บรรยาย ผลสัญญาต่างตอบแทน

คาบรรยายวชากฎหมายนตกรรม-สญญา (เนตบณฑต)

วนอาทตยท 26 สงหาคม 2550 โดย นาถสน ยตธรรมดารง

ผลของสญญาตางตอบแทน

• ความหมายของสญญาตางตอบแทน มาตรา 369 บญญตวา “ในสญญาตางตอบแทนนน คสญญาฝายหนงจะไมยอม

ชาระหนจนกวาอกฝายหนงจะชาระหนหรอขอปฏบตการชาระหนกได แตความขอนทานมใหใชบงคบถาหนของคสญญาอกฝายหนงยงไมถงกาหนด”

มาตรา 210 “ถาลกหนจาตองชาระหนสวนของตนตอเมอเจาหนชาระหนตอบแทนดวยไซร แมถงวาเจาหนจะไดเตรยมพรอมทจะรบชาระหนตามทลกหนขอปฏบตการนนแลวกด หากไมเสนอทจะทาการชาระหนตอบแทนตามทจะพงตองทา เจาหนกเปนอนไดชอวาผดนด”

สญญาตางตอบแทน คอ สญญาทคสญญาแตละฝายมหนาทจะตองชาระแกกน

กลาวคอ ตางฝายตางมหนทจะตองตอบแทนหนทอกฝายชาระแกตน ในลกษณะทวาหนแตละฝายเปนเงอนไขของการชาระหนของอกฝายหนง เชน สญญาซอขาย สญญาแลกเปลยน สญญาเชาทรพย สญญาเชาซอ เปนตน

• การชาระหนตอบแทนของสญญาตางตอบแทน

สญญาตางตอบแทนมผลใหคสญญาแตละฝายมหนตองชาระ กลาวคอ แตละฝายมฐานะเปนเจาหนและลกหนในขณะเดยวกน การชาระหนแตละฝายเปนเงอนไขซงกนและกน

นอกจากน ความหมายสญญาตางตอบแทนยงรวมถงสญญาทคสญญาฝายหนงไดรบประโยชนจากอกฝายหนง และไดตกลงทจะชาระหนตอบแทนการทตนไดรบประโยชนนน ขอตกลงนนบงคบกนไดในลกษณะสญญาตางตอบแทน แมวาหนแตละฝายจะไมเปนเงอนไขของการชาระหนของอกฝายหนงกตาม

ฎ 345/2521 – โจทกเปนเจาของทดน ตกลงกบจาเลยวาเพอตอบแทนการทจาเลยปลกบานใหโจทกอยอาศยหนงหลง จงใหฝายจาเลยอยอาศยในทดนโจทกเปนเวลา 30 ป โดยไมคดมลคา เปนสญญาตางตอบแทนทผกพนกนตามนน โจทกจะฟองขบไลจาเลยกอนครบกาหนดตามสญญาไมได (ฎกาท 423/2520)

2

***ฎ 2380/2542 – โจทกจาเลยตกลงกนดวยวาจาใหโจทกมสทธเกบกนในทดนและ สงปลกสรางตลอดชวตของโจทก เพอเปนการตอบแทนในการทโจทกยกทดนและสงปลกสรางนนใหแกจาเลยซงเปนบตรของโจทก จาเลยจะมผลประโยชนจากสงปลกสรางโดยไดเงนกนเปลาจากผเชา สวนโจทกมรายไดเฉพาะการเกบคาเชาเทานน ขอตกลงดงกลาวเปนขอตกลงพเศษอยางสญญาตางตอบแทน กอใหเกดบคคลสทธแกโจทกในอนทจะเรยกรองใหจาเลยไปจดทะเบยนสทธเกบกนนนตราบใดทจาเลยผเปนเจาของทดนและสงปลกสรางยงมไดโอนทดนและสงปลกสรางนนใหแกบคคลอน โจทกยอมมอานาจฟองขอใหบงคบจาเลยไปจดทะเบยนสทธเกบกนได (ประชมใหญครง 1/2542)

++++ ดหมายเหตทายฎกา +++++

- เมอสญญาตางตอบแทนทาใหทงสองฝายมฐานะเปนเจาหนลกหนซงกนและกน และหนของแตละฝายเปนเงอนไขของการชาระหนตามสญญา ผลคอ คสญญาฝายใดฝายหนงจะเรยกใหคสญญาอกฝายชาระหนแกตนกอนโดยทคสญญาฝายหนงจะไมชาระหนของตนไมได เวนแต หนของคสญญาฝายทเรยกใหคสญญาอกฝายหนงชาระนนยงไมถงกาหนด

- สญญาตางตอบแทนจงตองพจารณาประกอบ ปพพ. มาตรา 210 คอ ในสญญาตางตอบแทน หากเจาหนจะเรยกรองใหอกฝายชาระหนแกตน เจาหนซงอยในฐานะลกหนกตองพรอมทจะชาระหนของตนดวย หรออกนยหนง หากจะใชสทธเรยกรองกตองพรอมทจะปฏบตการชาระหนของตนดวย

ฎ 5496/2549 – โจทก จาเลย จดทะเบยนหยากนและทาบนทกไวทายทะเบยนการหยาวาทรพยสนทงหมดทมอยในเขตจงหวดชลบรและจงหวดฉะเชงเทราใหตกเปนของโจทกทงสน สวนหนสนอนๆ กบสถาบนการเงนภายในสองจงหวดดงกลาวทเกดขนกอนวนหยา โจทกตกลงเปนผชาระหนทงหมด ขอตกลงดงกลาวแมจะเปนเรองการจดการแบงทรพยสนของสามภรยาตาม ปพพ. มาตรา 1532 แตจาเลยตองดาเนนการจดทะเบยนโอนทรพยสนใหโจทกและโจทกตองวชาระหนแทนจาเลย ถอไดวากาหนดหนาทใหโจทกจาเลยปฏบตตอกน จาเปนสญญาตางตอบแทน เมอมไดระบเงอนไขไววาจาเลยจะตองโอนทรพยสนใหโจทกกอน โจทกจาเลยจงตองปฏบตตามขอตกลงพรอมกนไป การทโจทกยงไมไดชาระหนหรอขอปฏบตการชาระหนแทนจาเลย จาเลยจงมสทธไมยอมโอนทรพยสนใหโจทกตามมาตรา 369 โจทกจะยกขอตกลงเฉพาะทเปนประโยชนของตนฝายเดยวมาบงคบจาเลยไมได

ฎ 6746/2547 – สญญาจะซอจะขายบานพรอมทดนระหวางโจทก จาเลย เปนสญญาตางตอบแทนและลวงเวลาการชาระหนประมาณครงปแลว โดยโจทกมไดชาระเงนดาวนใหครบถวนตามสญญา สวนจาเลยกมไดกอสรางบานใหแลวเสรจภายในกาหนดทตกลง

3

เชนกน หนทจาเลยทวงถามเปนเงนดาวนงวดสดทายเพยง 29,500 บาท ซงโจทกชาระมาแลวถง 642,000 บาท คงเหลอเพยงการโอนกรรมสทธกนและชาระเงนทเหลอทงหมดโดยวธกเงนจากธนาคารเทานน ดงนน หนงสอบอกกลาวของจาเลยททวงถามใหโจทกชาระหนเงนดาวนงวดสดทายเพอใชสทธบอกเลกสญญานน จาเลยจะตองขอปฏบตการชาระหนตอโจทกดวยวาจาเลยพรอมจะโอนกรรมสทธทดนและบานแกโจทกแลว เมอจาเลยมไดขอปฏบตการชาระหนดวย โจทกจะไมยอมชาระหนนนกไดตามมาตรา 369 เมอโจทกบอกเลกสญญาภายหลงจากจาเลยเคยบอกเลกสญญามาแลว จงเปนกรณตางฝายตางมเจตนาเลกสญญา สญญาระหวางโจทกจาเลยเลกสญญา คสญญาแตละฝายจาตองใหอกฝายกลบคนสฐานะทเปนอยเดม จาเลยตองคนเงนดาวนทโจทกชาระแลวทงหมดพรอมดอกเบยตามมาตรา 391

ฎ 3777/2540 – โจทกฟองขบไลจาเลยออกจากทดน แลวมการทาสญญาประนประนอมยอมความกนในศาลวาจาเลยยอมรอถอนขนยายสงปลกสรางออกไปภายในวนท 30 เมษายน 2538 โดยโจทกตองจายเงน 40,000 บาท แกจาเลยภายในกาหนดเวลาดงกลาวเชนกน เมอถงวนนดจาเลยพรอมทจะรอถอนขนยายออกไป แตโจทกไมไดพดถงเรองเงน 40,000 บาท ทจะตองชาระแกจาเลย จาเลยจงไมยอมขนยายออกไป โจทกรองขอตอศาลใหบงคบคดขบไลจาเลยออกไปตามสญญาประนประนอมดงกลาว ดงน ศาลวนจฉยวาสญญาประนประนอมยอมความดงกลาวเปนสญญาตางตอบแทน เมอโจทกไมไดแสดงเจตนาทจะจายเงนแกจาเลยในวนนดทงๆ ทจาเลยพรอมจะขนยายออกไปแลว โจทกจงเปนฝายผดสญญายอมความ และยงไมมสทธบงคบคด

แตหากโจทกพรอมจะจายคาขนยายแลวจาเลยไมยอมยายออกไปจนโจทกตองขอใหศาลจบจาเลยมาขง จาเลยจงยอมออกจากบานไป เชนนโจทกไมตองจายเงนดงกลาว เพราะจาเลยเปนฝายผดสญญา (ฎ 2198/2514 ป.ญ.)

- หลกทวาสญญาตางตอบแทน คสญญาฝายหนงมสทธไมชาระหนจนกวาอกฝายจะชาระหนครบถวนนน ในบางกรณ หนตามสญญาทอกฝายตองชาระนนตองพจารณาสภาพแหงหนประกอบดวยวา ฝายนนไดชาระหนครบถวนแลวหรอไม

ฎ 3107/2538 – การทบานทสรางเสรจมสวนสงนอยกวาแบบแปลน 16-18 เซนตเมตรนน เมอไมปรากฏวามขอสญญาให ก. เลกสญญาไดเพราะเหตดงกลาว และการมสวนสงนอยกวาเชนนนทาใหบานไรประโยชนแก ก.นน ก. ยอมไมมสทธเลกสญญา คงมสทธเพยงเรยกคาเสยหายจาก ข. เทานน (แตหากวาแบบแปลนผดในเรองฐานราก เชนน กมสทธเลกสญญาได)

4

ฎ 2946/2549 – สญญาจะขายทดนพรอมสงปลกสรางทวา “โครงการฯ ตามสญญาจะจดใหมสโมสรโครงการ โรงเรยนอนบาล และสระวายนา เพอเปนสถานทสวนกลางในการใหบรการ” เปนการระบสงทจาเลยท 1 ตองปฏบตนอกเหนอไปจากการกอสรางสงปลกสรางตามแบบอาคารทกาหนด ตามแผนพบกปรากฏภาพสโมสรโครงการและสระวายนา อกทงสถานทกอสรางโครงการกมไดอยในเขตการคาหรอยานธรกจสาคญและเนอทของทดนตามสญญาระหวางโจทกและจาเลยท 1 เพยง 67.50 ตารางวา แตราคาตามสญญาสงถง 3,955,000 บาท ยอมชชดใหเหนเจตนาของบคคลทวไปทจะเขาเปนลกคาของจาเลยท 1 กเพอจะไดใชประโยชนจากสถานทดงกลาวตามทจาเลยท 1 จะสรางใหเปนสถานทสวนกลางในการใหบรการแกลกคาของโครงการดวย จงเปนเงอนไขและสาระสาคญแหงสญญาโดยชดแจง

สญญาระหวางโจทกกบจาเลยท 1 เปนสญญาตางตอบแทน การทโจทกมไดโตแยงการสงมอบทดนพรอมสงปลกสรางรวมทงแจงใหจาเลยท 1 ตดตอสถาบนการเงนใหแกโจทก กเพยงเปนการแสดงเจตนาของโจทกทพรอมจะปฏบตการชาระหนตามหนาทของตนเทานน จาเลยท 1 จะยกเปนขออางวาโจทกมไดถอสญญาเปนสาระสาคญหาไดไม ฉะนน การทโจทกมหนงสอแจงใหจาเลยท 1 ทาการสรางสโมสรโครงการ โรงเรยนอนบาล และสระวายนาตามสญญาซงลวงเลยจากสญญาททาไวตอกนประมาณ 1 ป 8 เดอน จาเลยท 1 ยงมไดดาเนนการกอสราง จงเปนการปฏบตตาม ปพพ. ม.369 แลว เมอจาเลยท 1 มไดชาระหนตางตอบแทนดงกลาวภายในเวลาอนสมควร จาเลยท 1 จงเปนฝายผดสญญา

ฎ 406/2548 – โจทกและจาเลยตกลงทาสญญาจะซอจะขายทดนพรอม

อาคารพาณชย 3 หอง ซงตามขอตกลงเปนการจะซอทดนพรอมดวยอาคารพาณชยมาเปนของโจทกแตผเดยว มใชจะซอสวนเพอเขาเปนผถอกรรมสทธรวมในทดนเทานน เพราะมผลแตกตางกนซงตองมการตกลงกนเปนพเศษโดยชดแจง จาเลยมหนาทตองแบงแยกทดนออกเปนแปลงๆ ตามพนทอาคารพาณชยทโจทกจะซอและจดทะเบยนโอนกรรมสทธทดนแตละแปลงใหโจทก แตเมอถงวนนดจดทะเบยน จาเลยมไดแบงแยกทดนพรอมทจะจดทะเบยนโอนกรรมสทธใหโจทก แมโจทกไมไปตามนดและมเงนพอจะชาระราคาทเหลอใหแกจาเลยหรอไมกตาม โจทกกมไดเปนฝายผดสญญาทจาเลยจะรบเงนทโจทกจายแลวทงหมดตามขอตกลงในสญญาได สญญายงคงมผลผกพนใหโจทกและจาเลยชาระหนตอบแทนกนอย เมอโจทกมหนงสอแจงใหจาเลยไปจดทะเบยนโอนกรรมสทธทดนใหโจทกในเวลาตอมา แตจาเลยไมไปตามนด จงเปนการทจาเลยผดสญญาไมชาระหนแกโจทก จงตองคนเงนมดจาแกโจทกตาม ม.378 (3) และโจทกมสทธเรยกเบยปรบเพอการไมชาระหนจากจาเลยตาม ม. 380 ไดดวย

5

***ฎ 3624/2546 (ม.369, 387, 391) – โจทกจาเลยไดเขาทาสญญาจะซอจะขายทดนพรอมอาคารพาณชย แมในสญญาจะไมปรากฏขอความตามคาโฆษณา แตเมอแผนผงแนบทายสญญาซงถอเปนสวนหนงของสญญาแสดงถงการรบรองของจาเลยทจะดาเนนการกอสรางอาคารและสงอานวยความสะดวกตางๆ ตามทจาเลยไดพรรณนาไวใน คาโฆษณาประกาศขาย หาใชเพยงเพอวตถประสงคในการแสดงทตงหมายเลขของอาคารพาณชยทเสนอขายเทานนไม ถอไดวาการขายอาคารพาณชยเปนการขายตามพรรณนาตาม ปพพ.มาตรา 503 เมอจาเลยกอสรางแตเฉพาะอาคารพาณชยโดยไมสรางอาคารชด ศนยการคา สวนหยอม และสนามเดกเลนใหเตมตามโครงการ ยอมทาใหทาเลทตงของอาคารพาณชยทสรางขนแตกตางไปเปนคนละอยางกบทไดประกาศโฆษณาและระบไวในแผนผงแนบทายสญญา อนถอไดวาจาเลยเปนฝายผดสญญา โจทกซงมหนาทตองชาระเงนคาซอทดนและอาคารพาณชยกไมจาตองชาระเงนคาซอทเหลอตอไปตาม ปพพ. มาตรา 369 และยงมสทธเลกสญญาตอจาเลยไดตาม ปพพ. มาตรา 387 เมอโจทกมหนงสอขอบอกลางนตกรรมไปยงจาเลย อนถอวาไดใชสทธบอกเลกสญญาโดยชอบแลว คสญญาแตละฝายจาตองใหอกฝายหนงไดกลบคนสฐานะดงทเปนอยเดม ตาม ปพพ. มาตรา 391 จาเลยจงตองคนเงนทไดรบไวจานวน 1,422,500 บาทแกโจทกพรอมดอกเบย

ตามคาฟองโจทกแสดงขออางทอาศยเปนหลกแหงขอหาไวแจงชดวานอกจากจาเลยจะทากลฉอฉลโจทก เปนเหตใหโจทกเขาทาสญญาจะซอจะขายทดนพรอมอาคารพาณชยกบจาเลยแลว จาเลยยงผดสญญาไมชาระหนใหถกตองตามสญญาและโจทกไดบอกเลกสญญาแลว หาใชโจทกใชสทธเรยกรองกนเกดแตการกลบคนสฐานะเดมเนองจากการบอกลางโมฆยกรรมแตประการเดยวไม ซงสทธเรยกรองใหคนเงนมดจาและคางวดอนสบเนองมาจากการเลกสญญา กฎหมายมไดบญญตเรองอายความไวโดยเฉพาะจงตองใชอายความ 10 ป ตาม ปพพ.มาตรา 193/30

ตามคาฟองและคาใหการปรากฏขอหาและขอตอสแจงชดวาโจทกและจาเลยตางโตเถยงกนวาอกฝายหนงผดสญญา การทศาลอทธรณยกประเดนเรองจาเลยผดสญญาขนวนจฉยจงไมเปนการวนจฉยนอกประเดน

***ฎ 549/2546 – ตามบนทกเพมเตมแนบทายสญญาจะซอขายทดนและ

โรงเรอนมขอตกลงใหจาเลยผจะขายตองกอสรางบานใหแลวเสรจเรยบรอยภายใน 6 เดอน และโจทกผจะซอตองชาระเงนคางวดทคาง 6 งวดภายในระยะเวลาเดยวกน หากฝายใดผดเงอนไขใหถอวาเปนฝายผดสญญา ตอมาจาเลยกอสรางบานใหโจทกเสรจไมทนภายในกาหนดดงกลาว สวนโจทกชาระเงนทง 6 งวดใหจาเลยแลว จาเลยจงผดสญญาและโจทกยอมบอกเลกสญญาได

6

พฤตการณทโจทกไมถอเอากรณทจาเลยสรางบานไมเสรจตามขอตกลงเปนสาระสาคญในการบอกเลกสญญา แสดงวาโจทกประสงครบโอนกรรมสทธบานและทดนตามสญญาจะซอขายตอไป เพยงแตขอใหจาเลยแกไขสวนทชารดบกพรองในการกอสรางบานทเหนประจกษเทานน ซงเปนเรองปกตธรรมดาของผจะซอบานอยอาศย จงเปนหนาทของจาเลยตองดาเนนการใหโจทกกอนการโอนกรรมสทธ เมอจาเลยยงไมปฏบตการชาระหนของตนใหครบถวน จาเลยจงไมอยในฐานะทจะเรยกใหโจทกมารบโอนกรรมสทธบานและทดน ทงภายหลงจาเลยกลบนาบานและทดนดงกลาวไปขายบคคลอนอก จาเลยจงเปนฝายผดสญญา โจทกบอกเลกสญญาได จาเลยจงตองคนเงนคางวดทโจทกชาระไปพรอมดอกเบยแกโจทก

****ฎ.4974/2545 – จาเลยเปนผใหเชาซอรถยนตยอมมหนาทตองสงมอบสาเนา

ทะเบยนรถยนตและแผนปายทะเบยนรถยนตใหแกโจทกผเชาซอ เพราะสาเนาทะเบยนรถยนตและแผนปายทะเบยนรถยนตเปนสาระสาคญในการใชรถ จาเลยสงมอบรถยนตใหโจทกตามสญญาเชาซอโดยรถยนตไมมสภาพเหมาะสมจะใชงานไดตามประโยชนทมงหมายโดยสญญาเชาซอ จงตองรบผดตอโจทกตาม ปพพ. มาตรา 472 ประกอบมาตรา 549 จาเลยจงเปนฝายผดสญญาเชาซอ จะอางเหตอนเกดจากบรษท น. ซงเปนบคคลภายนอก ยงไมโอนทะเบยนรถยนตใหจาเลยไมได เนองจากสญญาเชาซอเปนสญญาตางตอบแทน เมอจาเลยเปนฝายผดสญญา โจทกยอมมสทธบอกเลกสญญาเชาซอและไมชาระคาเชาซอได ตาม ปพพ.มาตรา 369

จาเลยเปนฝายผดสญญา เพราะไมสามารถจดการแกไขใหรถยนตทเชาซออยในสภาพใชงานไดตามประโยชนทมงหมายโดยสญญา โจทกยอมมสทธบอกเลกสญญาไดตาม ปพพ.มาตรา 387 ถอไดวาโจทกบอกเลกสญญาเชาซอโดยชอบแลว โจทกไมจาตองสงมอบรถยนตคนจาเลยกอน เนองจากการบอกเลกสญญาดวยการสงมอบทรพยสนกลบคนใหแกเจาของตาม ปพพ.มาตรา 573 นนเปนบทบญญตใหสทธผเชาซอเลกสญญาในกรณทไมมการผดสญญา ฉะนน เมอคสญญาเลกสญญาโดยชอบแลว คสญญาแตละฝายจาตองใหคสญญาอกฝายหนงกลบคนสฐานะดงทเปนอยเดม ตามมาตรา 391 โดยโจทกตองคนรถยนตพพาทใหจาเลย และตองใชเงนตามคาแหงการใชสอยรถยนตพพาทใหจาเลยดวย สวนจาเลยกตองคนคาเชาซอแกโจทก

