะซอและเปนของท าในบานผวาราชการเมอง กรมการ ผหลกผใหญ เปนตน ผามวงราคาผนละ ๕– ๖ เหรยญ ผารว ผาตา ผาพน ผนละ ๖ กอน หรอ ๒ ย าไป หรอ ๖ ต าลง ผาขาวมาไหมผนละ ๗ เหรยญ ผาขาวมาดายกลละ ๘ บาท ถง ๑ๆ บาท ผาเชดปาก ผาขาวกลละ ๔ บาท ถง ๕ บาท ผาโสรงไหมผนละ ๔ -๕-๖ เหรยญ ผาโสรงไหมผนละ ๑ บาท “

๒

และในสวนของเมองไชยา วา “ ราคาสงของทขายในตลาด ผานง ผาหม ผายกไหม ผามวงไมมเปนของท าจ าเพาะผสงผตองการและของท าทบานผวาราชการแลผใหญ ผาดายแกมไหมราคาผนละ ๓ บาท ๒ สลง ผาพนราคาอยางดผนละ ๖ สลง หรอ ๗ สลง ผาพนอยางเลวกลละ ๑๘ บาท ๒๐ บาท ๒๔ บาท ผาขาวมาอยางกวางกลละ ๒๐ บาท ผาขาวมาอยางแคบกลละ ๑๐ บาท “

ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ เมอพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวเสดจเยยมราษฎรทสงขลา ราษฎรไดน าผาเกาะยอขนทลเกลาถวาย ฯ ทรงพระราชทานชอผานน วา ผาลายราชวตร ซงยงคงไดมการทอมาจนถงปจจบน

จากหลกฐานทางโบราณคดและเอกสารทางประวตศาสตรทนกวชาการไดใชศกษาเกยวกบผาพนเมองภาคใต ไดแสดงถงบรบทบางประการของ ผาทอพนเมองภาคใต แตยงขาดขอมลทชวยใหเหนภาพทชดเจนทสามารถเชอมโยงกบผาทอพนเมองของภาคใตในปจจบนได

ในการวจยครงน ไดคนควาหลกฐานผาพนเมองภาคใตของเกา ทสามารถสบคนไดในปจจบน คอ ผาทอโบราณทเกบรกษาไวในพพธภณฑสถานแหงชาต ในพพธภณฑสถานของวด และในความครอบครองของเอกชน เพอตองการเหนภาพทชดเจนมากขนของรปแบบและคณภาพของผาทอพนเมองภาคใตในอดต เมอตองน ามาเปรยบเทยบ และเสนอแนะแนวทางการพฒนาในปจจบน โดย ไดศกษาผาทอพนเมองภาคใตเกาจากแหลงคนควาตอไปน ๑. พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร กรงเทพฯ มหานคร ๒. พพธภณฑสถานแหงชาตนครศรธรรมราช จ.นครศรธรรมราช

๓. พพธภณฑสถานแหงชาต ไชยา จ.สราษฎรธาน ๔. พพธภณฑสถานวดพระบรมธาตนครศรธรรมราช ๕. พพธภณฑสถานวดมชฌมาวาส จ.สงขลา

๖. ผาทอพนเมองปตตาน ของ อาจารยพชย แกวขาว จ.ปตตาน

จากการศกษาผาทอพนเมองจากแหลงตาง ๆเหลานพบวา ผาทเคยใชในภาคใตทหลงเหลออยในปจจบนสวนใหญเปนผาทใชในกลมคนชนปกครองหรอผมฐานะทางเศรษฐกจของสงคม โดยรปแบบของผาทพบมทงผาทน าเขาจากตางประเทศ เชน ผาเขยนลาย ผาปกและผายกจากอนเดย ผาแพรจากจน ผายก ผามดหมและผา

๓

บาตกจากประเทศมาเลเซย และอนโดนเซย เปนตน ซงจากการศกษาวจยผาอนเดยมากอน ท าใหผวจยสามารถจ าแนกไดวา ผาประเภทไหนทเปนผาจากอนเดยโดยเฉพาะผาเขยนลายและผาปก แตในสวนของผายกนนเปนการยากทจะจ าแนกลงไปอยางชดเจน เนองจากผายกนน เปนผาทมการทอทงในอนเดย อนโดนเซย มาเลเซย และในคาบสมทรภาคใตของไทย ซงมรปแบบทคอนขางใกลเคยงกน นอกจากผาทใชในกลมชนชนสงแลว ยงพบวามผาแบบเรยบงายทนาจะใชในการนงหมประจ าวนหรอเปนผาของชาวบาน ซงบางชนดไมมการทอแลวในปจจบน เชน ผาตากงของเกาะยอ จงหวดสงขลา เปนตน

การเปลยนแปลงวฒนธรรมการใชผาในภาคใต

วฒนธรรมรวมประการหนงของผคนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตในอดต ก คอ วฒนธรรมเครองนงหม อนประกอบดวย ผาทอสเหลยมผนผา ๒ ผน ผนหนงใชนงปกคลมรางกายสวนลาง และอกผนหนงส าหรบหมปกคลมรางกายสวนบน ดงนนรปแบบของเครองแตงกายเพยงอยางเดยวจงไมสามารถสะทอนชนชนทางสงคมของผสวมใสไดอยางเดนชด ผาททอดวยลวดลายอนวจตรงดงามหรอทอดวยวสดสงคา จงเปนปจจยหนงทถกน ามาใชในการแบงแยกสถานภาพของคนในสงคม ผาจากตางประเทศ โดยเฉพาะจากอนเดยเปนผาทไดรบความนยมอยางมากในกลมชนชนสงของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต รวมทงอาณาจกรสยามในอดต เพราะมลวดลายทงดงาม ทอดวยวสดทมคาและมความประณตกวาผาทอพนเมอง เอกสารทางประวตศาสตรของไทยและบนทกชาวตางชาตไดกลาวถงการน าผาจากอนเดยเขามาในภาคใต ดงปรากฏในหมายรบสงจากราชส านกในพระนครใหหวเมองส าคญ เชน นครศรธรรมราช น าอากรทจะตองจดสงใหเมองหลวงไปจดซอผาจากตวแทนการคาทเกาะปนงสงเขาไปถวาย หรอ บางครงกใหแจงพอคาชาวอนเดยทน าส าเภามาคาขายในภาคใตใหน าสนคาผาเขาไป ขายทกรงเทพฯ เปนตน ดนแดนภาคใตของไทยจงเปนเสนทางส าคญเสนทางหนงทน าผาจากตางประเทศเขามาใชและสงตอไปยงราชส านกสยามยาวนานหลายศตวรรษ

ผาจากอนเดยทพบหลกฐานการน าเขามาในภาคใต มอาท - ผายกทอง และผายกไหมซงอาจจะมแหลงผลตทเมองพาราณส ซงเปนแหลงผลต

ผายกท

๔

ส าคญแหงหนงของอนเดย หรอ อาจจะมาจากแหลงทอผาในรฐอานธระประเทศ

- ผาลาย หรอ เอกสารบางแหงเรยกวา ผาลายกระบวน นาจะเปนผาแบบทงทเปนผาเขยนลายทเรยกวา กาลามการ (kalamkari ) และผาพมพลาย ( printed fabric ) ทมแหลงผลตส าคญแถบรมฝงโคโรมนเดล ในรฐอานธระประเทศและรฐทมฬนาดของอนเดยภาคใต รวมทงภาคตะวนตกของอนเดย ซงเอกสารประวตศาสตรของไทยและบนทกของชาวตางชาตใหขอมลทสอดคลองกนวา ผาลายจากอนเดยเปนทนยมอยางมากส าหรบชนชนสงของอาณาจกรสยาม และ จากบนทกของกรมการเมองตรงทเดนทางไปยงเมองทาชายฝงโคโรมนเดล หรอ โจฬะมณฑลในชวงตนสมยรตนโกสนทรทกลาววา ผาลายทผลตในเมองนนมชอเสยงมาก หากมาแลวไมซอกลบไปกเหมอนมาไมถง เปนหลกฐานหนงทแสดงถงความนยมในการใชผาลายอนเดยทแพรหลายกนในภาคใตขณะนนไดเปนอยางด

