ЖИВОТ ЗАД КАДЪР

ï. ïðîäàíîâ

æèâîòçàä êàäúð

Ïðîô. ä-ð Ïåòêàí Ïðîäàíîâ, àâòîð, 2006 ã.Æèâîò çàä êàäúðISBN - 10:954-9815-13-7ISBN - 13:978-954-9815-13-9Èçäàòåëñêà êúùà ÆÅÍÄÀ - ÕÍ - ãð. ÕàñêîâîÏå÷àò �ÏÐÅ-ïðåñ� - ãð. Õàñêîâî

ñ

Ñ Ú Ä Ú Ð Æ À Í È Å

Èìïðåñèè îò äåòñòâîòî / 5Îïòèìèçìúò è æèâîòà / 56Åçèê ìîé / 60Âðàã èëè ïðèÿòåë / 71Ïúòÿò / 81Ïîä çíàêà íà Êåíòàâúðà / 132Îðãàçìúò îò òâîð÷åñòâîòî / 140Âìåñòî ðîçè... / 158

4

... Çà çëî èëè äîáðî -íåòëåííà å äóøàòà!

Ñòàðåå ñúùî òÿíî íå êàòî äúðâî,

à êàòî âúâ íåãîçàêúòàíî âèíî!

Çàòóé äà âäèãíåì ÷àøèñ îòëåæàëîòî âèíî!

Äà çâúííàò ñïîìåíèòå íàøè,êàòî åõî,

íà êðèñòàëíîòî ñòúêëî.

Íèå ñìå ïîêîëåíèå, êîåòî âñå îùå ïîìíè ïàòðèàð-õàëíèòå òðàäèöèè íà äåäèòå íè. Ïîêîëåíèå, êîåòî âúëíè-òå íà æèâîòà áåçìèëîñòíî çàïîêèòèõà ìåæäó íåâåäîìèòåðèôîâå íà äâå ïðåõîäíè åïîõè. Ïîêîëåíèå, êîåòî îçàäà-÷åíî ñúçåðöàâà êîñìè÷åñêèòå ïåðñïåêòèâè, âñðåä åëåêò-ðîííèÿ è ñåêñóàëåí õàîñ íà ñúâðåìèåòî. Íî â òîçè ïîâå÷åîò ïîëóâåêîâåí ìèã îò âðåìåòî, ñ óäîâëåòâîðåíèå ìîæåìäà îòñúäèì, ÷å âúïðåêè è íàèâíè, æèâÿõìå êàòî äîñòîéíèëþäå íà ïëàíåòàòà, ìàêàð è ñ ïîðóãàíè áîæåñòâà è ðóõ-íàëè èäåàëè.

5

Íå çíàÿ äàëè ñúùåñòâóâà �ìåìîàðíà� âúçðàñò, íî âòðåòàòà ÷àñò îò æèâîòà ñè, íÿêîè îò íàñ ÷óâñòâàò íóæäàíå ñàìî äà íàïðàâÿò ðåêàïèòóëàöèÿ íà èçìèíàòèÿ ïúò,íî è äà ñïîäåëÿò ïðåæèâÿíîòî. Çà ïî-çðåëèòå îêîëíèòîâà ïðîâîêèðà ñúïðè÷àñòèå â ñïîìåíèòå, à çà ïî-ìëà-äèòå, êàòî ïîâåé îò ìèíàëîòî ìîæå äà ïîðîäè ëþáîïèò-ñòâî.

Êàêâèòî è äà ñà ïðè÷èíèòå çà òàêúâ åäèí ïîðèâ,ïî ñâîÿòà ñúùíîñò òîé ñè îñòàâà àâòî-ïñèõîàíàëèòè÷åí.Èçïîâåä ïðåä ñåáå ñè, êîÿòî ïîðàæäà ÷óâñòâî íà ðàçòî-âàðâàíå è îáëåê÷åíèå. Íÿìà äà çàáðàâÿ ó÷èòåëÿ ñè ïîëèòåðàòóðà â ãèìíàçèÿòà, êîéòî ñëåä êàòî áÿõìå �èçó÷è-ëè� Õàìëåò íè ïîïèòà:

- Ó÷åíèöè, Õàìëåò èíäèâèäóàëèñò ëè å?- Äà-à-à-à � ïîñëåäâà õîðîâ îòãîâîð.- Òîãàâà çàùî ñïîðåä âàñ òîé èìà ïðèÿòåë?Ãðîáíà òèøèíà. Âúïðîñúò ñå êîíêðåòèçèðà êúì ñú-

ó÷åíèöèòå ìè îò ïúðâèòå ðåäîâå. Åäèí ñëåä äðóã ïî÷òè-òåëíî ñòàíàõà è ïîìúë÷àâàõà â îòãîâîð. Çà ùàñòèå ñòîÿõíà ïðåäïîñëåäíèÿ ÷èí, êîåòî ìè äàâàøå ïðåäèìñòâî âúââðåìåòî. Ñêîðîñòíî è áåçìèëîñòíî ñè íàïúâàõ ìîçúêà:

�Çàùî? Çàùî? Èíäèâèäóàëèñò � ñèìâîë íà ÷îâå÷åñ-òâîòî çà èíäèâèäóàëèçúì, à â ñúùîòî âðåìå èìà ïðèÿ-òåë? Êàêúâ ðåáóñ òîçè Øåêñïèð å çàëîæèë îùå â äðàìàòàñè? Íå ìó ëè ñòèãàøå, ÷å öÿëî ñòîëåòèå èçìú÷âà ëèòå-ðàòóðíèòå êðèòèöè è òåàòðîâåäè, äîêàòî �óñåòÿò�, ÷åêëþ÷úò êúì ïñèõîëîãèÿòà íà Äàòñêèÿ ïðèíö å ñêðèò âïðî÷óòèÿ ìó ìîíîëîã, òà ñåãà è äðóãà çàãàäêà!�

Î÷åâèäíî îùå åäíà ó÷åíè÷åñêà ãëàâà ùå ñå �òúð-êóëíå� è êîåòî å ïî-âàæíî, òîâà ùå áúäå ìîÿòà. Áàâíîñå èçòåãëèõ îò ÷èíà, çà äà ñïåñòÿ îùå íÿêîëêî ñåêóíäèè èçòúðñèõ:

6

- Àìè... çàùîòî Õàìëåò å âñå ïàê ÷îâåê è òðÿáâàäà ñïîäåëÿ ñ íÿêîãî.

Èçâåäíúæ óñåòèõ, ÷å ñúì óëó÷èë ïðàâî â öåëòà.Áèíãî! Çà äà ñå ìîòèâèðàì, íåî÷àêâàíî çà ñàìèÿ ñåáå ñèçàïî÷íàõ äà ðàçïðàâÿì èñòîðèÿòà çà öàð Òðàÿí, êîéòîèìà êîçè óøè è ÷èéòî áðúñíàð ñå ïîáîëÿë, çàùîòî íåìîæåë äà ñïîäåëè òàçè òàéíà, ïîä çàïëàõà îò ñìúðòíîíàêàçàíèå. Òîãàâà íÿêàêâà ñòàðà ëå÷èòåëêà ãî ïîñúâåò-âàëà äà èçêîïàå òðàï è äà èçïðèêàçâà íàä íåãî òàéíàòàñè. È áðúñíàðÿò îçäðàâÿë!

Ìîæå áè òúêìî òàçè íåçíàéíà ñòàðèöà òðÿáâà äà ñåñ÷èòà çà îñíîâîïîëîæíèê íà ïñèõîàíàëèçà! Íî òÿ ïîìîã-íà è íà ìåíå äà äåøèôðèðàì íåñòàíäàðòíèÿ âúïðîñ íàçàáåëåæèòåëíèÿ íè ó÷èòåë. È ñåãà ìè ïîìàãà äà ñå ðàç-òîâàðÿ îò ñòðåñà, êîéòî íè çàîáèêàëÿ, êàòî ñïîäåëÿ ïðå-æèâåëèöèòå ñè. Àêî íå ñ âñè÷êè � ñ ïðèÿòåëèòå ñè. Íåùîêàòî èíòèìíà ëèðèêà, íî â ïðîçà. Ñåãà ðàçáèðàì çàùîÑòåôàí Öâàéã å ïèñàë íÿêîè îò ðîìàíèòå ñè íå çà ïóá-ëèêà, à çà ñåáå ñè è çà òåñåí êðúã îò ïðèÿòåëè. Êàêâàñâîáîäà! Äà íå ñå ñúîáðàçÿâàø ñ íèùî è ñ íèêîãî. Ïúëíàâúòðåøíà äåìîêðàöèÿ.

Ùå ñå îïèòâàì îòíîâî è îòíîâî äà ñå âðúùàì âìèíàëîòî ÷ðåç êàëåéäîñêîïà íà ñïîìåíèòå. Êàêòî ïðèðåòðîñïåêöèÿ íà àâòîðñêè ôèëì. Ñëåä çàâúðòàíå íà âúë-øåáíàòà òðúáè÷êà äà ñúçåðöàâàì âíåçàïíî èçïëóâàëèòåâ ñúçíàíèåòî êàðòèíè. Áåç õðîíîëîãèÿ è áåç ðåä. Ðàçõ-âúðëÿíè êàòî â íåïîäðåäåíà ñòàÿ, â êîÿòî ìîæåø äàíàìåðèø âñè÷êî, êîåòî òè å íåîáõîäèìî çàùîòî íèùî íåå çàãóáåíî. Òðÿáâà ñàìî ïîâå÷êî äà ïîðîâèø. Òúêìîòîâà è ùå íàïðàâÿ. Ïèøà çà ñîáñòâåíî óäîâîëñòâèå è íåå íóæíî äà ñå íàãàæäàì êúì ïðåäïîëàãàåìè âêóñîâå íàñúâðåìåííèÿ ÷èòàòåë, êîéòî îòãîðå íà âñè÷êî íå îáè÷à

7

äà ÷åòå. Íÿìà äà ñè íàïúâàì ìîçúêà äà èçìèñëÿì èíò-ðèãóâàùè ôàáóëè è óìîïîìðà÷èòåëíè ñëîâåñíè ïëåòåíè-öè, êîèòî â ïîâå÷åòî ñëó÷àè îòêðåõâàò âðàòè êúì íèùî-òî. Ñàìî ìè ñå ùå äà îòðàçÿ â íåïðåòåíöèîçíà ñàãà íÿêîèìîìåíòè, êîèòî ñà îñòàâèëè òðàéíè ñëåäè â ñúçíàíèåòî,çàùîòî ìè ñå ñòðóâà, ÷å æèâîòúò ïîäñêàçâà íàé-çíàìå-íàòåëíèòå èñòîðèè. Ñòèãà äà ìîæåø äà ãè îöåíèø ïîäîñòîéíñòâàòà èì, ðåíäîñàíè îò âðåìåòî.

Ñïîäåëÿì òîâà, áåç äà ìå å åíÿ äàëè íÿêîé ùå ñèäàäå òðóä äà ïðî÷åòå ñëåäâàùèòå ðåäîâå.

Å, íÿìà äà çàïî÷íà êàòî Ëåîíèä Ôðàíê ñ îïèñàíèåíà ñîáñòâåíîòî ñè ðàæäàíå, êîåòî íàïðàâè êíèãàòà ìó�Îòëÿâî, äåòî å ñúðöåòî� áåñòñåëúð. Íî âñå ìè ñå ùå äàíà÷åíà îò áàùèíîòî ñåëî, çàùîòî ñå ìåðæåëåå íàñòîé÷è-âî â ñïîìåíèòå ìè îò íàé-ðàííî äåòñòâî. Ìàêàð è íåï-ðåêúñíàòî äà ñå ðàçóáåæäàâàì, âñå ïîâå÷å ñå òðóïàò èàðãóìåíòè â ïîëçà íà èíòåðåñ êúì ñòàðîäàâíîòî.

Ïðè åäíî îò ïîñåùåíèÿòà íè â Êàçèíîòî íàÑëúí÷åâ áðÿã ñå çàïîçíàõìå ñ ìëàäî ñåìåéñòâî îòÌàí÷åñòúð, îòñåäíàëî â ñúñåäíèÿ õîòåë �Ãëîáóñ�. Ïî-ðàäè ëèïñà íà ìåñòà ãè íàñòàíèõà íà íàøàòà ìàñà.Íå ñëåä äúëãî ñ èçíåíàäà êîíñòàòèðàõìå, ÷å àíãëè÷à-íèòå, âúïðåêè âñè÷êî, êîåòî ñå ãîâîðè çà òÿõ, ñàêîíòàêòíè ëþäå. Äîñòàòú÷íî áå â ðàçãîâîðà äà âìåò-íà åäíà àíãëèéñêà äóìà, çà äà èì äàäå îñíîâàíèå äàñå âêëþ÷àò íåïðèíóäåíî â íåãî. �Îïîçíàâàíåòî� ïðî-äúëæè äî êúñíà äîáà â ðèáíèÿ ðåñòîðàíò ïîä çâóöèòåíà �Äæîíè èç ú áîé ôîð ìè�, èçïúëíÿâàíè �íà óõî�.Èçïðàòèõìå ãè äî õîòåëà è ïúòüîì ðàçðàáîòèõìåïðîãðàìà çà ñëåäâàùèÿ ñëåäîáåä, â êîÿòî âêëþ÷èõìåâèçèòà íà ñúñåäíèÿ �Old town� Íåñåáúð.

Íÿìàòå ñè ïðåäñòàâà êàêâà ðåàêöèÿ ïðåäèçâèêà

8

òîâà ïîñåùåíèå, îñîáåíî îò ñòðàíà íà ìëàäàòà ëåéäè.Ïúðâàòà ôàçà ïðåìèíà âúâ âúçêëèöàíèÿ, îòðàçÿâàùèî÷àðîâàíèåòî îò ñòàðèÿ ãðàä. Âúâ âòîðàòà îáà÷åñå ñèïåøå îãúí è æóïåë âúðõó ñúïðóãà é, îáâèíÿâàí, ÷åíå ñå å çàïîçíàë äîáðå ñúñ ïðîñïåêòèòå íà êðàéáðå-æèåòî è å àíãàæèðàë ñòàè â ìîäåðåí õîòåë, à íå âíÿêîÿ îò ïðåëåñòíèòå êúùè÷êè ïî íåñåáúðñêèòå ñî-êàöè. Íàëîæè ñå äà ïîäêðåïÿ ìúæêàòà ñòðàíà, êàòîîáÿñíÿ, ÷å áàíÿòà íàïðèìåð å íà äâîðà ñ äóø, êúìâàðåë ñúñ ñëúí÷åâà âîäà. Îêàçà ñå, ÷å äàìàòà òúêìîçà òîâà ìå÷òàåëà è é áèëî ïèñíàëî îò ðàçíè õîòåëèìàêàð è ëóêñîçíè. Òà òàêà.

Ìåæäóâðåìåííî áåøå ïàäíàë çäðà÷ è ïî òÿõíîïðåäïî÷èòàíèå ïîòåãëèõìå êúì áèòîâ ðåñòîðàíò. Â�×ó÷óðà� íÿìàøå ìåñòà, íî óñïÿõìå äà ñå íàñòàíèìâ �Áú÷âàòà�. Êàòî äîìàêèí áÿõ ïîìîëåí äà èì ïðå-ïîðú÷àì íàöèîíàëíî ÿñòèå è àç ñå ñïðÿõ íà êàðíà÷åòà,êîèòî ïðåâåäîõ êàòî �äîìàøíî ïðèãîòâåíè íàäåíè÷-êè�. Áÿõ óäèâåí, ÷å ãîñòèòå ñå ñïîãëåäàõà è ñúïðóãúòðàçèãðà ñ íåùî êàòî �åòþä�, êîéòî íåäâóñìèñëåíîñâèäåòåëñòâóâàøå, ÷å òîé å ãîòîâ äà ñå æåðòâà èäà ãè êîíñóìèðà, íî ïîíå íàä æåíà ìó äà ñå ñìèëèìè äà é ïîðú÷àìå íåùî äðóãî. Ñïðÿõìå ñå íà �òàòàðñêîêþôòå�. Ñëåä ìàëêî ìàñàòà áåøå îòðóïàíà ñ ïîðöèèîùå öâúðòÿùè êàðíà÷åòà, ïúëíåíè ñ êúëöàíî ìåñî èïðàç-ëóê. Êàòî âèäÿ êàê àïåòèòíî ñè ïîõàïâàìå,äàìàòà íå èçäúðæà è, âúïðåêè ÷å óæ íå å õàðàêòåðíîçà àíãëè÷àíè, ïîñåãíà êúì áëþäîòî íà ñúïðóãà ñè èäåãóñòèðà íàäåíè÷êèòå. Òîãàâà ÷àê �èçïëþõà êàìú÷å-òî�. Ìèíàëàòà ãîäèíà áèëè íà ïî÷èâêà íÿêúäå èçÀôðèêà è ñëåä âå÷åðÿ â àáîðèãåíñêè ñòèë ñå çàêëåëèíèêîãà ïîâå÷å èçâúí ðîäèíàòà äà íå ñè ïîðú÷âàò

9

�äîìàøíî ïðèãîòâåíè íàäåíè÷êè�. Êîé çíàå êàêúâêàíèáàëñêè ñïåöèàëèòåò ñà èì ñåðâèðàëè! Âå÷åðÿòàçàâúðøè ñ 1:0 çà íàöèîíàëíàòà íè êóõíÿ.

Íåñëó÷àéíî è ó íàñ ïîëàãàò óñèëèÿ çà ðàçâèâàíåíà ìåñòíèÿ òóðèçúì. Äîðè ðàçáðàõ, ÷å â íÿêàêâî ñåëöåñå å ïðîâåëà ìåæäóíàðîäíà ñáèðêà, ïîñâåòåíà íà àâ-òåíòè÷íèÿ áèò. Íî íàé - îêóðàæàâàùî ìè âúçäåéñ-òâàøå ôàêòúò, ÷å âúïðåêè ÷óäåñíèÿ ãðàäñêè çîîïàðê,íå ñúì â ñúñòîÿíèå äà îáÿñíÿ íà ñèíà ñè îòêúäåïðîèçõîæäà ïúðæîëàòà â áëþäîòî ìó. È çà äà ìóïîêàæà ïðàñå íà æèâî, íàëîæè ñå äà ñå ðàçõîäèì äîñåëî. Äà íàïðàâèì ïúòåøåñòâèå êúì êîðåíèòå. Äà ìóðàçïðàâÿì íå èçìèñëèöè êàòî Ëóèñ Êàðîë, à äà ìóíàøåïíà èñòèíñêàòà ïðèêàçêà çà ìîåòî äåòñòâî,êîåòî ïðîòå÷å â åäíî æèâîïèñíî ñåëöå íà 10 êèëî-ìåòðà îò ãðàäà. Êàçâà ñå Ãàðâàíîâî, çàùîòî êúùè÷-êèòå ìó áèëè íàêàöàëè êàòî ãàðâàíè ïî îêîëíèòåðèäîâå. Çà ðîäíîòî ìÿñòî íà äÿäî ìó � ó÷èòåëÿò.Äà âúçêðåñÿ ñïîìåíà è çà ìîèòå äÿäîâöè è áàáè. Åòîçàùî ñå ðåøèõ äà çàïî÷íà òåçè ðåäîâå îòòàì, áåçîãëåä êàêúâ ùå áúäå èíòåðåñúò êúì òÿõ.