***ฎ 8281/2544 – สญญาประนประนอมยอมความ โจทกมสทธบงคบจาเลย

สามประการ ประการแรกคอบงคบใหโอนสทธในทดนพพาทโดยโจทกตองชาระเงนตอบแทนแกจาเลย ประการทสองคอบงคบใหใชคาเสยหายในกรณทจาเลยไมสามารถโอนสทธในทดนพพาทได และประการทสามคอใหจาเลยรอถอนสงกดขวางตางๆ ออกจากทดนพพาท สาหรบสทธของ

7

โจทกในประการแรกและประการทสองการบงคบคดตองเปนไปตามลาดบเพราะมใชกรณทอาจเลอกการชาระหนได เมอทดนพพาทไดออกโฉนดทดนมชอจาเลยเปนผถอกรรมสทธ จงเปนกรณทโจทกสามารถใชสทธบงคบในประการแรกคอใหโอนกรรมสทธทพพาทแกโจทกได โจทกยอมไมอาจใชสทธบงคบในประการทสองใหจาเลยใชคาเสยหายแกโจทกได การทศาลชนตนออกหมายบงคบคดตามคาขอของโจทกเพอยดทรพยสนของจาเลยมาชาระคาเสยหายจงเปนการไมชอบ

จาเลยตองโอนกรรมสทธในทดนพพาทใหแกโจทก โดยโจทกตองชาระเงนจานวนหนงใหแกจาเลยในวนทาสญญาโอนกรรมสทธ เหนไดวาทงสองฝายตางเปนเจาหนและลกหนตามคาพพากษาตอกนในลกษณะสญญาตางตอบแทน กลาวคอ ฝายหนงจะไมยอมชาระหนจนกวาอกฝายหนงจะชาระหนหรอขอปฏบตการชาระหนกได เมอโจทกประสงคจะใหจาเลยปฏบตการชาระหนโดยโอนกรรมสทธในทดนพพาทใหแกโจทก โจทกกชอบทจะขอปฏบตการชาระหนในสวนของตนเสยกอน แลวจงขอใหศาลบงคบคดแกจาเลยได เมอไมปรากฏวามฝายหนงฝายใดขอปฏบตการชาระหนแกอกฝายหนงเลยเชนน จงตองถอวาทงสองฝายตางมสทธทจะขอปฏบตการชาระหนในสวนของตนและอาจใชสทธขอใหบงคบคดแกอกฝายหนงตามสญญาตอไป ยงไมอาจถอวาฝายหนงฝายใดเปนฝายผดนดหรอผดสญญา ฎกาของจาเลยทวาโจทกผดนดจงไมจาตองวนจฉย

ฎ 851/2544 – แมสญญาจะซอจะขายทดนพรอมสงปลกสรางจะมไดกาหนดวน

เวลาทจะกอสรางบานใหแลวเสรจเมอใดกตาม แตสญญาดงกลาวเปนสญญาตางตอบแทน เมอโจทกชาระคางวดทกเดอนตลอดมา จาเลยกจะตองสรางบานใหแลวเสรจภายในเวลาอนสมควร แตจาเลยหาไดกอสรางบานใหแลวเสรจ ทงๆ ทโจทกไดเตอนใหจาเลยรบกอสรางใหแลวเสรจ โจทกยอมมสทธไมชาระหนจนกวาจาเลยจะชาระหนตอบแทน โจทกจงไมผดสญญา การทจาเลยเพงแจงใหโจทกทราบวาจาเลยจะชาระหนตอบแทน โดยแจงใหโจทกทราบวาไดกอสรางบานแลวเสรจหลงพนกาหนดเวลาทจาเลยขอขยายการกอสรางออกไปเปนเวลานานถง 6 เดอนเศษ เชนน จาเลยจงเปนฝายผดสญญา

ฎ 6472/2542 – ขอตกลงระหวางโจทกกบจาเลยระบวา ระหวางระยะเวลาท

โจทกรบประกนเครองปรบอากาศ โจทกผขายมหนาทตองดแลบารงรกษาซอมแซมและทาความสะอาดเครองปรบอากาศ สวนจาเลยผซอมหนาทจะตองชาระเงนคาบารงรกษาและคาบรการทาความสะอาดเครองปรบอากาศทตกลงซอขายกนนนใหแกโจทกโดยแบงชาระเปนรายป ขอตกลงดงกลาวจงเปนสญญาตางตอบแทน ดงนน เมอระหวางเวลาทโจทกรบประกน เครองปรบอากาศทโจทกขายใหจาเลยนนเกดชารดบกพรองเสยหายจานวนมาก จาเลยไดแจงใหโจทกจดการ

8

ซอมแซมแกไขแลว แตโจทกเพกเฉยไมปฏบตตามสญญาจนจาเลยตองจางบคคลภายนอกใหมาซอมแซมเครองปรบอากาศดงกลาว โจทกจงเปนฝายผดสญญาตอจาเลย จาเลยไมตองชาระเงนคาบารงรกษาและบรการทาความสะอาดเครองปรบอากาศใหโจทก

สวนการซอขายเครองปรบอากาศจานวน 91 เครอง ซงเปนการซอขายครงหลงนน เปนการทจาเลยสงซอเพมเตมและเปนจานวนมากพอสมควร นาเชอวาโจทกและจาเลยไดนาขอตกลงและเงอนไขในการซอขายเครองปรบอากาศครงแรกตามสญญาซอขายมาใชบงคบดวย และแมในสญญาดงกลาวจะไมมขอความวาการทโจทกไมมาซอมแซมความชารดบกพรองเครองปรบอากาศทเกดความเสยหายใหถอวาโจทกเปนฝายผดสญญากตาม แตเมอสญญานนเปนสญญาตางตอบแทน การทโจทกไมปฏบตการชาระหนใหแกจาเลยตามสญญาตางตอบแทน โจทกจงเปนผผดสญญา

ฎ 6929/2542, ฎ 6185/2540 ฎ 5050/ 2547 – นอกจากธนาคารโจทกตกลงรบรองการจายเงนตามตวสญญาใชเงน

พพาทซงจาเลยท 1 เปนผออกตวดวยการลงลายมอชอและมขอความวาใชไดเปนอาวลในดานหนาแหงตวอนทาใหโจทกตองรบผดตามเนอความแหงตวในฐานะผรบอาวลตาม ปพพ. มาตรา 940 วรรคหนงประกอบมาตรา 985 แลว ยงเปนผลทสบเนองมาจากการทจาเลยท 1 ไดทาคาขอใหรบรองตวเงนไวตอโจทกดวย และถอไดวาเปนสญญาประเภทหนงซงมผลผกพนสามารถบงคบกนไดตามกฎหมายแยกตางหากจากความผกพนทโจทกยอมตนเปนผรบอาวลตวสญญาใชเงนพพาท ดงนน เมอตวถงกาหนดใชเงน โจทกไดใชเงนไปตามตวสญญาใชเงนนนใหแก ก. แลวมาใชสทธไลเบยแกจาเลยท 1 ใหรบผดตามคาขอใหรบรองตวเงนดงกลาว แมโจทกฟองใหจาเลยท 1 ใหรบผดตวสญญาใชเงนเมอพนกาหนดเวลา 3 ป นบแตวนตวสญญาใชเงนพพาทถงกาหนดอนเปนเหตใหสทธเรยกรองของโจทกตามตวสญญาใชเงนขาดอายความตามมาตรา 1001 แลว แตสทธเรยกรองของโจทกทจะฟองบงคบใหจาเลยท 1 รบผดในหนอนเกดจากคาขอใหรบรองตวเงนทจาเลยท 1 ทากนไวแกโจทกกยงคงมอย และไมมบทกฎหมายบญญตอายความไวเปนอยางอน จงมกาหนดอายความ 10 ป ตามมาตรา 193/30 โจทกฟองคดภายใน 10 ปจงไมขาดอายความ

ฎ 7519/2547 – หนงสอสญญาทมขอความวา ตามทจาเลยท 1 ซงเปนบดาของขาพเจา

จาเลยท 2 ไดกยมเงนจานวน 704,000 บาท จากโจทกไปนน บดนถงกาหนดชาระหนกยมเงนแลว ขาพเจาจาเลยท 2 ตกลงชาระหนจานวน 704,000 บาท ดงกลาวขางตนรวมกบหรอแทนจาเลยท 1 โดยผอนชาระเปนงวดๆ มใชเปนเรองทจาเลยท 2 ยนยอมตกลงผกพนตนตอโจทกซงเปนเจาหนเพอชาระหนในเมอจาเลยท 1 ซงเปนลกหนไมชาระหนนน จงมใชสญญาคาประกนตาม

9

ความหมายของประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 680 วรรคหนง หากแตเปนสญญาประเภทหนงทจาเลยท 2 ซงเปนบคคลภายนอกผกพนตนตอโจทกเขาชาระหนรวมกบหรอแทนจาเลยท 1 ในหนทจาเลยท 1 คางชาระแกโจทก เมอหนงสอดงกลาวมใชสญญาคาประกนจงไมเปนตราสารทจะตองปดอากรแสตมปบรบรณตามประมวลรษฎากร มาตรา 118 ประกอบมาตรา 113

ฎ 1211/2545 – ตามสญญาของขาราชการไปศกษาหรอฝกอบรม ณ ตางประเทศของ

จาเลยขอ 3 ระบวา เมอจาเลยสาเรจการศกษาหรอไม จาเลยจะรบราชการตอไปในสงกดกรมอาชวศกษาโจทก กระทรวงศกษาธการหรอในกระทรวง ทบวง กรมอนตามททางราชการเหนสมควร และขอ 4 ระบวา หากจาเลยผดสญญาในขอ 3 หรอไมกลบมารบราชการดวยเหตใดๆ จาเลยยนยอมชดใชเงนเดอนหรอเงนอนใดทไดรบในระหวางไปศกษาพรอมเบยปรบใหแกโจทก สญญาดงกลาวมใชวาจาเลยตองรบราชการกบโจทก โจทกเปนผเหนสมควรใหจาเลยโอนไปรบราชการทสานกงานสภานสถาบนราชภฏ ซงเปนหนวยงานในสงกดกระทรวงศกษาธการ จาเลยจงมไดปฏบตผดสญญา จงไมผดนดและไมมหนทจะตองชาระเงนตามสญญาขอ 4 แกโจทก หนงสอรบสภาพหนแมจะทาขนเพอใหโจทกยอมอนมตใหจาเลยโอนไปรบราชการอนได กไมมภาระผกพนหรอทาใหมหนทจะตองชาระเงนตามทรบสภาพไว

ฎ. 1521/2548 – อางแลว ดขอสอบเนตสมย 56 ป 46 และขอสอบผชวย ป 43

********************************************************

• ผลของสญญาตางตอบแทนทมวตถประสงคเปนการโอนทรพย มาตรา 370 บญญตวา “ถาสญญาตางตอบแทนมวตถทประสงคเปนการกอใหเกดหรอ

โอนทรพยสทธในทรพยเฉพาะสง และทรพยนนสญหรอเสยหายไปดวยเหตอยางใดอยางหนงอนจะโทษลกหนมไดไซร ทานวาการสญหรอเสยหายนนตกเปนพบแกเจาหน

ถาไมใชทรพยเฉพาะสง ทานใหใชบทบญญตทกลาวมาในวรรคกอนนบงคบแตเวลาททรพยนนกลายเปนทรพยเฉพาะสงตามบทบญญตแหงมาตรา 195 วรรคสอง นนไป” (ขอยกเวนมาตรา 369)

(มาตรา 195 วรรคสอง – ถาลกหนไดกระทาการอนตนจะพงตองทาเพอสงมอบทรพยสงนนทกประการแลวกด หรอถาลกหนไดเลอกกาหนดทรพยทจะสงมอบแลวดวยความยนยอมของเจาหนกด ทานวาทรพยนนจงเปนวตถแหงหนจาเดมแตเวลานนไป)

10

หลกเกณฑมาตรา 370 คอ

1. เปนสญญาตางตอบแทน 2. สญญานนกอใหเกดหรอโอนกรรมสทธในทรพยเฉพาะสง 3. กรรมสทธในทรพยเฉพาะสงโอนไปยงคสญญาอกฝายแลว 4. ทรพยนนสญหายหรอเสยหาย 5. เหตแหงการสญหายหรอเสยหายนนโทษลกหนไมได ผลคอ การสญหายหรอเสยหายของทรพยนนตกเปนพบแกเจาหน นนคอ ก. เจาหนไมมสทธเรยกใหลกหนสงมอบทรพยหากทรพยสญหาย หรอไมมสทธเรยก

คาเสยหายจากลกหนหากทรพยเสยหาย และ ข. เจาหนในฐานะทเปนลกหนยงคงตองชาระหนของตนอย

“ทรพยเฉพาะสง” คอทรพยทกาหนดไวแนนอนแลว เชน รถยนตคนหมายเลข

ทะเบยนทตกลง รวมทงทรพยทแยกออกมาแนนอนแลวจากทรพยทระบไวเปนเพยงประเภท เชนซอขาว 10 กโลกรมจากขาวในกระสอบ เมอตกขาวออกมา 10 กโลกรมแลว ขาวนนกจะกลายเปนทรพยเฉพาะสง

ฎ. 339/2506 – จาเลยทาสญญาขายไมสกใหโจทกและรบเงนคาไมไปแลว ตอมาเจาหนาทของโจทกไดตรวจไมทจาเลยเตรยมไวตามสญญา และตตราของโจทกลงไวยอมถอไดวา ไมทตตราแลวนนเปนทรพยเฉพาะสงตาม ปพพ.มาตรา 370 และบงตวทรพยแนนอน กรรมสทธในไมตกเปนของโจทกแลว เมอมคนลอบวางเพลงโรงเลอยจาเลย ซงมใชความผดของจาเลย โจทกจะเรยกรองราคาไมคนจากจาเลยไมได

ฟองโจทกตงประเดนแตเพยงวาจาเลยมไดสงมอบไมใหโจทก โจทกมไดตงประเดนในสญญาอกขอหนงซงมวาผขายจะตองรบผดชอบไมตามสญญาจนกวาจะไดสงมอบจนถงท จงไมมประเดนทศาลจะวนจฉยในขอน

กรณตามมาตราน ตองทาความเขาใจหลกกฎหมายอก 3 ประการ คอ (1) การโอนกรรมสทธในสงหารมทรพยโดยนตกรรม – หากมเจตนาใหกรรมสทธโอน

ไปและนตกรรมถกตองตามเงอนไขของกฎหมายแลว กรรมสทธจะโอนไปทนทโดยไมคานงวาจะมการสงมอบการครอบครองทรพยนนใหผรบโอนแลวหรอไม

11

(2) หลกทวาใครเปนเจาของทรพยใด หากทรพยนนสญหรอเสยหายโดยโทษผอนไมได เจาของกตองรบภาระความสญหายหรอเสยหายของทรพยนน

(3) เรองการชาระหน เมอมหนตองชาระตามนตกรรมสญญาหรอตามกฎหมายแลว ตอมามเหตการณทมผลทาใหการชาระหนเปนพนวสย ปญหาวาลกหนจะตองรบผดตอไปหรอไมเพยงใด เปนไปตาม ปพพ.มาตรา 218, 219 **** คอ

ก. หากการชาระหนกลายเปนพนวสยเพราะพฤตการณอนใดอนหนง ซงลกหนตองรบผดชอบ แมลกหนชาระหนไมได ลกหนกตองชดใชคาเสยหายทเกดขนจากการไมชาระหนนน (มาตรา 218)

ข. ถาการชาระหนเปนพนวสยเพราะพฤตการณซงลกหนไมตองรบผดชอบ ลกหนเปนอนหลดพนจากการชาระหนนน (มาตรา 219) และเมอหลดพนจากหนจงไมตองรบผดชดใชคาเสยหายแกเจาหน

หลกความรบผดของลกหนทจะตองชดใชคาเสยหายแกเจาหนหรอไมขนอยกบ “ความผด” ของลกหน ผลคอ ถาเหตการณททาใหการชาระหนเปนพนวสยไมอาจโทษลกหนได ลกหนกไมตองชดใชคาเสยหาย

เมอรวมหลกมาตรา 370 และมาตรา 219 แลว จะเหนวา ในกรณตวอยางถามการทาสญญาซอขายแจกน มการวางมดจาแลว แตกอนวนสงมอบบานถกพายพดทาใหแจกนเสยหายโดยสนเชง ผลคอ ความเสยหายในแจกนตกแกผซอ (เจาหน) เพราะผซอเปนเจาของแลวกตองรบผดในความเสยหายเพราะโทษผขายไมได และผซอจะเรยกรองใหสงมอบแจกนกไมได เพราะการชาระหนสงมอบแจกนเปนพนวสย และลกหนผขายกไมตองรบผดชดใชคาเสยหายดวย (มาตรา 219) หนสงมอบแจกนไดระงบไปแลว แตขณะเดยวกน ผซอในฐานะลกหนตองชาระราคาคาแจกนใหครบถวน เพราะไมมกฎหมายระบใหหนสวนนระงบ หรอหากชาระราคาไปหมดแลวกไมมสทธเรยกคน

ฎ 4341/2531 – สญญาซอขายขาวสารระหวางโจทกกบจาเลยมไดกาหนดให

จาเลยจดหาขาวสารเพอสงมอบใหแกโจทกจากทใด การทจาเลยทาสญญาซอขาวสารจากโรงสชมนมสหกรณทจงหวดนครนายก โจทกไมไดรเหนหรอเกยวของดวย เมอเกดเพลงไหมโรงสและขาวเปลอกทเตรยมไวสเปนขาวสารถกเพลงไหมไปดวย จาเลยกสามารถจดหาขาวสารจากทอนสงมอบใหแกโจทกได จาเลยจะอางวาเปนเหตสดวสย เพอปฏเสธความรบผดตอโจทกไมได

***ฎ 2046/2531 – จาเลยอางเหตสงมอบดนขาวใหโจทกตามสญญาไมไดเพราะมโจรแบงแยกดนแดนขมขเรยกคาคมครองจากโรงงานทผลตดนขาวของจาเลยจนคนงานไมกลา

12

เขาไปทางาน ดงน เมอตามสญญามไดเจาะจงใหสงมอบดนขาวจากแหลงผลตของโรงงานจาเลย จาเลยจงยอมจดหาดนขาวจากแหลงอนได ดนขาวมใชเปนทรพยเฉพาะสง จาเลยจะอางวาการชาระหนตกเปนพนวสยและปฏเสธความรบผดไมได

• สญญาทมวตถประสงคเปนการโอนทรพย แตมเงอนไขบงคบกอน

มาตรา 371 บญญตวา”บทบญญตทกลาวมาในมาตรากอนน ทานมใหใชบงคบ ถาเปนสญญาตางตอบแทนมเงอนไขบงคบกอนและทรพยอนเปนวตถแหงสญญานนสญหรอทาลายลงในระหวางทเงอนไขยงไมสาเรจ

ถาทรพยนนเสยหายเพราะเหตอยางใดอยางหนงอนจะโทษเจาหนมไดและเมอเงอนไขนนสาเรจแลว เจาหนจะเรยกใหชาระหนโดยลดสวนอนตนจะตองชาระหนตอบแทนนนลงหรอเลกสญญานนเสยกได แลวแตจะเลอก แตในกรณทตนเหตเสยหายเกดเพราะฝายลกหนนน ทานวาหากระทบกระทงสทธของเจาหนทจะเรยกคาสนไหมทดแทนไม” (ขอยกเวนมาตรา 370)

กลาวคอ ถาเปนสญญาตางตอบแทนทมเงอนไขบงคบกอน และระหวางเงอนไขยง

ไมสาเรจ ทรพยนนสญหายหรอเสยหายไป ความสญหรอเสยหายจะไมตกเปนพบแกเจาหน เชนการซอขายแจกน หากตกลงวากรรมสทธในแจกนยงไมโอนจนกวาจะสงมอบและผซอชาระราคาครบถวน เชนนผลกจะเปนวาผขายซงยงมกรรมสทธและเปนลกหนตองรบภาระในความเสยหายไป เชนนเมอผขายไมสามารถสงมอบแจกนได ผขายกไมมสทธเรยกใหผซอชาระราคา และหากรบมดจามาแลวกตองคน ตามหลกสญญาตางตอบแทน มาตรา 372 ไมนามาตรา 370 มาใชบงคบ ฎ. 149/2506 – โจทกขายรถยนตใหจาเลย โดยใหจาเลยชาระราคาดวยเงนสดจานวนหนงและเอารถยนตของจาเลยตราคาใหโจทกอกจานวนหนง ทงสองฝายไดสงมอบรถยนตและเงนสดใหแกกนแลว แตเนองจากรถยนตของโจทกยงผอนชาระไมหมดและยงไมไดรบโอนทะเบยนมา ทงสองฝายจงตกลงจะไปโอนทะเบยนรถยนตใหแกกนเมอโจทกผอนชาระราคาหมดและรบโอนทะเบยนมาแลว ดงนน แสดงวาทงสองฝายยงไมมเจตนาโอนกรรมสทธรถยนตใหแกกนจนกวาจะไดเปนไปตามเงอนไขแลว ระหวางทเงอนไขยงไมสาเรจ รถยนตของโจทกซงอยในความครอบครองของจาเลยถกเพลงไหมใชการไมไดโดยไมใชความผดของฝายใด เปนการพนวสยทโจทกจะโอนกรรมสทธรถยนตใหจาเลยได โจทกกไมมสทธเรยกรองใหจาเลยโอนกรรมสทธรถยนตของจาเลยใหโจทก เพราะสญญาตางตอบแทนมาตรา 372 วรรคแรก อนง เมอสญญาระหวางโจทกจาเลยยงมเงอนไขบงคบอย กรรมสทธยงไมโอนมายงโจทก กยงไมเรยกวาเปน