ผาตาง ๆจากอนเดยไดกลายมาเปนทตองการของชนชนปกครองของราชส านกไทย และ มการผกขาดการใชเฉพาะกลม คอ เฉพาะเชอพระวงศ ขาราชส านก และ ขนนาง รวมทงใชเปนสงบ าเหนจความชอบแกเจาเมอง รวมไปถงผท าความดความชอบแกราชการ ดงจะเหนไดจาก เครองแตงกายของอดตเจาเมองนครศรธรรมราช จดแสดง ณ พพธภณฑสถานแหงชาต นครศรธรรมราช ซงสวนใหญเปนผาจากอนเดย ผายกจากอนเดย ดเหมอนจะเปนทนยมในกลมผปกครองในแถบคาบสมทรมลายมากกวาผาชนดอน ๆ และนาจะเปนแรงบนดาลใจใหเกดการเรยนรและพฒนาการทอผายกขนเองในทองถน จนกลายมาเปนรปแบบหนงของมรดกผาทอพนเมองในปจจบนของภมภาค ซง รวมพนทภาคใตของไทยเขาไวดวย ดงจะเหนไดวา เครองแตงกายประจ าชาตของมาเลเซยและบรไนตางกใชผายกเปนผานง และในภาคใตของไทยผายกกเปนผาทอพนเมองทโดดเดนกวาผาทออน ๆ

เอกสารประวตศาสตรในชวงตนสมยรตนโกสนทร ระบวา นครศรธรรมราชเปนหวเมองส าคญในภาคใตทมชางทอผายกทองฝมอด ทราชส านกสยามใหสงทองค าจากทองพระคลงไปใหทอผายกเขามาถวาย และในสมยตอมากมหลกฐานทแสดงใหเหนวาเครองแตงกายต าแหนงเจาพระยาของขนนางในภาคใตยงคงสวมผานงยก ในขณะทขนนางในภาคกลางนงผานงลาย

๕

ยคสมยวฒนธรรมเครองนงหมทมความวจตรงดงามของผนผาเปนเครองบงบอกสถานภาพของผสวมใส คอย ๆ เปลยนแปลงไปเมอมการรบวฒนธรรมการแตงกาย ทมการตดเยบผนผาใหเขากบรปรางของผสวมใสตามแบบชาวจนและชาวตะวนตกเขามา และเรมมการเปลยนแปลงมากขนหลงจากรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนตนมา โดยเรมจากการใชผาอนเดยแบบทนยมมาแตเดมมาตดเปนชดแบบยโรป มาสความนยมในการใชผาจากยโรปแททชวยเพมความทนสมยในการแตงกายมากขน การเปลยนแปลงวฒนธรรมการแตงกายไปตามแนวทางยโรปทเรมตนจากราชส านกสยามไดแพรหลายไปสกลมผปกครองทองถนในภมภาคตาง ๆ รวมทงภาคใตซงเปนภมภาคทนาจะมปจจยเกอหนนอยบางแลว จากอทธพลการแตงกายของชาวยโรปทเขามาด าเนนธรกจในประเทศเพอนบานและขยายธรกจเขามาในพนทภาคใต ปจจยขางตนท าใหรปแบบของ ผา ซงเปนทตองการเปลยนไป ผายกและผาจวนตานซงเปนผาทแสดงสถานภาพของชนชนสงในภาคใต และมกระบวนการทอทซบซอนจงไมเปนทนยมของชนชนปกครองอกตอไป ท าใหการสนบสนนชางทอผาลดลง เพราะมความตองการผาตางประเทศจากยโรปเขามาแทนท การทอผาในภาคใตจงลดนอยลง หรอ หยดทอไปในบางพนท เชน นครศรธรรมราช และปตตาน กอนจะมการฟนฟขนในภายหลง

พฒนาการการผลตผาทอพนเมองในภาคใต แหลงทอผาพนเมองในภาคใตทยงคงมชอเสยงในปจจบน เชน นครศรธรรมราช

สงขลา สราษฎรธาน และปตตาน สวนใหญเปนแหลงทเคยมความส าคญในฐานะศนยกลางการปกครองของทองถนมายาวนาน และเคยมเจาเมองปกครอง ซงความสมพนธดงกลาว อาจท าใหเชอไดวา ชางทอผาของภาคใตในอดตไดรบการอปถมภจากผปกครอง โดยจดหาอปกรณตาง ๆส าหรบทอผา เพอเปนเครองแตงกายของชนชนปกครอง รวมทงเปนของรางวลแกผประกอบคณงามความด หรอเปนของก านลแกแขกบานแขกเมอง เชนเดยวกบธรรมเนยมปฏบตของผปกครองของศนยกลางส าคญในทอน ๆ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงมวฒนธรรมแบบ เครองนงหม คอ มผาผนส าหรบนง และผาผนส าหรบหมหรอปกคลมสวนตางๆของรางกาย โดยไมมการตดเยบ ดงนนสงทจะแสดงถงสถานภาพทางสงคมของ

๖

ผปกครอง กคอ การแตงกายดวยผาททออยางประณต งดงาม หรอดวยวสดทมราคาและหายาก ชางทอผาจงมความส าคญตอการสงเสรมสถานภาพของผปกครองทองถนเชนเดยวกบชางฝมออน ๆ

ผาทอพนเมองของภาคใตทไดรบการอปถมภจากผปกครองหวเมองตาง ๆ คงจะลดความส าคญลง เมออ านาจของทองถนถกแทนทดวยอ านาจรฐจากสวนกลาง และ เกดการเปลยนแปลงของกระแสวฒนธรรมการแตงกายเมอกวาศตวรรษทผานมา ดงจะเหนไดจากความนยมในการแตงกายแบบเมองหลวงหรอแบบราชส านกทเผยแพรไปยงหวเมองตาง ๆ ตงแตรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวททรงปฏรปการปกครองหวเมองในภาคใต โดยยกฐานะขนเปนมณฑล ขนตรงตอสวนกลาง และตอมามณฑลเหลานกถกลดฐานะลงเปนจงหวดภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ตามมาดวยการแตงกายแบบยโรปทเขามาพรอมกบการพฒนาประเทศไปสความทนสมย ท าใหเกดความนยมในการสวมใสเสอผาทตดเยบ ทใหความคลองตว และดทนสมย มาแทนทรปแบบการนงหม ท าให ผาไมใชสงทบงบอกสถานภาพทางสงคมเชนในอดต แตรปแบบ หรอ การตามกระแสนยม ของการแตงกายเปนสงส าคญมากกวา

การทอผาชนสงทไดรบการอปถมภจากผปกครองทองถนไดลมสลายลงไปกอนการทอผาพนเมองททอใชเองในครวเรอนซงหยดชะงกลงในชวงสงครามโลกครงท ๒ เพราะปญหาการขาดแคลนอปกรณ และเมอสงครามสนสด รฐบาลไดเขามาสงเสรมการปลกฝาย และการทอผาใชเอง แตกไมสามารถแขงขนกบดายส าเรจรปและผาทอโรงงานราคาถกทแพรหลายในทองตลาดในชวงเวลานนได สงผลใหการทอผาพนเมองในภาคใตขาดชวงไปเปนเวลานาน จนกระทงมการฟนฟขนอกครง โดยแหลงทอผาพนเมองเดมแตละแหงไดรบการฟนฟในชวงเวลาตาง ๆ กน

รปแบบการผลตผาทอพนเมองภาคใตแบบดงเดม ในอดตชมชนตาง ๆ ในภาคใตมการทอผากนแทบทกครวเรอน เดกสาวจะ