Áàùà ìè Ïðîäàí áèë ïîñëåäíî äåòå íà Ïåòüî Õà-äæèìàðèíîâ. Áàáà ìè Ìàðèéêà å ðîäèëà 13 äåöà, èëè åáèëà �òðóäíà� â ïðîäúëæåíèå íà 10 ãîäèíè! Êðúñòèëèãî Ïðîäàí, çàùîòî êàòî íîâîðîäåíî èì ñå ñòîðèëî õè-ëàâî, òà ìó äàëè èìå, êîåòî îçíà÷àâàëî �Ïðîäàäåí íàÁîãà�, ñ íàäåæäà, ÷å ùå ñå çàêðåïè.  èçïúëíåíèå íàäàäåíîòî îáåùàíèå, ùîì ïîîòðàñíàë, ãî èçïðàòèëè âìàíàñòèð. Áàùà ìè, èçáóÿë êàòî ëåâåíò, êàêúâòî ñè èáåøå, èçáÿãàë îò ìàíàñòèðà. Âúðíàë ñå â Ãàðâàíîâî èçàÿâèë íà áàùà ñè, ÷å èñêà äà ñòàâà ó÷èòåë, à íå ïîï.Äÿäî ìè èçãëåæäà å áèë ðàçóìåí ÷îâåê, çàùîòî ñå ñúã-

10

ëàñèë è ãî èçïðàòèë äà ñå ó÷è â òîãàâà ïðî÷óòàòà Ïå-äàãîãè÷åñêà ãèìíàçèÿ â Êàçàíëúê, êúäåòî ïðåïîäàâàòåëïî ëèòåðàòóðà è ðèñóâàíå ìó å áèë ×óäîìèð. Âñúùíîñò,êàêòî áàùà ìè, òàêà è ìàéêà ìè áÿõà ñòàíàëè ó÷èòåëèïî ïðèçâàíèå, à íå îò �íÿìà íàêúäå�. Íèêîãà íå ùåçàáðàâÿ ñ êàêâà ëþáîâ è æåëàíèå ñè ïîäãîòâÿõà óðîöèòåçà ñëåäâàùèÿ äåí. Êàê ñàìè ñè ðèñóâàõà êàðòèíêè çà�ðàçêðèâàíå� íà ñúîòâåòíà áóêâà èëè öèôðà. Òîãàâà ëèï-ñâàõà ñåãàøíèòå íàãëåäíè, áîãàòî èëþñòðîâàíè ïîìàãà-ëà. Åäèí áóêâàð ñúñ �Ñîì ëè íîñèø, ìàìî? � Ñîì, ñèíå,ñîì!� è òîëêîç çà áóêâàòà �Ñ�. Íî çà òîâà ïî-êúñíî.

Áàùà ìè ñïîìåíàâàøå, ÷å ïðîçâèùåòî íà ðîäà èì,èçâåñòåí êàòî �Ïàèø-îëëàð-äæèíñ�, ïðîèçòè÷à îò ïðàäÿ-äî ìó, êîéòî åäèíñòâåí â ñåëîòî çíàåë äà ïèøå, ïîðàäèêîåòî ãî �óäîñòîèëè� ñ ïðÿêîðà Ïàèñèé. Äÿäî ìó Ìàðèíïúê ïîëó÷èë òèòëàòà �Õàäæè� ïîðàäè òîâà, ÷å õîäèë íàïîêëîíåíèå íà Áîæè ãðîá. Ëåñíî ìîæåì äà ñè ïðåäñòà-âèì ñ òîãàâàøíè òðàíñïîðòíè ñðåäñòâà êàê ñå ñòèãà äîÉåðóñàëèì. Òúé ÷å �òèòëàòà� ñè å áèëà íàïúëíî çàñëóæåíà.

Ïî ñòàðà òðàäèöèÿ ñúì áèë êðúñòåí íà äÿäî ñè.Ìîäèôèêàöèÿòà - Ïåòêàí, ñå äúëæè íà ìàéêà ìè, êîÿòîèçòúêâàëà, ÷å ùå ñúì ïåòèÿ ñúñ ñúùîòî èìå âúâ ôàìè-ëèÿòà. Ñàìèÿò àç íå áÿõ äîâîëåí, çàùîòî â äåòñêàòàâúçðàñò ìè áåøå îìðúçíàëî äà ìå íàðè÷àò ïîäèãðàâàòåë-íî Ïåòêàí - äèâàêà, êàòî ÷åðíîêîæèÿ îñòðîâèòÿíèí íàÐîáèíçîí Êðóçî. Âñúùíîñò, êàñàå ñå çà ëîø ïðåâîä,çàùîòî å áèë êðúñòåí íà äåíÿ îò ñåäìèöàòà, â êîéòî åáèë íàìåðåí - Fridey (Ïåòúê), à è èìåíà íå ñå ïðåâåæäàò.Íÿìà äà çàáðàâÿ êàê ìîé ñúó÷åíèê íà áàñíÿ îò Æàí äüîëà Ôîíòåí ñå áåøå ïðåñòàðàë äà ïðèâåäå è èìåòî íààâòîðà, êàòî Èâàí ×åøìåäæèåâ. Ó÷èòåëêàòà íè ïî ôðåí-ñêè åçèê ñ îñíîâàíèå îòáåëÿçà, ÷å ïî íåãîâàòà ñèñòåìà

11

áèõìå ìîãëè äà ïîáúëãàðèì è Äàíòå íà Äàí÷î.Êàòî ñúì ñå çàõâàíàë ñ èìåíàòà, ëþáîïèòíî å äà

îòáåëåæà è ðóñêèÿ ïðîèçõîä íà ìàé÷èíîòî ìè èìå �Îëãà. Èìåíóâàíà å íà êðúñòíèöàòà ñè, êîÿòî ïúê ñåðîäèëà ïî âðåìåòî, êîãàòî â êúùàòà èì áèë íàñòàíåíãåíåðàë Ãóðêî.  íåãîâà ÷åñò íîâîðîäåíîòî êðúñòèëè íàèìåòî íà ñúïðóãàòà ìó Îëãà.

Çà ãîëÿìî ñúæàëåíèå, íå ïîìíÿ äÿäîâöèòå ñè. Ðîäåíñúì ïðè äîñòà òúæíè îáñòîÿòåëñòâà â Õàñêîâî, â 14 ÷àñàíà 8 äåêåìâðè 1931 ãîäèíà, à â 18 ÷àñà áàùàòà íà ìàéêàìè äÿäî Õðèñòî å ïî÷èíàë. Âèäÿë ìå, ïðîðîíèë ñúëçàè ñëåä íÿêîëêî ÷àñà íè íàïóñíàë. ×îâåøêà ñúäáà.

Äÿäî Ïåòüî å ïîæèâÿë íÿêîëêî ãîäèíè ïîâå÷å, íîíÿìàì ñïîìåí çà íåãî. Çà ñìåòêà íà òîâà, áàáà ìè Ìà-ðèéêà, êîÿòî æèâÿ äúëãî ñëåä íåãî, å îñòàâèëà íåçàëè-÷èìè ñëåäè â äåòñêîòî ìè ñúçíàíèå. Äðåáíà, åíåðãè÷íàæåíèöà, òÿ äîñòèãíà ïî÷òè âåê. Íå, ÷å èìàøå òî÷íèäàííè çà òîâà. Íî ñå çíàåëî, ÷å êîãàòî ðóñíàöèòå äîøëè,áèëà íà 12 ãîäèíè. Êàíåõìå ñå äà è ÷åñòâóâàìå 100-ãîäèøíèíà, êîãàòî çà íåùàñòèå ïàäíà è ñå ïîìèíà. Îïè-òàëà ñ ïàÿíòîâà ñòúëáà äà ñå ïîêàòåðè íà òàâàíà, êúäåòîíÿêàêâà êîêîøêà, íàñòðîåíà äåñèäåíòñêè, ñíàñÿëà ÿéöàíå êúäåòî òðÿáâà è áàáà ñå ïîäõëúçíàëà.Òàêà ñè îòèäå,áåç äà å áîëåäóâàëà èçîáùî. Íî ñïîìåíèòå çà íåÿ è çàêúùè÷êàòà, â êîÿòî æèâååõìå ñà âñå îùå çàêúòàíè âïàìåòòà ìè.

Ñëåä êàòî çàâúðøâà Ïåäàãîãè÷åñêàòà ãèìíàçèÿ, áà-ùà ìè çàïî÷âà ðàáîòà êàòî ó÷èòåë â Ãàðâàíîâî, êúäåòîçàïîçíàíñòâîòî ìó ñ ìàéêà ìè, ñúùî ó÷èòåëêà, çàâúðøâàñ áðàê. Ìëàäîòî ñåìåéñòâî ñå íàñòàíÿâà â ïðèñòðîåíàñòàè÷êà ñ îòäåëåí âõîä.

Äÿäîâàòà êúùà â ñïîìåíèòå ìè îò 1935-37 ã. ñå

12

íàìèðàøå íà óëè÷êà, êîÿòî âå÷å å çàòâîðåíà, íî âñå îùåëåñíî ìîæå äà ñå îòêðèå. Ìèíàâàøå ïî ïðîòåæåíèå íàîãðàäàòà íà ó÷èëèùåòî, ïî êîÿòî ñ óäîâîëñòâèå ñå êàòå-ðåõìå.  äâîðà ñå âëèçàøå ïðåç ñàìîäåëíà äúðâåíà âðàòàñ ìàíäàëî, íî èìàøå è ïîðòà çà äîáèòúêà. Äåëåøå ñå íàäâå ÷àñòè.  ïúðâàòà íàìèðèñâàõà òîðèùåòî ñ îáîðà,êúäåòî ñúæèòåëñòâàõà êðàâè,êîíå è ìàãàðåòà. Êîêîøêè-òå ðîâåõà íàîêîëî íà âîëÿ. Ïðîñòðàíñòâîòî ñå îõðàíÿ-âàøå îò äâå ÷åðíî-áåëè �êàíäæè�, êîèòî ñ ïðåäóïðåäè-òåëíî ðúìæåíå ïîñðåùàõà âñåêè íîâîäîøúë. Âúâ âúò-ðåøíèÿ äâîð ñå ïðîíèêâàøå ïðåç òåëåíà îãðàäà, èçîëè-ðàùà ñ ïëúòíàòà ñè äàíòåëà äîñòúïà íà æèâîòíèòå. Çàäíåÿ ñå ìúäðåøå áóíàð ñúñ ñòóäåíà êëàäåí÷îâà âîäà. Îêî-ëî íåãî ñå ïîäðåæäàõà ëåõè îò çåëåí÷óöè è öâåòÿ. Ïðåäêúùàòà ñå èçâèñÿâàøå àñìà, êîÿòî äàðÿâàøå ñ õëàä ïðåê-ðàñíîòî äâîð÷å â ãîðåùèòå ëåòíè äíè. Ïðåç åñåíòà ïîíåÿ çðååõà íàòåæàëè îò ñîê ñàëêúìè. Íÿêîè îò òÿõ,ãðèæëèâî îáâèòè ñ õàðòèÿ, îñòàâàõà ñâåæè äî êúñíà åñåí,äîðè äî Íîâà ãîäèíà. Ïî äåñåòèíà ñòúïàëà ñå èçêà÷âàõ-ìå íà ïðîñòîðíèÿ ÷àðäàê, êîéòî èçïúëíÿâàøå ôóíêöè-ÿòà íà ëÿòíà ðåçèäåíöèÿ. Ñêðîìíè âúçãëàâíèöè ïðåäëà-ãàõà ÷óäåñíî ìÿñòî çà îòäèõ ïðåç ãîðåùíèöèòå. Îò ÷àð-äàêà ñå âëèçàøå â îñòàíàëèòå òðè ñòàè. Íàé-ãîëÿìîòîïîìåùåíèå,èçïúëíÿâàùî ôóíêöèèòå íà âñåêèäíåâíà, êóõ-íÿ è òðàïåçàðèÿ, ñå ðàçïîëàãàøå äèðåêòíî íà çåìÿ. Ïå-ðèîäè÷íî ãðèæëèâî çàìàçâàíà ñ ãëèíåí ðàçòâîð, òÿ áåøåçàñòèëàíà ñ ïúñòðè òúêàíè ÷åðãè.

Ïèøåéêè òåçè ðåäîâå, îòíîâî ñå ïîòàïÿì â àòìîñ-ôåðàòà íà òîâà â áóêâàëíèÿ è â ïðåíîñíèÿ ñìèñúë, �ñå-ìåéíî îãíèùå�, îëèöåòâîðÿâàíî îò íåóãàñâàùèÿ îãúí íà�îäæàêà�. Âñúùíîñò òîâà ñè áåøå ïðèìèòèâíà �êàìè-íà�, ïîìåñòåíà âúâ âäëúáíàòèíà íà äåáåëàòà êàìåííà

13

ñòåíà, íàä êîÿòî ñå èçâèñÿâàøå êîìèí ñ äîáðà òÿãà.Âåñåëî ïðàùÿùèòå â íåãî öåïåíèöè íå ñàìî õâúðëÿõàèãðèâè îòáëÿñúöè ïî ñòåíèòå è òàâàíà íà èíà÷å ñëàáîîñâåòåíîòî ïîìåùåíèå, íî èçëú÷âàõà è ñïåöèôè÷åí àðî-ìàò . Òî÷íî íàä îãúíÿ âèñåøå ñîëèäíà âåðèãà ñ ÷åíãåë.Íà íåÿ çàêà÷âàõà êîòëå, â êîåòî êúêðåøå àðîìàòíà ÷îð-áèöà èëè äðóãà âêóñîòèÿ. Òåíäæåðè íÿìàøå. Çà âàðåíåíà âåçäåñúùèÿ áîá ñå èçïîëçâàøå ãúðíå, êîåòî çàðàâÿõàâ æàðàâàòà. Äðóãî ïðèñïîñîáëåíèå êúì îãíèùåòî áåøåïîäâèæíàòà æåëÿçíà ïèðîñòèÿ, íà êîÿòî íàä îãúíÿ ñåíàìåñòâàøå îãðîìíèÿò òèãàí ñ äúëãà èçâèòà äðúæêà. Âíåãî ïðåç çèìàòà ïúðæåõà, çàäóøåíè ñ ïðàç-ëóê, ïðî-÷óòèòå ñåëñêè �äðîáåíå�.  áåçìåñíèòå ïåðèîäè òàì ñåïðèãîòîâëÿâàøå îò ïîçàñúõíàë íàòðîøåí õëÿá �ñìèã-äàë�. Ëåêî îâëàæíåíèÿò è ñëåä òîâà çàäóøåí è çàïúðæåíâ ìàçíèíà õëÿá ñå ïîäíàñÿøå ñ àéðàí, çà äà ñå ïðåãëúùàïî-ëåñíî. Íàé-çàáåëåæèòåëíîòî ïðèñïîñîáëåíèå êúì îã-íèùåòî áåøå âðúøíèêúò � ãîëÿì ñâîäåñò ìåòàëè÷åñêèêàïàê, ñíàáäåí íà ãîðíàòà ïîâúðõíîñò ñ êëóï çà ïîâäè-ãàíå ñ ÷åíãåëà íàä îãíèùåòî. Ñ íåãî ñå ïðèãîòîâëÿâàøå�ñïåöèàëèòåòúò íà çàâåäåíèåòî� � �ïèëå ïîä âðúøíèê�.Îáèêíîâåíî - äîáðå îõðàíåíà êîêîøêà, êîÿòî ñúîòâåòíîîâêóñåíà ñå ïîñòàâÿøå â äúëáîêà òàâè÷êà âúðõó æàðòàè ñå çàõëóïâàøå ñ âðúøíèêà, çàùóïâàí ñ òëååùè âúã-ëåíè. Ïîä âðúøíèê ñå ïå÷åõà è ïðî÷óòèòå áàíèöè èìàñëåíèöè íà áàáà. Çà íàñ, äåöàòà áåøå èñòèíñêà àòðàê-öèÿ äà íàáëþäàâàìå êàê, áåç äà èçïîëçâà òî÷èëêà, òîï-êàòà òåñòî â íåéíèòå ðúöå �ðàçöúôâàøå�, çà äà ñå ïðå-âúðíå â òúíúê, ïî÷òè ïðîçðà÷åí ëèñò çà áàíèöà, êîéòîñëåä òîâà ñå ðàçñòèëàøå êàòî âîàë âúðõó òàâàòà. Äðóãçàáåëåæèòåëåí ñïåöèàëèòåò áåøå ðèáåíàòà êàøà. ×è÷îìè ñúñ �ñðåêìå� ëîâåøå îò ðåêàòà äðåáíà ðèáà, êîÿòî

14

èçïúðæåíà è ïðèáàâåíà êúì ïðèãîòâåíà ïî äîìàøíàðåöåïòà êàøà, ïîäïðàâåíà ñ äæîäæåí, ñå çàïè÷àøå ñúùîïîä òîïëèÿ êîæóõ íà æàðàâàòà.

Æàðàâàòà. Îòíîâî ñå ñðåùíàõ ñ íåÿ êàòî àñïè-ðàíò â Ñëîâàêèÿ, ïî âðåìå íà èçëåò â Òàòðèòå,êúäåòî ìåäèöèíñêèÿò ôàêóëòåò ïîëçâàøå òóðèñòè-÷åñêà áàçà. Íà ñïåöèàëíî îïðåäåëåíî ìÿñòî ëóìíà îãúí. îáðàçóâàëàòà ñå îáèëíà æàð çàðîâèõà ãðèæëèâîçàâèòè â ñòàíèîë ïàêåò÷åòà ñ íåèçâåñòíî ñúäúðæà-íèå. Ñëåä èçïåïåëÿâàíåòî íà æàðàâàòà, êîåòî ñúâïàä-íà ñ êðàÿ íà àïåðèòèâà, ïðåä âñåêè ñå ïîÿâè åêçåìïëÿðîò ñïåöèàëèòåòà. Ñðåáðèñòèòå �îáÿòèÿ� íà âàðàêàîñâîáîäèõà óõàåùè â êîìïàíèÿ íà ãúáè ïúðæîëè.Ïðå-âúçõîäíàòà òåõíîëîãèÿ íîñåøå íå ïî-ìàëêî àòðàêòèâ-íîòî èìå �Ñðåáúðíè ïúðæîëè�.