13

สญญาทมวตถประสงคเปนการกอใหเกดหรอโอนทรพยสทธในทรพยนนตามมาตรา 370 ทงมาตรา 371 กบญญตวา สญญาตางตอบแทนถามเงอนไขบงคบกอนและทรพยอนเปนวตถแหงสญญานนสญหรอถกทาลายลงในระหวางทเงอนไขยงไมสาเรจ จะนามาตรา 370 มาใชบงคบไมไดอกดวย

***ฎ 155/2535 – สญญาซอขายระหวางโจทกกบจาเลยท 1 ผซอขอ 3 ระบวา กรรมสทธในรถยนตจะตกไปอยแกผซอเมอผซอชาระราคาตามเงอนไขครบถวน ขอ 6 ระบวา ในกรณทผซอผดนดขาดการชาระเงนงวดใด จานวนใด ผขายยอมมสทธทจะเรยกใหผซอชาระราคาทเหลออยในขณะนนเสยโดยครบถวนโดยพลนกไดนน มสาระสาคญแตกตางกบสญญาเชาซอตาม ปพพ. มาตรา 572, 574 จงเปนสญญาซอขายมเงอนไข เมอในระหวางทยงชาระเงนคางวดอยรถยนตทซอขายไดสญหายไปเพราะถกคนรายลก แมจะไมใชความผดของจาเลยท 1 จาเลยท 1 กตองรบผดตามสญญาขอ 5 โดยจาเลยท 2 ผคาประกนสญญาดงกลาวตองรวมรบผดดวย

ฎ. 3728/2535 – วนจฉยทานองเดยวกน (กรณสญญาซอขายรถยนตมเงอนไข โดยระบวา กรรมสทธในรถยนตยงไมโอนไปจนกวาผซอจะไดชาระราคาครบถวนตามสญญา ตอมารถยนตถกคนรายลกไปโดยไมปรากฏวาเปนความผดของผซอ ผซอยงตองรบผดชาระราคารถยนตแกโจทกจนครบถวน)

• ผลของสญญาตางตอบแทนทวไป

มาตรา 372 บญญตวา “นอกจากกรณทกลาวไวในสองมาตรากอน ถาการชาระหนตกเปนพนวสยเพราะเหตอยางใดอยางหนงอนจะโทษฝายหนงฝายใดกไมไดไซร ทานวาลกหนหามสทธจะรบชาระหนตอบแทนไม

ถาการชาระหนตกเปนพนวสยเพราะเหตอยางใดอยางหนงอนจะโทษเจาหนได ลกหนกหาเสยสทธทจะรบชาระหนตอบแทนไม แตวาลกหนไดอะไรไวเพราะการปลดหนกด หรอใชคณวฒความสามารถของตนเปนประการอนเปนเหตใหไดอะไรมา หรอแกลงละเลยเสยไมขวนขวายเอาอะไรทสามารถจะทาไดกด มากนอยเทาไหร จะตองเอามาหกกบจานวนอนตนจะไดรบชาระหนตอบแทน วธเดยวกนนทานใหใชตลอดถงกรณทการชาระหนอนฝายหนงคางชาระอยนนตกเปนพนวสยเพราะพฤตการณอนใดอนหนงซงฝายนนมตองรบผดชอบ ในเวลาเมออกฝายหนงผดนดไมรบชาระหน” (ขอยกเวนมาตรา 370 อกชนหนง)

- มาตรา 372 วรรคแรกเปนเรองทบญญตถงผลของสญญาตางตอบ

แทนทวไปซงมใชสญญาประเภททมวตถประสงคเปนการโอนกรรมสทธในทรพยสน เชนสญญาจางแรงงาน จางทาของ เชาทรพย รวมทงสญญาตางตอบแทนทมวตถประสงคเปนการโอนทรพย

14

เฉพาะสงทมเงอนไขบงคบกอน หรอกรรมสทธยงไมโอนเปลยนมอไปในขณะทรพยนนสญหรอเสยหายตามมาตรา 371 ทงสองกรณนจะตองใชมาตรา 372 มาบงคบหากเกดกรณทการชาระหนตกเปนพนวสยโดยเหตทจะโทษเจาหนหรอลกหนไมได

1) กรณการชาระหนเปนพนวสยเพราะเหตอนโทษฝายใดไมได – มาตรา 372 วรรคแรก คอ (ก) เปนสญญาตางตอบแทนทมใชกรณตามมาตรา 370 และ (ข) การชาระหนของลกหนตกเปนพนวสยเพราะเหตทโทษคสญญาฝายหนงฝายใดไมได

ผลคอ ลกหนหลดพนจากการชาระหน หรอหนของลกหนระงบสนไป (มาตรา 219) และ ลกหนไมมสทธไดรบชาระหนตอบแทน หมายถงลกหนในฐานะเจาหนไมมสทธรบชาระหนตอบแทน หากไดรบมากอนกตองคนแกอกฝาย

***ฎ 9241/2539 – ผจะซอทาสญญาจะซอขายทดนจากผจะขาย โดย

ผจะซอวางมดจาไว 4 ลานบาท กาหนดโอนกรรมสทธกนวนท 8 สงหาคม 2544 ครนถงวนนดโอนปรากฏวาทดนแปลงดงกลาวอยในเขตเวนคนทดน ดงน ถอวาการชาระหนตามสญญาจะซอขายตกเปนพนวสยเพราะเหตอนจะโทษฝายหนงฝายใดไมไดตามมาตรา 372 ตางฝายตางไมตองชาระหนตอกน กรณไมอาจถอวาฝายใดผดสญญา จงเรยกคาเสยหายจากกนไมได สวนเงนมดจานนเมอการชาระหนตกเปนพนวสยเพราะเหตอนจะโทษฝายใดไมได ผจะขายกตองคนเงนแกผจะซอ ผวางมดจา

ฎ 149/ 2539 ***ฏ 10226/2539 – สญญาซอขายทดนพรอมสงปลกสรางท

กาหนดใหโจทกทงสองในฐานะผขายตองโอนใบอนญาตประกอบกจการโรงแรมใหจาเลยท 1 ในฐานะผซอโดยตอนแรกในสญญากาหนดใหผซอเปนผไปรบยอดหนของผขายตามสญญาจานองจากธนาคาร ท. เปนขอตกลงใหผซอชาระหนแกบคคลภายนอกโดยตรง เมอธนาคาร ท. ไมยอมรบจาเลยทงสองเปนผเขาชาระหนดงกลาวแทนเพราะไมเชอถอจาเลยทงสอง ผซอซงเปนลกหนตามขอกาหนดในสญญาดงกลาว จงไมอาจชาระหนไดสาเรจตามวตถแหงหนทใหผซอเปน ผไปรบยอดหนของผขายได การชาระหนนจงกลายเปนพนวสยเพราะพฤตการณอนใดอนหนงซงเกดขนภายหลงทไดกอหน และลกหนไมตองรบผดชอบ ลกหนเปนอนหลดพนจากการชาระหนนน เมอสญญาดงกลาวเปนสญญาตางตอบแทนและการชาระหนของผซอตกเปนพนวสยอนจะโทษฝายหนงฝายใดไมได ผซอกยอมไมมสทธทจะไดรบชาระหนตอบแทนจากผขาย การทโจทกทงสองไมโอนใบอนญาตประกอบกจการโรงแรมใหแกจาเลยท 1 จงถอไมไดวาโจทกทงสองผดสญญา และกรณดงกลาวแมสญญาไมเลกกยอมระงบเพราะไมมผลบงคบตามกฎหมายตอไป และกอนทโจทกทงสองจะฟองขบไลจาเลยทงสอง กไดมหนงสอบอกกลาวให

15

จาเลยทงสองจดการขนยายทรพยสนรวมทงบรวารออกไปจากทดนและสงปลกสรางของโจทกทงสองแลว แตจาเลยทงสองเพกเฉยเปนพฤตการณทจาเลยท 2 ในฐานะกรรมการของจาเลยท 1 และในฐานะสวนตวยงคงจงใจอยในทดนและสงปลกสรางของโจทกทงสองโดยละเมดอกตอไป โจทกทงสองจงมสทธฟองขบไลจาเลยทงสองและเรยกคาเสยหายในกรณละเมดจากจาเลยทงสองได ****ฎ 3728/2535 – การซอขายรถยนตตามสญญาซอขายระหวางโจทกกบจาเลยท 1 ซงระบวากรรมสทธของรถยนตทซอขายจะยงไมโอนไปเปนของผซอจนกวาผซอจะไดชาระราคาซอขายดวยเงนสดครบถวนตามจานวนทระบไวในสญญาเสยกอนนน เปนสญญาซอขายมเงอนไข ยอมบงคบกนไดตาม ปพพ.มาตรา 459 เมอคสญญาตกลงซอขายกาหนดราคากนไวเปนจานวนแนนอนและผขายใหผซอชาระราคาในวนทาสญญาไวจานวนหนงแลว ใหผอนชาระราคาสวนทเหลอเปนงวด และมขอตกลงวาหากผซอผดนดชาระราคางวดใดยอมใหผขายเรยกให ผซอชาระราคาทเหลอพรอมดวยดอกเบยในอตรารอยละ 15 ตอปทงหมดไดทนท จาเลยท 1 จงตองผกพนตามสญญาซอขาย แมจะปรากฏตอมาวารถยนตทซอขายถกคนรายลกไปโดยไมปรากฏวาเปนความผดของโจทกหรอจาเลยท 1 กตาม แตตามสญญาซอขายระบไวชดวาหนาทความรบผดชอบของผซอยอมไมหมดสนไปเนองจากการสญหายของรถยนตดงกลาว เพราะขอสญญาดงกลาวเปนการยกเวนบทบญญตมาตรา 372 วรรคแรก ซงบทบญญตดงกลาวมใชกฎหมายอนเกยวกบความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน คสญญายอมตกลงกนเปนอยางอนได ไมเปนโมฆะ

***ฎ 2526/2543 – การซอขายทดนระหวางผรองกบผตาย ผตายจะตองไปจดทะเบยนโอนกรรมสทธใหแกผรองหลงจากออกโฉนดทดนแลว จงเปนเพยงสญญาจะซอขาย หากการชาระหนตามสญญาจะซอขายทดนดงกลาวตกเปนพนวสย เนองจากทดนของผตายทออกโฉนดในภายหลงตองหามไมใหโอนภายใน 10 ป ตาม ป.ทดน ทาใหผตายหลดพนจากการชาระหนตาม ปพพ.มาตรา 219 วรรคหนง ไมตองไปจดทะเบยนโอนทดนใหแกผรอง แตผตายหามสทธไดรบชาระราคาทดนตอบแทนตาม ปพพ มาตรา 372 วรรคหนงไม ผตายตองคนเงนราคาทดนใหแกผรอง เมอผตายยงมไดคนเงนยอมถอไดวาผรองซงเปนเจาหนเปนผมสวนไดเสยและมสทธรองตอศาลขอใหตงผจดการมรดกเกยวกบทดนแปลงดงกลาวได ตาม ปพพ.มาตรา 1713 ฎ 1846/2531, 545/2532

2) กรณการชาระหนตกเปนพนวสยอนจะโทษเจาหนได – มาตรา 372 วรรคสอง หมายความวา หากในสญญาตางตอบแทนปรากฏวาลกหนชาระหนไมไดเปนพนวสย

16

โดยเหตอนเนองมาจากความผดอนจะโทษเจาหนได ลกหน (ในฐานะเจาหน) ยงมสทธเรยกใหชาระหนได

• ขอตกลงยกเวนหรอจากดความรบผดของลกหน มาตรา 373 บญญตวา “ความตกลงทาไวลวงหนาเปนขอความยกเวนมใหลกหนตอง

รบผดเพอกลฉอฉลหรอความประมาทเลนเลออยางรายแรงของตนนน ทานวาเปนโมฆะ” มาตรา 220 บญญตวา “ลกหนตองรบผดชอบในความผดของตวแทนแหงตนกบทงของ

บคคลทตนใชในการชาระหนนนโดยขนาดเสมอกบวาเปนความผดของตนเองฉะนน แตบทบญญตแหงมาตรา 373 หาใชบงคบแกกรณเชนนดวยไม”

- ขอตกลงทจะเปนโมฆะตามมาตราน ตองเปนการตกลงไวลวงหนา คอกอนลกหนมความรบผดเกดขน หากมความเสยหายเกดขนแลว เจาหนและลกหนสามารถตกลงยกเวนความรบผดหรอลดความรบผดลงได

- คาวา “กลฉอฉล” ตามมาตรานหมายถง เปนการทาใหอกฝายเสยหายโดยจงใจ มใชกลฉอฉลททาใหนตกรรมเปนโมฆยะ และ คาวา “ประมาทเลนเลออยางรายแรง” หมายความวาหากลกหนไดใชความระมดระวงเพยงเลกนอยในการชาระหน ความเสยหายกจะไมเกดขน

- กรณตามมาตรา 220 นน เปนกรณทการชาระหนนนลกหนไมตองทาเองเปนการเฉพาะตว เชนนกรอง ลกหนอาจตงตวแทนของตนทาการชาระหนนนได แตการทมาตรา 220 บญญตวามาตรา 373 นามาใชบงคบไมได หมายความวา ลกหนอาจตกลงกบเจาหนวา กรณลกหนใชใหบคคลอนชาระหนแทนลกหนนน หากบคคลทลกหนใชใหเปนเปนชาระหนแทนทา กลฉอฉลหรอทาการโดยประมาทเลนเลออยางรายแรง ทาใหเจาหนเสยหาย ลกหนในฐานะตวการไมตองรบผดตอเจาหนไดตามมาตรา 220 แมขดกบหลกการชาระหนของลกหนตามมาตรา 373 กไมเปนโมฆะ

***ฎ. 2867/2541 – ความตกลงททาไวลวงหนาจะเปนโมฆะตาม ปพพ.มาตรา 373 ตองเปนขอยกเวนมใหลกหนตองรบผดเพอกลฉอฉลหรอเพอความประมาทเลนเลออยางรายแรงของตน แตขอตกลงระหวางโจทกกบจาเลยท 1 ทวา “หากสนคาทธนาคารโจทกรบจานาเกดความชารด บบสลาย เสยหาย สญหายหรอเสอมโทรมไมวาจะโดยเหตใดๆ โจทกยอมไมตองรบผด” ไมมขอตกลงชดเจนยกเวนมใหโจทกรบผดเพอกลฉอฉลหรอความประมาทเลนเลอของโจทก ขอตกลงดงกลาวจงไมเปนการขดตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชนหรอขดตอกฎหมาย สามารถใชบงคบได

17

จาเลยท 1 เปนผเชาโกดงเกบนาตาล ไมปรากฏวานาตาลทจานาไวสญหายไปเพราะโจทกเปนผเอาไป หรอโจทกเปนผกระทา หรอมสวนกระทาหรอประมาทเลนเลออยาง รายแรงเปนเหตใหนาตาลสญหายไป ทงตามขอตกลงในการจานา โจทกไมตองรบผดในความชารด บบสลาย เสยหาย สญหายหรอเสอมโทรมของนาตาลทจานาไว โจทกจงไมตองรบผดในความเสยหาย สญหายหรอเสอมโทรมของนาตาลทจานา ฎ 4161/2532 – จาเลยท 1 เปนสมหบญช จาเลยท 2 เปนผจดการสาขาของธนาคารจาเลยท 3 จาเลยท 1 ท 2 ปฏบตหนาทเกยวกบการตรวจลายมอชอของลกคาอยตลอดเวลา จาเลยทงสองยอมมความชานาญในการตรวจพสจนลายมอของลกคามากกวาคนธรรมดา หากจาเลยทงสองไดใชความระมดระวงในการปฏบตหนาทของตนโดยละเอยดรอบคอบตรวจสอบลายมอชอในเชคพพาทตามควร กตองทราบวาลายมอชอดงกลาวเปนลายมอปลอม การทจาเลยทงสองไมใชความระมดระวงใหเพยงพอ จงเปนการกระทาโดยประมาทเลนเลออยางรายแรง แมโจทกกบจาเลยจะมขอตกลงไวลวงหนาวาเมอเชคยงมไดสงจายสญหายดวยความ จงใจหรอประมาทเลนเลอของโจทกเอง และมผปลอมลายมอชอของโจทกไปเบกเงน จาเลยไมตอง รบผดชอบตอความเสยหายใดๆ กตาม จาเลยกจะอางขอตกลงดงกลาวเพอปฏเสธความรบผดของตนไมไดตาม ปพพ.มาตรา 373 (คอจาเลยยงตองรบผดตอโจทกตามมาตรา 373 อย) ฎ 518/2545 – สญญาจางขนยายเครองใชสานกงานทกาหนดวาโจทกไมตองรบผดในความเสยหายอนเกดจากความบกพรองของพนกงานถอวาเปนความตกลงยกเวนความรบผดของโจทก แตความเสยหายทเกดขนเปนเพราะความประมาทเลนเลออยางรายแรงของโจทก ความตกลงททาไวลวงหนาเพอยกเวนมใหโจทกตองรบผดเพอความประมาทเลนเลออยางรายแรงของตนดงกลาวจงเปนโมฆะตาม ปพพ.มาตรา 373 โจทกตองรบผดชดใชคาเสยหายแกจาเลย สญญาเพอประโยชนของบคคลภายนอก มาตรา 374 บญญตวา “ถาคสญญาฝายหนงทาสญญาตกลงวาจะชาระหนแกบคคลภายนอกไซร ทานวาบคคลภายนอกมสทธจะเรยกชาระหนจากลกหนโดยตรงได ในกรณดงกลาวมาในวรรคตนนน สทธของบคคลภายนอกยอมเกดมขนตงแตเวลาทแสดงเจตนาแกลกหนวาจะถอเอาประโยชนจากสญญานน”

1. บคคลภายนอก – ตองเปนบคคลทคสญญากาหนดตวไวแนนอน แตไมจาเปนตองทราบในขณะทาสญญาวาเปนผใด หรอเพยงแตกาหนดคณสมบตไวกได

18

บคคลภายนอก บางกรณอาจตองชาระคาตอบแทนดวย แตบคคลภายนอกจะมสทธเลอกวาจะชาระตอบแทนหรอไม (คอหากจะเอาประโยชนตามสญญา กตองชาระคาตอบแทน)

หากบคคลภายนอกไมมสทธเรยกใหชาระหนโดยตรงจากคสญญา สญญานนกไมใชสญญาเพอประโยชนของบคคลภายนอก

2. บคคลภายนอกจะมสทธเรยกรองใหลกหนชาระหนได เมอไดแสดงเจตนาแก

ลกหนถอเอาประโยชนตามสญญาแลว (มาตรา 374 วรรคสอง) 3. สทธฟองรองของคสญญาตออกฝายหนงเพอใหปฏบตตามสญญาเพอประโยชน

ของบคคลภายนอกยงคงมอย (แมบคคลภายนอกยงไมไดแสดงเจตนาถอเอาประโยชนจากสญญากตาม)

4. เมอบคคลภายนอกแสดงเจตนาถอเอาประโยชนแลว คสญญาจะตกลงเปลยนแปลงหรอระงบสทธของบคคลภายนอกไมได (มาตรา 375)

ฎ 15/2548 – จาเลยท 1 เปนผเอาประกนภยรถยนตคนทเชาซอโดยใหโจทกเปนผรบประโยชน สญญาดงกลาวจงเปนสญญาเพอบคคลภายนอกอนมผลบงคบตาม ปพพ.ม.374, 375, 376 สทธของผรบประโยชนซงเปนบคคลภายนอกจะมขนตงแตเวลาทแสดงเจตนาแกผรบประกนภยวาจะถอเอาประโยชนจากสญญานน ไมวาจะแสดงเจตนามากอนหรอหลงจากทไดเกดวนาศภยแลว และผรบประโยชนมสทธเรยกรองเอาจากผรบประกนภยโดยตรงในนามของตนเอง เมอโจทกซงเปนผรบประโยชนไดเรยกรองใหบรษทผรบประกนภยชดใชคาสนไหมทดแทนแลว เปนการถอเอาประโยชนตามสญญา ซงโจทกผรบประโยชนมสทธเรยกรองเอาคาสนไหมทดแทนจากผรบประกนภยไดโดยตรงในนามของตนเอง ดงนน การทโจทกไมฟองผรบประกนภยซงปฏเสธไมจายคาสนไหมทดแทนใหโจทก แตปลอยเวลาใหลวงเลยไปหลายปจนขาดอายความซงเปนความผดของโจทก จาเลยท 1 จงไมตองชดใชคาเสยหายแกโจทก