เขาไปมสวนรวมในกจกรรมทอผา โดยเรมจากการเปนลกมอใหกบสมาชกในครอบครวทเปนสตรซงท าหนาททอผา จากนนกจะเรมฝกหดทอ โดยเรมจากการทอผาพนกอน แลวจงคอย ๆ เรยนรการทอผาทมรปแบบซบซอนขน

วสดใหเสนใย ทใชทอกนในอดต คอ ฝาย และเสนใยพเศษทผสงทอจดหาให

๗

เชน ไหม เสนใยโลหะ วสดยอมสธรรมชาต สน าตาล ไดจาก เสมดชน หรอ โกงกาง สคราม ไดจาก ตนคราม

สด า ไดจาก ผลมะเกลอ สแดง ไดจาก ครง สเหลอง ไดจาก ขมน

กพนบาน ซงชางทอนครศรธรรมราชเรยกวา เก หรอ ก ซงเดมมอย สองชนด คอ เกยก

และเก ฝง ซงมขนาดเทากน โดย เกยก เปนกทสามารถประกอบหรอถอดออกเพอเคลอนยายได มกท าดวยไมเนอแขง นยมตงใหสงกวาเกฝง เพอใหเทาถบกระตกดายไดสะดวก สวนเกฝง นนฝงตดกบเสาทยดตดกบดนเคลอนทไมได มกสรางใตถนบาน ในการทอผาเบยงในบางแหง จะใชกพนบาน เรยกวา กเตย ซงมความกวางของกเพยงประมาณ ๑ ศอก การสอดดายเสนพง ใช ไมสน ทท าจากล าไมไผเลก ๆ แทนกระสวย

กโบราณมขอจ ากดในการทอ เพราะทอไดคอนขางชา เนองจาก เปนกทตองม ผง ซงเปนไม ชนเลก ๆ ขนาดยาวกวาความกวางของหนาผาปาดปลายเสยมแหลม บางครงมการใชโลหะสวมครอบทปลายสองขาง ขณะทอตองใช ผง นใชส าหรบขงรมผาอยตลอดเวลา เพอชวยใหผาทกระยะมความกวางและตงสม าเสมอเทากนตลอดทงผน เมอทอผาไดระยะหนง ชางทอจะตองเลอน ผง ใหไปใกลกบแนวดายพงเสมอ ท าใหตองเสยเวลาขยบผงอยเรอย ๆ

นอกจากน ฟม ซงเปนตวก าหนดความกวางของผนผา ในกแบบพนเมอง ยงมขอจ ากด คอ เปนฟมทมหนาแคบ จ านวนซของฟนฟมนอย ท าใหไมสามารถทอผาหนากวางได

รปแบบของผลตภณฑ สวนใหญมการทอเปนเครองนงหม เชน ผานง ผาโสรง ผาขาวมา ส าหรบบรษ

ฯลฯ ในบางแหง เชน บานนาหมนศร มผาสไบ หรอ ผาเบยง ททอส าหรบใชเปนผาส าหรบหอยไหลทใชไดทงชาย และหญง ซงในพธแตงงาน เจาสาวจะทอใหเจาบาว

๘

ใชหอยไหล และในสตรสงอายจะใชหมเฉยงหรอ หอยไหลเมอไปท าบญทวด ไปงานพธตาง ๆ เปนทงผาหมและผากราบพระไปพรอมกน

ในบางพนทมรปแบบของผาทอเพอจดประสงคเฉพาะทตางออกไปจากการใชในชวตประจ าวน เชน ผาพานชาง ของบานนาหมนศร เปนผาทอเปนตวอกษรกวางประมาณ ๑ ศอก ยาวประมาณ ๑ วา ทอขนเพอใชพาดหบศพในการตงศพกอนน าไปเผา ขอความในผาทอตลอดผนเปนประวตผตาย หรอโคลงกลอนสอนใจใหยดมน อยในคณความด ละจากบาปและความชว เสมอนเปนมรณานสตของชาวบานทแงอยในผาทอ เมอเสรจพธเผาศพจะตดแบงผาพานชางออกเปนชน ๆ ถวายพระไปใชประโยชน เปนผาปโตะ ผาเชดปาก เชดมอ หรออน ๆตามแตจะใชใหเปนประโยชน

- - - รปแบบผลตภณฑ ๑.เปนเครองนงหมทมรปแบบ

เฉพาะ เชน เปน ผานง ผาโสรง ผาขาวมา ผาสไบ ๒. เปนเครองเรอน เชน ผาหมนอน ทนอน ผา ๓. เปนผาทสรางอทศแกศาสนา เชน ผาไตร ยามพระ ๔. เปนผาในพธกรรมเกยวกบชวต

๑.เปนผาผนส าหรบน าไปตดเยบเปนเครองแตงกาย หรอ ของใชอน ๆ ๒.มการพฒนาผลตภณฑใหตอบสนองการใชสอยในปจจบนมากขน เชน น ามาตดเยบเปนเสอส าเรจรป เนคไท หมวก แฟมใสเอกสาร กระเปา ๒.ใชเปนวสดในการ

๙

เชน ผาหอขนหมาก ผาในพธศพ

๕. ผาททอส าหรบชนชนสงจะมความ ประณตงดงาม กวาผาททอใชกนใน กลมสามญชน

ออกแบบตกแตงทอยอาศย เชน มาน ปลอกหมอน ผาแขวนผนง

ฯลฯ

คณคาของผลผลต ๑. เปนสงทแสดงถงศกยภาพในการ

ครองเรอนของสตร ๒. เปนสงทบอกเรองราวทางสงคมคานยมและวฒนธรรมของชมชน ๓.สะทอนความสมพนธระหวางชมชน ๔. ผาททอดวยเสนใยพเศษ หรอมความประณตของการทอ มคณคาในทางศลปะและหตถกรรมของชาต ๕. คณคาทางประวตศาสตร ๖. เปนของสะสมทมมลคาสง

๑.มคณคาในเชงหตถกรรม ซงจะมากนอยขนอยกบความซบซอนของลวดลาย เทคนคการทอ และความประณตในการทอ ๒.เปนเครองแสดงสถานภาพทางเศรษฐกจ และบคคลกภาพของผสวมใส ๓เปนเอกลกษณทแสดงความเปนไทยในสงคมโลก ๔ เปนสงของสะสมทมมลคาเพมในอนาคต

๑๐

แหลงผลตผาทอพนเมองในภาคใต ลกษณะของผาทอพนเมองในภาคใต มความแตกตางไปจากผาทอพนเมองของ

ภมภาคอน ๆ อยางเดนชด กลาวคอ ผาทอพนเมองของภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รวมทงภาคกลาง มรปแบบทสมพนธกบกลมชาตพนธ เชน ผาตนจกเปนรปแบบของกลมชาตพนธไทยวนหรอไทพวน ผามดหมเปนรปแบบของกลมชาตพนธไทยเชอสายลาว เปนตน แตส าหรบผาทอพนเมองภาคใตไมไดแสดงความสมพนธกบกลมชาตพนธอยางเดนชดมากนก หากแตไดแสดงถงความสมพนธของรปแบบผากบศนยกลางการปกครองในอดตทงในภาคใตเอง และศนยกลางการปกครองของประเทศเพอนบานทางตอนใต คอ ดนแดนบางสวนของประเทศมาเลเซยซงมประวตศาสตรบางสวนรวมกบดนแดนคาบสมทรภาคใต ดงจะเหนไดจาก รปแบบของผาทอภาคใตทโดดเดนคอ ผายก นนเปนสงทไดรบการอปถมภจากเจาเมองตาง ๆ ในภาคใต และนาจะเปนผาชนสงทเปนความนยมทแพรหลายมาจากราชส านกในรฐตาง ๆ ของมาเลเซยในอดต เพราะปจจบน ผายก ซงมาเลเซยเรยกวา Songket ยงคงใชเปนเครองแตงกายประจ าชาตของมาเลเซย และไดรบความนยมในลกษณะเดยวกนในกลมประเทศมสลมอน ๆ คอ อนโดนเซย และบรไน สวนผามดหมทมลกษณะเฉพาะเชน ผาจวนตานของจงหวดปตตานนน กมรปแบบทสมพนธกบผาทอทใชเปนเครองแตงกายของชนชนสงของรฐกลนตน ในประเทศมาเลเซย