Íà ñëîâàøêèÿ ñïåöèàëèòåò íå îòñòúïâà ñàìî-êîâñêàòà �×óøêà-ïðúæêà�. Âìåñòî â æàðòà, òÿ ñåâúðòåøå áàâíî-áàâíî íàä íåÿ. Íàíèçàíà íà ñàìîðú÷íîèçäÿëàíà äúðâåíà ïðú÷êà. Ïëúòíî íàðåäåíèòå åäíà äîäðóãà ÷óøêè êàïèè è ïàð÷åòà áåêîí çàïî÷âàõà ïîñòå-ïåííî äà öâúð÷àò ïîä âëèÿíèå íà îãúíÿ è äà ðàçíàñÿòíàîêîëî àïåòèòíè óõàíèÿ. Ïîìåñòåòå òàçè �êàðòèí-êà� â ðàìêèòå íà êîå äà å æèâîïèñíî êúò÷å îò Ðèëà,Ðîäîïèòå èëè Áàëêàíà. Îçâó÷åòå ÿ ñ ðîìîíà íà áèñòðîêàòî ñúëçà ïîòî÷å, îõëàæäàùî ñúñ ñòðóèòå ñè áóòèë-êà �îãíåíà âîäà�. Ïðèáàâåòå êúì ìåíþòî íà èìïðî-âèçèðàíèÿ ïèêíèê èçðîâåíè îò ïåïåëòà èçïðúõíàëèáàëêàíñêè êàðòîôè è ùå ðàçáåðåòå çàùî ñèíúò ìè,òîãàâà îùå â ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò, âúçòîðæåíîâúçêëèêíà �Åõ, òîâà ñå êàçâà æèâîò!�.

Ïî àñîöèàöèÿ ïðåä î÷èòå ìè èçïëóâà è æàðàâà-òà, çàêúòàíà â êðàéáðåæíèòå ñêàëè íà �Ðîáèíçîí�.

15

Âúðõó íàãîðåùåíà ìåòàëíà ïëî÷à ïðèãîòîâëÿâàõìå âñîáñòâåí ñîñ, �íàáðàíè� ïîä ñúñåäíèÿ ðèô ìèäè. Êàòîðàçöúôâàùè öâåòÿ, ÷åðóïêèòå èì ñå îòâàðÿõà, çà äàïðåäëîæàò çàêúòàíèÿ â òÿõ äåëèêàòåñ, êîéòî ïîäâëèÿíèå íà òîïëèíàòà äîáèâàøå çëàòèñòî-æúëò îò-òåíúê. Íåâåðîÿòíî ïðåæèâÿâàíå å ñàìîðú÷íî äà îò-êúñíåø àïåòèòíîòî êúñ÷å è ñ êàïêà ëèìîíîâ ñîê äàñå íàñëàäèø íà åêçîòè÷íèÿ ìó âêóñ.

Ïðåæóðåíè îò ñëúí÷åâèòå ëú÷è, ïðåãðåòè îòãîðåùèÿ ïîëúõ íà æàðàâàòà, ñïîäåëèëè òðàïåçà ñÿêàøñ áîãîâåòå, ñå ãìóðêàìå â ñâåæèòå îáÿòèÿ íà âúë-íèòå, îáçåòè îò íÿêàêâî ïúðâè÷íî ÷óâñòâî íà ðàäîñòîò ïðèðîäàòà è íåéíèòå ùåäðè äàðîâå.

Ãîùàâàëè ñà ìå ñúñ ñòðèäè íå êúäå äà å, à âðåñïåêòèðàùàòà îáñòàíîâêà íà åäèí îò íàé-èçèñêà-íèòå ðåñòîðàíòè âúâ Âàøèíãòîí � �×åòèðè ñåçîíà�.Íàðè÷à ñå òàêà, çàùîòî âúâ âàçèòå íà âñÿêà ìàñàñà ïîòîïåíè ñâåæè öâåòÿ îò ðàçëè÷íè ñåçîíè, äîñòà-âÿíè ñúñ ñàìîëåòè îò ðàçëè÷íèòå êðàèùà íà ñâåòà.Íî íèùî íå ìîæå äà ñå ñðàâíè ñ âêóñà íà ïðèãîò-âåíèòå ñàìîðú÷íî ìèäè êðàé ïðîíèçâàùèÿ ñ ìèðèçìà-òà ñè íà âîäîðàñëè ìîðñêè áðÿã.

Âñúùíîñò åäèíñòâåíè â ñâåòà ñìå íà �òè� ñæàðàâàòà. Ñâúðçâà íè íåâåäîìî-èíòèìíà âðúçêà, ãðà-íè÷åùà ñ ìèñòèêà. Íà êîãî, îñâåí íà áúëãàðèòå, �òÿ�ðàçðåøàâà äà ñå ðàçõîæäàò áîñîíîãè âúðõó òëååùèòåé âúãëåíè, óíåñåíè â ðèòìèòå íà åçè÷åñêè òàíöè? Íåå ëè êîäèðàíà â íåñòèíàðñòâîòî íÿêàêâà âçàèìíàòàéíà, äàòèðàùà îò ãëúáèíèòå íà äðåâíîñòòà, êî-ãàòî ÷îâåøêèòå ñúùåñòâà ñà áîãîòâîðåëè îãúíÿ? Íåñà ëè íåñòèíàðèòå ïîòîìöè íà æðåöè, ñ êîèòî ñàñïîäåëÿëè òàéíèòå ñè?

16

Âëÿâî îò îãíèùåòî íà ñòàðàòà íè êúùà, ïîâåñåíèíà ñòåíàòà, ñå ìúäðåõà ìåíöè áèñòðà êëàäåí÷îâà âîäà. Ñêàëàéäèñàí ÷åðïàê âñåêè ìîæåøå äà ãðåáíå îò íåÿ èäà óòîëè æàæäàòà ñè. Çà íàñ, äåöàòà, íà ïîäà áÿõà ïîä-ðåäåíè ãëèíåíè ñòîìíè. Ïî ñðåäàòà íà äðúæêàòà èìèçïúêâàøå çúðíî, ïîäîáíî íà ìàé÷èíà ãúðäà, îò êîåòîìîæåøå äà ñå çàñìó÷è áëàãîäàòíàòà òå÷íîñò. Æèâîïèñíîãëåäæîñàíè, çàåäíî ñ ðàçñòëàíèòå â ñúñåäñòâî ñ òÿõ ïúñ-òðè ÷åðãè, òå ðàäâàõà îêîòî.

Íåãëåäæîñàíèòå ãðúíöè ñå èçïîëçâàõà çà ïðèãîòîâ-ëåíèå íà ïðî÷óòîòî �ñòîìíà-ñèðåíå�. Çàðåæäàõà ãè ñãúñòî îâ÷å ìëÿêî îò êðàÿ íà àâãóñò è íà÷àëîòî íà ñåï-òåìâðè. Ñëåä çàêâàñâàíå, îùå òîïëî ìëÿêîòî ñå íàëèâà-øå â ñòîìíèòå, êîèòî ñå çàïå÷àòâàõà ïëúòíî ñ âîñúê. Íàïðîâåòðèâî ìÿñòî ìëÿêîòî ôåðìåíòèðàøå è áàâíî îòäå-ëÿøå âëàãàòà ñè ïðåç ïîðüîçíèòå ñòåíè íà ãëèíåíèÿ ñúä.Ñëåä 1-2 ìåñåöà çðååíå îáðàçóâàëèòå ñå ïî âëàæíèòåñòåíè ïëåñåíè ïîñòåïåííî çàñúõâàõà, êàòî �çàñòàðÿâàõà�è áåç òîâà äðåâíî-êëàñè÷åñêèòå ïî ôîðìà ñúäîâå, êàòîèì ïðèäàâàõà è ñïåöèôè÷íà ïàòèíà. Ñëåä êàòî èçïúëíå-øå ñâîÿòà çàäà÷à, ìàêàð è êëàñè÷åñêà íà âèä, îïàêîâêàòàñå �îòñòðàíÿâàøå� è îò ïàçâèòå é ñå îñâîáîæäàâàøåñèðåíå ñúñ ñïåöèàëåí âêóñ è êîíñèñòåíöèÿ. Äåìîíñòðè-ðàëè ñà ìè êàêâè ëè íå ñîðòîâå ñèðåíà âúâ Ôðàíöèÿ.Äåãóñòèðàë ñúì è íàé-ïðî÷óòèòå ìèðèçëèâè ñêàíäèíàâ-ñêè ñèðåíà, íî ïðîòîòèï íà Õàñêîâñêîòî ñèðåíå â ñòîì-íà íå ñúì ñðåùàë.

Ìîé êîëåãà áåøå îòíåñúë êàòî àðìàãàí åäíàòàêàâà �ñòîìíà ñúñ ñèðåíå� â Ìèëàíî. Öÿëàòà ôà-ìèëèÿ ñå ñúáðàëà çà ïðîìîöèÿòà é. Íà êîëåãàòàî÷åâèäíî ñà ãëåäàëè êàòî íà ôîêóñíèê, êîéòî ñ ìà-ãè÷åñêà ïðú÷êà ùå èçâëå÷å ñèðåíåòî îò âúòðåøíîñò-

17

òà íà àâòåíòè÷íàòà ñòîìíà. Íèêîé íå î÷àêâàë òîéäà çàìàõíå è ñ òî÷åí óäàð äà ñêàëïèðà ãîðíàòà é÷àñò. Íåî÷àêâàíèÿò æåñò íà ìàãüîñíèêà áèë ñúïðî-âîäåí ñ âúçêëèöàíèÿ îò ñîðòà �Î! Íåùàñòíàòà àì-ôîðà!�, �Ãîñïîäè, êàêâî âàðâàðñòâî!�, òà íàøè÷êèÿòñå âèäÿë â ÷óäî. Ïî÷èñòèë âíèìàòåëíî ïîâúðõíîñòòàíà òîïêàòà ñèðåíå è çàïî÷íàë äà ãî ñåðâèðà. Ðåàãè-ðàëè, êàòî ÷å ëè èì ïîäíàñÿë äîìàøíèÿ ëþáèìåö íàïîðöèè. Äîñòà âðåìå è ãëúòêè �Êèàíòè� áèëè íåîá-õîäèìè íà �ïîòðåñåíàòà� ôàìèëèÿ, çà äà ïðåîäîëååïñèõè÷åñêàòà áàðèåðà è äà çàïî÷íå îäîáðèòåëíî äàïðåìëÿñêâà ñëåä äåãóñòàöèÿ íà óíèêàëíèÿ ìó âêóñ.

Íàïúëíî ðàçáèðàì ðåàêöèÿòà íà èòàëèàíöèòå,çàùîòî ñúì ñå ñáëúñêâàë ñ ïîäîáíà ïñèõè÷åñêà áàðèåðàïðè åäíà ïîêàíà çà ãîùàâêà ñ êàòìè íà ñåëî. Ïðèñ-òèãíàõìå öÿëà òóìáà êîëåãè è ÷åâðúñòî íàîáèêîëèõìåðàçòåãíàòà ïîä ñåí÷åñòà àñìà ìàñà. Òàêèâà êàòìè,�çàáúðêàíè� ïî ïðåäàâàùà ñå îò ïîêîëåíèÿ ðåöåïòà,ïðèãîòâÿíè âúðõó îðèãèíàëåí ãëèíåí ñà÷, îñâåæàâàíïåðèîäè÷íî ñ ïðÿñíî êðàâå ìàñúëöå, âñåêè äåí è íàâ-ñÿêúäå íå ìîãàò äà ñå âêóñÿò. Íåî÷àêâàíî, ñúñ çàãà-äú÷íà óñìèâêà à ëà �Äæîêîíäà�, äîìàêèíÿòà ñåðâèðàâ ñðåäàòà íà ìàñàòà åäèí �õàâðóç�. Äà, öóêàëî! Àâ-òåíòè÷íî íîùíî ãúðíå! Ñ òóìáåñòàòà ìó ôîðìà èñ äîáðå ïðèëåïâàù êàïàê. Ñòóïîðèðàõìå! Äîìàêèíÿòà,óäèâåíà îò âíåçàïíî âúçöàðèëàòà ñå òèøèíà, âúïðî-ñèòåëíî íè ïîãëåäíà, íî áåç äà ñå ñòåñíÿâà îòâîðèêàïàêà. Îêàçà ñå, ÷å öóêàëîòî ñúäúðæà ïðåâúçõîäíîîâ÷å êèñåëî ìëÿêî. Êîé íà ñåëî òè ðàçáèðà îò õàâðóçèè òÿõíàòà óïîòðåáà, à ÷óäåñíàòà èì ôîðìà ñå îêàçâàòâúðäå óäîáíà çà êâàñåíå íà ìëÿêî. Àêî çíàåòå êàêñå èçâúðøâà òîâà â äîìàøíà îáñòàíîâêà. Îò êàêâî

18

�îáãðèæâàíå� ñå íóæäàå òî, çà äà ñå ïîëó÷è æåëàíàòàêîíñèñòåíöèÿ. Âúïðåêè ÷å âñè÷êî ñå èçÿñíè, ìàëêîòðóäíî íè áåøå îò ïñèõîëîãè÷íà ãëåäíà òî÷êà äàçàãðåáâàìå ñ ëúæèöà îò öóêàëî. Íî ïðåâúçõîäíèòåêà÷åñòâà íà ìëÿêîòî, êîåòî çàñòàâàøå êàòî ìàëåáèâ ÷èíèÿòà, ñè êàçà äóìàòà.

Áúëãàðñêîòî êèñåëî ìëÿêî! Ñ íåãîâèÿ íåïîâòî-ðèì âêóñ! Íàé-ïðîñëàâåíî î÷åâèäíî å â ßïîíèÿ. Ïðîñòîñà ëóäè ïî íåãî.  ïîäõîäÿùè åëåãàíòíè îïàêîâêèðàçíàñÿ ñëàâàòà íà Áúëãàðèÿ èç äîìîâåòå íà ìèëèîíèÿïîíöè. Ðúêîâîäèòåëÿò íà áàêòåðèîëîãè÷íèÿ äåïàð-òàìåíò ïðåäëàãàøå ïðåôåðåíòíè óñëîâèÿ çà ðàáîòàíà íàøè ñïåöèàëèñòè ïî àäàïòàöèÿ íà Âàcilus Bulgaricus,íî êîé ó íàñ ñå èíòåðåñóâà îò òîçè ïðîáëåì? Íåïî-êîðíèÿò áàöèë ñè å õàðåñàë ïðåäåëèòå íà Ñàíñòåôàí-ñêà Áúëãàðèÿ è óìèðà îò íîñòàëãèÿ ïî òÿõ, êúäåòîè äà ãî ïðåíåñàò. Êàêâèòî è ñúáëàçíèòåëíè óñëîâèÿäà ïðåäëàãàò íà íàøèÿ ëîêàëåí ïàòðèîò.

Êúñíî âå÷åð çà ïîääðúæêà íà îãúíÿ êúì îòòëÿâà-ùèòå, èçïåïåëåíè âúãëåíè ñå ïðèáàâÿøå ïàð÷å ìåñòåí�òîðô�. Âñúùíîñò òîâà ñè áåøå ãîâåæäà òîð, ïîåòà ñëîïàòà è �ïëüîñíàòà� âúðõó äóâàðà äà ñúõíå íà ñëúíöå.

 ñúñåäñòâî ñúñ ñåìåéíîòî îãíèùå ñå ìúäðåøå çà-ëîñòåíîòî ñ ìåòàëè÷åñêè êàïàê îòâåðñòèå íà äîìàøíàòàïåù. Òî ïðîáèâàøå ñòåíàòà è ñå ðàçøèðÿâàøå íàâúí âñïåöèàëíî èççèäàíî àêòèâíî ïðîñòðàíñòâî. Òóê ñåäìè÷-íî ñå ïå÷åøå �áóõíàëîòî� â äúðâåíèòå íîùâè òåñòî.Îôîðìåíî îò ñðú÷íèòå ðúöå íà ÷èíêà ìè, âúçñåäíàëîäúðâåíàòà é ëîïàòà ñ äúëãà äðúæêà, òî ïîòúâàøå â çè-íàëàòà ïàñò íà ôóðíàòà, ÷èèòî ïðåäâàðèòåëíî ïîäãðåòèñòåíè èçëú÷âàõà êåõëèáàðåíî ñèÿíèå. Íå ñëåä äúëãî ïîîáðàòíèÿ ïúò ñå ïîÿâÿâàõà ïðÿñíî îïå÷åíèòå ñàìóíè,

19

êîèòî èçïúëâàõà ñ óõàíèå íà òîïúë õëÿá íå ñàìî ñòàÿòà,íî è öÿëàòà êúùóðêà è ïðóñòà ïðåä íåÿ. Îùå íåèçñòè-íàëè ãè �ïîâèâàõà� â æèâîïèñíè ìåñàëè, çà äà çàïàçÿòìåêîòàòà èì è ïðåç ñëåäâàùèòå äíè. Íà Ãåðãüîâäåí èÂåëèêäåí äîìàøíàòà ïåù ñå ðàäâàøå íà îñîáåíî âíèìà-íèå, çàùîòî â íåÿ ñå ïå÷åøå äîáðå îõðàíåíî àãíå-�êüîð-ïå�. Çà ðàçëèêà îò �÷åâåðìåòî� ïðè òàçè òåõíîëîãèÿ ñåïîëó÷àâàøå è åäíîâðåìåííî çàäóøàâàíå íà ìåñîòî, òúéêàòî êàïàêúò íà ôóðíàòà ñå çàïå÷àòâàøå ñ òåñòî.