***ฎ 1112/2545 – กรมธรรมประกนภยระบชอบรรษท ง. เปนผรบประโยชน ซง

ผรบประโยชนหาตองเปนผมสวนไดเสยในทรพยสนทเอาประกนภยตาม ปพพ.มาตรา 863 ไม กรณเชนนเปนสญญาเพอประโยชนแกบคคลภายนอก ซงบรรษท ง. จะมสทธไดรบคาสนไหมทดแทนหากเกดวนาศภยตอเมอไดแสดงเจตนาวาจะขอเขารบประโยชนจากสญญาประกนภยตอโจทกแลวตามมาตรา 374 มใชเพยงแตมชอเปนผรบประโยชนจะทาใหมสทธไดรบประโยชนทนท เมอบรรษท ง. มไดแสดงเจตนาเขาเปนผรบประโยชนจงยงไมมสทธใดๆ ตามกรมธรรมประกนภย

19

เมอสทธของบรรษท ง. ยงไมบรบรณตามกฎหมายแลว จาเลยผเอาประกนภยในฐานะคสญญาประกนภย ยอมเปนผรบประโยชนทจะไดรบคาสนไหมทดแทนตามมาตรา 861 การทจาเลยไดรบเงนคาสนไหมทดแทนจากโจทกจงเปนการไดรบไวโดยชอบดวยกฎหมาย มใชเปนลาภมควรไดตามมาตรา 406

***ฎ 3702/2545 – ว. มหนงสอถงจาเลยมขอความแสดงเจตนาวาตองการให

จาเลยจายเงน 2,112,450 บาท ใหโจทกโดยมเงอนไขวาจาเลยจะตองตรวจรบงานตดตงกระจกและอะลมเนยมเปนทเรยบรอยแลว หลงจากนนตวแทนของจาเลยไดตรวจรบงานจากโจทกและจายเงนใหโจทกไป 360,000 บาท กบทาบนทกภายในบรษทจาเลยยอมรบวายงคางชาระหนแกโจทกเปนเงน 1,752,450 บาท หนงสอของ ว. ยอมมลกษณะเปนคาเสนอ สวนการทจาเลยตรวจรบมอบงานจากโจทก จายเงนใหโจทกไปบางสวน และทาบนทกภายในยอมรบวาคางชาระหนแกโจทกมลกษณะเปนคาสนองดวยการแสดงเจตนาโดยปรยาย เกดเปนสญญาระหวาง ว. กบพวกและจาเลย สญญาเชนนมลกษณะเปนสญญาเพอประโยชนของบคคลภายนอก คอ โจทก โดยจาเลยทาสญญาตกลงวาจะชาระหนใหแกโจทกซงเปนบคคลภายนอกโดยตรงได และสญญาดงกลาวไมมกฎหมายบงคบใหทาเปนหนงสอหรอมหลกฐานเปนหนงสอ

..... จาเลยไมใชคสญญากบโจทกในการวาจางใหโจทกตดตงกระจกและอะลมเนยม

แตจาเลยเปนลกหนของ ช. ว. และหางหนสวนจากด ร. โดยยงคางชาระราคาทดนและอาคารทซอไป มลหนตามสญญาซอขายอสงหารมทรพยยอมมอายความ 10 ป อนเปนขอทจาเลยอาจยกขนตอสผขายได เมอกรณเปนเรองสญญาเพอประโยชนของบคคลภายนอก จาเลยมขอตอสคสญญาเดมคอผขายทดนและอาคารใหแกจาเลยอยอยางไร จาเลยอาจยกขนตอสโจทกไดเพราะเปน ขอตอสอนเกดแตมลสญญาททาใหจาเลยตกลงจะชาระหนใหแกโจทกตามมาตรา 376 แตไมมกฎหมายใดบญญตใหจาเลยยกเอาขอตอสอนเกดแตมลสญญาซอขายและตดตงสนคาดงกลาวของ ช. กบพวกซงเปนคสญญาซอขายอสงหารมทรพยของจาเลยขนตอสกบโจทกซงเปนบคคลภายนอกสญญาซอขายของจาเลยได ฎ 4561/2544, 5925/2538 ฎ 4170/2546 – บนทกตกลงเลกบรษทจาเลยท 1 มขอตกลงเกยวกบการจดการทรพยสน หนสน และภาระความรบผดชอบตางๆ ของจาเลยท 1 ระหวางจาเลยท 2 และท 3 ฝายหนงกบ ย. อกฝายหนง เพอประสงคจะระงบขอพพาทเกยวกบการจดการแบงปนทรพยสนและ

20

ชาระหนสนของจาเลยท 1 ซงมอยใหเสรจสนไปเมอมการจดทะเบยนเลกบรษทจาเลยท 1 ดงนนตราบใดทยงไมมการจดทะเบยนเลกบรษทจาเลยท 1 และจาเลยท 1 ยงเปนนตบคคล ขอตกลงในการจดการทรพยสนและหนสนจงยงไมอาจมผลบงคบได บนทกตกลงเลกบรษทจงไมอาจถอเปนสญญาเพอประโยชนแกบคคลภายนอกตาม ปพพ. มาตรา 374 โจทกจะอาศยขอตกลงในบนทกดงกลาวบงคบใหจาเลยท 2 และท 3 ชาระหนแกโจทกหาไดไม มดจาและเบยปรบ มดจา มาตรา 377 บญญตวา “เมอเขาทาสญญา ถาไดใหสงใดไวเปนมดจา ทานใหถอวาการทใหมดจานนยอมเปนพยานหลกฐานวาสญญานนไดทากนขนแลว อนงมดจานยอมเปนประกนการทจะปฏบตตามสญญานนดวย”

1. มดจาคอ “สงใด” ทใหไวขณะเขาทาสญญา – ทางปฏบตคสญญามกจะมอบ ”เงนสด”ใหไวแกอกฝายหนงเปนมดจา แมวากฎหมายจะบญญตวา “สงใด” ซงปกตหมายถง “สงหารมทรพยมคา” กตาม และคาวา “สงใด” แสดงวา อสงหารมทรพยไมอาจเปนมดจาได

การทผกมอบโฉนดทดนใหแกเจาหนเงนกยดถอวาจนกวาจะชาระหนเงนกจงจะคนใหแกผกนน ไมใชมดจา เพราะการรบโฉนดไมใชเจตนาทแทจรงของการมอบโฉนดเปนประกนหนเชนน เพยงแตเปนการมอบใหยดถอไวเพอประโยชนแกเจาหนทจะบงคบใหลกหนชาระหนเงนกไดดกวาปกตเทานน

มดจาตองเปนสงทใหไวในวนทาสญญา หมายความวา หากใชเงนสดเปนมดจา การมอบเงนสดใหแกคสญญาอกฝายหนงในขณะทาสญญาหรอในวนทาสญญา จงจะเปนมดจา เงนทชาระในวนอนหลงจากวนทาสญญาจะไมเปนมดจา

คสญญาไมตองระบในสญญาวาเปนมดจา แคการกระทาเปนการวาง มดจา กถอวาเปนมดจาแลว

*ฎ 513/2538 – สญญาจะซอจะขายทดนระบวา ในวนทาสญญาผจะซอชาระเงน 200,000 บาท และในวนท 20 มนาคม 2532 ชาระอก 300,000 บาท ดงน เฉพาะเงนจานวนแรกทผจะซอใหผจะขายยดเปนประกนเทานนทเปนมดจา สวนเงนจานวนหลงเปนเพยงการชาระราคาทดนบางสวน ไมใชมดจา (ด ฎ 1336/2545)

***ฎ 1336/2545 (ม.204, 215, 222, 224, 377, 378, 391, 456) – โจทกและ

จาเลยทาสญญาจะซอจะขายตกแถวกน ตอมาจาเลยปลกสรางตกแถวเสรจพรอมทจะโอนใหแก

21

โจทกแลว แตโจทกไมยอมชาระราคาสวนทเหลอแกจาเลย ทงโจทกยงขอรองใหจาเลยชวยบอกขายตกแถวดงกลาวใหดวย แสดงวาโจทกไมประสงคจะชาระราคาสวนทเหลอแกจาเลยมาตงแตแรก แมจะไดความวาในชวงเวลาดงกลาว ทงโจทกและจาเลยตางมไดถอเอาเงอนไขในการชาระหนเปนสาระสาคญเพราะจาเลยกาลงจะบอกขายตกแถวใหแกผอนเพอประโยชนของโจทกกตาม แตกไมแนนอนวาจาเลยจะสามารถขายตกแถวใหเปนผลสาเรจได โจทกจงยอมมเวลาเพยงพอในการเตรยมเงนใหพรอมเพอชาระใหแกจาเลย การทจาเลยมหนงสอแจงใหโจทกชาระเงนทคางอยจานวน 2,000,000 บาท ภายใน 15 วนนบแตวนไดรบหนงสอ อนเปนเวลาหลงจากทจาเลยปลกสรางตกแถวแลวเสรจและพรอมทจะโอนใหโจทกเกอบ 1 ป ซงเปนการบอกกลาวใหโจทกชาระหนภายในเวลาอนควรแลว

เมอหนงสอแจงใหโจทกชาระเงนระบวาหากพนกาหนด 15 วนแลว โจทกไมชาระใหถอเอาหนงสอฉบบนนเปนการแสดงเจตนาเลกสญญา การทโจทกไมชาระราคาสวนทเหลอภายในเวลาดงกลาว สญญาจะซอจะขายตกแถวจงเปนอนเลกกน อนเปนผลจากการทจาเลยแสดงเจตนาบอกเลกสญญาไปยงโจทก หาใชเปนเรองทโจทกจาเลยสมครใจเลกสญญาตอกนในภายหลงไม เมอสญญาเลกกนแลว โจทกและจาเลยตองใหแตละฝายกลบคนสฐานะดงทเปนอยเดม โดยจาเลยมหนาทคนเงนทไดรบไวแลวพรอมดอกเบยใหแกโจทกตาม ปพพ.มาตรา 391 วรรคหนงและวรรคสอง

เงนดาวน 300,000 บาท ทโจทกชาระใหแกจาเลยในวนทาสญญา ไมปรากฏวาเปนการใหไวเพอเปนประกนการทจะตองปฏบตตามสญญา จงตองถอเปนสวนหนงของราคาทโจทกชาระใหแกจาเลยลวงหนา มใชเงนมดจาทจาเลยจะรบได ทงไมมขอสญญาใหจาเลยมสทธรบเงนทโจทกชาระแลวดวย

เมอโจทกเพกเฉยไมชาระหนภายในเวลาตามทกาหนดไวในหนงสอบอกกลาว โจกทจงตกเปนผผดนดตาม ปพพ.มาตรา 204 วรรคสอง จาเลยมสทธเรยกเอาคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายอนเกดแตการทโจทกผดนดไดตาม ปพพ.มาตรา 215

ขอเทจจรงไมปรากฏวาจาเลยไดแจงใหโจทกทราบถงอตราดอกเบยรอยละ 17.5 ตอป ทจาเลยตองเสยใหแกธนาคารจากการทโจทกผดนด จงฟงไมไดวาโจทกไดคาดเหนหรอควรจะไดคาดเหนถงความเสยหายเชนนนลวงหนากอนแลว จาเลยจะเรยกรองใหโจทกรบผดชาระดอกเบยในอตราดงกลาวไมได แตศาลมอานาจคดคานวณใหไดตามพฤตการณแหงคดโดยเปรยบเทยบกบอตราดอกเบยของหนเงนในระหวางทลกหนผดนดตามมาตรา 224 วรรคหนง ประกอบกบความสจรตในการดาเนนคด

ในบางกรณแมจะระบวาเปนมดจา กอาจจะไมใชมดจาตามกฎหมาย โดยศาลจะพจารณาจากพฤตการณทงเรอง เชน

22

***ฎ 3053/2545 – หนงสอสญญาซอขายมขอความวา จาเลยท 2 ซอรถยนตของกลางไปในราคา 90,000 บาท โดยผซอจะทาการโอน ยาย ตอภาษ พ.ร.บ. เองทกอยาง แสดงวาหลงจากทาสญญาแลว ผรองซงเปนเจาของรถยนตหมดภาระหนาทเกยวกบการซอขายรถยนตของกลางอกตอไป ขอตกลงดงกลาวจงมลกษณะเปนสญญาซอขายเสรจเดดขาด แมในสญญาจะระบวา วนทาสญญาผซอวางมดจา 60,000 บาท สวนทเหลอจะชาระใหเสรจสนภายใน 15 วนกตาม แตกมขอความตอไปวา หากไมชาระถอวาผซอผดสญญายอมใหผขายฟองรองไดทนทโดยไมตองบอกกลาว และยอมใหคดดอกเบยในอตรารอยละ 15 ตอป นบแตวนผดสญญา แสดงวาการชาระเงน 2 งวดดงกลาวเปนเพยงการแบงชาระราคา ซงเปนหนาทของผซอเทานน มใชเปนการวางมดจา ขอเทจจรงฟงไดวาการซอขายรถยนตของกลางระหวางผรองกบจาเลยท 2 เปนการซอขายเสรจเดดขาด กรรมสทธในรถยนตของกลางตกเปนของจาเลยท 2 ตงแตวนทาสญญา ผรองจงไมมสทธรองขอคนรถยนตของกลาง

***ฎ 9514/2544 – แมโจทกจะไดวางเงนจานวน 55,000 บาท ในวนทา

สญญาจะซอจะขายอาคารพรอมทดนกตาม แตเงนจานวนดงกลาวนกมไดหมายความวาเปนเงนมดจาไปเสยทงหมด ตองขนอยกบเจตนาของคกรณเปนสาคญ เมอเจตนาของโจทกและจาเลยปรากฏชดแจงอยในสญญาแลววาใหถอเปนเงนดาวน จงตองถอวาเงนจานวนดงกลาวเปนสวนหนงของราคาทดนพรอมทาวนเฮาส สวนเงนดาวนทโจทกผอนชาระไปแลวอก 10 งวด จานวน 87,000 บาทนนยงเหนไดชดวาไมใชเงนมดจา เพราะเปนเงนทผอนชาระกนหลงจากทาสญญาจะซอจะขายอาคารพรอมทดนแลว ดงนน เมอโจทกผดสญญา จาเลยจะรบเงนเหลานโดยอางวาเปนเงนมดจาทอาจรบตามกฎหมายไมได

สญญาจะซอจะขายขอ 9 ระบวา หากโจทกซงเปนผจะซอผดนดไมชาระเงนตามทระบในสญญา ใหถอวาโจทกผดสญญาและยนยอมใหจาเลยรบเงนทชาระไวแลวทงหมด กบใหถอวาสญญานเปนอนยกเลกกนทนทโดยมตองบอกกลาว ดงนน เมอโจทกผดสญญาไมชาระหน ผลคอสญญาเลกกน เงนทโจทกสงมอบแกจาเลยดงกลาวเพอชาระหนบางสวนยอมกลบเปนเงนอนจะตองใชคนเพอใหคสญญากลบคนสฐานะดงทเปนอยเดมตามมาตรา 391 แมเมอโจทกจาเลยตกลงกนใหรบโดยไมตองใชคนเพอกลบสฐานะเดม ขอตกลงใหรบดงกลาวจงมลกษณะเปนเบยปรบทกาหนดเปนจานวนเงนตามมาตรา 379 และเบยปรบนถาสงเกนสวน ศาลกมอานาจทจะลดลงใหเหลอเปนจานวนทพอสมควรได สวนทตกลงกนไวตอนทายของสญญาขอ 9 อกวา หากโจทกผจะซอผดนดไมชาระเงนตามสญญาอก ยอมชาระคาปรบใหแกจาเลยผจะขายตางหากเปนเงนครงละ 10,000 บาท กเปนเบยปรบเชนกน แตทกาหนดไวในสญญาใหเรยกอกนนเปนการซาซอน จงไมกาหนดเบยปรบใหแกจาเลยอก

23

****ฎ 3301/2547 - โจทกชาระเงนจานวน 30,000 บาท ใหแกจาเลยในวนจองและจานวน 120,000 บาท ในวนทาสญญาจะซอจะขายบานพรอมทดน ดงนน เงนจานวน 150,000 บาท จงเปนทรพยสนทโจทกไดใหแกจาเลยแลวในวนทาสญญา เพอใหจาเลยยดไวเปนการชาระหนบางสวนและเปนประกนการทโจทกปฏบตตามสญญา จงถอวาเปนมดจา สวนหลงจากวนทาสญญาจะซอจะขายแลว โจทกยงผอนชาระใหแกจาเลยรวม 12 งวด เปนเงน 840,000 บาท ยอมไมอาจถอเปนมดจาแตเปนเพยงการชาระราคาบานและทดนบางสวน ดงนน เมอโจทกเปนฝายผดสญญาและจาเลยบอกเลกสญญาแกโจทกแลว สญญาจะซอจะขายเลกกน จาเลยมสทธรบมดจา 150,000 บาทได ตาม ปพพ. ม.378 (2) และเมอสญญาจะซอจะขายเลกกน เงนทโจทกชาระคาบานและทดนบางสวนดงกลาวตองกลบคนสฐานะเดมตาม ม.391 การท โจทกจาเลยตกลงกนวาถาโจทกเปนฝายผดสญญา เมอจาเลยบอกเลกสญญาแลว ใหเงนทโจทกชาระมาแลวทงหมดตกเปนของจาเลยนน ขอตกลงดงกลาวมลกษณะเปนเบยปรบทกาหนดเปนจานวนเงนตาม ม. 379 และถาเบยปรบสงเกนสมควร ศาลมอานาจลดลงใหเหลอเปนจานวนพอสมควรได

ฎ 3007/2536 บางกรณ การวาง “มดจา” อาจทาเปนหนงสอสญญากหรอเชคกได

**ฎ 747/2544 – คาวามดจาตาม ปพพ.มาตรา 377 มความหมายวาจะตองเปนทรพยสนซงไดใหไวแกกนเมอเขาทาสญญา ซงอาจจะเปนเงนหรอสงมคาอนซงมคาในตวเอง เชคหรอหนงสอตราสารซงผสงจายสงธนาคารใหใชเงนจานวนหนงเมอทวงถามใหแกบคคลอกคนหนง หรอใหใชตามคาสงของบคคลอกคนหนงอนเรยกวาผรบเงน จงเปนทรพยสนตาม ปพพ.มาตรา 138 และเปนสงทมคาในตวเองเพราะสามารถเรยกเกบเงนหรอโอนเปลยนมอได จงสงมอบใหแกกนเปนมดจาในการทาสญญาจะซอขายได

ฎ 4252/2528 – ทาสญญาจะซอจะขายโดยผจะซอวางมดจาเปนสญญากยมเงนผจะขาย มจานวนเงนกเทากบจานวนมดจาทตกลงกน ตอมาผจะซอผดสญญา ดงนผจะขายนาสญญากมาฟองบงคบผจะซอได การฟองรองใหชาระเงนตามสญญากยมเทากบเปนการใชสทธรบเงนมดจา

ฎ 1907/2537

แตการนาสญญาคาประกนความรบผดตามสญญาซงออกโดยบคคลภายนอกมาวางไมใชมดจา

24

เชน กรมชลประทาน (โจทก) ทาสญญาจางจาเลยทางานรบเหมากอสราง สญญาขอ 3 ระบวา เพอเปนหลกประกนการปฏบตตามสญญา จาเลยไดนาหนงสอคาประกนความรบผดของธนาคาร วงเงน 295,000 บาท มาวางเปนหลกประกนไวตงแตวนทาสญญา หนงสอคาประกนของธนาคารดงกลาวจงเปนเพยงสญญาทธนาคารผกพนตอโจทกเพอชาระหนแทนจาเลยเทานน เงนทระบไวในหนงสอสญญาไมใชเงนมดจาทโจทกจะรบไดเมอจาเลยผดสญญา

2. ผลของการวางมดจา – เมอวางมดจาแลว มผลตามกฎหมายคอ

2.1 มดจาจะเปนพยานหลกฐานวาสญญานไดทาขนแลว (เชน มาตรา 456 แตกไมใชทกกรณ เชน มาตรา 366 วรรคสอง หากยงไมทาสญญาเปนหนงสอและกรณเปนทสงสย กถอวาสญญานนยงไมผกพน) และ

2.2 มดจาจะเปนประกนการปฏบตตามสญญานน – คอการทผรบมดจามสทธรบมดจาหากฝายวางมดจาไมชาระหน โดยไมตองฟองรองตอศาล

ฎ 4136/2546 – เงนทจาเลยวางไวแกโจทกเพอปองกนความเสยหายทอาจเกดขนแกโจทกซงเปนผใหเชาหองชดอนเนองจากจาเลยไมชาระคาเชา คาเชาอปกรณ หรอความเสยหายอนๆ โดยโจทกมสทธจะหกจากเงนดงกลาวไปชาระไดและตามสญญากาหนดใหคนเงนแกผเชาในวนทสญญาสนสดหากผเชาไดชาระหนทถงกาหนดชาระแกผใหเชาครบถวนมใชสงทจาเลยใหไวเพอเปนหลกฐานวาไดทาสญญาขนแลวหรอเปนการประกนการทจะปฏบตตามสญญาจงมใชมดจาทจะรบได