แหลงผลตผาทอพนเมองในภาคใตปจจบนซงสบทอดการทอผามาจากอดต ซงรจกกนทวไป ๔ แหลงหลก คอ บานพมเรยง ในเขตอ าเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน ผายกนครศรธรรมราช บานนาหมนศร ในเขตอ าเภอนาโยง จงหวดตรง และเกาะยอ ในเขตอ าเภอเมอง จงหวดสงขลา

บานพมเรยง อ าเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน ผาทอพมเรยง เปนศลปหตกรรมของกลมคนไทยมสลมทตงบานเรอนอยในเขตต าบลพมเรยง อ าเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน ทสบทอดกนมาหลายชวอายคน โดยตามประวตกลาววา บรรพบรษของชาวพมเรยงมาจากเขาหวแดง เมองสงขลา ซงมเชอสายแขกเมองปตตานและไทรบร ทอพยพเขามายงพมเรยงในชวงตนสมยรตนโกสนทร

๑๑

ผาทอของพมเรยงในระยะแรกนาจะเปนผาททอใหแกชนชนปกครอง และผมฐานะ เพราะจากหลกฐานผาเกาของพมเรยงทเกบรกษาไวในพพธภณฑสถานแหงชาต ไชยา สวนใหญ เปนผายกไหม ซงเปนวสดเฉพาะส าหรบชนชนสง

การทอผาในพมเรยง คอย ๆ ลดบทบาทลง เมอขาดการอปถมภจากผปกครองทองถนเนองจากการเปลยนแปลงการปกครอง และหยดลงในระหวางสงครามโลกครงท ๒ เนองจากขาดแคลนวสดในการทอ หลงสงครามโลกครงท ๒ จงมการฟนฟ การทอผาพมเรยงขนใหม และมการพฒนาลวดลายมากขน ผาพมเรยงในปจจบนยงมลกษณะพเศษตางจากแหลงทออน ๆ ในภาคใต คอ มการทอเปนผาทอยกส าหรบนงจบหนานาง มความยาวของผามากกวาผายกททอเปนผานงปกต และมการทอลายกรวยทเชงลางของผา รวมทงมกรอบลายผา ตามแบบผายกแบบโบราณ ผายกลกษณะนของพมเรยง นยมน าไปตดเปน ชดไทยพระราชนยมแบบตาง ๆ นอกจากผายกแลว ชางทอบานพมเรยงยงมการทอผาลกษณะอน ๆ เชน ผาไหมพน ผาไหมลายสายฝน ผามดหมคนลายขตแบบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มทงส าหรบใชเปนผาซน และผาชนส าหรบน าไปตดเสอ มลวดลายทอทเปลยนไปตามความนยมของตลาด ซงไดรบแบบอยางมาจากตางถน ท าใหขาดเอกลกษณของตวเองไป แตยงมผาทอทเปนเอกลกษณของทองถนอยบาง คอ ผาซนฝายแกมไหม ทใชเสนยนเปนฝายและเสนพงเปนไหม ททอเปนผายกดอกลายราชวตรโคม ลายดอกพกล และมผาทอตาสมก และผาลายราชวตรทเหมอนกบผาทอของนครศรธรรมราช และนาหมนศร ซงเขาใจวาเปนการถายเทกนไปมาระหวางกลม

การทอผาพมเรยงในปจจบน มลกษณะเปนแรงงานรบจางทอใหกบกลมผประกอบการทอผาประเภทอตสาหกรรมขนาดยอม โดยก าหนดคาจางตามความยาวของผาททอได และ ความยากงายของลวดลายททอ

นครศรธรรมราช การทอผายกทเมองนครศรธรรมราชนนไมปรากฏหลกฐานแนชดวามการทอมา

ตงแตเมอใด สนนษฐานวาอาจจะเรมเมอคราวทเจาพระยานครศรธรรมราช ( นอย ) ยกทพไปปราบขบถทเมองไทรบรซงอยในปกครองของเมองนครศรธรรมราช และไดกวาดตอนชาวไทรบรรวมทงชางทอผามายงเมองนครศรธรรมราช และใหชางทอผาเหลานตงบานเรอนอยท ต าบลมวงสองตน ในบรเวณตวเมองนครศรธรรมราชปจจบน

๑๒

ชางทอเหลานไดถายทอดการทอผายกของเมองไทรบรใหเดกสาวและลกหลานกรมการเมอง และตอมาจงแพรหลายไปสชางทอพนบานและมการพฒนารปแบบเปนของตนเอง ผายกนครศรธรรมราชททอกนมาแตเดมนน มการยกลายแบบทเรยกกนวา ขนาด ๑๒ เขา ซงตองใชชางทอถง ๓ คน เมอทอจะไดผาหนากวางประมาณ ๓๖ นว ซงเปนขนาดทกวางพอส าหรบการนงหรอหม มการทอยกเปนลวดลายขนาดใหญ แหลงทอผายกดงเดมของนครศรธรรมราชทพอจะสบคนได คอ นางวเชยร ศรวชรนทร อยบานเลขท ๗๕๓ ซอย ณ นคร ๓ บานทามา อ.เมอง ซงเปนบานเกาของคณเพม ณ นคร ภรรยาพระศรธรรมบรรกษ ( ถด ณ นคร ) ธดาพระยาวชตสรไกร ( กลอม ) เดมเคยเปนทตงของโรงละครชาตร ของจงหวดนครศรธรรมราช และเคยเปนแหลงทอผายกขนาดใหญ

การทอผายกของนครศรธรรมราชไดรบการฟนฟขนอกครงใน พ.ศ. ๒๕๑๙ โดยทางเรอนจ ากลางนครศรธรรมราช ไดตดตอให คณวรจต ศรวชรนทร บตรสาวของนางวเชยร เปนผฝกอบรมทอผายกแกนกโทษหญง เพอเปนการสงเสรมอาชพ เมอพนโทษ และเปนการอนรกษการทอผาทอไว ตอมาจงมการสงเสรมโดยหนวยงานอน ๆ คอ กรมการพฒนาชมชนและศนยวฒนธรรมภาคใต ในพนทอน ๆ คอ ทต าบลควนพง ต าบลสามต าบล ในอ าเภอรอนพบลย ต าบลลานสกา ในเขตอ าเภอลานสกา ต าบลทาขน ในเขตอ าเภอทาศาลา ต าบลชางกลาง ในเขตอ าเภอฉวาง ต าบลนาสาร ต าบลมะมวงสองตน ในเขตอ าเภอเมอง เปนตน

ผาทอพนเมองในนครศรธรรมราช ในปจจบนมการทอลายแบบโบราณอยเพยงไมกลาย เชน ลายราชวตร ลายตาสมก เปนตน นอกนนเปนลายทออกแบบขนใหม หรอรบรปแบบจากลายของผาทอในแหลงอน ๆ

บานนาหมนศร อ าเภอนาโยง จงหวดตรง ตามประวตกลาวกนวา มการทอผาทบานนาหมนศรมานานกวารอยปแลว แตการกอตงขนเปนกลมทอผาทไดรบการพฒนามาจนถงปจจบนนนเรมตนเมอป พ.ศ. ๒๕๑๖ โดยมจดประสงคเรมแรกในการสรางรายไดเสรมใหแกชาวบาน จากนนในป พ.ศ. ๒๕๒๐ จงไดรบการสนบสนนจากส านกงานอตสาหกรรมจงหวดตรง โดยไดเขามาสอนวธการยอมผาฝายและการทอลายผาตาง ๆ รวมทงไดสอนการทอผาดวยกกระตกซงเปนกรปแบบใหมทพฒนาขนจากกโบราณทชวยลดระยะเวลาการทอ