Áóêâàëíî ñúùèÿ òèï ïåù èìàõ íåî÷àêâàíà âúç-ìîæíîñò äà ðàçãëåäàì â Ðèì. Ïðèÿòåëè íè ïîêàíèõàíà âå÷åðÿ â íàöèîíàëåí ñòèë. Çàâåäåíèåòî, â áëèçîñòäî Âàòèêàíà, ñå ñëàâåøå ñ îðèãèíàëíàòà ñè ïåù çàïðèãîòîâëåíèå íà íåáåèçâåñòíèòå èòàëèàíñêè ïèöè.Âñúùíîñò òå ñà áèëè íàñúùíà õðàíà íà áåäíîòîèòàëèàíñêî íàñåëåíèå, êîåòî âúðõó íåïðåòåíöèîçíîòîòåñòî ïðèáàâÿëî è ïî ìàëêî ðèáà â çàâèñèìîñò îòóëîâà. Åäâà ïî êúñíî ñà ïðåòúðïåëè ìíîãîáðîéíèòå ñèìåòàìîðôîçè, çà äà ïðèäîáèÿò äíåøíèÿ ïî÷òè íåñ-ðàâíèì âêóñ. Âñåêè êëèåíò ìîæåøå äà ñå ïîëþáóâàäèðåêòíî íà ïðîèçâîäñòâåíèÿ ïðîöåñ.  çèíàëàòàïàñò íà íåãîëÿìàòà ïåù ïåðèîäè÷íî �ïîòúâàõà� èç-ïðúõíàëèòå ïèöè, çà äà áúäàò èçòåãëåíè íå äúëãî ñëåäòîâà ïîäõîäÿùî çàïå÷åíè. Âêóñúò èì áåøå ëåêî ñóõî-âàò è ñâèäåòåëñòâóâàøå çà ñêðîìíàòà èòàëèàíñêàòðàïåçà â ìèíàëîòî. Îñâåæèõìå îðèãèíàëíàòà âå÷åðÿñ áóòèëêà �Lacrima Kristi�. �Ñúëçèòå íà Õðèñòîñ� áÿõàèìåíóâàëè òîâà âèíî íàáîæíèòå èòàëèàíöè è äåéñ-òâèòåëíî ïðåä çàáåëåæèòåëíèÿ ìó àðîìàò âñåêè ïîç-íàâà÷ ìîæåøå äà èçïàäíå â óìèëåíèå.

Ñ ïðàçíè÷íî èëè åæåäíåâíî ìåíþ òðàïåçàòà ñÿêàøñïëîòÿâàøå íàñÿäàëîòî îêîëîâðúñò ñåìåéñòâî. Ìàñè è

20

ñòîëîâå ëèïñâàõà. Âìåñòî òÿõ ñå èçïîëçâàøå êðúãëà äúð-âåíà ñèíèÿ, âèñîêà íå ïîâå÷å îò 20 ñàíòèìåòðà. Îêîëîíåÿ, ïîäâèëè êðàê èëè íàñÿäàëè âúðõó ïëîñêè âúçãëàâ-íè÷êè îò ãðóá âúëíåí ïëàò, ñå ðàçïîëàãàõà ïúðâî âúçðàñ-òíèòå. Âúðõó ñèíèÿòà ñå ïîñòàâÿøå òàâàòà ñ êà÷àìàê,ôàñóë, ðèáåíà êàøà èëè �êàêâîòî äàë Ãîñïîä�. ×èíèè íåñå èçïîëçâàõà. Âèëèöè ëèïñâàõà. Âñåêè çàãðåáâàøå ïðåäñåáå ñè îò òàâè÷êàòà ñ äúðâåíà ëúæèöà. Íà òðàïåçàòà çàâúçðàñòíèòå ÷åñòî ñå ìúäðåøå è ñúäèíêà ñ äîìàøíîâèíî. Íÿìàøå ÷àøè. Âèíîòî ñå íàëèâàøå íàïðàâî âêàëàéäèñàíà ìåòàëè÷åñêà ïàíèöà - òàñ, êîéòî ñå ïðåäàâà-øå îò ðúêà íà ðúêà. Ïî-êúñíî ñ íàñìåøêà ãî íàðè÷àõìå�ñåëñêè òåëåâèçîð�, çàùîòî ïðè îòïèâàíå ìîæåøå äà âè-äèø îòðàæåíèåòî ñè â îãëåäàëíàòà ïîâúðõíîñò íà âèíî-òî. Ïèåíåòî îò ìåòàëè÷åñêè ñúä, êîåòî ñå êîðåíè â äðåâ-íîñòòà, íåçàâèñèìî îò òåìïåðàòóðàòà ïðèäàâà äîïúëíè-òåëíà ïðèÿòíà õëàäèíà íà ïèòèåòî. È ñåãà, ïîíÿêîãàïðåäïî÷èòàì äà ïîåìà ãëúòêà âèíî îò ìåòàëè÷åñêà ÷àøà.

Çà íàñ, äåöàòà, íàé�ïðèâëåêàòåëíè áÿõà äåñåðòèòå.Àêî ìîæåõà äà ñå íàðåêàò òàêà. Íàé-÷åñòî ïðåç çèìàòà- êîìïîòúò îò îøàâ. Ðàçáèðà ñå, äèåòè÷åí, áåç çàõàð.Ïëîäîâåòå, äèâè êðóøè îò êúðà, íàöåïåíè, ñå èçñóøà-âàõà íà ñëúíöå. Ñèíèòå ñëèâè ìèíàâàõà çà ëóêñ. Òîâà,êîåòî ñè ñïîìíÿì ñ óäîâîëñòâèå, å �íàêëàäåíîòî� ãðîç-äå. Ïîäáðàíè ñîðòîâå ñå çàëèâàõà ñ ãðîçäîâà øèðà â êà÷åèëè ïðúñòåíè äåëâè. Ôåðìåíòàöèÿòà ïðåñè÷àõà ñ äîáà-âÿíå íà ñèíàï è êîé çíàå êàêâî îùå, òà ñëåä ìåñåö èëèäâà îò ìàçåòî ãî èçâàæäàõà êîíñåðâèðàíî ñ ïèêàíòåíâêóñ. Èçäúðæàøå äî ñëåäâàùèÿ ãðîçäîáåð. Ëàâðèòå îáè-ðàøå, ðàçáèðà ñå, ïåòìåçúò ñ ðà÷åë îò òèêâà, êîéòî ñåïðèãîòîâëÿâàøå ñúùî îò ãðîçäîâèÿ ñîê.  åðàòà íà ñåë-ñêèÿ òóðèçúì, òåçè äâà ñïåöèàëèòåòà áèõà íàïðàâèëè

21

íåîòðàçèìî âïå÷àòëåíèå íà âñåêè ãîñò íà ñòðàíàòà.Ïî îòíîøåíèå íà äåñåðòèòå ëÿòîòî è åñåíòà áÿõà

ðàçòî÷èòåëíè. Êàòî ñå çàïî÷íå îò ðàíîçðåéêèòå �àôóç-êè� ñëèâè è ñå ïðåìèíå ïðåç ÷åðåøèòå, êàéñèèòå, ïðàñ-êîâèòå, çà äà ñå ñòèãíå äî áîñòàíèòå è ëîçÿòà, â êîèòîïëîäîðîäíàòà çåìÿ ùåäðî ïðåäëàãàøå ïëîäîâåòå ñè. Äè-íèòå è ïúïåøèòå äîêàðâàõà ñ âîëñêà êîëà è ñòîâàðâàõàâ ìàçåòî íà õëàäíî, à íÿêîè çàðàâÿõà â æèòîòî, çà äà ñåçàïàçÿò ñâåæè äî çèìàòà. Êúì áîñòàíà êîëàòà òðúãâàøåíà ðàçñúìâàíå è ñòèãàøå ïî èçãðåâ ñëúíöå. Äîêàòî âúç-ðàñòíèòå ñ ïî÷óêâàíå ïîäáèðàõà ïî çðåëîñò åäðèòå ñî÷íèïëîäîâå, âúðõó ðàçãúðíàò âñòðàíè îò áîñòàíà ìåñàë íèñðÿçâàõà ïðàùÿùà äèíÿ, ïîåëà õëàäèíàòà íà ðàííîòîóòðî.  ðúêàòà íè ïúõâàõà è ïî êîìàò òîïúë õëÿá ñ ïàð÷åïðÿñíî ñèðåíå.

Îòíîâî èìàõ âúçìîæíîñò äà èçïèòàì ïîäîáíîî÷àðîâàíèå, ãîäèíè ïî-êúñíî, â äåâñòâåíàòà �äæóíãëà�íà �Çëàòíè ïÿñúöè�, êúäåòî âïîñëåäñòâèå âúçíèêíàêóðîðòíèÿò êîìïëåêñ. Áÿõìå íà ïàëàòêè ñ íàöèîíàëåíó÷åíè÷åñêè ëàãåð.  ñúñåäñòâî íàä íåãî èìàøå ëîçå èáîñòàí. Ñ ïîäðú÷íè ñðåäñòâà ñòîïàíèíúò ñè áåøåïîñòðîèë è �ðîáèíçîíîâñêà� êîëèáà. Ïðåä âõîäà é,ñêîâàíà îò äúñêè, ïðåäëàãàøå ÷óäåñåí èçãëåä êúììîðåòî ñêðîìíà ìàñè÷êà ñ ïðèìèòèâíà ñêàìåéêà. Íàíåÿ, ñ ðåçåí äèíÿ â ðúêà, ÷åñòî ïîñðåùàõìå êàòîåçè÷íèöè èçãðåâà íà ñëúíöåòî, êîåòî âåëè÷åñòâåíî,îãðîìíî è êúðâàâî-÷åðâåíî, áàâíî èçïëóâàøå îò ãëú-áèíèòå íà ìîðåòî. Ñÿêàø ñòàâàõìå ñúïðè÷àñòíè íàáëàãîãîâååíåòî êúì áîãà Ïåðóí, êîåòî ñà èçïèòâàëèíàøèòå ïðåäöè.

Íî íèùî íå ìîæåøå äà ñå ñðàâíè ñ äíèòå íà ãðîç-äîáåðà. Êîëèòå ñå ðàçòîâàðâàõà íà äâîðà, êúäåòî ãðîç-

22

äåòî ñå ðîíåøå è ñå ïðåõâúðëÿøå â ãîëåìè ïðàâîúãúëíèñúäîâå, îáëèöîâàíè ñ ëàìàðèíà.  òÿõ ñ âèñîêî çàïðåò-íàòè êðà÷îëè âúçðàñòíèòå, êúì êîèòî ÷åñòî ñå ïðèñúåäè-íÿâàõìå è íèå, ìà÷êàõà çúðíàòà, çà äà ñå îòäåëè ãðîçäî-âèÿò íåêòàð.  òåçè íåçàáðàâèìè ìèãîâå ìîðíèÿò òðóä,âïëåòåí â ðàäîñòòà îò ïëîäîðîäèåòî, ñå ïðåâðúùàøå âíÿêàêâà âàêõàíàëèÿ íà ðàäîñòòà è áëàãîäàðíîñòòà êúìïðèðîäàòà.

Ãîäèíè ñëåä òîâà òåçè ñïîìåíè ìè ïîìîãíàõà äààðàíæèðàì åäíà íåçàáðàâèìà ñðåùà ñ ÷óæäåñòðàííèãîñòè. Ïðîáëåìúò áåøå êàê äà ñå ïîñðåùíàò ôðàíöóçèâ Õàñêîâî. Ñ êàêâî ìîæåì äà âïå÷àòëèì åäèí ïàðè-æàíèí è äâå ïàðèæàíêè? Êîé çíàå çà êîé ïúò áåçðå-çóëòàòíî îáñúæäàõìå ðàçëè÷íè âúçìîæíîñòè. Èäåÿ-òà äà ãè îòâåäåì íà �Øàðàïàíèòå� ìå îñåíè åäâà íàñëåäâàùàòà ñóòðèí. Òîâà å ìåñòíîñò â ïîäíîæèåòîíà âðúõ �Àèäà�, îáÿâåíà çà íàöèîíàëåí èñòîðè÷åñêèîáåêò, ÷èåòî èìå ñïîðåä ìåñòíîòî íàñåëåíèå ïðîèç-òè÷à îò äóìèòå �Øèðà è ïàíèöà�. Çàêúòàíè âñðåä÷óäåñíàòà ïðèðîäà, òàì ñà ñå ñúõðàíèëè ìíîæåñòâîêàìåííè �ñúäîâå�, â êîèòî äðåâíèòå òðàêè ñà ïðèãî-òîâëÿâàëè âèíî. Âñåêè îò òÿõ ïðåäñòàâëÿâà äâîéêàãðèæëèâî èçäúëáàíè â ñêàëèòå îâàëíè âäëúáíàòèíè.Ãîðíàòà, â êîÿòî ñà òúï÷åëè ãðîçäåòî, çàâúðøâà ñóëåé, êîéòî îòâåæäà øèðàòà â ïî-íèñêî ñòîÿùàòà.Òàì ãðîçäîâèÿò íåêòàð ñå ñúáèðàë è îñòàâÿë âúëøåá-íàòà ôåðìåíòàöèÿ äà ãî ïðåâúðíå âúâ âèíî.

Çàðåäèõìå â áàãàæíèêà íà êîëàòà ïîðòàòèâåíõëàäèëíèê ñ áóòèëêè �Øàìïàíñêî�, êàøîí êðèñòàëíè÷àøè è çà÷àêàõìå ãîñòèòå. Ñëåä ïðèâåòñòâèÿòà ñú-îáùèõìå ïðîãðàìàòà è ïîòåãëèõìå ñ êîëèòå êúì âðúõ�Àèäà�. Æèâîïèñíèÿò ïúò íè èçâèñè äî ïëàòîòî â

23

ïîäíîæèåòî íà âúðõà. Íàïóñíàõìå êîëèòå, ïëåíåíè îòáåçêðàéíàòà äàëå÷èíà, êîÿòî ñå ðàçñòèëàøå ïðåä î÷è-òå íè, íà÷óïâàíà ñàìî îò çúáåðèòå, çàêúòàëè äðåâíè-òå �øèðà-ïàíèöè�. Ïðî÷åòîõìå ïàìåòíàòà ïëî÷à, êî-ÿòî ñïîäåëÿøå èñòîðè÷åñêèòå äàííè, è ñå ðàçïðúñíàõ-ìå âñðåä ñàìîäåëíèòå �âèíàðíè�. Ñëåä òîâà îòâîðèõ-ìå áàãàæíèêà íà êîëàòà è òàì, êúäåòî õèëÿäà ãîäèíèïðåäè íîâàòà åðà òðàêèòå ñà ïðèãîòîâëÿâàëè è ïèëèáîæåñòâåíèÿ åëèêñèð, ïîä çâúíà íà êðèñòàëíèòå ÷àøèè ãëúòêà øàìïàíñêî, ñòàíàõìå ñúïðè÷àñòíè ñ äðåâ-íîñòòà. Ïðîäúëæèõìå â äîìàøíà îáñòàíîâêà îêîëîòðàäèöèîííà áúëãàðñêà òðàïåçà, íî àòìîñôåðàòà, ïî-ðîäåíà îò êîíòàêòà ñ ãëúáèíèòå íà ìèíàëîòî ïðîäúë-æè äà âèòàå îêîëî íàñ.

Äî êàêâà ñòåïåí ôðåíñêèòå íè ïðèÿòåëè ñà áèëèâïå÷àòëåíè îò ñðåùàòà ñè ñ Áàêõóñ ïî íàøèòå äðåâíèçåìè ñè èçÿñíèõìå ïî-êúñíî ïðè ïðåáèâàâàíå â Ïàðèæ.Åñòåñòâåíî, íàìåðèõìå âðåìå äà ñå îáàäèì è íà òÿõ.Âúïðåêè ÷å íå áÿõìå ïðåäóïðåäèëè çà ïðèñòèãàíåòî ñè,ãëàñúò â òåëåôîííàòà ñëóøàëêà çâó÷åøå êàòî ÷å ëèñìå áèëè î÷àêâàíè ñ íåòúðïåíèå. Íåçàáàâíî íè áÿõàäàäåíè êîîðäèíàòè è ÷àñ çà ñðåùà íà ñëåäâàùèÿ äåí.

Çà âòîðè èëè òðåòè ïúò áÿõ â Ïàðèæ. Ïîçíàâàõîñíîâíèòå ìó çàáåëåæèòåëíîñòè, íî ðàçõîäêàòà ñ íà-øèÿ ïðèÿòåë íè ïðåíåñå âñðåä äðóãè èçìåðåíèÿ íà òîçèóíèêàëåí ãðàä, âúçïðèåìàí êàòî ñèìâîëè÷íà ñòîëèöàíà ñâåòà. Ïðåìèíàõìå ïðåç çàïàçåíè âúâ âðåìåòî óëè÷-êè è ïëîùàäè, íåôèãóðèðàùè â òóðèñòè÷åñêèòå ñïðà-âî÷íèöè. Ïëåíåíè îò àâòåíòè÷íàòà èì àðõèòåêòóðàè ñâúðçàíèòå ñ òÿõ èìåíà íà Þãî, Çîëà, âúçêðúñâàùèñÿêàø îò èñòîðèÿòà íà åäèí âåëèê íàðîä, íå ñå íàñè-ùàõìå äà ñëóøàìå íàøèÿ ïðèÿòåë - ëèòåðàòîð, âðîëÿòà íà ãèä.

24

Íàäâå÷åð, ôèçè÷åñêè èçòîùåíè è äóõîâíî èçâèñå-íè, áÿõìå ïðèþòåíè â æèëèùåòî ìó, ðàçïîëîæåíî âãîëÿìà ñòàðèííà ñãðàäà. Äîìàêèíÿòà íè ïîñðåùíàðàäóøíî êàòî ñòàðè ïðèÿòåëè. Äà ïðîíèêíåø â �ìîÿòäîì - ìîÿòà êðåïîñò� íà ÷óæäåíåöà å èçðàç íà âúðõîâîãîñòîïðèåìñòâî.  äîïúëíåíèå áÿõà ïîêàíèëè è òåõåíïðèÿòåë ñúñ ñúïðóãà - áúëãàðêà. Ñëåä êàòî ïîîòäúõíàõ-ìå è ñïîäåëèõìå âïå÷àòëåíèÿòà ñè îò ÷óäåñíàòà ðàç-õîäêà, ïðåíåñîõìå ñå â òðàïåçàðèÿòà çà âå÷åðÿ. Íå åâúçìîæíî äà îïèøà âñè÷êè ñïåöèàëèòåòè. Ìîãà ñàìîäà îòáåëåæà, ÷å ñëåä ñåðâèðàíåòî íà íÿêàêâè ãúáèñúíàðîäíè÷êàòà íè äèñêðåòíî ìè îáÿñíè, ÷å òîâà åèçêëþ÷èòåëíî ñêúï äåëèêàòåñ è ìå ïîïèòà êàêâî ñìåãè �ïðàâèëè� â Áúëãàðèÿ, òà äà çàñëóæèì òàêîâàâíèìàíèå. Íå ñå íàëîæè äà é îáÿñíÿâàì, çàùîòî íàìàñàòà ñå ïîÿâè ôååðèÿ îò öâåòíè ñíèìêè, îòðàçÿâà-ùè ïðåæèâÿâàíèÿòà íè íà �Øèðà-ïàíèöèèòå�. Âå÷åðÿ-òà äîñòèãíà êóëìèíàöèÿòà ñè, êîãàòî íà ìàñàòàáåøå ñåðâèðàíà áóòèëêà îòëåæàëî âèíî ðåêîëòà -1948 � ãîäèíàòà íà ðàæäàíåòî íà ñúïðóãàòà ìè. Òàêàè íå ðàçáðàõìå êàê ñà ÿ ðàçóçíàëè, íî åôåêòúò áåøåïîðàçèòåëåí. Íåóòðàëíîòî ñåìåéñòâî èçðàâíè ðåçóë-òàòà ñ 1:1. Êúñíî ïðåç íîùòà ñå ðàçäåëèõìå ñ ïîæå-ëàíèÿ çà ïîðåäíà ñðåùà îòíîâî íà íàøà òåðèòîðèÿ.