ฎ 3534/2546 – โจทกทาคาเสนอขอจองหองพกไปถงจาเลยเมอวนท 25 ตลาคม 2534 จาเลยทาคาสนองตอบรบการจองหองพกในวนเดยวกน สญญาจงเกดขนในวนท 25 ตลาคม 2534 ไมใชวนทโจทกชาระเงนคาหองพกใหจาเลย สวนวนท 6 ถงวนท 12 มกราคม 2535 เปนระยะเวลาเขาพก แตในวนทสญญาเกดโจทกไมไดชาระเงนแกจาเลย เพงจะโอนเงนงวดแรกใหจาเลยในวนท 12 พฤศจกายน 2534 งวดทสองเมอวนท 28 พฤศจกายน 2534 สวนอกรอยละ 30 จะชาระภายใน 30 วน นบแตวนสนสดการพก ดงนน เงนทโจทกโอนใหแกจาเลยภายหลงจากวนทสญญาจองหองพกเกดขนแลวจงไมใชมดจาทจาเลยจะพงรบเอาไดตาม ปพพ. มาตรา 378 (2) เพราะไมใชเงนหรอสงทโจทกใหจาเลยไวในวนเขาทาสญญา ทงไมใชหลกประกนการปฏบตตามสญญาตามมาตรา 377 หากแตเปนเงนทโจทกชาระใหจาเลยเปนงวดๆ ตามขอตกลงในสญญา เมอโจทกบอกเลกการจองหองพกซงเปนการบอกเลกสญญา โจทกและจาเลยตองกลบคนสฐานะดงทเปนอยเดมตามมาตรา 391 วรรคแรก จาเลยตองคนเงนดงกลาวใหโจทก

25

3. สญญามดจาเปนสญญาอปกรณ – คอ สญญาทมการวางมดจาเปนสญญาประธาน สวนขอตกลงเรองมดจาเปนสญญาอปกรณ หากสญญาประธานไมสมบรณ การวางมดจากถอวาไมสมบรณเชนกน บงคบตามสญญามดจาไมได

4. มดจาไมใชการชาระหนลวงหนา – เมอมการวางมดจา ปกตเงนมดจาจะเปนประกนการชาระหนตามขอสญญาทตกลงกนนน กฎหมายจงใหรบไดทนทถามการละเลยไมชาระหน การวางมดจาจงไมใชการชาระหนลวงหนาบางสวนตามสญญา

หากการวางเงนเปนการชาระหนลวงหนาบางสวน ตอมาลกหนผชาระหนผดสญญาและไมมขอตกลงอยางอน อกฝายจะรบเงนนไมได เพราะไมมบทบญญตของกฎหมายใหสทธ ตองคนเงนแกผชาระหน และหากอกฝายเสยหายอยางไรกตองฟองรองเรยกเอาตางหาก

ฎ 1336/2545 (อางแลว) ขอสงเกต - แตอยางไรกด ศาลมไดถอวาในสญญาทกประเภทเงนดาวนไมใช

มดจา แตตองดเจตนาเปนคดๆ ไป

5. การเอามดจาเปนการชาระหนบางสวน – มดจาเปนเงนหรอทรพยสนทวางไวเพอเปนประกนการชาระหนของฝายทวางมดจา แตเมอมการชาระหนกอาจใชมดจาเปนการชาระหนบางสวนได เชน ตกลงซอขายทดนราคา 400,000 บาท ผจะซอวางมดจาไว 50,000 บาท ในวนโอนผจะซอยอมมสทธชาระราคาอกเพยง 350,000 บาท โดยเอาเงน 50,000 บาทเปนการชาระหนบางสวนได

มาตรา 378 (1) บญญตวา มดจาใหสงคน หรอจดเอาเปนการใชเงนบางสวนในเมอชาระหน ซงคาวา “เมอชาระหน” หมายถง หากการชาระหนของผวางมดจาจะทาใหหนทงหมดเสรจสนไปในคราวนน จงจะเอามดจาเปนสวนหนงของการชาระหนได

***ฎ. 6841/2539 – ตาม ปพพ. ม.378 (1) มดจานนถามไดตกลงกนไวเปนอยางอน เงนมดจาทรบจะจดเอาเปนการชาระหนบางสวนไดตอเมอมการปฏบตการชาระหนถกตองตามสญญา เมอจาเลยท 1 ซงเปนฝายวาจางผดสญญาและมการเลกสญญาแลว แสดงวาจาเลยท 1 มไดปฏบตการชาระหนใหถกตองตามสญญา เงนมดจาทโจทกรบไวจงไมอาจจดเอาเปนการใชเงนบางสวนสาหรบหนคาจางกอสรางทจาเลยท 1 คางชาระแกโจทกได จาเลยท 1 จงตองชาระหนคาจางกอสรางงวดแรกใหโจทกเตมจานวน

6. การรบหรอการสงคน

26

เมอมการวางมดจาแลว มดจานนอาจถกรบหรออาจตองคนกได ทงนแลวแตพฤตการณทเกดขนภายหลงจากนน โดยอาศยหลกตามมาตรา 378 แบงการพจารณาไดดงน

6.1 ฝายทวางมดจาละเลยไมชาระหน อกฝายรบมดจาได “ละเลยไมชาระหน” คอ การทลกหนไมชาระหนเพราะตนเปนฝายผด อก

ฝายรบมดจาได ซงปกตการละเลยไมชาระหนกคอการผดสญญา

6.2 การชาระหนตกเปนพนวสยเพราะพฤตการณอนใดอนหนงซงฝายทวางมดจาตองรบผดชอบ อกฝายรบมดจาได – กรณน ฝายวางมดจายงตองรบผดในคาเสยหายดวย ตาม ปพพ.มาตรา 218

6.3 หากเปนสญญาตางตอบแทนทวไป และการชาระหนตกเปนพนวสยเพราะเหตซงโทษฝายใดไมได กรบมดจาไมได – เกยวโยง ปพพ.มาตรา 219

ฎ 149/2539 - โจทกฟองวาจาเลยไมสงมอบไมฟนทซอขายกนตามสญญาขอใหจาเลยคนเงนมดจาทรบไปพรอมดอกเบย จาเลยมไดใหการวาจาเลยไดสงมอบไมฟนใหแกโจทกแลวทงหมดหรอบางสวนเพยงแตปฏเสธวาไมเคยทาสญญาซอขายไมฟนกบโจทก จงรบฟงไดวาจาเลยไมเคยสงมอบไมฟนใหแกโจทกเลย แตเมอเปนเพราะมคาสงกระทรวงเกษตรฯ ใหสมปทาน ทาไมในเขตปาไมทจาเลยจะทาไมฟนสงมอบใหโจทกสนสดลง การชาระหนของจาเลยจงตกเปนพนวสยเพราะเหตอยางใดอยางหนงอนจะโทษฝายหนงฝายใดมไดซงเปนผลใหจาเลยหลดพนจากการชาระหนแตเมอสญญาดงกลาวเปนสญญาตางตอบแทน จาเลยกไมมสทธไดรบชาระหนตอบแทนโจทกจงมสทธเรยกรองมดจาคนจากจาเลย

**ฎ 9241/2539 - วตถประสงคแหงหนตามสญญาจะซอจะขายทพพาท

คอการรบโอนกรรมสทธในทดนตามจานวนเนอททจะซอสาหรบโจทกและการชาระคาทดนตามจานวนทตกลงกนสาหรบจาเลย เมอขอเทจจรงปรากฏตงแตวนถงกาหนดโอนตามสญญาวามการเวนคนทดน และทดนทจะซอจะขายอยในเขตเวนคนดวยอนจะมผลทาใหทดนทจะซอขายถก เวนคนทงหมดหรอบางสวนได ดงนน การปฏบตการชาระหนตามสญญาจงเกดปญหาทงในสวนจานวนเนอทดนทโจทกจะพงไดรบตามทไดตงวตถประสงคไว และในสวนจานวนคาทดนทจาเลยมงไว ซงจะเปลยนแปลงไมเปนไปตามวตถประสงคตามสญญาจะซอจะขาย กรณถอไดวาการชาระหนตามสญญาจะซอจะขายทพพาทในคดนตกเปนพนวสยเพราะเหตอยางใดอยางหนงอนจะโทษฝายใดฝายหนงกไมไดตาม ป.พ.พ. มาตรา 372 ตางฝายตางไมตองชาระหนตอกนตอไปอก กรณไมอาจเรยกคาเสยหายจากจาเลยได และจาเลยตองคนเงนมดจาใหแกโจทก

27

6.4 ถามการเลกสญญาเพราะความผดของฝายทวางมดจา อกฝายรบมด

จาได – ฎ 44/2532 6.5 ถาฝายทรบมดจาละเลยไมชาระหน หรอการชาระหนตกเปนพนวสย

เพราะพฤตการณอนใดอนหนงซงฝายทรบมดจาตองรบผดชอบ ตองคนมดจา – (ฎ 808/2539, 1117/2541 – เมอฝายทรบมดจาเองเปนฝายไมชาระหนหรอเปนฝายผดสญญา กตองคนมดจาพรอมดอกเบยนบแตวนรบเงน และยงตองชดใชคาเสยหายอกดวย)

คาวา”การละเลยไมชาระหน” รวมถงการชาระหนไมถกตองและอกฝายไมยอมรบดวย (ฎ 1117/2541)

บางกรณอาจยงถอไมไดวาฝายทรบมดจาละเลยไมชาระหน ฎ 9656/2539 – จาเลยผจะขายรบมดจาไวแลว ตอมาในวนนดโอน

กรรมสทธทดน จาเลยไดไปทสานกงานทดนพรอมกบโจทก แตไมมการโอนกรรมสทธทดนเพราะจาเลยไมอาจจดการใหผอยอาศยในทดนออกไปได แตหลงจากนนไมนาน จาเลยกสามารถจดการใหผอยอาศยออกไปได ดงน แมจาเลยผดสญญาทจะตองจดการใหผอยอาศยในทดนออกไปกอนวนนดโอนทดนกตาม แตกไมถงขนาดเปนการละเลยไมชาระหนเสยทเดยวอนจะมผลใหจาเลยตองคนมดจาแกโจทกตาม มาตรา 378 (3) ทงโจทกกยงมไดบอกเลกสญญา เมอจาเลยสามารถโอนทดนแกโจทกได เพราะใหผอาศยออกไปจากทดนแลว โจทกจงเรยกมดจาคนจากจาเลยไมได

6.6 กรณทคสญญาปลอยปละละเลยไมขอใหอกฝายปฏบตตามสญญาโดยพฤตการณเอาผดฝายใดไมได และขอเทจจรงถอวาคสญญาตกลงเลกสญญากนโดยปรยาย ตองคนมดจา – ฎ 3458/2537, 2661/2538

7. ขอตกลงใหรบมดจาไดเปนคนละเรองกบสทธบงคบชาระหนตามสญญาประธาน

(ฎ 5088/2537, 6797/2537 – เมอไมมขอตกลงพเศษอยางชดเจนประการอน ขอตกลงเรองรบมดจาจงไมเปนการตดสทธ ผจะขายในอนทฟองรองใหผจะซอใหปฏบตตามสญญาหรอชาระหนตามสญญา)

8. การรบมดจาศาลมอานาจลดลงใหเทาจานวนคาเสยหายทแทจรงได – ตาม พรบ. วาดวยขอสญญาทไมเปนธรรม พ.ศ.2540 มาตรา 7

28

เบยปรบ มาตรา 379 บญญตวา “ถาลกหนสญญาแกเจาหนวาจะใชเงนจานวนหนงเปนเบยปรบเมอตนไมชาระหนกด หรอไมชาระหนใหถกตองสมควรกด เมอลกหนผดนด กใหรบเบยปรบ ถาการชาระหนอนพงทานนไดแกงดเวนการอนใดอนหนง หากทาการอนนน ฝาฝนมลหนเมอใด กใหรบเบยปรบเมอนน” “เบยปรบ” เปนขอสญญาพเศษระหวางคสญญา โดยลกหนตกลงวาจะชดใชเงนจานวนหนง เมอลกหนไมชาระหนหรอไมชาระหนใหถกตองครบถวน ฉะนน เบยปรบ จงเปนการใหสญญาของลกหนวา หากผดสญญา จะใชเงนจานวนหนงเปนคาเสยหาย อนเปนการกาหนดคาเสยหายไวเปนการลวงหนา ทงๆ ทยงไมทราบวาเจาหนจะเสยหายหรอไม เทาใด

• ประโยชนของเบยปรบ 1. ทาใหศาลกาหนดคาเสยหายไดงาย เพราะมการกาหนดจานวนอยแลวหรอมวธการ

คานวณอยแลวในสญญา 2. ทาใหเจาหนพสจนคาเสยหายไดงายขน

• ลกษณะของเบยปรบ 1. โดยปกตทวไปจะเปนการตกลงวาจะชดใชเงน คอเปนกรณทยงไมมการมอบเงน

ไว เปนเรองของสทธเรยกรองของฝายเจาหน ทจะเรยกรองเงนจานวนหนงตามทกาหนดไวเมอลกหนไมชาระหน ตางกบมดจาทปกตตองมการสงมอบเงนหรอทรพยแกเจาหนแลว

แต ในบางกรณ ศาลกถอวาเงนทลกหนวางไวหรอสงมอบไวเพอเปนประกนความเสยหายแกเจาหน เปนเบยปรบไดเชนกน

ฎ 4958/2537 – ผเชาเชาบานโดยวางเงนประกนสญญาเชาจานวน 30,000 บาท ตกลงกนวาหากผเชาผดสญญา ยอมใหผใหเชารบเงนประกนทนท ดงน ขอตกลงนเปนเรอง เบยปรบตามมาตรา 381 เมอผเชาผดสญญา ผใหเชารบเงนนนไป ผเชามสทธฟองขอคนเงนบางสวนได โดยถอเปนการขอใหศาลลดเบยปรบลง

ฎ 4932/2541 – ตามสญญาเชาไดกาหนดใหโจทกผใหเชามสทธนาคาเชาหรอ

หนสนอนทคางชาระมาหก “เงนประกนคาเชา” ได เมอจาเลยผเชาขนยายทรพยสนและบรวารออกจากสถานทเชาแลว และใหโจทกมสทธยดเงนประกนคาเชาไดทงจานวนในกรณจาเลย

29

มไดบอกกลาวเลกสญญาเชาลวงหนาเปนลายลกษณอกษรเปนระยะเวลา 3 เดอน แสดงวาเงนประกนคาเชาเปนเงนประกนความเสยหายเกยวกบเรองหนคาเชาคางชาระ หนสนอนคางชาระ และเปนเงนประกนความเสยหายการผดสญญาเชาอกดวย เงนประกนการเชาดงกลาวจงเปนเบยปรบ เมอจาเลยผดนดโดยจาเลยมไดบอกเลกสญญาเชาลวงหนาเปนลายลกษณอกษรเปนระยะเวลา 3 เดอน กรณจงตกอยในบงคบของ ปพพ.มาตรา 379, 381 กลาวคอ โจทกยอมมสทธรบหรอเรยกเอาเงนประกนการเชาได

สาหรบ “เงนคาชดเชยการยกเลกสญญาเชากอนครบกาหนด” ตามสญญาเชาไดระบไววา หากจาเลยเลกสญญาเชากอนครบกาหนดอายสญญา จาเลยจะตองชาระคาชดเชยการยกเลกสญญากอนกาหนดมมลคาเทากบคาเชา 4 เดอน เพมขนอกตางหากนน เปนเรองจาเลยไดสญญาจะใชเงนจานวนหนง เมอตนไมชาระหนใหถกตองสมควร เงนคาชดเชยการยกเลกสญญาเชากอนครบกาหนดจงเปนเบยปรบ ตามมาตรา 379, 381 อกเชนกน โจทกจงมสทธรบหรอเรยกเอาเงนคาชดเชยการยกเลกสญญาเชากอนครบกาหนดได ศาลกมอานาจลดลงเปนจานวนพอสมควร

ดฎกาท 923/2549*****

การรบหลกประกนตามหนงสอคาประกนเปนการรบเบยปรบ ***ฎ 6550/2544 – ตามสญญาวาจางกอสรางคลองสงนาพรอมอาคาร

ชลประทานและบานพกพนกงานสบนาสถานสบนา ขอ 20 ระบวา ถาผวาจางบอกเลกสญญา (เพราะผรบจางผดสญญา) แลวผรบจางยอมใหผวาจางดาเนนการดงตอไปน (1) รบหลกประกนสญญาดงกลาวในสญญาขอ 3 และ (2) ยนยอมใหผวาจางเรยกเอาคาจางทเพมขนเพราะจางบคคลอนทาการนตอไปจนงานแลวเสรจสมบรณ สวนสญญาขอ 3 ระบวาในวนทาสญญาน ผรบจางไดนาหลกประกนเปนหนงสอคาประกนของจาเลยท 3 เปนเงน 302,800 บาท มอบไวแกผวาจางเพอประกนการปฏบตตามสญญา ดงน เมอจาเลยท 1 ผดสญญาและโจทกไดบอกเลกสญญาแลว โจทกยอมมสทธเรยกรองตามสญญาวาจาง ขอ 20 (1) และ (2) จากจาเลยทงสามไดทงสองจานวน แตขอตกลงตามสญญาขอ 20 (1) และ (2) เปนวธการกาหนดคาเสยหายวธหนง จงมลกษณะเปนการกาหนดเบยปรบ ซงถาหากกาหนดไวสงเกนสวน ศาลอาจลดลงเปนจานวนทพอสมควรได ตาม ปพพ. มาตรา 383

ขอสงเกต – ขอตกลงตามสญญาขอ 20 (1) ถอวาเปนเบยปรบได แมวาการชดใชเงนนนเปนหนทบคคลอนตองชาระ คงเปนเพราะเทากบชดใชแทนลกหนนนเอง

สวนขอ 20 (2) นนเปนเบยปรบเพราะแมยงไมมการกาหนดจานวนคาจางทเพมขนไวในสญญา แตกเปนการกาหนดความรบผดของจาเลยผรบจางไวแลว ซงหากมการ

30

คานวณออกมาเปนเงนทตองชดใชแกผวาจางเปนจานวนเทาใดแลว ศาลกมอานาจพจารณาถงความเหมาะสมได

**ฎ 815/2545 – เมอครบกาหนด 2 ป นบแตวนลงนามในสญญาเชาพนทใน

ทดนของโจทกแลว จาเลยท 1 ยงมไดตดตงอลอยในพนททกาหนดไวตามสญญา จาเลยท 1 จงเปนฝายผดสญญา โจทกจงมสทธรบเงนหลกประกนตามสญญาได จาเลยท 2 ในฐานะผคาประกนตองรวมกบจาเลยท 1 รบผดตอโจทกดวย แตหลกประกนตามหนงสอสญญาคาประกนของจาเลยท 2 นามามอบแกโจทกเปนการวางไวลวงหนาเพอความเสยหายในกรณทจาเลยท 1 ผดสญญา เขาลกษณะเปนเบยปรบ ถาสงเกนสวน ศาลลดลงเปนจานวนพอสมควรได ตาม ปพพ. มาตรา 383 วรรคหนง

2. ตวอยางขอตกลงกรณทถอวาเปนเบยปรบ - เชน

สญญาเชามกาหนดเวลาเชา 3 ป ระบวา กรณผเชาบอกเลกสญญากอนสญญาครบกาหนด ผเชาตองเสยคาเชาเตมจานวนของกาหนดเวลาเชาทเหลอ ถอเปนขอตกลงเรองเบยปรบ

สญญากเงนจากธนาคารตกลงกนวาผกยอมเสยดอกเบยในอตรา 18% ตอป หรออตราสงสดตามทธนาคารกาหนด นอกจากนผกตกลงใหธนาคารปรบอตราดอกเบยตามความเหมาะสมโดยไมเกนอตราทกฎหมายกาหนดทนทโดยไมตองแจงใหผกทราบ ขอตกลงนไมใชขอตกลงทเปนเบยปรบ เพราะมใชขอสญญาทลกหนจะตองชาระดอกเบยดงกลาวเมอผดสญญา แตเปนกรณทธนาคารสามารถคดดอกเบยดงกลาวไดอยแลวแมลกหนจะมไดผดสญญา

*ฎ 790/2546 – สญญากเบกเงนเกนบญช ระบวา “ผกยอมชาระดอกเบยใหแกผใหกในอตราตามทผใหกประกาศกาหนด โดยทผใหกไมจาเปนตองแจงใหผกทราบแตอยางใด” แสดงวาเปนการคดดอกเบยตามสญญากเบกเงนเกนบญชทกาหนดใหโจทกมสทธขนอตราดอกเบยไดแมจาเลยมไดผดนดชาระหน ดงน ขอสญญาดงกลาวจงมใชเบยปรบ แมเมอสญญากเบกเงนเกนบญชสนสดลงแลว โจทกกยงมสทธคดดอกเบยจากจาเลยแบบไมทบตนในอตราทตกลงตามสญญากเบกเงนเกนบญช เพราะถอวาจาเลยตกลงใหโจทกคดดอกเบยในอตราดงกลาวมาแตตนแลว และไมทาใหสภาพของดอกเบยตามขอตกลงระหวางโจทกและจาเลยอนมอยแตเดมตองแปรเปลยนไปเปนเบยปรบ แตสทธของโจทกทจะเปลยนแปลงอตราดอกเบยยอมมอยกอนถงวนทสญญากเบกเงนเกนบญชสนสดเทานน หลงจากนนโจทกไมมสทธคดคานวณดอกเบยโดยอาศยตามประกาศของโจทกดงกลาว

31

แตหากลกหนตกลงวายนยอมเสยดอกเบยแกธนาคารในอตราหนงในกรณทลกหนไมชาระตนเงนตามกาหนด ยอมใหธนาคารคดดอกเบยในอตราสงสดตามกฎหมายแทนอตราทตกลงกนไว ขอตกลงทใหคดเพมไดนเปนเบยปรบ (ฎ 4287/2539, ฎ 3172/2545)

(ด ฎ 905/2548** – ไมถอวาเปนเบยปรบ) *ฎ 169/2546 – สญญากเงนระหวางจาเลยผกกบโจทกผใหกกาหนด