๑๓

ปจจบนมสมาชกในกลม ๖๐ – ๘๐ คน มแหลงทอ ๓ แหง คอ ท หม ๔ หม ๗ และ หม ๘ ในเขตอ าเภอนาโยง วตถทใชทอผาในปจจบน สวนใหญเปน เสนดายสงเคราะหยอมสส าเรจรปมาจากโรงงาน และมบางสวนทเปนเสนใยจากฝาย ลายผาของบานนาหมนศรในปจจบน ม อาท ลายแกวชงดวง ลายลกแกวใหญ ลายดาวลอมเดอน ลายตาสกอต ลายราชวตร ลายครฑ ลายตานก ลายหางกระรอกพน ลายหางกระรอกลอง ลายผาซนเชง ลายตามก ลายพวพล ผาพน สวนลายโบราณ คอ ลายตามก และลายหางกระรอก ยงคงทอดวยกแบบพนเมองเดมเทานน

เกาะยอ อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา เกาะยอ เปนผาทอมอททอกนในเขตเกาะยอ ในต าบลเกาะยอ อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา เปนผาทอทมชอเสยงอกแหงหนงของภาคใตมาแตอดต สนนษฐานวา ผาทอเกาะยอ อาจจะมการทอมาแลวตงแตสมยอยธยา โดยเรมตนจากการทอใชภายในครวเรอนมลวดลายแบบเรยบงายส าหรบใชในชวตประจ าวน ตอมาจงมการพฒนาลวดลายขนเปนผายก โดยอาจไดอทธพลจากผาตางประเทศทน าเขามาขายในพนท

ใน พ.ศ. ๒๔๘๒ มการวาจางครสอนทอผาชาวจน ๒ คน คอ คร ยสนและนายพดดน จากเซยงไฮ มาสอนทอผาทเกาะยอ โดยสอนใหทอผาดวยกกระตกแบบจน ซงไดกลายมาเปนอปกรณทอผาทส าคญของเกาะยอในปจจบน เพราะลดระยะเวลาในการทอไดมากกวากกระตกแบบพนบาน ในราว พ.ศ. ๒๔๘๙ - ๒๔๙๒ ผาจากตางประเทศเขามาตตลาด ท าใหความนยมในผาเกาะยอลดลง จนกระทงเมอ พ.ศ. ๒๕๑๖ จงมการฟนฟการทอผาเกาะยอ โดยคณหญงชนจตต สขม ไดสงกกระตกมาให และมอาจารยมาสอนการทอผามงโปรง ผาลายดอกพรกไทย ลายดอกจอก ลายสอง ลายสาม ลายดอกโคม ลายลกแกว เปนตน ใน พ.ศ. ๒๕๓๑ การทอผาเกาะยอซบเซาลงอกครง เมอมการสราง สะพานตณสลานนทเชอมโยงเกาะยอเขากบแผนดนใหญของสงขลา ชาวเกาะยอจงหนไปประกอบอาชพอนๆ กนมากขน ประกอบกบมการเปดรานขายผาทอจากโรงงาน ทเลยนแบบผาทอมอ ทมราคาถกกวา ชางทอจงเลกทอผากนไปมาก

๑๔

ในปจจบน ในพนทเกาะยอ มกลมทอผาหลายกลมทเกดจากการรวมตวของชาวบานในการทอผาเปนอาชพ มการแบงงานกนท า และมการพฒนาดานการตลาดมากขนกวาในอดต ขณะเดยวกนกยงคงมชางทออสระทผลตผาทอและจ าหนายดวยตนเอง

เมอความนยมในการใชผาทอพนเมองเพมมากขนในปจจบน การผลตผาทอพนเมองของแหลงผลตเดมไมเพยงพอตอความตองการ ท าใหมการขยายแหลงผลตจากแหลงผลตเดมไปสเครอขายการผลตในชมชนใกลเคยงทงในจงหวดเดยวกนและในจงหวดเพอนบาน เพอเพมศกยภาพการผลตใหเพยงพอกบความตองการ และเปนการขยายโอกาสในการสรางรายไดเสรมใหแกชมชนอน ๆ อกดวย การขยายเครอขายของแหลงทอผาโดยมแหลงทอผาทเปนทรจกเปนตนแบบในการด าเนนงาน เชน การขยายแหลงทอผาจากกลมทอผาบานนาหมนศร ใน อ.นาโยง จ.ตรง ไปสกลมทอผาบานทาสะบา อ.วงวเศษ จ.ตรง กลมทอผาบานควนดนแดง ต.ดอนทราย อ.ควนขนน จ.พทลง กลมทอผาทาแค อ.เมอง จ.พทลง และกลมทอผาทาขน อ.ทาศาลา จ.นครศรธรรมราช เปนตน โดยแหลงทอผานจะมรปแบบของผาททอเหมอนกบแหลงตนแบบ หรอ อาจมการพฒนาลวดลายไปจากเดม

นอกจากนยงมแหลงทอผา ทไมไดผลตผาทอตามแบบผาทอพนเมองเดมของภาคใต แตผลตผาทอตามแบบผาทอพนเมองทได แบบมาจากทอน ๆ เชน กลมทอผามดหม ทบานไสบอ อ าเภอหวยยอด ในจงหวดตรง ซงกอตงขนโดย นางฉง อบแกว ในป พ.ศ. ๒๕๓๖ โดยไดรบความบนดาลใจจากการไดไปดงานทศนยศลปาชพพเศษบางไทร จ.พระนครศรอยธยา ท าใหตองการพฒนาการทอผาเปนอาชพ จงจางครจาก อ าเภอแพรกนา จงหวดพทลงมาสอนทอผาใหแกสมาชก ตอมาจงไดรบการสนบสนนจากพฒนาชมชนในทองถน โดยผาทอบานไสบอ เปนผามดหม โดยซอเสนดายทมดยอมส าเรจรป หรอ หม มาจากจงหวดชยภมและลพบร น ามาทอเพอจ าหนายแกขาราชการและคนในชมชน นอกจากนยงมการทอผาพน ผาพนแทรกตวอกษรชอหนวยงานส าหรบตดเครองแบบ และผาขาวมาอกดวย นอกจากนในชวงทศวรรษทผานมา ไดมการพยายามทจะฟนฟแหลงทอผาพนเมองในอดตของภาคใต และ การสบทอดภมปญญาในการทอผาของบางชมชน ขน เพอเปนการอนรกษวฒนธรรมการทอผา และ เปนการสรางรายไดจากการฟนฟภมปญญาเดม เชน การฟนฟการทอผาจวนตาน ของหนวยงานและกลมทอผาของ

๑๕

จงหวดปตตาน ซงเดมเคยเปนแหลงผาทอพนเมองทมชอเสยงอกแหงหนงของภาคใต โดยผาทอของปตตานมรปแบบเฉพาะตางไปจากท อน ๆ คอ เปนผาทอทมสวนททอดวยเทคนคมดหมตรงเชงผา เรยกวา จวา ซงตอมาไดกลายเปน จวน ซงอาจจะเปนทมาของชอ ผาจวนตาน ผามดหมแบบจวนตานมความคลายคลงกบผามดหมทเรยกกนวา ผาปม ของเขมร ซงอาจเปนไปไดวามการรบอทธพลมาจากทเดยวกน และหลกฐานทชถงความสมพนธดงกลาวอกสงหนงกคอ อปกรณในการทอทเรยกวา ตรน ซงใชส าหรบบรรจดายเสนพงในการทอซงใชกนในปตตานในอดตมลกษณะเดยวกบทใชในประเทศกมพชาปจจบน

ในอดตชางทอในเขตสามจงหวดภาคใต มความรในการมดหมดายเสนพงส าหรบทอผามดหมแบบทเรยกวา ผาจวน ได จนกระทงในชวงกอนสงครามโลกครงท ๒ มพอคาชาวกลนตนของมาเลเซยน าเสนดายมดหมส าเรจรปเขามาชายในบรเวณชายแดนภาคใตของไทย และเกดความนยมในการใชมดหมพรอมใช ท าใหความรในการมดหมสญหายไป