Íà âàêõàíàëèèòå îêîëî ãðîçäîáåðà è âèíîòî, êàòîñúáèòèå â ìîíîòîííèÿ æèâîò íà ñåëî, ñúïåðíè÷åõà ñàìîðèòóàëèòå îêîëî æåðòâîïðèíîøåíèåòî íà ïðàñåòî. Òÿõ-íîòî ïðîâåæäàíå çàâèñåøå îò äàòàòà íà ïúðâîòî ñåðèîç-íî çàñòóäÿâàíå, òúé-êàòî õëàäèëíèêúò äîðè êàòî ïîíÿòèåíå ñúùåñòâóâàøå. Ñóåòíÿòà îêîëî òîâà çàáåëåæèòåëíîñúáèòèå áåøå ñàìî ïðèâèäíà. Âñúùíîñò âñåêè çíàåøåçàäúëæåíèåòî ñè è ñå âêëþ÷âàøå íà îïðåäåëåíèÿ ìó

25

åòàï áåç ïîäêàíâàíå. Êàòî ñå çàïî÷íå îò óøèòå è ñòèãíåäî êðà÷åòàòà, íèùî íå îñòàâàøå íåîïîëçîòâîðåíî. Îùåíå ðàçïíàòà äà ñúõíå êîæàòà, ñëàíèíàòà ïîäõîäÿùî ðàç-ôàñîâàíà, çàìèíàâàøå â ðàçëè÷íè íàïðàâëåíèÿ. Áëîê÷å-òàòà îò íàé-êðåõêàòà é ÷àñò ñëåä ïîòàïÿíå âúâ âðÿùàçåëåâà ÷îðáà ñå íàòðèâàõà ñ ìàäæóí îò ñîë,÷åðâåí ïèïåðè ÷åñúí ïðåäè äà óâèñíàò íà ïðîâåòðèâî ìÿñòî. Òðåòîê-ëàñíàòà ñëàíèíà, çàìèíàâàøå çà ïðåòàïÿíå â îãðîìíèÿêîòåë. Ñòàÿòà ñ äîìàøíîòî îãíèùå ñå ïðåâðúùàøå âìåñîïðåðàáîòâàòåëíà ðàáîòèëíèöà. Íàé-èíòåðåñíî çà íàñáåøå ïðèãîòîâëåíèåòî íà ëóêàíêèòå è áàáåêà. Åëèòíèïàð÷åòà ìåñî è ñëàíèíà, îáèëíî îâêóñåíè ñ ïîäïðàâêèè ñîë, ïîòúâàõà â òúðáóõà è ïóñêàòà èëè ñ ïîìîùòà íàôóíèÿ ðú÷íî ñå íàòúïêâàõà â ÷åðâà. Ñëåä òîâà ñå îñòà-âÿõà äà çðåÿò - áàáåêúò â ïåïåë, à ëóêàíêèòå, óâèñíàëèïðè ñëàíèíàòà.  ïúðâèòå äíè ñå äàâàøå ïðåäèìñòâî íàïðÿñíî ïðèãîòâåíàòà êúðâàâèöà è ïà÷à. Êîé çíàå êàêâèìàãèè èì ïðàâåøå áàáà, íî ñòàâàõà ïðåâúçõîäíè íà âêóñ.Åäâà ñëåä òÿõ èäâàøå ðåä è íà �äðîáåíèòå�. Ïî òîâàâðåìå â èçáàòà âèíîòî áåøå ïðèêëþ÷èëî ñ ôåðìåíòàöè-ÿòà ñè. Ðàçâúðçâàøå ñå è ÷óâàëúò ñ îðåõèòå. Ðàííèòåóòðèíè ñå îãëàñÿõà îò ëàÿ íà êàíäæèòå è íåñòðîéíèòåãëàñîâå íà êîëåäàðèòå. ...�Îé, Êîëåäî, ìîé Êîëåäî, ðî-äèëî ñå Áîæå ÷åäî...�

...Îêîëî òðàäèöèîíî çàðåäåíèòå ñîôðè çàïî÷âàõàêîëåäíèòå ïðàçíèöè...

Ãîäèíè ñëåä òîâà ñå ñðåùíàõ ñúñ ñúùèÿ òèï �íèñ-êî ñåðâèðàíå� â ßïîíèÿ. Áÿõ ïîêàíåí äà ñå çàïîçíàÿ ñíàöèîíàëíèÿ èì áèò, íà ðîæäåí äåí â äîìà íà ïðîô.Ñàñàêè-äåêàí íà ìåäèöèíñêèÿ ôàêóëòåò â Òîêèî. Òðà-ïåçàòà, îòðóïàíà ñ ãîçáè, ñå ðàçëè÷àâàøå îò íàøàòàñèíèÿ ñàìî ïî ïðàâîúãúëíàòà ñè ôîðìà. Âèñî÷èíàòà

26

áåøå ñúùàòà. Ñÿäàøå ñå íà ïîäà âúðõó ïëîñêè âúçãëàâ-íèöè. Íÿêîè îò òÿõ áÿõà ñíàáäåíè ñ êúñà îáëåãàëêà,êîÿòî ïîçâîëÿâàøå íà êðúñòà äà ñè �îòäúõíå�. Ïðåä-ëàãàõà ãè íà ãîñòè, íåñâèêíàëè ñ íåïðèâè÷íàòà ïîçà.Âåðîÿòíî íèñêîòî ñåðâèðàíå áå òðàäèöèÿ, óïîðèòî ñúõ-ðàíÿâàíà ñ âðåìåòî. Êàêòî è æèâîïèñíèòå èì íîñèè,êîèòî èçïîëçâàõà ãëàâíî â äîìàøíà îáñòàíîâêà. Êàê-âà å âðúçêàòà ìåæäó òåçè ñõîäíè òðàäèöèè â ñåðâèðà-íåòî ìåæäó äâà íàðîäà, îòñòîÿùè íà õèëÿäè êèëîìåò-ðè, îòäåëåíè îò âîäèòå íà îêåàíà, ñè îñòàâà çàãàäêà.

Ïðåç çèìíèòå äíè è íîùè â çàòðóïâàíîòî îò ñíåãàñåëöå íå ñè ñïîìíÿì äà ñúì ÷óâñòâàë ñòóä, âúïðåêè ÷åïå÷êè íÿìàøå.

Ïî-êúñíî ïðè ïîñåùåíèå èç çàìúöèòå â Ñëîâàêèÿñè èçÿñíèõ çàùî å áèëî òàêà.  çíîåí ëåòåí äåí,ïðèÿòíàòà õëàäèíà, ñ êîÿòî íè ïîñðåùíàõà çàëèòåíà ïðåâúðíàòàòà â ìóçåé ñòàðîäàâíà ñãðàäà, îòñàìîñåáå ñè íàñî÷è ðàçãîâîðà êúì òåìïåðàòóðàòà âïîìåùåíèÿòà, êîÿòî íå ñå äúëæåøå íà ñëîæíè êëè-ìàòè÷íè èíñòàëàöèè. Êîëåãà îáúðíà âíèìàíèå, ÷åäåáåëèòå ïîâå÷å îò ìåòúð ñòåíè, âñúùíîñò âúðøàòñúùàòà ðàáîòà. Òàçè áåëåæêà ìè ïðèïîìíè çà ïðè-ìèòèâíàòà ñåëñêà êúùóðêà, ñúñ ñúùî òàêà äåáåëèñòåíè, êîèòî ðåâíîñòíî ñúõðàíÿâàõà â ïàçâèòå ñèïðåç çèìàòà - òîïëèíàòà, à ïðåç ëÿòîòî õëàäèíà.

** *

Îò äíåøíà ãëåäíà òî÷êà òðóäúò â îíåçè äàëå÷íèãîäèíè èçãëåæäàøå îò÷àéâàùî íåïðèâëåêàòåëåí.

Îðåøå ñå ñ ïëóã. Ñååøå ñå íà ðúêà. Æúíåøå ñå ñúññúðï è ïàëàìàðêà. Ñíîïèòå ñå èçâîçâàõà íà õàðìàíà,êúäåòî çàïî÷âàøå ôèíàëíèÿò òðóäîâ ðèòóàë - âúðøèòáà-òà. Òàì âçåìàõìå ó÷àñòèå è íèå, âúçñåäíàëè äèêàíÿòà.

27

Äúðâåí ïëîò ñ íàáèòè âúâ âúíøíàòà ìó îñíîâà îñòðèêðåìú÷íè ïàð÷åòà, êîèòî ïðåâðúùàõà íàñòëàíèòå ïëàñ-òîâå æèòíè êëàñîâå â ñëàìà è îòäåëÿõà çúðíîòî. Òåãëåíàîò êîíå, êàòî ïðèêàçíà ëÿòíà øåéíà, äèêàíÿòà ñå íîñåøåïî îáøèðíèÿ õàðìàí è âäèãàøå ñëåä ñåáå ñè îáëàöè îòïðàõîëÿê, êîéòî ïîëåïâàøå ïî òÿëîòî, çàåäíî ñ áëèêíà-ëàòà îò æåãàòà ïîò. Óìîðèòåëåí, íî äúëãîî÷àêâàí ôè-íàë, êîéòî çàâúðøâàøå â õàìáàðà ñ íàñèïâàíå íà çëà-òèñòî-æúëòîòî çúðíî.

Íèêîé íå ñå îïëàêâàøå. Íèêîãî íå ïîäêàíÿõà. Ñú-ùåñòâóâàõà íåïèñàíè çàêîíè è íåâèäèì òðóäîâ êîäåêñ,êîéòî îáåäèíÿâàøå âñè÷êè â ñòðåìåæà èì çà îöåëÿâàíå.Ñòàâàõà â çîðè, çà äà ñòèãíàò íà íèâàòà ïî õëàäíî. Âíàñòúïâàùèòå ñëåäîáåäíè ÷àñîâå, íà ìàëêè ÿòà ñå ïðè-þòÿâàõà ïîä äúðâåòàòà, êîèòî ãè áðàíåõà îò æàðêèÿñëúí÷åâ àïîãåé, çà äà îòäúõíàò è ïîõàïíàò. Îáèêíîâåíîòàðàòîð. Áåç ìëÿêî.

Ñâåæåñòòà ìó ñ ïîäêèñåëåíà, çàñîëåíà âîäà îöå-íèõ åäâà ïî êúñíî, íà êúìïèíã ïî çíîéíîòî êðàéáðåæèåíà Ïåëîïîíåñ. Ïðîãîíåíè îò çàäóõà â ïàëàòêàòà èïîäñëîíåíè îò ïàëåùèòå ëú÷è íà ñëúíöåòî, ïîä êëî-íèòå íà ìàñëèíåíî äúðâî, ðåøèõìå äà ïðîáâàìå èèçïèòàíàòà ñåëñêà ðåöåïòà. Íåéíàòà ëåêîòà è îáîä-ðèòåëåí åôåêò íè î÷àðîâà. Äî êðàÿ íà ïðåáèâàâàíåòîÿ èçïîëçâàõìå â îáåäíîòî ìåíþ, êàòî �àíòèäîò�ñðåùó ãîðåùèíàòà.

Îùå äâå íåùà âúçïðèåõ ïî äðóã íà÷èí â ïîäíîæèåòîíà Îëèìï.

Çâåçäèòå. Íà áåçîáëà÷íèÿ íîùåí ñâîä èçãëåæäàõàïî-åäðè. Ñ ïî-íàñèòåí áëÿñúê.

È ìóçèêàòà. Ãðúöêà ìóçèêà â ïðèòèõíàëàòàìàñëèíîâà ãîðè÷êà.  íîùíèòå ÷àñîâå, êîãàòî çàïî÷âà

28

äà ñå ÷óâñòâà ñâåæèÿò ïîëúõ îò ìîðåòî. Ñ ãëúòêàêîíÿê, ïðèþòèëà çâåçäè.

Ïîòîìöèòå íà åëèíèòå ñà áåçîòðàäíî âëþáåíèâ ñîáñòâåíàòà ñè ìóçèêà.  ïåñíèòå ñè çà ëþáîâòàáåç íà÷àëî è áåç êðàé. Ìîæå áè ïðèðîäàòà ãèïðåäðàçïîëàãà êúì òîâà. Èëè ðàçâàëèíèòå, ïðèòàèëèáðúíêè îò èñòîðèÿòà íà ÷îâå÷åñòâîòî.

 òðóäîâîòî åæåäíåâèå íà ñåëî îò îíèÿ âðåìåíàíÿìàøå ðàáîòíî âðåìå. Ñâåòëèíàòà îïðåäåëÿøå äî êîãàäà ñå òðóäÿò - îò çàçîðÿâàíå äî ñóìðàê. Ïî �èêèíäèÿ� ñå÷óâàõà õëîïàòàðèòå íà æèâîòíèòå è ïðèãëóøåíèòå ïîä-âèêâàíèÿ íà ñòîïàíèòå èì. Öÿëîòî �êðàëñêî âîéíñòâî�ñå çàâðúùàøå îò êúðà. Ñ êó÷åòàòà, ñ ìàãàðåòàòà, ñ äè-ñàãèòå. Ïîíÿêîãà è ìàéêà, ïðåìåòíàëà íà ãúðáà ôóòà,çàãúðíàëà íåâðúñòíî äåòåíöå. Âèñÿëî â èìïðîâèçèðàíà-òà é ëþëêà ïîä êëîíèòå íà ñúñåäíî äúðâî. Îò âðåìå-íàâðåìå ïðèëàñêàâàíî êúì îòðóäåíàòà ìàé÷èíà ãðúä.

Øóìúò è òðîïîòúò îò óëèöèòå ïðåëèâà êúì äâîðî-âåòå è ïîñòåïåííî çàãëúõâà ñ ïàäàíåòî íà çäðà÷à. Òóê-òàì íÿêîé îùå ãúë÷è äîáèòúêà èëè ïîäðåæäà çåìåäåëñêèñå÷èâà, äîêàòî êðàé îãíèùåòî ñå ðàçñòèëà ñêðîìíàòàòðàïåçà. Ïî ìàëêèòå ïðîçîð÷åòà çàïî÷âàò äà ïðîáëÿñâàòñâåòëèíèòå íà ãàçåíèòå ëàìïè ñ òóìáåñòè øèøåòà è êðúã-ëî îãëåäàëöå çàä òÿõ, êîåòî óäâîÿâà ïëàìúêà, ïîòðåïâàùïðè íàé-ìàëêèÿ ïîëúõ íà âúçäóõà. Ñâåùèòå áÿõà íåèêî-íîìè÷íè. Äîðè êàíäèëî íå ñå âèæäàøå, çàùîòî ñëúí÷îã-ëåäîâîòî ìàñëî îùå íå áåøå íàâëÿçëî â áèòà, à ñ ìàñêàíäèëî íå ãîðè. Ëóêñ è ãîðäîñò áåøå âåòðîóïîðíèÿòôåíåð, ñ êîéòî â áóðíà è íåïðîãëåäíà íîù ìîæåø äàïðåñêî÷èø, äà ïðîâåðèø äîáèòúêà èëè äà ïîìîãíåø íàáÿë ñâÿò äà ñå ïðúêíå òåëåíöå èëè êîí÷å-âèõðîãîí÷å.

Ìðàêúò, ñúþçåí ñ òèøèíàòà, ïîñòåïåííî çàòðóïâà

29

ãëóõèòå ñåëñêè óëè÷êè è ñãóøåíèòå ïîêðàé òÿõ êúùóðêè.Íàä ñåëöåòî ìèëîñòèâî ðàçñòèëà êðèëå íîùòà íà îòäèõàè îòìîðàòà.

Îò ïîòúíàëèòå â òúìíèíà óëè÷êè êîíòðàñòúòíà ñïîìåíèòå ìå ïðåíàñÿ íåî÷àêâàíî âñðåä ñâåòëèí-íèòå âîäîïàäè íà Áðîäóåé. �Îëèâàùè� ñå ïî áåçêðàé-íèòå êîðïóñè íà ñãðàäèòå, òå èçãàñâàò çà ìèã, çà äàèçáóõíàò îòíîâî â áåçáðîé ñâåòëèííè êàïêè. Ðàçíîö-âåòíè ôååðèè, ðàçäèðàùè íåóìîðíî óòðîáàòà íà ìðà-êà. Áðîäóåé ïðåç íîùòà - ôèîðä îò ïóëñèðàùè ñâåò-ëèíè, íà äúíîòî íà êîéòî ìðàâóíÿê îò ÷îâåøêèñúäáè, òúðñè âñåêè ñîáñòâåíà ïúòå÷êà â æèâîòà.Ñâåòîâå, â êîèòî âúîáðàæåíèåòî ìå îòíàñÿ. Äèàìåò-ðàëíî ïðîòèâîïîëîæíè èçìåðåíèÿ.

** *

Êîëêîòî è ìîíîòîíåí äà èçãëåæäàøå æèâîòúò âáàùèíîòî ñåëöå, â íåãî ïëàõî è íåñïîêîéíî ïóëñèðàõàíÿêîëêî îãíèùà.

Íà ïúðâî ìÿñòî � ó÷èëèùåòî, íàé-ñîëèäíàòà ñãðàäàâ ñåëîòî, ïî-ãîëÿìà, ïî-ïðåäñòàâèòåëíà è îò öúðêâàòà.Ñòðîåíà å ñ îáùè óñèëèÿ. Ñ âñåêè êàìúê, ñ âñÿêà òóõëà,ñãîâîð÷èâèòå ñåëÿíè ñÿêàø ñà âãðàæäàëè â íåãî íàäåæ-äèòå ñè çà ïî-äîáðî áúäåùå. Àêî íå çà ñàìèòå òÿõ, çàäåöàòà èì, îãëàñÿùè ñ âåñåë ãëú÷ ïðîñòîðíèòå ìó ñòàè.Ïðèçîâàíè îò øêîëñêèÿ çâúíåö. Ïðåìåòíàëè ïðåç ðàìîòîðáè÷êà ñ áóêâàð, ïëî÷êà è êàëåì.  ïî-ãîðíèòå êëàñîâåñ òåòðàäêà, ìàñòèëíèöà è ïåðî. Íàâëå÷åíè â êðèâî-ëÿâîñêðîåíè äðåøêè îò ñîáñòâåíîðú÷íî òúêàíî ïëàòíî. Íîñ ãðåéíàëè î÷è, ãîòîâè äà ïîïèÿò áåç îñòàòúê ëú÷èòå íàçíàíèåòî îò ó÷èòåëèòå ñè - íåãîâèòå æðåöè.