ขอตกลงเกยวกบดอกเบยของหนเงนกไวแลว แมตามสญญาจานองจะระบวาจาเลยตกลงใหดอกเบยแกโจทกในอตราดอกเบยรอยละ 19 ตอป แตเมอสญญาจานองเปนอปกรณแหงหน โจทกจงมสทธคดดอกเบยจากจาเลยตามอตราทระบในสญญากเงนซงเปนหนประธาน การทโจทกปรบเพมดอกเบยใหสงกวาอตรารอยละ 11.50 ตอปตามสญญากเงนเพราะเหตทจาเลยไมชาระหนใหโจทกเปนประจาทกเดอนและคางชาระตดตอกนหลายงวด แมเปนการปรบเปลยนอตราดอกเบยโดยอาศยขอตกลงตามสญญากเงนทใหสทธแกผใหกปรบเปลยนอตราดอกเบยเพมขนไดใหมเมอใดกไดเมอผกผดนด ขอตกลงเชนวานมลกษณะเปนคาเสยหายหรอคาสนไหมทดแทน ซงคสญญากาหนดกนไวลวงหนาในเมอลกหนผดนดไมชาระหนหรอไมชาระหนใหถกตองสมควรอนเปนเบยปรบตาม ปพพ. มาตรา 379 เมอศาลเหนวาสงเกนสวนยอมมอานาจลดลงได

3. ตวอยางขอตกลงกรณไมถอวาเปนเบยปรบ ฎ 9675/2539 – เบยปรบ คอ คาเสยหายจานวนหนงทคสญญากาหนดไว

ลวงหนาอนอาจจะมหรอเกดขนเนองจากคสญญาฝายใดฝายหนงผดสญญา เพอใหฝายทผดสญญาชดใชใหแกอกฝาย สญญาจะซอขายมขอตกลงวาหากโจทกผจะซอผดสญญา โจทกยนยอมใหบรรดาเงนทไดชาระราคาทดนไปแลวตกเปนของจาเลยผจะขายทงสน ดงน เงนจานวน 30,000,000 บาท ทจาเลยรบไวจากโจทกตามสญญาจะซอจะขายเปนเงนทโจทกและจาเลยตกลงกนใหเปนสวนหนงของการชาระราคาทดนทจะซอจะขายกน จงไมมลกษณะเปนเบยปรบ และเมอมขอกาหนดไวในสญญาดงกลาว และปรากฏวาโจทกผจะซอเปนฝายผดสญญา จาเลยผจะขายจงมสทธรบเงนจานวน 30,000,000 บาท ไดตามสญญาจะซอจะขาย

ฎ 6776/2541 – ขอตกลงในสญญาจะซอขายมลกษณะเปนเพยงขอสญญากาหนดจานวนเงนคาทดนทเหลอทโจทกจะตองชาระแกจาเลยเปนงวดๆ ตามกาหนดเวลาทตกลงกนไวลวงหนาเทานน ไมแนวาเมอถงกาหนดเวลาชาระเงนแตละงวด โจทกจะชาระเงนใหครบถวนหรอมากนอยเพยงใด ดงน แมมขอสญญาวาหากโจทกผดสญญาขอใดขอหนง ใหจาเลยรบเงนคาทดนทชาระไวแลวทงหมด กหามลกษณะเปนการ “กาหนดจานวนเงนคาเสยหาย” ไวลวงหนาอนจะถอเปนเบยปรบได ศาลจงไมมอานาจลดลงไดและจาเลยชอบจะรบเงนทงหมดตามสญญาได

32

4. เบยปรบอาจแบงเปน 2 ประเภท คอ

4.1 ลกหนตกลงจะใชเงนจานวนหนงเมอผดสญญา (มาตรา 379) 4.2 ลกหนตกลงวาจะชาระหนอยางอนทไมใชตวเงนเมอผดสญญา (มาตรา

382) มาตรา 382 บญญตวา “ถาสญญาวาจะทาการชาระหนอยางอนใหเปนเบย

ปรบ ไมใชใชเปนจานวนเงนไซร ทานใหนาบทบญญตแหงมาตรา 379 ถง 381 มาใชบงคบ แตถาเจาหนเรยกเอาเบยปรบแลว สทธเรยกรองคาสนไหมทดแทนกเปนอนขาดไป

ตามมาตรา 382 “การตกลงกนใหทาการชาระหนอยางอนเปนเบยปรบ ไมใชเปนจานวนเงน ใหนามาตรา 379 ถง 381 มาบงคบ....” ซงศาลฎกาแปลความ “การชาระหน” รวมถงการตกลงใหทรพยสนของลกหนตกเปนของเจาหนเมอผดสญญาดวย

เบยปรบทเปนการชาระหนอยางอนตามมาตรา 382 นน ตามปกตของการเลก

จางสญญาจางทาของ (มาตรา 391 วรรคสาม) หากมการงานทผรบจางไดกระทาใหผวาจางกอนสญญาเลกกนแลว ผวาจางตองชดใชคนแกผรบจางดวยการใชเงนตามคาของการงานทไดกระทาไป สงปลกสรางถอเปนการงานทผรบจางไดกระทาไป แตกรณทคสญญาไดตกลงกนเปนอยางอน คอ ผวาจางไมตองชดใชเงนตามคาของการงานทไดกระทาไปใหแกผรบจาง ซงทาใหไมตองกลบคนสฐานะเดมและถอวาเปนขอตกลงเรองเบยปรบ ซงศาลอาจลดลงได เชน ใหผวาจางชดใชเงนแกผรบจางบางสวน เปนตน

ฎ 7221/ 2540 – สญญาจางทาระบบประปา .... ในสญญาขอ 22 ระบวา เมอ

ผวาจางบอกเลกสญญาแลว บรรดางานทผรบจางไดทาขนและสงของตางๆ ทไดนามาไว ณ สถานททางานจางนนโดยเฉพาะเพองานจางดงกลาว ผรบจางยอมใหตกเปนกรรมสทธของ ผวาจาง โดยผรบจางจะเรยกรองคาตอบแทนและคาเสยหายใดๆ ไมไดเลย ขอตกลงนมลกษณะเปนการทผรบจางใหสญญาวาจะทาการชาระหนอยางอนอนมใชจานวนเงนใหเปนเบยปรบตาม ปพพ. มาตรา 382

****ฎ 2983/2541 – โจทกทาสญญาจางจาเลยท 1 กอสรางอาคารเปนเงน

53,200,000 บาท จาเลยท 1 สงมอบงาน 5 งวด รบเงนไปแลว 14,151,200 บาท เมอสนสดระยะเวลาสราง จาเลยท 1 ไมสามารถกอสรางใหแลวเสรจตามสญญา โจทกบอกเลกสญญาและ

33

รบหลกประกนทธนาคารไดสงเงนตามสญญาคาประกนจานวน 2,660,000 บาท แตหนงสอ คาประกนมใชสงซงจะพงรบเมอมการเลกสญญาตาม ปพพ.มาตรา 378 (2) เงนจานวน 2,660,000 บาท ทธนาคารสงมอบใหแกโจทกจงมใชมดจา แตเปนเงนประกนมลกษณะเปนเบยปรบ ซงตาม ปพพ.มาตรา 380 วรรคสองกาหนดวา เจาหนจะเรยกเอาเบยปรบอนจะพงรบนนในฐานเปนจานวนนอยทสดแหงคาเสยหายกได ฉะนนเมอโจทกรบเบยปรบแลว ตองนาเบยปรบทรบจานวน 2,660,000 บาท ไปหกออกจากคาจางทเพมขนจากการทโจทกตองไปจางบคคลภายนอกใหทาการกอสรางจนแลวเสรจในราคา 62,900,000 บาท ดงนน จาเลยท 1 จงตองรบผดเพยง 21,191,200 บาท

การทสญญาจางระบวา เมอผวาจางบอกเลกสญญาแลว บรรดางานท ผรบจางไดทาขน ผรบจางยอมใหตกเปนกรรมสทธของผวาจางโดยผรบจางจะเรยกคาตอบแทนและคาเสยหายใดๆ ไมไดนน เปนการทผรบจางใหสญญาวาจะทาการชาระหนอยางอนซงมใชจานวนเงนใหเปนเบยปรบตาม ปพพ.มาตรา 382 โจทกยอมมสทธรบเบยปรบนไดตามมาตรา 381 วรรคแรก เมอพจารณาถงทางไดเสยของโจทกผวาจางกบผลงานและพฤตการณของจาเลยท 1 ผรบจางทปฏบตมาตามสญญา เหนไดวาเบยปรบดงกลาวเปนจานวนพอสมควรแลว โจทกยอมรบผลงานทจาเลยท 1 ทาเปนกรรมสทธของโจทกได จาเลยท 1 จงไมมสทธเรยกคาตอบแทนหรอคาเสยหายใดๆ เกยวกบคาผลงานททาไปแลวอก

5. เบยปรบเปนสญญาอปกรณ – มาตรา 384

6. เบยปรบเพอการไมชาระหน – มาตรา 380

มาตรา 380 บญญตวา “ถาลกหนไดสญญาไววาจะใหเบยปรบเมอตนไมชาระหน เจาหนจะเรยกเอาเบยปรบอนจะพงรบนนแทนการชาระหนกได แตถาเจาหนแสดงตอลกหนวาจะเรยกเอาเบยปรบฉะนนแลว กเปนอนขาดสทธเรยกรองชาระหนอกตอไป

ถาเจาหนมสทธเรยกรองคาสนไหมทดแทนเพอการไมชาระหน จะเรยกเอา เบยปรบอนจะพงรบนนในฐานเปนจานวนนอยทสดแหงคาเสยหายกได การพสจนคาเสยหายยงกวานน ทานกอนญาตใหพสจนได”

ขอสงเกต - ขอความในวรรคแรกตอนทาย เปนการกาหนดใหตองเลอกเอาทางใดทางหนงเทานน ระหวางเรยกเบยปรบกบเรยกใหชาระหน

ฎ 3448/2538 – ตามสญญาจะซอจะขายเอกสารหมาย จ.2 ขอ 3 มขอความวา

“ถาผจะขายผดสญญา ผจะขายยอมใหผจะซอฟองบงคบใหเปนไปตามสญญาและยอมใช

34

คาเสยหายใหแกผจะซอจานวน 30,000 บาท” เมอคดฟงไดวาจาเลยทงสองผจะขายเปนผผดสญญา แมศาลอทธรณพพากษาใหจาเลยทงสองจดทะเบยนโอนขายทดนพพาทและกาหนดใหจาเลยทงสองใชคาฤชาธรรมเนยมแทนโจทกทงสอง โจทกทงสองยอมมสทธไดรบเบยปรบตามทไดกาหนดไวในสญญา

แมคาฟองและคาขอทายฟองของโจทกทงสองมไดขอชาระราคาทดนใหจาเลย ทงสอง แตการซอขายทดนเปนสญญาตางตอบแทน ตางฝายกมหนาทชาระหนตอกน เมอศาลอทธรณบงคบใหจาเลยทงสองจดทะเบยนโอนกรรมสทธทดนพพาทแกโจทกทงสอง โจทกทงสองกมหนาทตองชาระราคาคาทดนพพาทใหจาเลยทงสอง ทศาลอทธรณกาหนดใหโจทกชาระราคาคาทดนพพาทสวนทเหลอแกจาเลยทงสองนนชอบแลว ไมเปนการเกนคาขอ

ฎ 1514/2546 – แมเบยปรบจะเปนคาเสยหายทกาหนดไวลวงหนา แตกมใชถอ

เปนการกาหนดคาเสยหายทเดดขาด เพราะหากเจาหนเหนวาเบยปรบทกาหนดไวนอยเกนไปกยงมสทธเรยกรองเปนคาสนไหมทดแทนเพอการไมชาระหนได ตาม ปพพ.มาตรา 380 ขณะเดยวกนถาเปนกรณเรยกคาเสยหายเปนเบยปรบ ปพพ.มาตรา 383 กใหอานาจศาลทจะลดลงเปนจานวนพอสมควรไดโดยพเคราะหถงทางไดเสยของเจาหนทกอยางอนชอบดวยกฎหมาย ซงขอเทจจรงทางหนงยอมไดจากการนาสบของคความ เมอโจทกนาสบเพยงวาการผดสญญาของจาเลยทไมสงมอบลฟททาใหระยะเวลาและแผนงานของโจทกทกาหนดไวเสยหาย โดยไมมรายละเอยดอนใด จงหามความชดแจงพอกบความเสยหายทแทจรงทจะทาใหโจทกมสทธไดรบเบยปรบเตมตามจานวนทตกลงไวในสญญาไม แมจาเลยจะมไดใหการและนาสบหกลาง แตศาลกมอานาจใชดลพนจกาหนดใหเปนจานวนพอสมควรได

ฎ 333/2546 – สญญาทโจทกจางจาเลยตรวจซอมเครองกาเนดไฟฟาระบวา

“ในขณะทาสญญา ผรบจาง (จาเลย) ไดนาหลกประกนเปนหนงสอคาประกนความรบผดตามสญญาของธนาคาร ท. ภายในวงเงนรอยละหาของเงนคาจางตามสญญาเปนเงน 44,504 บาท มอบใหแกผวาจาง (โจทก) เพอเปนหลกประกนการปฏบตตามสญญา” ดงนน เงนตามสญญา คาประกนดงกลาวจงมใชเงนทจาเลยมอบใหโจทกทนทขณะทาสญญา แตเปนเพยงหลกประกนเบองตนเพอทจะใหโจทกเชอไดวาจาเลยจะปฏบตตามสญญา และหากจาเลยผดสญญาโจทกจะไดรบชดใชคาเสยหายอยางนอยกคอเงนทเปนหลกประกนนนเอง เงนตามหนงสอคาประกนดงกลาวจงมใชเงนทโจทกรบไดทนทเมอจาเลยผดสญญา แตถอเปนสวนหนงของคาเสยหายฐานผดสญญาทโจทกมสทธเรยกคาเสยหายอนอก กรณตองนาเงนทธนาคาร ท. สงมาไปหกกบคาเสยหายนนกอนในฐานเปนจานวนนอยทสดแหงคาเสยหายตาม ปพพ.มาตรา 380 วรรคสอง

35

ฎ 2983/2541 และ ฎ 2299/2533

7. เบยปรบเพอการไมชาระหนใหถกตองสมควร - มาตรา 381 มาตรา 381 บญญตวา “ถาลกหนไดสญญาไววาจะใหเบยปรบเมอตนไม

ชาระหนใหถกตองสมควร เชนวาไมชาระหนตรงตามเวลาทกาหนดไวเปนตน นอกจากเรยกใหชาระหน เจาหนจะเรยกเอาเบยปรบอนจะพงรบนนอกดวยกได

ถาเจาหนมสทธเรยกรองคาสนไหมทดแทนในมลชาระหนไมถกตองสมควร ทานใหบงคบตามบทบญญตแหงมาตรา 380 วรรคสอง

ถาเจาหนยอมรบชาระหนแลว จะเรยกเอาเบยปรบไดตอเมอไดบอกสงวนสทธไวเชนนนในเวลารบชาระหน”

ตามมาตรา 381 วรรคทาย เบยปรบเพอการไมชาระหนใหถกตองสมควร

นน “ถาเจาหนยอมรบชาระหน จะเรยกเอาเบยปรบไดตอเมอไดบอกสงวนสทธเชนนนไวในเวลารบชาระหน” --- ซง “การยอมรบชาระหน” หมายถง การทเจาหนยอมรบชาระหนทลกหนชาระหนโดยสนเชง

การยอมรบชาระหนโดยไมสงวนสทธปรบทจะทาใหหมดสทธปรบนน จะตองเปนการยอมรบชาระหนโดยเจาหนทราบวามการทาผดสญญาแลว – ฎ 2571/2541

ความแตกตางระหวางมาตรา 380 กบมาตรา 381 คอ มาตรา 380 เปนขอตกลงวาหากมการผดสญญาและไมมการชาระหนเลย ลกหนจะชดใชคาเสยหายเปนจานวนเทาใด สวนมาตรา 381 เปนการตกลงกนเพยงวา หากมการชาระหนไมตรงตามเวลาทตกลงกน หรอมการชาระหนเพยงบางสวน ไมใชผดสญญาไมชาระหนเลย จะมการชดใชคาเสยหายเปนจานวนเทาใด ซงคาเสยหายทตกลงไวตามมาตรา 380 ปกตจะมากกวา เพราะเทากบเปนการประมาณคาเสยหายทตองชดใชคาเสยหายเมอไมมการชาระหนตามสญญาเลย (ฎ 1642/2538, ฎ 2571/2529 และ ฎ 2216/2515 (ปชญ))

8. ผลของเบยปรบทกาหนดเปนการชาระหนอยางอน – มาตรา 382 มาตรา 382 – “ถาสญญาวาจะทาการชาระหนอยางอนใหเปนเบยปรบ ไมใชใช

เปนจานวนเงนไซร ทานใหนาบทบญญตแหงมาตรา 379 ถง 381 มาใชบงคบ แตถาเจาหนเรยกเอาเบยปรบแลว สทธเรยกรองคาสนไหมทดแทนกเปนอนขาดไป”

8.1 นามาตรา 379 ถง 381 มาบงคบโดยอนโลม

36

8.2 ถามการเรยกเบยปรบแลว จะเรยกคาเสยหายอกไมได ไมวาจะเปนเบยปรบเพอการไมชาระหน หรอเบยปรบเพอการชาระหนไมถกตองสมควร

8.3 ถาเบยปรบทรบสงเกนสวน ศาลมอานาจลดลงไดเชนเดยวกน (มาตรา 383)

9. สทธทเจาหนจะรบเบยปรบเกดขนตอเมอ การไมชาระหน หรอชาระหนไมถกตองสมควรนน โทษลกหนไดหรอเปนเพราะความผดของลกหน

ฎ 545/ 2532 ฎ 6369/2540

10. เบยปรบทสงเกนสวนศาลมอานาจลดลงเปนจานวนพอสมควรได – มาตรา 383 ความตอนทายของมาตรา 383 วรรคแรก “เมอไดใชเบยปรบแลว”

หมายถง ลกหนไดใชเบยปรบไปโดยสมครใจ ไมใชเพราะถกอกฝายหกเงนไปแมจะเปนไปตามสญญา แตลกหนไมสมครใจชาระกไมถอวาเปนการทลกหนไดใชเบยปรบตามมาตรา 383 วรรคแรกททาใหสทธขอลดเบยปรบระงบไป

เบยปรบทรบไปแลวตามสญญา หากตอมาภายหลงศาลเหนวาสงเกนสวนและผรบตองคนเงนบางสวน ผรบไมตองใชดอกเบย เพราะการรบเบยปรบเกดจากสทธตามสญญา

ฎ 66/42 – เงนคาปรบในกรณทจาเลยสงมอบงานลาชาเปนเบยปรบอยางหนง เพราะถอเปนคาเสยหายทกาหนดไวลวงหนาเมอไมชาระหนใหถกตองสมควร ศาลมอานาจใชดลพนจกาหนดใหเหมาะสมไดตาม ปพพ.มาตรา 383 วรรคหนง

สญญาจางกอสรางระบวา เงนตามสญญาคาประกนของธนาคารทโจทกรบชาระไวฝากธนาคารนน เปนหลกประกนในการปฏบตงานรบจางของจาเลย จงไมใชเงนมดจาทโจทกจะรบไดเมอจาเลยทงสองผดสญญา แตถอวาเปนสวนหนงคาเสยหายฐานผดสญญา จาเลยจงมสทธนาเงนจานวนนไปหกกบยอดเงนคาเสยหายซงเปนคาปรบทศาลไดกาหนดใหโจทกตาม ปพพ. มาตรา 380 วรรคสอง

โจทกประกวดราคาคากอสรางในงานสวนทตองสรางตอจากจาเลย โจทกยอมมสทธเรยกรองใหจาเลยรบผดชดใชคาจางกอสรางเพมขน เพราะการจางบคคลอนกอสรางอาคารตอจากจาเลยไดตามสญญา ไมถอเปนการเอาเปรยบจาเลย

37

โจทกฟองเรยกคาเสยหายในกรณผดสญญาจางทาของ ขอเรยกคาปรบรายวนและคาจาบงทเพมขนจากการทโจทกจางบคคลอนทาการกอสรางตอจากจาเลย สทธเรยกรองนไมมกฎหมายกาหนดอายความไวโดยเฉพาะ จงมอายความสบปตาม ปพพ. มาตรา 193/30 **ฎ 5268/2539 (มาตรา 382, 383) – โจทกวาจางจาเลยท 1 วางทอประปาขยายเขตจาหนายนา โดยสญญาขอ 21 มใจความสรปไดวา หากโจทกใชสทธบอกเลกสญญา บรรดางานทจาเลยท 1 ไดทาขนกอนแลว ใหตกเปนกรรมสทธของโจทกโดยโจทกไมตองชาระคาตอบแทนและจาเลยท 1 ยอมใหโจทกระงบการจายเงนคาจางทคางเพอเปนประกนการชาระหน ทงโจทกมสทธวาจางบคคลภายนอกทางานทคางตอไปได หากคาจางผรบจางรายใหมสงกวาคาจางเดม จาเลยท 1 ยอมใหนาคาจางเดมทยงคางจายซงเปนหลกประกนการชาระหนไปหกออกจากคาจางรายใหม ถายงไมพอชาระคาจางรายใหมทสงกวา จาเลยท 1 ตองรบผดชดใชสวนทยงขาดจนครบถวน ขอตกลงนจงมลกษณะใหถอเอาบรรดาผลงานทจาเลยท 1 ไดทาขนกอนนนอนเปนการชาระหนอยางอนทไมใชเปนจานวนเงนเปนเบยปรบตาม ปพพ. มาตรา 382 หากจาเลยท 1 ผดสญญาไมวางทอใหถกตองสมควร โจทกยอมมสทธรบเบยปรบนไดตามมาตรา 381 วรรคแรก ถาเบยปรบทรบนนสงเกนสวน ศาลจะลดลงเปนจานวนพอสมควรกไดตามมาตรา 383 วรรคแรก ดงนนถาใหโจทกรบเอาบรรดางานทจาเลยท 1 ไดทาขนทงหมด โดยโจทกไมตองชาระคาตอบแทนและไมยอมลดจากคาเสยหายทโจทกเรยกไดกจะเปนการเรยกเบยปรบสงเกนสวน ยอมสมควรใหลดเบยปรบลงเทากบคางานทจาเลยท 1 ทางานใหแกโจทกไปแลวกอนบอกเลกสญญา ฎ 302/2546, ฎ 162/2546, ฎ 5753/2545, ฎ 1514/2546 และ ฎ 5217-5218/2539