การฟนฟการทอผามดหมของกลมคนไทยจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทเขามาตงถนฐานในจงหวดชมพร เมอ พ.ศ. ๒๕๒๗ โดยกลมทอผาทงระยะ ในเขตอ าเภอสว ไดฟนฟภมปญญาในการเลยงไหม การผลตเสนใยไหม และการทอผามดหมของบรรพบรษ ขน และมการพฒนาลวดลายทเปนเอกลกษณของทองถน ขน คอ มดหมลายดอกพทธรกษา ซงเปนดอกไมประจ าจงหวดชมพร และการสรางสรรลวดลายอน ๆ เพมเตมขนจากเดม

แหลงทอผาอกลกษณะหนงในภาคใต คอ แหลงทไดรบการสงเสรมใหทอผาเพอสรางรายได ตามโครงการ ศลปาชพพเศษ ของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ซงมแหลงผลตสวนใหญอยในเขตภาคใตตอนลาง คอ กลมทอผาโคกเคยน ต.โคกเคยน อ.เมอง จ.นราธวาส กลมทอผาวดทรายทอง ต.รอเสาะ อ.รอเสาะ จ.นราธวาส

กลมทอผาวดชนาราม ต.ลาโละ อ.รอเสาะ จ.นราธวาส กลมทอผาบานกาหลง ต.กาหลง อ.ศรสาคร จ.นราธวาส กลมทอผาบานปาไผ ต.กาหลง อ.ศรสาคร จ.นราธวาส กลมทอผาบานโคกชมบก ต.บางชมทอง อ.ตากใบ จ.นราธวาส กลมทอผาวดตอหลง ต.ไพรวลย อ.ตากใบ จ.นราธวาส

๑๖

กลมทอผาบานสารวน ต. ไทรทอง อ. ไมแกน จ.ปตตาน กลมทอผาบานละเวง ต.ทรายทอง อ.ไมแกน จ.ปตตาน

ผาทอพนเมองภาคใต : ฐานเศรษฐกจและทนวฒนธรรม

ผาทอพนเมองภาคใต เปนงานหตถกรรมทเกดจากการสงสมทางภมปญญาของทองถน ทมศกยภาพในการพฒนาเชงเศรษฐกจคอนขางสง เพราะมปจจยทเปนประโยชนดานตาง ๆ อยมาก แตขณะเดยวกน เพอใหเกดผลเชงเศรษฐกจทมประสทธภาพยงขน กจ าเปนตองพจารณาถงปจจยในเชงลบทไมเออประโยชนตอการพฒนาผาทอพนเมองไปพรอม ๆ กน เพอทจะเปนแนวทางการปรบปรงการผลตผาทอพนเมองในอนาคต แตนอกจากปจจยเชงบวกและเชงลบทสงผลตอการพฒนาศกยภาพในการผลต เพอผลประโยชนเชงธรกจแลว การพจารณา ผาทอพนเมอง ในแงของทนวฒนธรรมของภมภาคกไมควรจะถกละเลยไป เพราะจากการวจยพบขอเทจจรงทไมอาจปฏเสธไดวา ทนทางวฒนธรรม และภมปญญาในการผลตผาทอพนเมองของภาคใตก าลงรอยหลอลงทกวน จนท าใหแหลงผลตผาทอพนเมองในภาคใตปจจบน มลกษณะเปนแหลงทอ มากกวาแหลงทมกระบวนการการผลตดวยตนเองแบบเตมรปแบบเชนในภมภาคอน ๆของประเทศ

ปจจยทสงผลตอการพฒนาเชงเศรษฐกจของผาทอพนเมองภาคใต

ปจจยดานบวกทชวยสงเสรมใหเกดการขยายฐานทางเศรษฐกจ ๑. ผาทอพนเมองภาคใตมลกษณะเฉพาะทแตกตางไปจากผาทอพนเมองในภมภาคอน ๆ

ของประเทศไทยโดยเฉพาะผายก และผามดหมแบบจวนตาน ทมความโดดเดนของรปแบบและลวดลายทสามารถพฒนาขน

๒. เปนสนคาทอยในกระแสนยมของการใชผาไทย และการรณรงคใหแตงกายดวยผาพนเมองของรฐบาล

๓. ไดรบการสนบสนนจากองคกรตาง ๆ ทงภาครฐและเอกชน รวมถงองคกรอน ๆ เชน โครงการศลปา-ชพพเศษของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

๑๗

๔. เปนภมปญญาทสามารถถายทอดกนไดเองในชมชน ๕. มศกยภาพในการสงเสรมการสรางธรกจชมชน และลดอตราการอพยพแรงงานเขาส

เมองใหญ ๖. สามารถสงเสรมใหเกดธรกจรวมอน ๆ เชน การพฒนาเปนแหลงทองเทยว การออกแบบเสอผา เพอการสงออก เปนตน ๗. เปนสงทแสดงเอกลกษณไทยในสงคมโลก ๘. การสงเสรมผลตภณฑหตถกรรมจากชมชนตามโครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑ

( OTOP ) ของรฐบาล ในปจจบน

ผาทอพนเมองภาคใตทไดรบการตดเลอกใหเปนสนคาหนงต าบลหนงผลตภณฑ

ชอผลตภณฑ ชอกลมผผลต ทตงของแหลงผลต ๑. ผาทอเกาะยอ กลมราชวตถ แสงสองหลา

ท ๑ บานนอก ต.เกาะยอ อ.เมอง จ.สงขลา

๒. ผาทอพมเรยง กลมอาชพทอผาไหม หมท ๕

บานพมเรยง อ.ไชยา จ.สราษฎรธาน

๓ .ผายกเมองนคร

กลมทอผาบานมวงปลายแขน

ต.ทางว อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช

๔. ผายกเมองนคร

กลมทอผาพนเมองบานท าเนยบ

ต.ควนพง อ.รอนพบลย จ.นครศรธรรมราช ๕. ผายกเมอง

นคร กลมทอผาบานเนนมวง ต.ขอนหาด อ.ชะอวด จ.

นครศรธรรมราช ๖. ผายกเมองนคร

กลมทอผาเขาโร ต.เขาโร อ.ทงสง จ.นครศรธรรมราช

๗. ผายกเมองนคร

ศนยศลปาชพ บานเนนธมมง

ต.แมเจาอยหว อ.เชยรใหญ จ.นครศรธรรมราช ๘. ผามดหม ผา

ฝาย กลมสตรทอผาบานไสบอ ต.นาวง อ.หวยยอด จ.ตรง

๙. ผาทอนาหมนศร

กลมทอผานาหมนศร ต.นาหมนศร อ.นาโยง จ.ตรง

ปจจยดานลบทไมเออตอการพฒนาเชงเศรษฐกจ ๑. การผลตสวนมาก ยงเปนการผลตแบบไมเตมเวลา คอ ทอเมอวางจากภารกจในครวเรอน โดยชางทอ สวนใหญเปนผรบจางทอใหกบผจ าหนาย หรอ กลมทอ แมเปนการทอแบบเตมเวลากไมพอเพยงตอ