Ó÷èòåëÿò íà ñåëî â îíèÿ âðåìåíà. Åäâà ëè ùå íàìå-

30

ðèòå ïî-äîñòîéíà ôèãóðà îò íåãî. Ïðîñòî çàùîòî âúï-ëàùàâàøå â ïúëíèÿ ñìèñúë äóìàòà - ó÷èòåë. Ñåÿ÷, êîéòîõâúðëÿ äîáðè ñåìåíà ñ íàäåæäàòà, ÷å ùå ïîæúíå îò òÿõ,îñâåí çíàíèå è êóëòóðà. Ñ âñÿêà ñâîÿ ñòúïêà, ñ ïîâåäåíè-åòî ñè, ñ ïðàâîãîâîðà è îáëåêëîòî, ñ óñìèâêàòà - íà ñú-÷óâñòâèå èëè íà óêîð, òîé ñå ïðåâðúùàøå â ïðèìåð, íî-ñèòåë íà íîâîòî, ñèìâîë íà ïðîãðåñà. Ïðîñòè÷êèòå ñåëñ-êè õîðà íå ñàìî ãî óâàæàâàõà. Òå áëàãîãîâååõà ïðåä íåãîè èçðàçÿâàõà ïðåêëîíåíèåòî ñè ïðåä äåëî ìó êàòî òèòóëó-âàõà èìåòî ìó ñ åäíà åäèíñòâåíà äóìè÷êà - Ó×ÈÒÅËßÒ !

Òàêà ãè òà÷åøå â ñúðöàòà ñè íàðîäúò. Òàêà ñ áîëêàèçïðàòèõ â íåáèòèåòî è ðîäèòåëèòå ñè. Îïîâåñòåíè inmemoriam, êàòî ó÷èòåëÿò Ïðîäàí è ó÷èòåëêàòà Îëãà.Òà êîé ëè çíàåøå ôàìèëíèòå èìåíà íà òÿõ - âñåèçâåñòíèòå!Íå èìïðîâèçèðàì òîçè ðåêâèåì â ïàìåò ñàìî íà ðîäè-òåëèòå ñè, à è çà ñúðàòíèöèòå èì, êîèòî êàòî ìèñèîíåðèðàçíàñÿõà ãðàæäàíñêîòî íè ñúçíàíèå è êóëòóðà è â íàé-îòäàëå÷åíèòå ñåëèùà íà ðîäèíàòà.

Íå ÷å áÿõà áåçóïðå÷íè, çà äà ãè èçäèãàìå â êóëò. Íîâ çàòúíòåíîòî ñåëöå áåç ñúìíåíèå ãè èäåàëèçèðàõà. Ó÷è-òåëèòå çíàåõà òîâà è òúêìî òî ãè ñòèìóëèðàøå äà ñåñàìîóñúâúðøåíñòâóâàò, çà äà îòãîâàðÿò íà ïðåäñòàâàòàçà òÿõ. Êàòî àêòüîðè íà ñöåíàòà íà âñåêèäíåâíèÿ æèâîò.Ñ õàðàêòåðè, ðàçëè÷íè êàòî èìåíàòà èì. Ñàøî, Âàñà,ãîëåìèÿò Êîëüî, ìàëêèÿò Êîëüî, Äåë÷î Õàðàëàíîâ - äó-øàòà íà êîìïàíèÿòà. ×îâåêúò-îðêåñòúð - àðòèñò, õóäîæ-íèê, äðàìàòóðã, ñöåíàðèñò, ðåæèñüîð, ãðèìüîð, äåêîðà-òîð, ìóçèêàíò, êóêëîâîä, äèðèãåíò, àðàíæîð, ÷àðîäååö,äóøåâåäåö. Ìàãüîñíèê, ïîä ñúçèäàòåëíèòå ëàïè íà êîé-òî ó÷èëèùíèÿò êîðèäîð ñå ïðåâðúùàøå â òåàòðàëåí ñà-ëîí, ñòàÿòà â äúíîòî - íà ñöåíà ñúñ çàâåñà, êîé çíàå îòêàêâî, îòìåñòâàùà ñå íà ïðåñåêóëêè, êàòî ÷å çàåêâà, çà äà

31

îòêðèå òúðæåñòâåíî ïðåä î÷èòå íà âòðåùåíàòà ïóáëèêàçàòðîãâàùè ñöåíêè îò äðàìàòóðãè÷íîòî ìèíàëî. Áèëî çàòðàãåäèÿòà íà Àñåíÿ, ïîòðåñàâàùèòå ñòðàäàíèÿ íà Ãåíî-âåâà èëè ïðåæèâÿâàíèÿòà íà Àëáåíà. Äðàìàòè÷íè ìèãî-âå, êîãàòî Ìåëïîìåíà âëàñòâóâàøå êàêòî âúðõó åíòóñè-àñòèòå íà ñöåíàòà, îñåíÿéêè ãè ñ àðòèñòè÷íî âäúõíîâå-íèå, òàêà è íàä çàõëàñíàëàòà ñå ïóáëèêà, âæèâÿâàùà ñå äîòàêàâà ñòåïåí, ÷å äà íàñêà÷à âúçáóäåíî ñ âúçãëàñè �Èâîõ,óòðåïàõà ó÷èòåëêàòà!� ïðè ïàäàíåòî é íà ñöåíàòà. Äà ñåçàâúðíå çà ìèã â äåéñòâèòåëíîñòòà è óñïîêîåíà äà ñåïîòîïè îòíîâî â òðåïåòà íà äðàìàòà, îò êîÿòî ÿ èçòðúãâàñêðèáóöàíåòî íà ïåëòå÷åùàòà çàâåñà. Ðàçîòèâàõà ñå êàòîîíåìåëè. Íåóêè çà àïëîäèñìåíòè. Ñ ïðèõëèïâàíèÿ ìåæäóðåäîâåòå è áëåñíàëè îò ïðåæèâÿíîòî î÷è. Äîêîñíàòè îòâåêîâå÷íàòà ìàãèÿ íà òåàòúðà.

Íà äðóãèÿ äåí âúçðàñòíà æåíèöà, ñðåùàéêè ìàéêàìè âúçêëèêâà �Èâîõ, ó÷èòåëêå, òè ñè áèëà æèâè÷êà� èÿ ïîãàëâà íåæíî ïî ñòðàíèòå.

 àðõèâèòå é ñå å çàïàçèëî è åäíî ïèñìî, êîåòî ïîñòå÷åíèå íà îáñòîÿòåëñòâàòà ïðåâåäåíî íà ïîâå÷å îò 50åçèêà ñòàíà èçâåñòíî â öÿë ñâÿò.

Âåäíúæ íà îáåäíà òðàïåçà, ìàéêà âå÷å ïåíñèîíåðêà,îáúðíà âíèìàíèå íà ñúîáùåíèå â �Ëèòåðàòóðåí ôðîíò�, ñêîåòî óðåäíèêúò íà äîì-ïàìåòíèêà íà Øîëîõîâ â Ìîñêâààïåëèðàøå êúì ÷èòàòåëèòå äà èçïðàòÿò íà ìóçåÿ ñòàðèèçäàíèÿ îò �Òèõèÿò Äîí� çà ïðîó÷âàíå ñòåïåíòà íà ïðè-ëàãàíàòà â ìèíàëîòî öåíçóðà â ðàçëè÷íèòå ñòðàíè. Ïîä-ãîòâÿøå ñå þáèëåéíà êíèãà ïîä íàäñëîâ �Òèõèÿò Äîí âäåéñòâèå�. Ìàéêà ìè ïðèòåæàâàøå ïúðâîòî ìó èçäàíèå,îòïå÷àòàíî íà áðîøóðè ñ ïðîäúëæåíèå. Òúé-êàòî î÷àêâà-øå ìíåíèåòî ìè, ñïîäåëèõ, ÷å ìÿñòîòî íà òîçè óíèêàò åòàì. Òóê ïðèòåæàâàõìå ëóêñîçíîòî èçäàíèå íà êíèãàòà.

32

Ïîñúâåòâàõ ÿ äà íàïèøå ïðèäðóæèòåëíî ïèñìî, íî îòêà-çàõ äà ãî ïðåâåæäàì ñ ìîòèâà, ÷å êîéòî ñå èíòåðåñóâà, ùåñè íàìåðè ïðåâîäà÷. Ãðèæëèâî îïàêîâàõ è èçïðàòèõ ïðàò-êàòà. Êîãàòî âå÷å áÿõìå ïîçàáðàâèëè çà ñëó÷àÿ, ïðèñòèã-íà ïàêåò ñ òîêó-ùî èçëÿçëîòî èçäàíèå.  ïðåâúçõîäåí ïðå-âîä, öèòèðàíî, â íåãî ñå ìúäðåøå ïèñìîòî íà ìàéêà. Ñ äó-ìè íà âúçõèùåíèå àâòîðúò ñïîäåëÿøå ÷óâñòâàòà ñè êúìíåçíàéíàòà áúëãàðñêà ó÷èòåëêà, êîÿòî íà ãàçåíà ëàìïà ÷å-òÿëà ïðåä çàòàèëèòå äúõ ñåëÿíè çà âúëíóâàùèòå ñúáèòèÿïî áåçêðàéíèòå ðóñêè ñòåïè. Ùå ïîâåðÿ òîì÷åòî, â êîåòîìàéêà ìè å öèòèðàíà êàòî ñúàâòîð, íà äúðæàâíèÿ àðõèâ.

È âñå ïàê âñè÷êî, êîåòî èçðåäèõ äîòóê, å ñàìî âúí-øíî îïèñàíèå, áëåä è íåñðú÷åí îïèò äà îòðàçÿ íåîáÿòíà-òà äóøåâíîñò íà ñåëñêèÿ ó÷èòåë, ïðåâúðíàë ñå â �Ãóðó� çàíàðîäà. Çà ùàñòèå, ëèòåðàòóðíèÿò òàëàíò íà ìàéêà ìèõâúðëÿ âúòðåøíà ñâåòëèíà âúðõó òàçè äîñòîéíà çà ïðåê-ëîíåíèå äóøåâíîñò. Âúðõó òîâà óäîâëåòâîðåíèå, êîåòîáëèêà îò ïîåòè÷íàòà é èçïîâåä ïîä íàäñëîâ �Ñòàðàòàó÷èòåëêà�:

...� Çâúíè çâúíåö. Îòìåðâà âðåìåòîíà ìîåòî ñúðöå... ãíåçäî çà ïòèöè...ïðåç ìîèòå ïðîëåòè äîëèòàëè.Çâúíè çâúíåö...  òèøèíàòàîòëåòÿë êîïíåæ... îòðîíåí çâúí...Èçïðàâåíà ïðåä âðåìåòî ñòîÿ...è âðåìåòî èçïðàâåíî ïðåä ìåí ñòîè...çâúíè...çâúíè ñúðöåòî ìè...Ñúðöåòî... ñâåòîôàð çà ïòèöèòå...×åðâåíà... è... çåëåíà... ñâåòëèíè...çà òðúãâàíå... ïðåñòîé... çà ïúò...ïðåç ìîÿòà äóøà â äàëå÷èíè....ïîòåãëèëè âèé... ìîèòå ó÷åíèöè!

33

** *

Äðóãî ñðåäèùå íà îáùåñòâåí æèâîò áåøå ñåëñêàòàêðú÷ìà. Ñ òèïè÷íàòà ìèðèçìà íà ïîäîâî ìàñëî, ïðèìå-ñåíà ñ äúõà íà ïðåêèñíàëè òóðøèè, àðîìàòà íà ïðåïå÷åíàðàêèÿ è óõàíèåòî íà ãúñòî ÷åðâåíî âèíî. Ñ êëîêî÷åùàãëú÷êà, ïðîíèçâàíà ïîíÿêîãà îò ãíåâíèòå äåöèáåëè íàíå÷èé âúçìóòåí ãëàñ. Âçðèâÿâàíà îò âðåìå íà âðåìå îòãðúìîãëàñåí ñìÿõ, â îòãîâîð íà ïîðåäíèÿ ìàñàë. Òóê ñåáèñòðåøå ïîëèòèêàòà, èçãðàæäàøå ñå â êðàê ñ âðåìåòîìèðîãëåä. Âñðåä çâúíà íà ïðèÿòåëñêî ïîòðàêâàíå íà ðå-ãàë÷åòà è íàçäðàâèöè. Ãëú÷êà, êîÿòî ìèãíîâåíî ñòèõâà-øå â ìèíóòèòå çà íîâèíèòå, êîãàòî âêëþ÷âàõà ïîðåäíà-òà íîâîñò çà ñåëîòî - ðàäèîàïàðàò ñ àêóìóëàòîð. Ïîäñâåòëèíàòà íà ïåòðîìàêñîâàòà ëàìïà íàïðåãíàòèòå ëèöàïîïèâàõà âñÿêà äóìà íà ãîâîðèòåëÿ. Çàìðúçíàë îò íàï-ðåæåíèå ìèìàíñ, ïðåïàðèðàí êàòî ÷å ëè îò ðàäèîâúëíè-òå. Çà äà èçáóõíå ñëåä òÿõ â îùå ïî-áóðíè ïðåïèðíè èâúëíåíèÿ, çàãëúõâàùè åäâà ñúñ ñãúñòÿâàíåòî íà ìðàêà.

Íà äíåâíà ñâåòëèíà, ñúñ çàëîñòåíàòà ñè âðàòà èñïóñíàòè êåïåíöè, êðú÷ìàòà ñ íèùî íå íàïîìíÿøå çàêëîêî÷åùèòå íîùíè ñòðàñòè. Îòâîðåíà ãîñòîïðèåìíî ñå-ãà å ñàìî âðàòàòà íà ïðèñòðîåíàòà êúì íåÿ áàêàëíèöà.Íà þíàøêà âåðåñèÿ òóê ìîæåøå äà ñå êóïè ñîë, ãàç,ëàìïåíè øèøåòà, ñîäà-êàóñòèê, îãðîìíè êàëúïè ñàïóíçà ïðàíå. È, ðàçáèðà ñå, øàðåíè øåêåðåíè ïðú÷êè èçàõàðíè ïåòëåòà - ÷åðâåíè, çåëåíè, æúëòè - êàöíàëè âúð-õó äúðâåíè êëå÷êè. Èëè åëåêòðè÷åñêî ôåíåð÷å ñ ðàçíîö-âåòíè ïðîæåêöèîííè ñòúêúëöà, êàêòî è ïèñòîëåòè - èã-ðà÷êè. Áîæå, êàêâè ëè íå ñúáëàçíè èìàøå òàì!

Âìåñòî ñ ãëú÷êà îò êðú÷ìàòà, ïóñòàòà ïðåç äåíÿóëèöà ñå îãëàñÿøå îò çâóöèòå íà ñúñåäíàòà êîâà÷íèöà.

34

Ñúñ çàõàðíî ïåòëå â ðúêà áåøå óäîâîëñòâèå äà ñå íàá-ëþäàâà îãðîìíîòî äóõàëî, êîåòî â äåòñêîòî íè âúîáðà-æåíèå ñå ïðåâðúùàøå â ðàçÿðåí âåëèêàí, ÷èèòî èçäóòèáóçè èçäóõâàõà îò çèíàëàòà ìó ïàñò ñâèñòÿùè ñòðóè âúç-äóõ, êîèòî âèõðåõà æàðàâàòà ñ ïîðåäíîòî òëååùî â íåÿïàð÷å æåëÿçî. Ïîëîæåíî íà íàêîâàëíÿòà âúðõó íàæåæå-íàòà ìó äî áÿëî ïîâúðõíîñò, ñå èçñèïâàøå êàíîíàäàòà íà÷óêîâåòå, êîÿòî âñðåä çâúí è èñêðè ìó ïðåäàâàøå æåëà-íàòà ôîðìà.

Ñëåä êàòî ñå íàñèòèì íà çâó÷íàòà ãëåäêà ïîòåãëÿìåëåíèâî êúì ñëåäâàùàòà ñïèðêà. Çà ðàçëèêà îò äèíàìè÷-íàòà êîâà÷íèöà ñúñ ñâîÿòà ìîíîòîííîñò, òÿ óòàëîæâàøåñåòèâàòà. Ïîäîáíî íà îæèâÿëî êúò÷å îò ïàñòåëíî ïëàòíîíà íåèçâåñòåí ìàéñòîð, ïðåä î÷èòå íè èçíèêâàøå ñåëñêà-òà âîäåíèöà. Êàöíàëà íà æèâîïèñíà âèñî÷èíà, â ñÿíêàòàíà äâà îãðîìíè áðÿñòà, òÿ îáñåáâàøå ïîãëåäèòå. Ñòðóèòåíà ñòè÷àùèÿ ñå íàäîëó áóåí ïîòîê ñå ñãðîìîëÿñâàõàâúðõó äúðâåíîòî é êîëåëî, êîåòî ñ ðèòìè÷íî ïîñêúðöâà-íå ðàçäâèæâàøå ìåëíè÷íèòå êàìúíè. Ñ íàáðàøíåíè ðóí-òàâè âåæäè è èçïîáåëåëè äðåõè, ìëèâàðÿò ñ óñìèâêà íèðàçðåøàâàøå äà ïîçÿïàìå êàê îò óëåÿ íàä âîäåíè÷íèòåêàìúíè íà ñòðóéêà ñå ñèïåõà æèòíèòå çúðíà, êîèòî, ïðè-òèñíàòè â íåóìîëèìèòå èì îáÿòèÿ, ñå ïðåâðúùàõà â ïóõ-êàâî áðàøíî. Èçëèçàìå îò óòðîáàòà íà âîäåíèöàòà èõóêâàõìå íàâúí. Ðàçìÿòàìå ïî òðåâàòà äðåøêèòå ñè è ñâåñåëè êðÿñúöè ñå õâúðëÿìå â ïðîõëàäíèòå âîäè íà âèðàâ íåéíîòî ïîäíîæèå. Âîäíèòå ïðúñêè îêîëî íàñ íà ìè-ãîâå ïðå÷óïâàò ñëúí÷åâàòà ñâåòëèíà â öâåòîâåòå íà äú-ãàòà, íî áåç äà èì îáðúùàìå âíèìàíèå ïðîäúëæàâàìå äàñå ïëèñêàìå è äà îãëàñÿìå ñ âèêîâå îïóñòÿëîòî ñåëî.