ขอแตกตางระหวางการลดเบยปรบกบมดจา 1. เบยปรบ ศาลมอานาจลดลงเปนจานวนพอสมควร ไมจาตองเทาความเสยหายท

แทจรง โดยตองคานงถงทางไดเสยของเจาหนทกอยาง รวมถงทางเกยรตยศ ชอเสยง และความผดหวงทางใจ สามารถนามาพจารณาลดเบยปรบได (ฎ 3001/2527) สวนมดจา ศาลมอานาจลดลงเทาความเสยหายทแทจรงได ตาม พรบ.ขอสญญาไมเปนธรรมฯ มาตรา 7

2. เบยปรบ หากลกหนใชไปแลวจะมาขอลดไมได แตบทบญญตเรองมดจา ตาม พรบ. ขอสญญาไมเปนธรรมฯ ไมไดบญญตไว แตถาเกดการผดสญญาและคสญญาตกลงกนใหมดจาเปนการชดใชคาเสยหายซงเปนสญญาประนประนอมยอมความกน ลกหนกนาจะมาขอลดมดจาทตกลงใหเปนการชดใชคาเสยหายไปแลวอกตาม พรบ.ขอสญญาไมเปนธรรมฯ ไมได

38

การเลกสญญา (มาตรา 386 – 390)

1. สทธในการบอกเลกสญญา ตามมาตรา 386

มาตรา 386 – “ถาคสญญาฝายหนงมสทธเลกสญญาโดยขอสญญาหรอโดยบทบญญตแหงกฎหมาย การเลกสญญาเชนนนยอมทาดวยการแสดงเจตนาแกอกฝายหนง

การแสดงเจตนาดงกลาวมาในวรรคกอนนน ทานวาหาอาจจะถอนไดไม” ดงนน สทธในการเลกสญญา อาจเกดขนไดจากเหต 2 ประการ คอ 1.1 โดยขอสญญา หรอโดยตกลงกนวาเมอมเหตการณใดในอนาคตเกดขนจะทาให

ฝายใดมสทธเลกสญญาได ----- คสญญาสามารถตกลงกนอยางไรกไดทจะใหฝายใดมสทธเลกสญญา ไมวาเหตทตกลงใหสทธนนจะเปนเรองทไมใชสวนสาคญของสญญากตาม กรณนตางกบการตกลงวาหากมเหตการณใดเกดขนใหถอวาสญญาระงบไป ซงเปนกรณทสญญานนระงบไปตามเงอนไขทตกลงไว ไมใชระงบไปเพราะการเลกสญญา แมวาผลของการนจะใชมาตรา 391 มาบงคบเหมอนกนกตาม

1.2 โดยบทบญญตของกฎหมาย เชน โดยบทบญญตทวไปตาม ปพพ.มาตรา 387, 388, 389 หรอโดยบทบญญตในเอกเทศสญญา เชน เรองเชาซอ มาตรา 573, จางแรงงาน มาตรา 582 เปนตน

2. หลกทวไปกรณทคสญญาฝายหนงผดสญญา

กรณมการผดสญญาและมการทวงถามใหอกฝายชาระหนแลวแตไมเปนผล หลกทวไปคอ ฝายทไมผดสญญามสทธเลอกกระทาการอยางใดอยางหนง คอ

2.1 ฟองบงคบใหชาระหนตามสญญาและเรยกคาเสยหาย (มาตรา 213) หรอ 2.2 บอกเลกสญญา และเรยกคาเสยหาย (มาตรา 391) – กรณทมการบอกเลก

สญญาแลว จะฟองใหชาระหนตามสญญาอกไมได (คอตองเลอกทางใดทางหนง)

3. การเลกสญญาเปนนตกรรมทไมมแบบ – มาตรา 386

หลกทวไปคอ การเลกสญญาทกประเภทสามารถแสดงเจตนาดวยวาจาหรอการกระทาทแสดงใหเหนเจตนาดงกลาวได และมผลตามกฎหมาย

ตวอยางการเลกสญญาโดยปรยาย

39

ฎ 4765/2549 *** ฎ 4645/2540 – จาเลยยนยอมใหโจทกใชทางพพาทได แตเมอไมม

ขอกาหนดเวลากนไว โจทกจงใชทางไดตราบเทาทจาเลยยนยอม หากจาเลยไมยนยอม โจทกกไมมสทธใชทาง เพราะสทธของโจทกเกดจากความยนยอมของจาเลย แมการทจาเลยอนญาตใหโจทกสรางทางไดทาสญญากนไวเปนหนงสอ แตในกรณบอกเลกสญญาเชนน ไมมกฎหมายบงคบไววาจะตองบอกเลกสญญาเปนหนงสอ จาเลยจะบอกเลกสญญาเปนหนงสอหรอไมกได ดงนน การทจาเลยนาลวดหนามขงกนทางพพาทไวจงเปนการบอกเลกสญญาโดยปรยายแลว

การฟองคดแพง ถอเปนการบอกเลกสญญาโดยปรยายแลว

ฎ 10156/2539

4. การแสดงเจตนาเลกสญญาจะถอนไมได – มาตรา 386 วรรคสอง หมายถง การแสดงเจตนาบอกเลกสญญา เมอมผลตามกฎหมายแลวจะถอนไมได

ฎ 8367/2547**, ฎ 1900/2542 และ ฎ 6705/2541**

การ “มผล” หรอไม ขนอยกบวาเปนการแสดงเจตนาตอบคคลผอยเฉพาะหนาหรอมไดอยเฉพาะหนา (ดมาตรา 168, 169)

เมอการบอกเลกสญญามผลแลว ผบอกเลกจะถอนไมได เพราะเมอมผลตามกฎหมายซงทาใหคกรณตองกลบคนสฐานะเดมตามมาตรา 391 หรอทาใหนตสมพนธตามสญญานนยตลง ไมมนตสมพนธตอกนแลวแตกรณ ผลตามกฎหมายกควรเปนเชนนน หากใหสทธบอกถอนไดฐานะทางกฎหมายของคกรณยอมไมแนนอน

5. สทธเลกสญญาโดยอาศยขอตกลง ขอตกลงใหคสญญามสทธเลกสญญาไดหากมเหตการณตามทระบไวใน

สญญานน – หลกความศกดสทธของการแสดงเจตนา ขอตกลงใหสทธคสญญาเลกสญญาสามารถทาไดแมวาเหตทใหสทธ

บอกเลกสญญาทระบไวนนจะเปนเหตเลกนอยเพยงใดกตาม การใชสทธบอกเลกสญญาตามขอตกลง หมายถง คกรณตกลงกนไวหาก

มเหตการณทระบไวเกดขน ฝายใดมสทธเลกสญญา เปนการตกลงกนกอนทจะมเหตการณนนๆ เกดขน แตหากมเหตการณผดสญญาเกดขนแลว ฝายมสทธเลกสญญาไมใชสทธนน แตคสญญา

40

ตกลงเลกสญญากน กไมใชเปนกรณเลกสญญาโดยใชสทธตามขอตกลง แตเปนการตกลงยกเลกสญญากนเอง ซงเปนคนละกรณ

6. การเลกสญญาเปนสทธ เมอเปน “สทธ” – ฝายมสทธจะใชสทธหรอไมกได แตดมาตรา 393 (หาก

ฝายทมสทธเลกสญญาไมใชสทธ และไมมการกาหนดระยะเวลาใชสทธ ฝายทผดสญญาอาจบอกกลาวใหฝายทมสทธใชสทธในระยะเวลาพอสมควรกได หากไมใชภายในกาหนดเวลานน สทธเลกสญญากจะระงบไป และสญญากยงมผลผกพนอย)

**ฎ 53/2546 – สญญาเชาอาคารทโจทกทากบจาเลยมกาหนดระยะเวลาเชา 10 ป โดย

มไดจดทะเบยนการเชา สญญาดงกลาวจงบงคบไดเพยง 3 ป ตาม ปพพ.มาตรา 538 และตองถอวาการเชาใน 3 ปแรกเปนการเชาทมกาหนดระยะเวลา การทโจทกบอกเลกสญญาเชาหลงจากเชาไปแลว 1 ปเศษ ถอวาโจทกประสงคบอกเลกสญญาทมกาหนดระยะเวลา เมอสญญาดงกลาไมมขอความตอนใดใหสทธแกโจทกในอนทจะเลกสญญาได การทโจทกบอกเลกสญญาเชากอนกาหนดจงไมตองดวย ปพพ. มาตรา 386

ฎ 3767/2547 – ขอตกลงตามสญญาเชาตกแถวทกาหนดวา ถาผเชาประพฤตผดสญญา

ขอหนงขอใดหรอกระทาผดวตถประสงคขอหนงขอใด ผเชายอมใหผใหเชาบอกเลกสญญาไดทนท ถอวาไมเปนการแตกตางกบบทบญญตของกฎหมายอนเกยวกบความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน ไมตกเปนโมฆะตาม ปพพ.มาตรา 151 เมอจาเลยผดสญญาไมชาระคาเชาใหแกโจทก โจทกจงบอกเลกสญญาเชาไดทนทโดยไมตองปฏบตตาม ปพพ.มาตรา 560 วรรคสอง

ฎ 3345/2548 (เลกสญญากบเชาทรพย) – คสญญาฝายใดฝายหนงตามสญญาเชาทรพยจะใชสทธบอกเลกสญญาไดใน 2 กรณ คอ โดยกาหนดแหงสญญาประการหนงกบโดยบทบญญตแหงกฎหมายอกประการหนง ตามปพพ. มาตรา 386 มใชวาเมอสญญาเชาไมมขอกาหนดใหจาเลยมสทธบอกเลกสญญาเชาแลว จาเลยจะไมมสทธบอกเลกสญญาเสยเลย

ปพพ. มาตรา 548 กาหนดหนาทและความรบผดของผใหเชาไววา ถาผใหเชาสงมอบทรพยสนซงเชานนโดยสภาพไมเหมาะแกการทจะใชเพอประโยชนทเชามา ผเชาจะบอกเลกสญญาเสยกได ดงนน หากมขอเทจจรงตองดวยบทบญญตของกฎหมายดงกลาว จาเลยยอมมสทธบอกเลกสญญาเชาตอโจทกได

จาเลยทาสญญาเชาทจอดรถจากโจทกเพอใหบรการแกลกคาของจาเลย ตามสญญาเชากาหนดวาโจทกผใหเชาเปนผทาบตรจอดรถ 100 ใบ มอบใหจาเลยนาไปใหลกคา ซงหากไมมบตร

41

จอดรถลกคาของจาเลยทนารถเขาไปจอดจะตองเสยคาบรการจอดรถตามปกต บตรจอดรถยอมเปนสงสาคญและถอเปนหนาทของโจทกตองทาบตรจอดรถมอบใหแกจาเลย เมอบตรจอดรถหายไป 83 ใบ และโจทกไดทาบตรจอดรถใหมใหแกจาเลยแลว แมโจทกจะอางวาการทาบตรจอดรถใหมนน จาเลยจะตองเปนผออกคาใชจายและใหจาเลยชาระเงนคาทาบตรจอดรถใหแกโจทกกเปนเรองทจะตองไปวากลาวอกเรองหนง จาเลยไมมสทธบอกเลกสญญาเพราะเหตดงกลาว เมอจาเลยไมมสทธบอกเลกสญญาตอโจทกและโจทกมไดบอกเลกสญญาเชาตอจาเลย สญญาเชาจงยงคงมผลบงคบ แตจาเลยไมชาระคาเชาจาเลยจงตกเปนผผดนด การทจาเลยไมไดใหลกหคาของจาเลยนารถมาจอดในอาคารของโจทก ไมเปนเหตใหจาเลยไมตองชาระคาเชา จาตองผกพนชาระคาเชาจนกวาจะครบสญญาเชา

สทธเลกสญญาโดยบทบญญตของกฎหมายมาตรา 387 และ 388 (บททวไป

ของสทธเลกสญญาของคสญญาตามกฎหมาย ในกรณมมขอสญญา หรอไมเขาบทบญญตในเอกเทศสญญาหรอบทบญญตในกฎหมายอนทใหสทธเลกสญญาเปนประการอน)

มาตรา 387 – “ถาคสญญาฝายหนงไมชาระหน อกฝายหนงจะกาหนดระยะเวลา

พอสมควร แลวบอกกลาวใหฝายนนชาระหนภายในระยะเวลานนกได ถาและฝายนนไมชาระหนภายในระยะเวลาทกาหนดใหไซร อกฝายหนงจะเลกสญญาเสยกได”

มาตรา 388 – “ถาวตถทประสงคแหงสญญานน วาโดยสภาพหรอโดยเจตนาทคสญญาไดแสดงไว จะเปนผลสาเรจไดกแตดวยการชาระหน ณ เวลามกาหนดกด หรอภายในระยะเวลาอนใดอนหนงซงกาหนดไวกด และกาหนดเวลาหรอระยะเวลานนไดลวงพนไปโดยฝายใดฝายหนงมไดชาระหนไซร ทานวาอกฝายหนงจะเลกสญญานนเสยกได มพกตองบอกกลาวดงวาไวในมาตรากอนนนเลย”

เมอมการตกลงทาสญญากนแลว ฝายใดฝายหนงจะเลกสญญาโดยพลการ

ไมได ตองมสทธตามกฎหมายหรอตามสญญาจงจะเลกสญญาได “การไมชาระหน” ตามมาตรา 387, 388 ปกตคอหนซงเปนสาระสาคญของ

สญญา มใชหมายความวาหนหรอสงทตองปฏบตตามสญญาทกขอ หากไมปฏบตเปนเหตใหอกฝายมสทธเลกสญญาไดทกกรณ ฎ 3107/2538 – จาเลยรบสรางบานใหโจทก ปรากฏวาบานสรางเสรจมสวนสงนอยกวาทกาหนดไวในแบบแปลนประมาณ 17-18 เซนตเมตร ซงไมกระทบถงความมงคงของบานและไมทาใหบานเปนอนไรประโยชนแกโจทก แตโจทกบอกเลกสญญาเพราะเหตน

42

ศาลฎกาวนจฉยวา การผดสญญาของจาเลยไมใชเปนการผดสญญาในขอสาคญถงขนาดทโจทกจะบอกเลกสญญาได หากโจทกเสยหายอยางไรกมสทธเรยกรองเอาคาเสยหายได แตโจทกจะอาศยเหตดงกลาวมาบอกเลกสญญาแกจาเลยไมได

หนทตองชาระตามสญญาซงหากไมชาระอกฝายเลกสญญาได **ฎ 4793/2539 – ผจะซอตกลงซอทดนแปลงหนงจากผจะขาย โดยวางมดจาไว และผจะขายตกลงจดหาทางภาระจายอมแกทแปลงนนเพออกสถนนใหญภายในวนทกาหนด ซงเปนวนกอนวนโอนสทธ แตผจะขายไมสามารถจดการใหไดตามขอตกลงนน ผจะซอจงบอกเลกสญญาจะซอขายดงกลาว แลวผจะซอฟองเรยกเงนมดจาคนจากผจะขาย ดงน เมอไมมพฤตการณใหเหนวาระยะเวลาในการจดหาทางภาระจายอมใหไดในกาหนดนนเปนสาระสาคญแกผลสาเรจหรอประโยชนทผจะซอจะพงไดรบตามสญญาซงหากลาชาไปแลวยอมเปนไรประโยชนแกผจะซอ กรณตองบงคบตาม มาตรา 387 คอ ผจะซอตองบอกกลาวใหผจะขายจดหาทางภาระจายอมใหได โดยกาหนดระยะเวลาพอสมควรกอน ถาผจะขายไมสามารถดาเนนการใหไดตามกาหนด ผจะซอจงจะเลกสญญาได เมอผจะซอเลกสญญาโดยมไดปฏบตตามบทกฎหมายดงกลาว การบอกเลกสญญาจงไมชอบ สญญาจะซอขายทดนจงมผลผกพนอย ผจะซอเรยกมดจาคนไมได

การไมชาระหนภายในกาหนดเวลาตามมาตรา 387 – ปกตกาหนดเวลาชาระหนในสญญาจะไมใชสาระสาคญ ในกรณทกาหนดเวลาชาระหนไมใชเปนสาระสาคญของสญญา หากฝายหนงไมชาระหน คสญญาอกฝายหากจะเลกสญญาจะตองบอกกลาวใหฝายนนชาระหนภายในกาหนดเวลาพอสมควรเสยกอน หากฝายนนไมชาระหนตามกาหนดเวลานน อกฝายจงจะมสทธบอกเลกสญญา ถาบอกเลกสญญาไปทนทโดยไมใหโอกาสอกฝายหนง กถอวาการบอกเลกสญญานนไมชอบดวยกฎหมาย ไมมผลทาใหสญญาเลกกนได

ในสญญาตางตอบแทน หากปรากฏวามการกาหนดใหอกฝายชาระหน แตไมไดขอชาระหนตอบแทนดวย ตามมาตรา 210 ประกอบมาตรา 369 กไมถอวาเปนการกาหนดเวลาใหชาระหนทถกตองตามมาตรา 387 น แมอกฝายไมชาระหนในกาหนด กไมมสทธเลกสญญา

สทธเลกสญญาตามขอสญญาอาจระงบไปเพราะการกระทาทเกดขนภายหลงของคสญญา และเมอระงบไปแลว ตองใชสทธเลกสญญาตามทกฎหมายบญญต คอ มาตรา 387 จะใชสทธตามขอสญญานนไมไดหากจะเลกสญญา

43

กรณผอนชาระหน แมมขอตกลงใหสญญาระงบไปทนทหากไมชาระหนหรอผดสญญาขอใดขอหนงกตาม หากปรากฏวาเมอมการไมชาระหนหรอผดสญญาขอนน พฤตการณกลบมการยอมรบชาระหนและไมมการยนยนใหเปนไปตามสทธนน สญญากไมระงบไปตามขอตกลง ตอมาถามการผดสญญาอก จะเลกสญญาได กตองกลบไปใชบททวไปคอมาตรา 387 --- ฎ 3941/2540 (ชาระคาเชาซอไมตรงตามกาหนดวนทกาหนดในสญญา และหลายงวดชาระครงหนง และโจทกยอมรบคาเชาซอไว ถอวาคสญญามไดมเจตนาจะถอเอากาหนดเวลาเปนสาระสาคญ ตอมาจาเลยไมชาระคาเชาซอตามวนทกาหนดไวในสญญา สญญาไมระงบสนสดลงทนท หากโจทกจะเลกสญญา ตองกาหนดเวลาพอสมควรบอกกลาวใหจาเลยชาระคาเชาซอทคางอยกอน จงจะบอกเลกสญญาได ตามมาตรา 387) ***ฎ 750/2544 – ตามสญญาจะซอขายทดนขอ 5 ระบวา “ทงสองไดทาหนงสอสญญากนเรยบรอยแลว มกาหนดเวลาป 2537 พรอมดอกเบยไมม” จงเหนไดวา มไดกาหนดวนและเดอนทจะไปโอนทดนพพาทไวในสญญา เมอปรากฏวาโจทกจาเลยตางไดทวงถามใหอกฝายหนงไปทาการโอนและรบเงนทดนพพาทหลายครง จงยงถอไมไดวาโจทกและจาเลยตางสมครใจเลกสญญาโดยปรยาย แตยงคงตดใจทจะปฏบตตามสญญาตอกนตอไปโดยมไดมเจตนาถอเอากาหนดเวลาตามสญญาเปนสาระสาคญ การทโจทกให ม. ไปบอกจาเลยใหไปรบโอนทดนในวนรงขน ถอไมไดวาโจทกไดกาหนดระยะเวลาพอสมควร แลวบอกกลาวใหจาเลยชาระเงนคา ทดนพพาททเหลอตาม ปพพ. มาตรา 387 โจทกจงยงไมมสทธบอกเลกสญญา สวนจาเลยไดกาหนดใหโจทกโอนทดนพพาทภายใน 30 วน นบแตวนไดรบหนงสอบอกกลาว ถอเปนกาหนดระยะเวลาพอสมควรแลว เมอโจทกไดรบหนงสอบอกกลาวแตโจทกไมปฏบตตามสญญา โจทกจงเปนฝายผดสญญา

แตหากการทฝายเจาหนตกลงเลอนเวลาชาระหนใหลกหนนน พฤตการณในบางกรณ กาหนดเวลาทเลอนไปยงถอวาเปนสาระสาคญของสญญาอย – ฎ 1405/2539, 6069/2538