๑๘

ความตองการของตลาดเชนกน เพราะชางทอลดจ านวนลงทกวน โดยชางทอสวนหนงเลกทอผา เมอ แตงงานเพราะมภารกจในการดแลครอบครว บางคนเปลยนไปประกอบอาชพอนทมรายไดมากกวา ท าใหจ านวนชางทอไมแนนอนในแตละชวงเวลาซงเปนขอจ ากดส าคญในการเพมก าลงการผลต ๒. ชางทอในบางพนทยงขาดประสบการณในการจดการเชงธรกจ การหาตลาด การการรวมกลมเพอ สรางอ านาจตอรองเรองราคา และปญหาการขายตดราคากนเอง ๓. การลอกเลยนแบบลวดลายผาทไดรบความนยมจากแหลงผลตอน ๆ ท าใหขาดการสบสานรปแบบ ดงเดม และขาดความเปนเอกลกษณเฉพาะของผาทอแตละแหลงผลต ดงพบไดจากผาทอนาหมนศร ซงรบรปแบบลวดลายมาจากผาเกาะยอ ของ จ.สงขลา ท าใหมความคลายคลงกนเปนอยางมาก ๔. ขาดการพฒนาฝมอและควบคมคณภาพการผลตอยางจรงจงและตอเนอง ๕. ขาดการฟนฟการทอผาแบบเกาทมลวดลายซบซอน และมความประณต ซงจะสามารถชวยยกระดบ คณคาของผาพนเมองภาคใตไดมากขนกวาในปจจบน ๖. การทอผาในภาคใตมลกษณะเปนอตสาหกรรมในครวเรอน สามารถจดรปแบบการประกอบการ ได เปน ๒ ลกษณะ คอ แบบผผลตอสระ ทผลตดวยตนเองทกขนตอน ใชทนของตนเองในการผลต และหาแหลงจ าหนายดวยตนเอง คอ จ าหนาย ตรงสถานทผลต ซงผผลตลกษณะนมจ านวนไมมาก และแบบการจางผลต โดยมนายทนเปนผจดหาวสดและอปกรณ ในการทอแกชางทอ และวาจาง ชางทอ โดยอาจจะทอทบานของนายทน หรอ ทอทบานชางทอ ลกษณะการผลตแบบนเปนการวา

๑๙

จางทกขนตอนของการผลต นายทนเปนผด าเนนการจดจ าหนายเอง โดยน าไปขายตามงานตาง ๆ ทงในทองถนและตางจงหวดผลตอบแทนทางเศรษฐกจทชางทอไดรบคอนขางนอย เมอเทยบกบ ความรทเกดจากการสงสมทางภมปญญา และ ความสามารถดานทกษะการทอ กลาวคอ ชางทอผา ในจงหวดสราษฎรธานและนครศรธรรมราช ททอผาเปนรายไดหลกสวนใหญมรายได ๒๐๐๐ – ๓๐๐๐ บาทตอเดอน สวนชางททอผาเปนรายไดเสรมมรายไดอยระหวางเดอนละ ๑๐๐๐ – ๒๐๐๐ บาท ในขณะทรายจายตอเดอนของครอบครวอยทระหวาง ๓๐๐๐ – ๕๐๐๐ บาท ชางทอทเกาะยอ มรายไดเฉลยตอคน ประมาณ ๓,๗๒๐ บาท ตอ เดอน ๗. ขาดการสรางเครอขายทางธรกจนอกภมภาค เมอเทยบกบผาทอในภมภาคอน ๆ อนอาจเนองมาจาก มก าลงการผลตนอย และมรปแบบทไมหลากหลาย ๘. ขาดกระบวนการการผลตและอปกรณการผลตทสนบสนนการเตบโตไปสการผลตเพอจ าหนายและการ แขงขนทางธรกจ ๙. ขาดการสงเสรมการพฒนาผลตภณฑอยางจรงจงและตอเนอง ในปจจบนผผลตบางแหง เชน ทเกาะยอ จงหวดสงขลา มการพฒนาผลตภณฑจากผาทอเกาะยอบาง เชน เสอผา ส าเรจรป ปลอกหมอน กลองกระดาษทชช หมวก จานรองแกว ฯลฯ แตไมไดรบความนยมมากนก เพราะไมตอบสนองความ ตองการของตลาด และไมมการชวยเหลอในการจดหาตลาด ในขณะทผผลตสวนใหญไมสนใจการ สรางมลคาเพมโดยการแปรรป ผาทอพนเมอง โดยจะจ าหนายเปนผาชนใหผซอน าไปตดเยบและออก

๒๐

แบบเอง เพราะยงขาดผช านาญการในการออกแบบผลตภณฑในรปแบบ อนๆ และ ไมตองการเสยง จากการทตลาดไมรองรบ ๑๐. ผายก ซงเปนผาทอพนเมองทโดดเดนมากทสดของภาคใต มรปแบบไมหลากหลาย มน าหนกมาก และ เนอหนา ท าใหสวมใสไมสบาย และตองการการดแลรกษาเปนพเศษ ปจจยทสงผลตอทนทางวฒนธรรม ของผาทอพนเมองภาคใต ๑. กระบวนการผลตแบบดงเดมทเรมตนจากการเพาะปลกพชทใหเสนใย ส าหรบเปนวตถดบในการ ทอการยอมดวยสยอมจากวสดธรรมชาต เชน เปลอก ไม แกนไม ใบไม ฯลฯ ไดถกแทนทดวย เสนดายยอมสส าเรจรปจากโรงงาน ท าใหความรในการเพาะปลกและเลอกสรรวสดธรรมชาต ถกลมเลอนไป จากการวจย พบวาองคความรดงกลาวยงคงเหลออยในกลมชางทอรนเกา แตไม มการน ากลบมาใช ตางกบชางทอในภมภาคอน ๆ เชน ภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดหนกลบมาใช วสดจากธรรมชาตมาใชยอมสเสนดาย และสรางเปนผลตภณฑ ผาฝายและไหมยอมส ธรรมชาต ซงไดรบความนยมอยางมาก เพราะสามารถตอบสนองกระแสความนยมการใชผลตภณฑท เปนมตรกบสงแวดลอมทเพมทวขนในปจจบนไดเปนอยางด

ในขนตอนการเกบลายในการทอผายก ซงถอวา เปนขนตอนทยากทสด ปจจบนในแตละแหงมชางทมความสามารถในการเกบลายจ านวนนอย โดยเทอเทยบกบจ านวนชางทอแลว ในจงหวดสงขลา และจงหวดตรงมชางเกบลาย มากกวาในจงหวดนครศรธรรมราชและสราษฎรธาน รปแบบทปฏบตกนในปจจบน คอ บางแหงผจางทอจะเกบลายให เชน กลมพมเรยง ใน จ. สราษฎรธาน ในจงหวดนครศรธรรมราชและตรง สมาชกในกลมทอจะชวยกนเกบลายใหโดยไมมคา

๒๑

ใชจาย ในจงหวดสงขลาชางทอจะวาจางชางเกบลายในชมชน โดยเสยคาจางตงแต ๑๐๐ – ๓๐๐ บาท ขนอยกบความยากงายของลาย ทเกาะยอมชางทอทสามารถเกบลายไดเหลออยเพยง ๕– ๖ คน เทานน สวนใหญเปนผสงอาย เชน นางเหง มสวรรณ อาย ๘๒ ป ( พ.ศ. ๒๕๓๗ ) คอราคาคาขนลายประมาณ ๒๐๐๐– ๒๕๐๐ บาท โดยการผกลายครงหนงสามารถน าลายทเกบมาสบตอกบเสนยนทคางในตะกอ สามารถทอลายเดยวกนไดจ านวนมาก

๒. ขาดการด าเนนการทงจากภาครฐและเอกชนในการสงเสรมใหมการจดตงศนยขอมลเพอการอนรกษ มรดกผาทอพนเมองภาคใตอยางเปนรปธรรม โดยศนยดงกลาวนจะเปนทเกบรวบรวมขอมลกระบวน การการผลตแบบดงเดมและปจจบน ลวดลายผาโบราณและลายทมการทอในปจจบน รปแบบของ ผลตภณฑจากผาทอพนเมอง เพอใชเปนทนในการพฒนาการผลตในอนาคต ๓. กกระตก ซงชวยลดระยะเวลาและแรงงานในการทอ ชวยเพมความกวางของหนาผา แตกม ขอจ ากดทท าใหไมสามารถรกษาลกษณะบางประการของผาทอททอดวยกพนบานได เชน ไมสามารถทอลวดลายดงเดมทซบซอนได เปนอปกรณทไดรบความนยมในการทอผาพนเมองใน ภาคใตมากขนอยางตอเนอง โดยเฉพาะหนวยงานภาครฐทเขามาสงเสรมสวนมาก จะจดหากกระตกมา ใหดวย ท าใหปจจบนมการใชกพนบานนอยลง และชางทอผาดวยกพนบานโดยมากเปนชางทอรน เกาทสงอาย ดงนนในอนาคตการทอดวยกพนบานอาจจะสญหายไป ซงจะท าใหลวดลายซบซอนท ทอดวยกกระตกไมไดสญหายไปดวย ในปจจบนพบวาชางทอผาในจงหวดนครศรธรรมราช ตรง สงขลา ปตตาน และนราธวาสนยม