35

** *

Ñúðöåòî íà ñåëîòî íåñúìíåíî ñè îñòàâà ìåãäàíúò.Íî íåãîâèÿò ðèòúì è ïóëñàöèè ìîãàò äà ñå ïî÷óâñòâóâàòñàìî â ïðàçíè÷íè äíè, êîãàòî ñúáèðà ìëàäî è ñòàðî,ñòúêìåíî â æèâîïèñíè îäåæäè. Ñ âåçàíè íîñèè, ïðèñòåã-íàòè ñúñ ñðåáúðíè ïàôòè. Íàêè÷åíè ñ íàíèçè îò ïåíäàðè.Ñ ðîñíè êèòêè çàáó÷åíè ïîêðàé ÷åëîòî.

Ñáîðèùå, êîåòî â äíåøíè äíè áè íè èçãëåæäàëîêàòî îæèâÿë îò ïðèêàçêèòå åòíîãðàôñêè ìóçåé, ÷èéòîïðåëåñòíè åêñïîíàòè äåôèëèðàò ïðåä âòðåùåíèòå íè î÷èêàòî õàîòè÷íî ìîäíî ðåâþ. Ïðè êîåòî íå çíàåø êúäå ïî-íàïðåä äà íàñî÷èø ïîãëåäà ñè. Íà êîÿ ñòðàíà äà ñåîáúðíåø.

Ðó÷èëîòî íà ãàéäàòà çàåäíî ñ êëàðíåòà è ãúäóëêèòå,ïîä òúòåíà íà òúïàíà, êàòî ïî âúëøåáíà êîìàíäà ïðèõ-âàùàò, çàõâàùàò è ïîäðåæäàò ôèãóðèòå íà õîðî. Íàòàëàçè, íà òàëàçè, áàâíî è ïîñòåïåííî ñå ðàçøèðÿâà òî.Óñêîðÿâà ðèòúìà, ñè çà äà ïðåìèíå â èçíåíàäâàùè ñòúï-êè è ïîäñêîöè, ïðè êîèòî çåìÿòà ñÿêàø ñå ðàçòúðñâà ïîäóñòðåìà ìó. Íÿêàêâà âèõðåíà ôååðèÿ îò äâèæåíèÿ è öâå-òîâå, âñðåä êîèòî ïðîáëÿñâàò íàêèòèòå, à îò ðèòìèòåñòðóè çàøåìåòÿâàùà åíåðãèÿ. Áúëãàðñêî õîðî íåíàãëåä-íî, êîåòî êàðà êðúâòà äà çàêèïè è ñúðöåòî äà áóøóâà.

Êîãàòî íàé-ïîñëå çàòèõíå, çàïî÷âà äà ñòðóè ïåñåí-òà. Êàòî ïîòî÷å îò ðåäèöèòå. Áåç íàãëàñà. Íåîáóçäàíàõàðìîíèÿ îò íåøêîëóâàíè ãëàñîâå, êîÿòî ñúçäàâà êàñêà-äè îò çâóöè, ïðåëèâàùè îò äúëáîêî õàðìîíè÷íè àêîðäè,â íåî÷àêâàí äèñêàíò, ïðåðàñòâàù â äóåò, ðàçòðîÿâàù ñåâ äèñõàðìîíèÿ, ïîäåòà îò îñòàíàëèòå ãëàñîâå. Ìàãèÿòàíà áúëãàðñêàòà ïåñåí! Ìèñòåðèÿòà íà áúëãàðñêèòå ãëà-ñîâå! Îïèòâàò ñå äà ÿ îáÿñíÿò ñ îñîáåíîñòè íà ïî÷âàòà.

36

Íàé-íåî÷àêâàíî ìè ïîâåðè òàéíàòà èì åäíà ñòàðè-öà. Áåç äîðè äà îñúçíàå êàêâà çàãàäêà ðàçíèùâà. Äîêàòîîòåã÷åíè ÷àêàõìå íÿêúäå ðåäà ñè, îò äóìà íà äóìà çàïî÷-íà äà ñïîäåëÿ. Ïî ñêîðî ñúñ ñåáå ñè, îòêîëêîòî ñ ìåíå.Çà ïåñíèòå. Êàê ïååëè íà ñåëî!

È êàòî æúíåëè, ïååëè. È êîãàòî óñïîêîÿâàëè äî-áèòúêà, øåïíåëè ìó ïååøêîì. È ëþáîâòà ñè èçïîâÿäâàëèñ ïåñíè. È êîãàòî ëþëååëè ðîæáàòà ñè, ñ ïåñíè ÿ ïðèñ-ïèâàëè. È êîãàòî æóæåëî âðåòåíîòî, ñ ïåñåí ìó ïðèãëà-ñÿëè. È êîãàòî îïëàêâàëè íÿêîãî, ïàê ïååëè. È êîãàòîïëà÷åëè � ïååëè! Åòî ÿ ìèñòåðèÿòà íà áúëãàðñêèòå ãëà-ñîâå!

È íåñëó÷àéíî áúëãàðñêà ïåñåí îòïðàòèõà íà âúçáîãêúì çâåçäèòå, äà ïðåäñòàâÿ ÷îâå÷åñòâîòî âúâ âñåìèðà!

37

** *

Âîëíèÿò æèâîò íà ñåëî ïðèêëþ÷è ñ ðàæäàíåòî íà ïî-ìàëêèÿ ìè áðàò, êîéòî çàå ìÿñòîòî ïðè ìàéêà.  åäèí ñëúí-÷åâ åñåíåí äåí âúðõó ãúðáà íà êðîòêî ñèâî ìàãàðå, çàåäíîñ ïðèíàäëåæíîñòèòå ñè, ïðèêúòàíè â äèñàãè, ïîòåãëèõ êúìÕàñêîâî.

Òîâà ñèìâîëè÷íî ïúòåøåñòâèå âúðõó êëåïîóõèÿ �Ðî-ñèíàíò� âñúùíîñò ìå ïðåâåäå êàêòî â ïðèêàçêèòå �ïðåçäåâåò öàðñòâà â äåñåòîòî�, îò öàðñòâîòî íà ãàçåíèòå ëàì-ïè, â öàðñòâîòî íà åëåêòðè÷åñêàòà ñâåòëèíà.

Ñòàðàòà ðîäíà êúùà ïðåäñòàâëÿâàøå ïîäîáðåí ñåë-ñêè æèëèùåí äîì. Ñúùèòå äåáåëè êàìåííè ñòåíè ñ ìàëêèïðîçîð÷åòà è ÷àðäàê íàä ìàçå, êîåòî â ìèíàëîòî ñå å èç-ïîëçâàëî çà îáîð. ×àðäàêúò, îáãðàäåí äîïúëíèòåëíî ñ ëå-êè òóõëåíè ñòåíè, áå ïðåâúðíàò â îáøèðåí ñàëîí ñ ãîëåìèïðîçîðöè, ïðåç êîèòî áåçïðåïÿòñòâåíî íàõëóâàøå ñâåòëè-íàòà. Âìåñòî ñèìâîëà íà ñåìåéíîòî îãíèùå � îäæàêúò, âòðàïåçàðèÿòà ñå ìúäðåøå ãîòâàðñêà ïå÷êà è ìàñà, ïîêðè-òà ñ öâåòíà ìóøàìåíà ïîêðèâêà.  ñúñåäíèòå ñòàè ïðóæè-íåíè ëåãëà ñ ãîëåìè áåëè òàáëè ïðåäëàãàõà ìÿñòî çà îò-äèõ. Âìåñòî â ãàðäåðîáè, äðåõèòå è çàâèâêèòå ñå ïðèþòÿ-âàõà â �ñàíäúê-îäàÿñà� ñ ðàçìåðèòå íà ìàëêà ñòàÿ. Êúùè÷-êàòà èçëú÷âàøå íåçàáðàâèì óþò, ñïîòàåí ìîæå áè â ìè-íèàòþðíèòå é ðàçìåðè èëè ïúñòðèòå âúçãëàâíèöè íà ìèí-äåðà, ðú÷íî ïëåòåíèòå ïîêðèâêè íà ëåãëàòà è äàíòåëåíè-òå ïåðäåíöà ïî ïðîçîðöèòå. Òèøèíàòà íà óëè÷êàòà ñ åäúðêàëäúðúì, êîÿòî ïðåç çèìàòà ñå íàðóøàâàøå ñàìî îò ïðîâ-ëå÷åíèÿ ãëàñ íà áîçàäæèÿòà, à íàäâå÷åð ïðåç ëÿòîòî îòïðèãëóøåíèòå ãëàñîâå íà íàñÿäàëèòå äà ïîáúðáîðÿò ïðåäêúùè÷êèòå ñè ñòîïàíêè äîïúëâàøå óþòà.

38

Íîâè âúëíóâàùè ïðåæèâÿâàíèÿ ïðåäëàãàøå ðîäíè-ÿò ãðàä íà ìàëêîòî ìîì÷åíöå ñ øèðîêî îòâîðåíè êúì ñâåòàî÷è, ïðåêîñèëî òîêó-ùî ñâåòëèííàòà áàðèåðà ìåæäó ãàçå-íàòà ëàìïà è åëåêòðè÷åñêàòà êðóøêà. È ñåãà äîðè, áåç äàïðåìðåæà î÷è, ìîãà äà ñå ïðåíåñà âúâ âúëøåáíèòå ñåëåíèÿíà åæåãîäíèÿ åñåíåí ïàíàèð, îáñåáèë ïðîñòðàíñòâàòà îêî-ëî ïàìåòíèêà íà �Íåçíàéíèÿ âîèí�. Èçíèêíàë íåèçâåñòíîîò êúäå, òîé ïðèâëè÷à íåóäúðæèìî ïîãëåäà ñ íåèçáðîèìè-òå ñè àòðàêöèè. Ñòèñíàë çäðàâî ïðèäðóæàâàùàòà ìå ðúêà,âíèìàòåëíî ñè ïðîáèâàì ïúò ìåæäó ñòè÷àùèòå ñå ïî óëè÷-êèòå íà ïàíàèðíîòî ãðàä÷å òúëïè. Îôîðìåíè îò áåçáðîéáëåñòÿùè îãëåäàëíè âèòðèíè, òå ïðåäëàãàò åâòèíè, íî âïå-÷àòëÿâàùè áèæóòà è èìèòàöèè. Íà ñúñåäíî ñòðåëáèùå ìî-æåø äà äåìîíñòðèðàø óìåíèå, êàòî óöåëèø ïðåêàòóðâà-ùà ñå ôèãóðêà èëè äà îïèòàø êúñìåòà ñè ñ ïóøêà, êîÿòîèçñòðåëâà ìåòàëè÷åñêà ñòðåëè÷êà êúì âúðòÿùîòî ñå ñðå-ùó íåÿ êîëåëî ñ îçíà÷åíèÿ íà ïå÷àëáèòå. Èëè äà äåìîíñò-ðèðàø ìóñêóëè, êàòî èçòëàñêàø òåæêî ãþëëå âúðõó êîëå-ëà ïî ñòðúìíî èçâèñÿâàùè ñå ðåëñè, êîåòî ñ ãðúì âúçâåñ-òÿâà êîëêî ìíîãî ñè ñèëåí, àêî äîñòèãíå âðúõíàòà òî÷êà.Ìàëêî ïî íàòàòúê ñå ÷óäèø êîå îò ïðåäëàãàíèòå ëàêîìñò-âà äà ïðåäïî÷åòåø. Ðîçîâî�áÿë îáëàê îò çàõàðåí ïàìóê,àïåòèòíî ïàð÷å êàðàìåëèçèðàíà çàõàð ñ îðåõè èëè ëîêóìíà êëå÷êà! Ãðúìêî ìîòîðíî áó÷åíå ïðèâëè÷à âíèìàíèåòîêúì ìîòîöèêëåòíà àòðàêöèÿ, ïðè êîÿòî èçâåñòåí ðîêåð êðú-æè ïî âúòðåøíîñòòà íà ìåòàëè÷åñêà ñôåðà ñ ãëàâàòà íàäî-ëó. Ïðèäðóæàâàùàòà ðúêà âíèìàòåëíî, íî íàñòîé÷èâî ìåïðèäðúïâà îò âëàê÷åòî íà óæàñèòå è ïàíîïòèêóìà ñ óðîä-ñòâà êúì ïî-íåóòðàëíàòà, ìàêàð è íàìèðèñâàùà çîíà íàìåíàæåðèÿòà ñ �40 àôðèêàíñêè çâåðîâå,� â ñúñåäñòâî ñ êî-ÿòî å öàðñòâîòî íà ëþëêèòå. Êàòî ñå çàïî÷íå îò êîí÷åòà èêîëè÷êè çà íàé-ìàëêèòå è âèåíñêîòî êîëåëî è ñå ñòèãíå

39

äî øåìåòíî âúðòÿùèòå ñå ñòîë÷åòà íà âåðèãè èëè �ëîäêè-òå�, êúäåòî ïîñòåïåííî ìîæåø äà ñå çàñèëèø è äà ïîëå-òèø íà âîëÿ êúì âèñèíèòå. Ðàçõîäêàòà èç ãðàä÷åòî íà ÷ó-äåñàòà ïîñòåïåííî äîñòèãà êóëìèíàöèÿòà ñè ïðåä âõîäà íàïàíàèðíèÿ äâîðåö - îïíàòèÿò êóïîë íà öèðêà, îáêè÷åí ñãèðëÿíäè îò öâåòíè åëåêòðè÷åñêè êðóøêè. Ïúðâà ñðåùà ñíåãîâèòå àðòèñòè, îò êîÿòî åäâà ñè ïîåìàì äúõ ïðè ñúçåð-öàíèåòî íà âúçäóøíèòå àêðîáàòè èëè õîäåùèÿ ïî îïíàòîíà óæàñÿâàùà âèñî÷èíà âúæå. Èëè ñå ïðåâèâàì îò ñìÿõ íàæèâîïèñíàòà êëîóíàäà, ñëåä êîÿòî ïðåõëàñíàò íàáëþäà-âàì ãðóïàòà åêâèëèáðèñòè èëè èçïúëíÿâàùèòå êàêâè ëèíå íîìåðà äðåñèðàíè æèâîòíè. Íåçàáðàâèìè ïàíàèðíèäíè, êîèòî çàâúðøâàò ñ òðàäèöèîííèÿ ïîäàðúê - ÷àíòà îòïðåñîâàí êàðòîí, â êîÿòî íà ãúðáà ìè ïîòðîïâàò íåîáõî-äèìèòå ïîñîáèÿ çà íàñòúïâàùèÿ ñëåä ñåäìèöà ó÷èëèùåíñðîê. Áúðçî ïðåëèòà âðåìåòî â êëàñíèòå ñòàè, ïðåïúëíåíèñ ãëú÷ è ïðèòèõâàùè ïðè âëèçàíåòî íà ëþáèìèÿ, ïîìíåùñå çà öÿë æèâîò ó÷èòåë. Ïðîñòî íå óñåùàìå êàê ñúñ çàñòó-äÿâàíåòî è ïúðâèÿ ñíÿã íàñòúïâàò è êîëåäíèòå ïðàçíèöè.

Òèõà íîù! Ñâÿòà íîù! Íåçàáðàâèìà ùå îñòàíå òàçèïðàçíè÷íà âå÷åð ñ êîëåäíà åëõà â íîâàòà êúùà! Êàêâà íåî-ïèñóåìà ðàäîñò öàðåøå îêîëî äâîéíî ïî-âèñîêîòî îò ìå-íå äðúâ÷å, îáêè÷åíî ñ ðàçíîöâåòíè ñâåùè è áåçáðîé áëåñ-òÿùè íàêèòè. Êàêâî îæèâëåíèå ñúïúòñòâóâàøå òîçè ïðàç-íèê, íà êîéòî áÿõà äîøëè äà íè ïîçäðàâÿò íàé- áëèçêèòåðîäíèíè è ãîñòè. Äúëãî ñëåä êàòî âñè÷êî íàîêîëî áå ïðè-òèõíàëî, îò âúçáóäà íå ìîæåõ äà çàñïÿ. Íå ñàìî îò ïðåæè-âÿíîòî, íî è â î÷àêâàíå íà ñëåäâàùèÿ äåí, âïåðèë î÷è âîêà÷åíàòà äî ëåãëîòî ìè êîëåäàðñêà òîðáà. Íàé-ïîñëå êëå-ïà÷èòå íàòåæàâàò è ñå ñúáóæäàì åäâà ñëåä êàòî âå÷å ïîóëèöàòà ñå ÷óâàò ãëàñîâåòå íà ïîäðàíèëè êîëåäàðè. Ëåêîñúðäèò, ÷å íå ñà ìå ñúáóäèëè íàâðåìå, íàáúðçî çàêóñâàì,

40

ïðåìÿòàì ïðåç ðàìî öâåòíàòà òîðáè÷êà è ñå ïðèñúåäèíÿ-âàì êúì äåòñêèÿ ïîòîê, êîéòî îãëàñÿ ïðàçíè÷íî ãðàäñêè-òå óëèöè. Íåçàáðàâèìè äíè, êîèòî äîñòàâÿò ðàäîñò íå ñà-ìî íà äåöàòà, íî è íà ïðèâåòëèâî ïîñðåùàùèòå ãè ñ îðå-õè, áîíáîíè è ïàðè÷êè äîìàêèíè.

Îùå íå îòçâó÷àëè êîëåäíèòå ïðàçíèöè è èäâà âðåìåçà ïîñðåùàíå íà ñòàðàòà - Íîâà ãîäèíà - Âàñèëüîâäåí. Êàê-âî òâîð÷åñêî âäúõíîâåíèå îáçåìà íå ñàìî äåöàòà, íî è âúç-ðàñòíèòå ïðè ïîäãîòîâêàòà íà òðàäèöèîííèòå ñóðâàêíè-öè. Êàêâè ëè íå ðàçíîöâåòíè õàðòèéêè ñå ðàçêðîÿâàò èïðåêðîÿâàò ïðåäè äà ñå óâèå è óêðàñè ñïîðåä èíäèâèäóàë-íàòà ôàíòàçèÿ òðàäèöèîííîòî äðÿíîâî êëîí÷å. Ñ êàêúâòðåïåò ñå íàîáèêàëÿ ïðàçíè÷íàòà òðàïåçà, â ñðåäàòà íà êî-ÿòî ñå ìúäðè íîâîãîäèøíàòà áàíèöà ñ êúñìåòè. Ñ êàêâîëþáîïèòñòâî ñå ðîâèì èç ëèñòàòà íà îòðÿçúêà, ñïðÿë ïðåäíàñ ñëåä çàâúðòàíåòî, çà äà îòêðèåì äðÿíîâèòå ïúïêè, ïî÷èèòî î÷åðòàíèÿ ùå ðàçãàäàåì ñèìâîëè÷íèÿ êúñìåò, êîé-òî íè î÷àêâà ïðåç íîâàòà ãîäèíà.