การเลกสญญาตามมาตรา 387 เมอลกหนผดนด เจาหนมสทธบอกเลกสญญาไปในหนงสอบอกลาวใหชาระหนภายในกาหนดเวลาอนสมควรไดในคราวเดยวกน โดยไมตองรอใหลกหนไมชาระหนอกครงเสยกอน จงมสทธเลกสญญา ฎ 1013/2548, ฎ 3031/2548 และ ฎ 7406/2547*** ฎ 2677/2547 – ตามสญญาเชาซอขอ 3 กาหนดเวลาชาระคาเชาซอไวตามวนแหงปฏทนซงตาม ปพพ. มาตรา 204 วรรคสอง หากลกหนไมชาระหนตามกาหนดยอมผดนดทนท

44

โดยไมตองเตอนกอน แตโจทกชาระหนลาชาไมตรงกาหนดจาเลยกรบทกครงมาโดยตลอด แสดงวาโจทกและจาเลยมไดถอเอากาหนดเวลาเปนสาระสาคญ แมโจทกจะไมชาระคาเชาซอ 3 งวดตดตอกน กไมถอวาโจทกตกเปนผผดนดโดยมพกตองเตอนกอนตามบทบญญตดงกลาว ในการบอกเลกสญญาจาเลยจะตองปฏบตตามมาตรา 387 โดยจาเลยจะตองกาหนดระยะเวลาพอสมควร แลวบอกกลาวใหโจทกชาระคาเชาซอทคางชาระภายในกาหนดเวลานน ถาโจทกไมชาระคาเชาซอภายในระยะเวลาทกาหนดให จงจะถอวาโจทกผดนดและจาเลยมสทธบอกเลกสญญาได เมอจาเลยไมไดกาหนดเวลาพอสมควรใหโจทกชาระคาเชาซอทคาสงชาระ จงถอไมไดวาโจทกเปนผผดสญญา สญญาเชาซอขอ 14 ทตกลงวา ในกรณทโจทกผดสญญาขอหนงขอใด จาเลยมสทธบอกเลกสญญาเชาซอไดทนท โดยไมคานงวาจาเลยเคยผอนผนการผดสญญาเชนนนมากอนนน การผอนผนการผดสญญาตามขอสญญาดงกลาว ตองเปนกรณทจาเลยไดแสดงเจตนาผอนผนการผดสญญาครงกอนๆ โดยมไดยอนยอมใหมการผดสญญาในครงตอๆ ไปไดดวย แตกรณทโจทกและจาเลยปฏบตตอกนตลอดมาโดยไมถอเอากาหนดเวลาชาระคาเชาซอทกาหนดไวตามสญญาเปนสาระสาคญ มใชกรณทจาเลยยอมผอนผนการผดสญญาใหแกโจทก จาเลยจงไมมสทธบอกเลกสญญา การเลกสญญาตามมาตรา 388 เปนการใหสทธเลกสญญาเพมเตมจากมาตรา 216 (บญญตวา “ถาโดยเหตผดนด การชาระหนกลายเปนอนไรประโยชนแกเจาหน เจาหนจะบอกปดรบชาระหนและจะเรยกเอาคาสนไหมทดแทนเพอการไมชาระหนกได”) คอ ไมจากดวาโดยเหตผดนดการชาระหนจะเปนอนไรประโยชนแกเจาหนหรอไมกตาม หากเจตนาของคสญญาหรอโดยสภาพของสญญาถอวาการชาระหนตามกาหนดเวลาในสญญาเปนสาระสาคญแลว เมอไมชาระหนตามกาหนดเวลานน อกฝายยอมบอกเลกสญญาได มหลกพจารณาดงน

1. ลกษณะของขอตกลงในสญญาแสดงใหเหนวาฝายใดฝายหนงตองกระทาการอยางใดใหแลวเสรจอนถอเปนขอสาคญของสญญา แตฝายนนไมดาเนนการใหเสรจ อกฝายเลกสญญาไดทนท – ฎ 1658/2527 --- ตกลงซอขายทดนโดยมการวางมดจาไวและตกลงกนวา ผจะซอจะจายเงนคาทเหลอสวนทเหลอตอเมอผจะขายจดทาหนงสอสาคญ(โฉนด) ใหแลวเสรจภายใน 12 เดอน ถาหลกฐานไมเสรจไมรบโอน.... แสดงวาผจะซอเจตนายดถอเอาโฉนดทดนเปนขอสาคญ เมอผจะขายไมไดจดการทาโฉนดทดนจนเลยระยะเวลาตามสญญา จงเปนการละเลยไมชาระหนแกโจทกผจะซอ โจทกมสทธเลกสญญาไดทนทโดยไมตองบอกกลาวกอนตามมาตรา 387 เมอบอกเลกสญญาแลว ผจะขายตองคนมดจาใหแกโจทก

45

2. บางกรณแมกาหนดเวลาชาระหนอาจไมใชขอสาคญแตเรมแรก แตกอนถง

กาหนดเวลาชาระหนมพฤตการณแสดงใหเหนเจตนาของคสญญาวาไดกาหนดเวลาชาระหนเปนสาระสาคญ เชนน หากไมชาระหนในกาหนดเวลานน อกฝายจะมสทธเลกสญญาไดทนทโดยไมตองบอกกลาวกอน ทงนตามมาตรา 388 – ฎ 1856/2523

การเลกสญญาตามมาตรา 389 – “ถาการชาระหนทงหมดหรอแตบางสวน

กลายเปนพนวสยเพราะเหตอยางใดอยางหนงอนจะโทษลกหนไดไซร เจาหนจะเลกสญญานนเสยกได”

นอกจากบอกเลกสญญาแลว เจาหนยงมสทธเรยกคาเสยหายจากลกหนไดอกดวย ตาม ปพพ.มาตรา 218 วรรคแรก

มาตรา 389 ใหสทธเลกสญญาไดโดยไมตองคานงถงมาตรา 218 วรรคสอง (ทการชาระหนเปนพนวสยเพยงบางสวนนน เจาหนจะไมยอมรบสวนทยงเปนวสยทจะทาไดเฉพาะกรณสวนนนเปนอนไรประโยชนตอเจาหนเทานน หากยงเปนประโยชนกตองรบชาระหน)

ขอสงเกต: กรณเปนสญญาตางตอบแทนตามมาตรา 372 และการชาระหนของลกหน

ตกเปนพนวสย โดยเหตทโทษลกหนไมได ลกหนจะหลดพนจากหนไปตาม มาตรา 219 และลกหนไมมสทธเรยกใหอกฝายชาระหนตอบแทนตามมาตรา 372 ผลคอ หนตามสญญาของทงสองฝายจะระงบไปโดยผลของกฎหมาย ซงไมมกรณทจาตองบอกเลกสญญากน

สทธเลกสญญาในสญญาตางตอบแทนทไมมวตถประสงคเปนการโอนกรรมสทธในทรพยเฉพาะสงแตมเงอนไขบงคบกอน และทรพยนนเสยหายเพราะเหตอนโทษเจาหนไมได หลงจากนนเมอเงอนไขสาเรจ เจาหนจะเรยกใหชาระหนโดยลดสวนอนตนตองชาระตอบแทนลงหรอเลกสญญาเสยกได (มาตรา 371 วรรคสอง)--- กรณไมใชการเลกสญญาตามมาตรา 389 ซงทาไดเฉพาะกรณทโทษลกหนได ผลของการเลกสญญา

มาตรา 391 บญญตวา “เมอคสญญาฝายหนงไดใชสทธเลกสญญาแลว คสญญาแตละฝายจาตองใหอกฝายหนงไดกลบคนสฐานะดงทเปนอยเดม แตทงนจะใหเปนทเสอมเสยแกสทธของบคคลภายนอกหาไดไม

46

สวนเงนอนจะตองใชคนในกรณดงกลาวมาในวรรคตนนน ทานใหบวกดอกเบยเขาดวย คดตงแตเวลาทไดรบไว

สวนทเปนการงานอนไดกระทาใหและเปนการยอมใหใชทรพยนน การทจะชดใชคน ทานใหทาไดดวยการใชเงนตามควรคาแหงการนนๆ หรอถาในสญญามกาหนดวาใหใชเงนตอบแทน กใหใชตามนน

การใชสทธเลกสญญานนหากกระทบกระทงถงสทธเรยกรองคาเสยหายไม”

1. การกลบคนสฐานะเดม 1.1 ทรพยทไดสงมอบหรอโอนไปตามสญญากตองสงมอบหรอโอนคน ถา

เปนการพนวสยทจะคนได เชน มการโอนทรพยไปยงบคคลภายนอกอกทอดหนง ฝายทตองคนทรพยกตองชดใชคาเสยหายแทน

1.2 เงนทชาระแกกนไปตองคนพรอมดวยดอกเบยนบแตวนทไดรบเงนไว โดยคดดอกเบยอตรารอยละ 7.5 ตอป

1.3 การงานทไดทาใหแกกนกชดใชเงนแทนแกผทไดรบประโยชนจากการงานตามควรคาแหงการงานนน ถาในสญญาไดกาหนดจานวนเงนทจะใชตอบแทนไว กใหเปนไปตามนน (ฎ 8021/2549***)

การกลบคนสฐานะเดมโดยการชดใชเงนตามควรคาแหงการงานททาไปนไมตองคานงถงขอทวาฝายใดผดสญญา กลาวคอ แมเปนฝายผดสญญาทาใหอกฝายบอกเลกสญญา กยงมสทธไดรบชดใชคาแหงการงาน (ฎ 119/2540, ฎ 1496/2548)

“การงานทไดทาให” มความหมายรวมไปถงการปลกสรางอาคารดวย การงานททาใหซงเปนสงปลกสรางหรอการงานอนๆ เชน เฟอรนเจอรท

จะตองมการชดใชเงนเปนคาแหงการนนตองเปนประโยชนแกอกฝาย (ฝายทตองใชเงน) หรอยงอาจแกไขใชประโยชนได (ฎ 331/2534)

การยอมใหใชทรพยตามสญญา ตองชดใชคนโดยการใชเงนตามควรคาของการใชทรพยนน ถาในสญญาไดกาหนดจานวนเงนทใหใชตอบแทนไวกใหเปนไปตามนน

***ฎ 1180/2545 – ทรพยสนทซอขายโดยมเงอนไขจะโอนกรรมสทธกนนน ผขายอาจนาทรพยสนทจะมกรรมสทธในอนาคตออกขายลวงหนาได ฉะนน เมอจาเลยตกลงทาสญญาซอขายรถยนตคนพพาทกบโจทก โดยมเงอนไขวาโจทกจะโอนกรรมสทธในรถยนตคนดงกลาวให

47

เมอจาเลยผอนชาระราคาใหแกโจทกครบถวนแลว จาเลยผดสญญาไมผอนชาระราคาใหโจทกตามกาหนดจนเปนเหตใหโจทกบอกเลกสญญา กรณตองบงคบตาม ปพพ.มาตรา 391 วรรคแรก คสญญาแตละฝายจาตองใหอกฝายหนงกลบคนสฐานะดงทเปนอยเดม จาเลยมหนาทตอง สงมอบรถยนตคนพพาทคนแกโจทก เมอจาเลยไมสงมอบรถคนโจทก โจทกจงมอานาจฟองบงคบจาเลยใหสงมอบรถคนแกโจทกได

ตามสญญาซอขายรถยนตไมมขอตกลงใหจาเลยเลกสญญาโดยการสงมอบรถคนโจทก การทจาเลยสงมอบรถยนตคนพพาทคนแกโจทกเปนเจตนาทจะเลกสญญาเพยงฝายเดยว ไมมผลผกพนโจทก ซงมไดมเจตนาทจะเลกสญญาดวยนนจาตองรบมอบรถยนตคนจากจาเลยแตอยางใด กรณจงตองถอวาจาเลยเปนฝายครอบครองรถยนตคนพพาทตลอดมาและการทจาเลยครอบครองรถยนตไวใชประโยชนนบแตวนทาสญญาซอขายรถยนตตลอดมา เมอจาเลยไมผอนชาระตามกาหนด โจทกจงมสทธบอกเลกสญญา จาเลยตองสงมอบรถพพาทคนโจทกและตองชดใชเงนตามควรคาแหงการนนแกโจทกดวย โดยถอเปนคาขาดประโยชนในการใชรถยนต คนพพาทของโจทกตาม ปพพ.มาตรา 391 วรรคสาม

ฎ 1960/2545 – เมอสญญาเชาซอเลกกนแลว ยอมทาใหคสญญาแตละฝายได

กลบคนสฐานะดงทเปนอยเดม แตไมมผลกระทบกระทงถงสทธเรยกรองคาเสยหายแกกนตาม ปพพ. มาตรา 391 โดยมาตรา 392 ใหนามาตรา 369 วาดวยการชาระหนในสญญาตางตอบแทนมาใชบงคบ จาเลยท 1 มหนาทตองสงมอบรถยนตทเชาซอคนโจทก แตจาเลยท 1 ไมไดสงคนยอมทาใหโจทกเสยหาย จงมสทธเรยกใหจาเลยทงสองชดใชคาเสยหายทจาเลยท 1 ไดใชทรพยของโจทกมาตลอดระยะเวลาทจาเลยท 1 ครอบครองทรพยไดตามมาตรา 391 วรรคสาม

ฎ 3010/2543 – ระบบไฟฟาเปนสวนประกอบอนเปนสาระสาคญของรถยนต

หากระบบไฟฟาใชการไมได ยอมสงผลใหเครองยนต ระบบทาคามเยนและอนๆ ใชการไมไดไปดวย การทระบบไฟฟาของรถยนตคนทจาเลยเชาซอไปจากโจทกเสยทงระบบ 3 ครง ภายในระยะเวลา 3 เดอน นบแตรบมอบรถยนต ถอไดวาความชารดบกพรองนนถงขนาดเปนเหตใหเสอมราคาหรอเสอมความเหมาะสมแกประโยชนอนมงหมายจะใชเปนปกตอนผขายตองรบผด จาเลยไดแจงใหโจทกทราบเพอจดการแกไขหรอเปลยนรถยนตคนใหม แตโจทกไมดาเนนการ จาเลยจงไมชาระคาเชาซองวดตอมาและใชสทธเลกสญญาเสยได และคสญญาแตละฝายจาตองใหอกฝายหนงไดกลบคนสฐานะดงทเปนอยเดม

48

โจทกผใหเชาซอและจาเลยผเชาซอตางสมครใจเลกสญญาตอกน ผลแหงการเลกสญญาดงกลาว คสญญาจะตองกลบคนสฐานะเดม เมอจาเลยมไดผดสญญากไมตองชดใชคาเสยหายใดๆ ใหแกโจทก (ตอน 5 หนา 1008)

ฎ 5111/2547 – ขอตกลงในการสงจองรถยนตยหอเบนซเปนสญญาอยางหนง

เมอโจทกยกเลกการสงจองและจาเลยไดคนเงนมดจาทไดรบไวใหแกโจทกแลว แสดงวาคสญญาทงสองฝายตกลงเลกสญญากนโดยปรยาย แตละฝายจาตองใหอกฝายหนงไดกลบคนสฐานะเดมตาม ปพพ.มาตรา 391 วรรคหนง จาเลยตองคนเงนมดจาใหแกโจทก สวนรถยนตยหอบเอมดบบลวทโจทกมอบใหแกจาเลยซงไดตราคากนไว 400,000 บาท นน โจทกไดนาไปแลกเปลยนตราคาเปนเงนสวนหนงทจะตองจายใหแกจาเลยครงแรกเมอออกรถ มใชโจทกใหรถนนตกเปนกรรมสทธของจาเลยไปโดยเดดขาดในทนท เมอรถยงอยทจาเลยและอยในวสยทจาเลยจะสงมอบคนได โจทกจงมหนาทตองรบรถคน แมโจทกมไดฟองบงคบใหจาเลยคนรถ แตไดเรยกใหจาเลยชาระเงนเทากบราคารถทจาเลยจะตองคนใหแกโจทก ศาลกพพากษาใหจาเลยคนรถยนตยหอบเอมดบบลวแกโจทก หากคนไมไดใหใชราคาแทน 400,000 บาทได เพอใหเปนไปตามบทบญญตวาดวยการเลกสญญา ไมถอเปนการพพากษาเกนไปหรอนอกจากทปรากฏในคาฟอง

(หมายเหตทายฎกา – โจทกซอรถยนตยหอเบนซจากจาเลยโดยมการทาสญญาจองรถยนตดงกลาวไวกอน ซงในการจองโจทกไดวางเงนมดจาไว 300,000 บาท และเอารถยนตยหอบเอมดบบลวของโจทกมาแลกเปลยนโดนตราคา 400,000 บาท จงจะออกรถได เมอมการเลกสญญา การกลบคนสฐานะเดม ตาม ปพพ. มาตรา 391 จาเลยจะตองคนมดจา 300,000 บาท ทวางไวและคนรถยนตบเอมดบบลวทนามาแลกเปลยน การทโจทกฟองบงคบจาเลยคนเงน 400,000 บาท แกโจทก แตเงนจานวนนโจทกไมไดวางเปนมดจาจงเรยกคนไมได ศาลตองพพากษายกฟองเพราะโจทกไมมสทธทจะบงคบเชนนน แตศาลกลบพพากษาใหคนรถยนตทนามาแลกเปลยนโดยเหนวาเปนสทธทโจทกมอยตามมาตรา 391 แมโจทกไมไดขอมากไมเปนการพพากษาเกนคาขอตาม ป.ว.แพง มาตรา 142 วรรคหนง กรณเชนนถาศาลพพากษาใหคนรถยนตอยางเดยวนาจะเปนการพพากษาเกนคาขอ แตปรากฏวาศาลไดพพากษาดวยวาหากคนไมไดใหใชราคา 400,000 บาท ซงตรงตามคาขอของโจทก กพอจะเหนไดวาไมเปนการพพากษาเกนคาขอ เพราะคาขอทายฟองโจทกกเทากบขอใหจาเลยคนรถยนตอยดวยนนเอง)

2. การทคกรณกลบคนสฐานะเดมไมกระทบถงสทธของบคคลภายนอก – มาตรา

391 วรรคแรก

49

สทธของบคคลภายนอกน กฎหมายไมไดบญญตวาตองไดมาโดยสจรตหรอตองเสยคาตอบแทน ซงแตกตางกบการคมครองบคคลภายนอกในบางเรอง เชน กรณทบคคลภายนอกผรบโอนทรพยมาจากบคคลทไดทรพยมาโดยนตกรรมทเปนโมฆยะ และนตกรรมถกบอกลางภายหลงทรบโอน ซงมาตรา 1329 บคคลภายนอกจะไดรบความคมครองสทธจะตองรบโอนทรพยมาโดยเสยคาตอบแทนและสจรตดวย

3. คสญญาอาจตกลงกนไวลวงหนาไดวาหากมการเลกสญญาจะไมตองกลบคนสฐานะเดม

เชน คสญญาอาจตกลงกนวา “ถาผรบจางผดสญญาขอใดขอหนง ใหผวาจางบอกเลกสญญาไดและผรบจางยอมใหสงปลกสราง สมภาระ อปกรณในการกอสรางของผรบจางตกเปนกรรมสทธของผวาจางโดยไมตองชดใชราคา” กได สญญาขอนเปนการตกลงทไมใหคกรณกลบคนสฐานะเดมตามมาตรา 391 ซงตกลงกนไดเพราะไมขดตอความสงบฯ และถอวาเปนขอตกลงเรองเบยปรบตามมาตรา 382 ซงหากสงเกนสวน ศาลมอานาจลดลงได

4. สทธเรยกรองคาเสยหาย (ฎ 2956/2548***) การใชสทธเลกสญญา ไมกระทบกระเทอนถงสทธเรยกรองคาเสยหาย

(มาตรา 391 วรรคส) --- สทธเรยกรองคาเสยหายนไมระงบไปเพราะการใชสทธเลกสญญา ฎ 5692/2546 – จาเลยเชาทดนจากโจทกเพอกอสรางโครงเหลกตดตงปาย

โฆษณา เมอสญญาเชาทดนเลกกนแลวจาเลยมหนาทตองสงคนทดนใหแกโจทกในสภาพทไดรบมาตาม ปพพ.มาตรา 561 คอตองรอถอนสงปลกสรางทงหมดซงรวมถงเสาเขมของจาเลยออกไปจากทดนทเชาดวย เพราะจาเลยเปนผปลกสรางโดยอาศยสทธตามสญญาเชา จงไมถอวาเปนสวนควบกบทดนตามมาตรา 146

เมอสญญาเชาเลกกนแลวการทจาเลยไมรอถอนสงปลกสรางของจาเลยออกจากทดนเชาและสงมอบทดนเชาคนโจทกในสภาพทจาเลยไดรบมา ยอมทาใหโจทกเสยหายเพราะไมสามารถใชประโยชนในทดนทเชาได โจทกจงมสทธเรยกคาเสยหายจากจาเลย

สทธในการรบมดจาหรอเรยกเอาเบยปรบของเจาหนกไมถก

กระทบกระทงเพราะการใชสทธเลกสญญา --- แตหากเปนกรณสญญาระงบไปเพราะผลของกฎหมาย เชน เพราะการชาระหนตกเปนพนวสยในสญญาตางตอบแทนซงจะโทษฝายใดมได ตางฝายตางไมมสทธรบมดจาหรอเรยกเอาเบยปรบ

50

***************************************