๒๒

ใชกกระตกในการทอผา สวนชางทอในจงหวดสราษฎรธานยงคงทอผาดวยกพนบานอยมาก ๔. การฟนฟผาทอพนเมองเดมททรงคณคามนอยมาก เพราะขาดองคความรทตอเนอง ดงเชน การ พยายามฟนฟการทอผามดหมแบบจวนตานทบานทรายขาว อ.โคกโพธ จ.ปตตาน ทไดรบการสง เสรมจากมหาวทยาลยสงขลานครนทร นน ใชตวอยางผาเกาทเกบไวในทองถนเปนตนแบบ แตเทคนคการเตรยมเสนดาย และการทอผามดหมนนไดรบการสนบสนนจากกรมสงเสรม อตสาหกรรม โดยใชแมแบบจากการทอผามดหมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงกสามารถฟนชวต ใหผาจวนตานไดอกครง ถงแมจะยงไมสมบรณมากนกกตาม ๖. ผาทใชในชวตประจ าวนทมลกษณะเรยบงาย ซงไมเปนทตองการของตลาดในปจจบน

เชน ผาโสรง หรอ ผาตากงของเกาะยอ ไมมการทอ แตจะทอเฉพาะผาทอยในความตองการของตลาดมากกวา

ท าใหผาทอพนเมองเดมบางประเภทสญหายไป ๗. อาชพการทอผาในบางพนท โดยเฉพาะในพนททเปนแหลงทองเทยว และมอาชพอน

ๆ รองรบ เชนทเกาะยอ ก าลงลดความนยมลง เพราะคนรนใหมหนไปประกอบอาชพอน ๆ

มากขน เชน ท างานในรานอาหาร หรอโรงงานซงมรายไดดกวา

๘ . การขยายตวทางเศรษฐกจและการคมนาคมในพนทตาง ๆ ท าใหแหลงทอผาหลายแหง พฒนาขนเปนแหลงทองเทยว ท าใหมการน าสนคาผาจากตางถนเขาไปจ าหนายปะปนกบ ผาทอพนเมอง และบางแหงยงมการผลตผาทอตามแบบผาทอของภาคอน ๆ หรอทอผาพน

๒๓

ทอยในความตองการของตลาดสงออกไปขายนอกพนท ท าใหผซอไมทราบถงรปแบบของ ผาพนเมองทแทจรง ซงการด าเนนการลกษณะนแมจะสงผลดในแงเศรษฐกจ แตกเกด ผลกระทบในทางลบ เพราะถอเปนการท าลายเอกลกษณของผาพนเมองภาคใตไปดวยเชน ขอเสนอในการพฒนาศกยภาพผาพนเมองภาคใต เพอเปนฐานเศรษฐกจในอนาคต ๑. รฐบาลควรจดใหมศนยขอมลและพฒนารปแบบผาทอพนเมองภาคใต เพอรวบรวมขอ

มลดานตาง ๆ ของผาทอพนเมอง รวมทงมการบรการใหค าปรกษาในการพฒนารป

แบบลวดลาย และการออกแบบผลตภณฑ แบบมออาชพ ๒. ควรมการบรรจหลกสตรการทอผาพนเมอง ในหลกสตรโรงเรยน เชน ในวทยาลยอาชวะ

ศกษาทตงอยในพนททมแหลงผลตผาทอพนเมอง ๓. ควรพฒนารปแบบการผลตทตอบสนองการใชสอยในครวเรอน ในชวตประจ าวน

มากขน และในภาคอตสาหกรรมทเกยวของมากขน เชน การทอส าหรบใชเปนสวน

ประกอบเครองเรอน ทมรปแบบและสสนทนสมย อาท ผามาน ผาคลมเตยง ส าหรบ

ธรกจโรงแรม ๔. การสรางแนวคดและเจตนคตใหมในการใชผาทอพนเมอง วาไมใชเฉพาะในกลมผสงอาย

อกตอไป โดยพยายามสรางกจกรรมทคนรนใหมไดมสวนรวมในการสวมใส และเลอกใช

ผาทอมอมากขน เชน การจดกจกรรมสงเสรมการออกแบบเครองแตงกายตดเยบจากผา ทอพนเมอง โดยนกออกแบบรนใหม

๒๔

๕. รฐควรสนบสนนการพฒนาการสรางเครอขายนอกภมภาค โดยการรวมจดแสดงสนคาผา

ทอพนเมอง ในโอกาสตาง ๆ มากกวาทเปนอยในปจจบน ๖. รฐควรมแผนการสนบสนนการฟนฟการทอผาพนเมองแบบดงเดม ทมความประณต และ

ทรงคณคาทางดานหตถกรรมอยางจรงจง และตอเนอง โดยเฉพาะผายกไหมและยกทอง ของนครศรธรรมราช ซงอาจจะด าเนนการโดยน าคร และชางทอผายกจากบานทาสวาง ทจงหวดสรนทร ทฟนฟการทอผายกแบบโบราณไดแลว มาถายทอดความรและฝกปฏบต แกชางทอในภาคใต เพอฟนฟผายกททรงคณคากลบคนมาอกครง ๗ . ในสวนของชางทออาวโส ทมความสามารถในการเกบลาย การทอดวยกแบบพนเมอง

ควรไดรบความชวยเหลอใหมรายไดทสงขน โดยองคกรปกครองสวนทองถนควรจะม การตงงบประมาณสนบสนนในรปของเงนเดอน หรอ สวสดการ และสงเสรมให บคลากรเหลาน ไดชวยด าเนนกจกรรม การถายทอดความรสชางทอรนใหมอยางตอเนอง

บรรณานกรม ทบวงมหาวทยาลย. ลวดลายบนผนผา สบสานภมปญญาไทย. เฉลมพระเกยรตสมเดจพระนาง

๒๕

เจาสรกต พระบรมราชนนาถ ในโอกาส ทรงเจรญพระชนมายครบ ๕ รอบ,

กรงเทพฯ, ๒๕๔๑ มหาวทยาลยศลปากร. ผาทอพนเมองในภาคใต . โครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวดของ

ประเทศ. กรงเทพฯ:อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด, ๒๕๔๓ วบลย ลสวรรณ .พจนานกรมหตถกรรมพนบานภาคใต . กรงเทพฯ :บรษท เลฟ แอนด ลพ เพรส จ ากด , ๒๕๔๐ วบลย ลสวรรณ. ผาไทย พฒนาการทางอตสาหกรรมและสงคม. กรงเทพฯ:บรรษทเงนทนอต

สาหกรรมแหงประเทศไทย, อมรา ศรสชาต. สายรากภาคใต ภมลกษณ รปลกษณ จตลกษณ . ส านกงานกองทน

สนบสนนการวจย ( สกว.). กรงเทพฯ : เอมเทรดดง, ๒๕๔๔ อมพร ศรประสทธ และ วรรณา ประยกตวงศ . แบบแผนการผลต-จ าหนายผาทอพนบานและ

ศกยภาพของชางทอผาภาคใต . วารสารสงขลานครนทร ฉบบสงคมศาสตร

และมนษยศาสตร ปท ๘ ฉบบท ๓ ก.ย.- ธ.ค. ๒๕๔๕ หนา ๒๘๘ - ๓๐๖

อบลศร อรรถพนธ. รายงานการวจยเรองการทอผาไหมพมเรยง. สถาบนทกษณคดศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ สงขลา, ๒๕๒๙

๒๖