Òðàäèöèè è ðèòóàëè, ïîâå÷åòî îò êîèòî áåçâúçâðàò-íî îòçâó÷àëè ñ âðåìåòî è ëèøèëè äåòñòâîòî íà äåöàòà îòíåïðåòåíöèîçíè, íî òðåïåòíè ïðåæèâÿâàíèÿ. Íàé-òðàéíèñëåäè ñà îñòàíàëè î÷åâèäíî îò âåëèêäåíñêèòå ïðàçíèöè. Â÷åòâúðòú÷íèÿ äåí îò ñòðàñòíàòà ñåäìèöà âñå îùå ìîæå äàñå ïî÷óâñòâà âúçáóæäàùàòà ñóåòíÿ îêîëî áîÿäèñâàíåòîíà ÿéöàòà, êîÿòî ñúáèðà âúîáðàæåíèåòî íà ìàëêè è ãîëå-ìè îêîëî ñúäèíêèòå ñ ðàçíîöâåòíè áîè, â êîèòî âñåêè ìî-æå äà åêñïåðèìåíòèðà ñúñ ñú÷åòàíèå íà öâåòîâåòå èëè ñïðèëàãàíå íà êàêâè ëè íå òåõíèêè. Äîâåð÷èâî çàñïèâàõ âðàííèòå ÷àñîâå íà ñúáîòíàòà âå÷åð, çàùîòî çíàåõ, ÷å ùåìå ñúáóäÿò íàâðåìå çà ïîñðåùàíå ÷àñà íà âúçêðåñåíèåòî,êîãàòî ñúñ çàïàëåíè ñâåùè â ðúêà êðúæèì ïîä çâóöèòå íàêàìáàíàòà è òúðæåñòâåíîòî ïåñíîïååíå îêîëî ñòàðèííàòà

41

öúðêâà. Êîãàòî íà ñëåäâàùèÿ äåí, ïðåìåíåíè ñ íîâè äðåø-êè, ïðèêúòàëè ÿéöå - áîðåö â äæîáà, ïîòåãëÿìå çà òðàäè-öèîííàòà ðàçõîäêà êúì �ßìà÷à�, êúäåòî íè î÷àêâàò ëþë-êè è ñåðãèè, ïúëíè ñ èçíåíàäè. Êîãàòî ñ óñìèâêà íà óñòàïîçäðàâÿâàìå âñåêè ñðåùíàò ñ �Õðèñòîñ âîñêðåñå�, è ñ îò-âåòíà óñìèâêà ïîëó÷àâàìå òðàäèöèîííîòî áëàãîïîæåëà-íèå - �Âîèñòèíà âîñêðåñå�.

Ùàñòëèâî äåòñòâî, êîãàòî ãîäèíèòå íåçàáåëÿçàíî ñå�òúðêàëÿò� îò åñåííèÿ ïàíàèð êúì çàòðóïàíèòå â ñíåãîâåêîëåäíè ïðàçíèöè è îò òàì â î÷àêâàíå íà ïðîëåòòà ñúñ ñâåò-ëèíàòà íà Õðèñòîâîòî âúçêðåñåíèå. Êîãàòî íåóñåòíî îò ÷èííà ÷èí, îò êëàñ íà êëàñ ïîñòåïåííî èçðàñòâàìå è âúçìúæà-âàìå. Êîãàòî íàñòúïâà âðåìå äà èçîñòàâèì èãðèòå è ñ ðú-öå â äæîáîâåòå, ñ ïîäñâèðêâàíå íà �Àç ãîëÿì ñúì âå÷å...�äà ïîåìåì êúì �ñòúðãàëîòî�.

** *

È åòî ãî ðîäíîòî Õàñêîâî, â êàëåéäîñêîïà íà ñïî-ìåíèòå îò êðàÿ íà 30-òå è íà÷àëîòî íà 40-òå ãîäèíè. Ñúñ�ñòúðãàëîòî�- íåãîâàòà ãëàâíà óëèöà, ïî êîÿòî â ëåòíèòåïðàçíè÷íè äíè ñå ðàçãðúùà ïàðàäíî øåñòâèå íà ìîäàòà,ïðîâèíöèàëíèÿò �ôåøúí�- òóðíèð. Äàìèòå ñ åôèðíè, íîìíîãîïëàñòîâè äúëãè ðîêëè, ïðè êîèòî íàìåêâàùî äå-êîëòå è íàäíèêâàùè ïîä ïîëàòà ãëåçåíè ñà åäèíñòâåíèèçòî÷íèöè íà åðîòèêà. Ñ êîëîðèòíî ÷àäúð÷å â ðúêà.Êàâàëåðèòå ñúñ ñâåòëè ïàíòàëîíè îò øàíòóíã è øèðîêî-ïîëè áåëè ïàíàìè, êîèòî, êàêòî è ÷àäúð÷åòàòà áðàíÿò îòíåóìîëèìèòå ñëúí÷åâè ëú÷è è íåèçâåñòíèòå òîãàâà ìàã-íèòíè áóðè. Ïèùíî øåñòâèå, ñúïðîâîæäàíî ñ ëþáåçíèïîçäðàâè, ìèìîëåòíè óñìèâêè è äèñêðåòíè ïîãëåäè, íà-

42

÷åâàùî îò ñãðàäàòà íà òåàòúðà. Ïðîòî÷âàùî ñå ïîêðàéñåí÷åñòèÿ ïàðê ñ êàìåííà åñòðàäà, îò êîÿòî çâóöèòå íàäóõîâ îðêåñòúð ñúïðîâîæäàò íåäåëíàòà ðàçõîäêà. Ïúñò-ðîöâåòåí ïîòîê îò ôèãóðè, êîèòî ñå ñòè÷àò ïîêðàé ìíî-ãîáðîéíèòå ñëàäêàðíèöè, ðàçïîëîæåíè êàòî ìàÿöè ïîïðîòåæåíèåòî íà ñòúðãàëîòî, îáñåáâàùè ñ ðåíîìèðàíèòåñè ñïåöèàëèòåòè íå ñàìî âíèìàíèåòî íà äåöàòà. Êàòî ñåçàïî÷íå îò òàçè ñðåùó òåàòúðà, èçâåñòíà ñ �ðåçëèâàòà�ñè ðàäîìèðñêà áîçà, îò êîÿòî �ïðîñâåòâàò� î÷èòå ñëåäñíîùíî ïðåæèâÿâàíå è ñå ñòèãíå äî �Þíèîí ïàñèôèê�-ñëàâåùà ñå ñ ìíîãîïëàñòîâèÿ ñè ôðóêòîâ ñëàäîëåä. Ñðå-ùó íåÿ îò �Áåðàõà� ìîæåòå äà ñå ñíàáäèòå ñ êàêâè ëè íåáîíáîíè. Ïî íàòàòúê âèòðèíèòå íà �Áàëúê÷èåâ� ïðåäëà-ãàò íåíàäìèíàòè ïî îôîðìëåíèå è âêóñ òîðòè è ïàñòè.Àêî óñòîèòå íà òàçè ïîðåäèöà îò èçêóøåíèÿ è ïðåêîñèòåïðåñå÷êàòà, íàâëèçàòå â öàðñòâîòî íà îðèåíòàëñêèòå ëà-êîìñòâà. Ñëàäêàðíèöà �×àðëñòîí� âè ñúáëàçíÿâà ñ áàê-ëàâà ñ òðè ïëàñòà îðåõè è ïðåâúçõîäíî ìàëåáè, ïîëÿòîñ ãúñò àðîìàòåí ñèðîï. Òàì ìîæåòå äà îïèòàòå è òîïêàìëå÷åí ñëàäîëåä ñ ÷óâåí, êîéòî ìó ïðèäàâà íåïîâòîðèìâêóñ è òî÷åùà ñå êîíñèñòåíöèÿ. Íàñðåùà å ñëàäêàðíèöà�Ðîçà� ïðåâúðíàëà ñå â ëþáèìî çà ãèìíàçèñòèòå è ãèì-íàçèñòêèòå êúò÷å, ñ äèñêðåòíè ñåïàðåòà, â êîèòî ñïîäå-ëÿòå ñúêðîâåíè òàéíè, áåç äà ñå èçëàãàòå íà ëþáîïèòíèïîãëåäè.

 ñòèëà íà Èëô è Ïåòðîâ ñëåä òàêîâà îïèñàíèå,÷îâåê ìîæå äà ñè ïîìèñëè, ÷å � îêîëèéñêèÿ ãðàä Õ ïðèíàëè÷íîñò íà òîëêîç ìíîãî ñëàäêàðíèöè, æèòåëèòå ìóñå ðàæäàò ñàìî çà äà ñè ïîõàïíàò ïàñòè, áàêëàâè è ñëà-äîëåä è ïîñëå äà óìðàò�. Íî âñúùíîñò íå áåøå òàêà.Íàðåä ñ âñÿêà ñëàäêàðíèöà ñå ðåäóâàøå íå êàêâî äà å,à êíèæàðíèöà. Ðåäîì ñ áîçàäæèéíèöàòà, ñðåùó òåàòúðà

43

ñå ðàçïîëàãàøå �Îòåö Ïàèñèé�. Íà íàñðåùíèÿ úãúë äî�Þíèîí ïàñèôèê� ïîñðåùàøå ñ îòâîðåíè âðàòè êíèæàð-íèöà �×èêàãî�.  ñúñåäñòâî ñ òîðòèòå íà �Áàëúê÷èåâ� ñåðàçïðîñòèðàøå íàé-êðóïíàòà îò òÿõ - �Äàìÿíîâ�. Ãîëå-ìèòå èì ñòúêëåíè âèòðèíè ïðèâëè÷àõà íåóäúðæèìî îêî-òî. Ïîãëåäúò íåóñåòíî ñå ïëúçâà ïî ïúñòðîöâåòíèòå êî-ðèöè íà ìíîãîáðîéíèòå èçäàíèÿ, êîèòî ñå îïèòâàò äàïðåëúñòÿò áèëî ñ èíòðèãóâàùèòå ñè çàãëàâèÿ, áèëî ñèìåòî íà âñåèçâåñòíèÿ ñè àâòîð. Êíèãè, êíèãè, âîäîïàäèîò êíèãè ðàçñòèëàùè ñå ïî ðàôòîâåòå íà îãðîìíèòå âèò-ðèíè. Ñ êîãî ëè íå ùå ñå ñðåùíåòå òóê. Ñ ìîäåðíèòåÂèêè Áàóì, Ñèíêëåð Ëóèñ,Úïòîí Ñèíêëåð, Òåêåðè, ñêëàñèöèòå - Äîñòîåâñêè, Òîëñòîé, Çîëà. Ñúñ çàãëàâèÿòà,ïðåäëàãàíè îò áèáëèîòåêà �Çëàòíè çúðíà�, íàðåä, ñ êî-èòî ùå çúðíåòå ëóêñîçíî èçäàíèå íà ßâîðîâ èëè òîì-÷åòà íà Åëèí-Ïåëèí, Éîðäàí Éîâêîâ è ×óäîìèð. Ñïè-ðàòå, �çà äà ñè ïîåìåòå äúõ� ïðåä ìàñèâíàòà ïîðåäèöàíà äÿäî Âàçîâ, ïðåäè äà ïðåêðà÷èòå âõîäà íà òîçè õðàìíà êíèãàòà, ñ áîæåñòâåí äúõ íà ïå÷àòàðñêî ìàñòèëî.Ïðåäè äà ïîòúíåòå â äåáðèòå íà ïîçíàíèåòî, ïîäðåäåíîâ áåçáðîé òîì÷åòà ïî áåçêðàéíèòå ñòåëàæè, êúäåòî ìî-æåòå äà äîêîñíåòå ñ ðúêà âñÿêî îò òÿõ è äà ðàçëèñòèòåñòðàíèöèòå èì, êîèòî âè ïðåäëàãàò âñåìîãúùèÿ ÷îâåøêèäóõ, êîäèðàí ñ 32 áóêâè. Íå å ëè êíèãàòà âúëøåáíîòîêèëèì÷å, êîåòî ìîæå äà âè îòíåñå ñ âúëíèòå íà ôàíòà-çèÿòà è â íàé-îòäàëå÷åíèòå êúò÷åòà íà çå-ìÿòà, íà ëóíà-òà, âúâ âñåìèðà. Äà âè ðàçõîäè ïî ñâåòîâíèòå áóëåâàðäèè äà âè âúðíå îòíîâî íà �ñòúðãàëîòî� â ðîäíèÿ ãðàä.

�Ñòúðãàëîòî�! - Âèíàãè èçïëóâàøå â ñúçíàíèåòîìè, êîãàòî ñå ðàçõîæäàõ ïî âåêîâíîòî �Êîðçî� âÁðàòèñëàâà, óõàåùî íà ïå÷åíè êåñòåíè â åñåííèòåâå÷åðè. Íå ãî çàáðàâÿõ è â ïîäíîæèåòî íà ìîíóìåí-

44

òà�Ñâ. Âàöëàâ�, êîãàòî ñ ïîãëåä îáãðúùàõ áåçáðåæíèÿïðàæêè ïëîùàä èëè ñ õàëáà ïèâî, â íÿêîå îò áåçá-ðîéíèòå ìó çàâåäåíèÿ ñå íàñëàæäàâàõ íà ïúñòðàòàíàâàëèöà íàîêîëî.

Êàêâî îáùî ñïîäåëÿõà ãëàâíàòà óëè÷êà íà ìàë-êîòî ãðàä÷å è ñâåòîâíèòå áóëåâàðäè, íåñðàâíèìè ïîìàùàáè, íåèçáðîäèìè è âåêîâå÷íè, ïëåíÿâàùè âñåêèñúñ ñîáñòâåí ÷àð è íåïîâòîðèìî âúçäåéñòâèå, íîñÿêàø ðàâíî ïîñòàâåíè ïðåä ÷îâåøêèòå âúæäåëåíèÿ èñâúðçâàíè îò íåùî îáùî÷îâåøêî, îñåçàåìî íàâñÿêúäå.Êîãàòî ñå ðàçõîæäàø ïî Øàíçåëèçå, ñ íàêàöàëè ïîòðîòîàðèòå ìàñè÷êè íà áåçáðîéíèòå ïàðèæêè êàôå-íåòà, èëè ïî ñåí÷åñòèòå àëåè íà áóëåâàðäà íà ëèïèòåâ Áåðëèí. Ïî áåçêðàéíàòà ïåðñïåêòèâà íà Êàëèíèíñêèïðîñïåêò èëè ïî ñòàðèííàòà Àðáàòñêàÿ óëèöà âÌîñêâà. Ïî îïúíàòèòå êàòî òåòèâà àâåíþòà íàÂàøèíãòîí è ÷àðîâíèòå óëè÷êè íà Äæîðäæ Òàóí. Ïîáóëåâàðäèòå íà Âèåíà è Áóäàïåùà, êðàé õóáàâèÿ ñèíÄóíàâ. Ïî ãëàâíàòà óëèöà íà Èíñáðóê ñ èçâèñèëèòåñå íàä íåÿ ñíåæíè âúðõîâå. Èëè ñå óäèâÿâàø íàïðàçíè÷íàòà ìåòàìîðôîçà íà íàé-ãîëåìèÿ áóëåâàðä âÒîêèî, íà êîéòî âñÿêà ñúáîòà è íåäåëÿ ñëåäîáåääâèæåíèåòî ïðåñúõâà. Íå ñàìî ïî òðîòîàðèòå, íî èïî òðàíñïîðòíèòå ëåíòè, êúäåòî äî ïðåäè ìèíóòàñå å ñòè÷àë áåçêðàåí ïîòîê îò êîëè, çàïî÷âàò äàíèêíàò êàòî ãúáè ìàñè è ñòîëîâå îò îêîëíèòåñëàäêàðíèöè, êàôåíåòà è ðåñòîðàíòè, îêîëî êîèòî ñåñóåòÿò ñåðâèòüîðè â òðàäèöèîííè áåëè ñàêà è ðúêà-âèöè, ãîòîâè äà çàäîâîëÿò è íàé-ïðèäèð÷èâèòå âêó-ñîâå. Ñúñ ñîáñòâåíèòå ñè î÷è ñúì íàáëþäàâàë êàêòàçè ãëàâíà àðòåðèÿ íà ìíîãîìèëèîííèÿ ãðàä çàáðîåíè ìèíóòè ïðîìåíÿ ðèòúìà ñè è îò ñðåäèùå íà

45

ìíîãîïîñî÷åí èíòåíçèâåí òðàôèê ñå ïðåâðúùà â ìÿñ-òî çà ðàçõîäêè è ðàçâëå÷åíèÿ.

È ïîñòåïåííî çàïî÷âàø äà îñúçíàâàø, ÷å âñè÷êèòåçè ïëîùàäè è óëèöè, ïî êîèòî ñå ñòè÷àò äåíîíîùíîáåçêðàéíè ÷îâåøêè ïîòîöè ñúñ ñâîåòî ðóñëî îáåäèíÿ-âàò õîðàòà, óëåñíÿâàò òåõíèòå ñðåùè è êîíòàêòè,ïîçâîëÿâàò èì äà ïî÷óâñòâàò îáùîòî ìåæäó ñåáå ñè,âúïðåêè ðàçëè÷èÿòà ìåæäó âñåêè îò òÿõ.

Òîçè èíñòèíêò íàé-ÿñíî ïðîëè÷àâà è ñå ïðåâðúùàâúâ ôèëîñîôèÿ ïðè ÷àåíèòå öåðåìîíèè.  ñòðàíàòàíà èçãðÿâàùîòî ñëúíöå èìàõ âúçìîæíîñò äà ñå âêëþ÷àâ åäèí òàêúâ áåçêðàåí ðèòóàë, ïîñâåòåí íà áèëêî-âàòà òå÷íîñò, êîÿòî íà ïðúâ ïîãëåä ìè ñå ñòðóâàøå,÷å ôåòèøèçèðàò. Ïîñòåïåííî îáà÷å ïî÷óâñòâóâàõ, ÷åòàéíàòà íà òàçè ñèìâîëèêà ñå êðèå íå â ÷àÿ èëèíåãîâîòî êà÷åñòâî, à â îáùóâàíåòî. Ó÷àñòíèöèòå âíåÿ ñå ñúáèðàò, çà äà ïîìúë÷àò ñúâìåñòíî. Íå äàñïîðÿò, îáñúæäàò èëè áúðáîðÿò.  òèøèíàòà íàìúë÷àíèåòî âñåêè îò òÿõ ñå óíàñÿ â ñîáñòâåíèòå ñèìèñëè, áåç äà çàáðàâÿ çà ïðèñúñòâèåòî íà íàñÿäàëèòåîêîëî íåãî. Ìàãíåòèçìúò íà îáùóâàíåòî, ñú÷åòàí ñðèòóàëà íà ìúë÷àíèåòî, âñúùíîñò ïðàâè âñåêè åäèíîò ó÷àñòíèöèòå äà ñå ÷óâñòâà ïðå÷èñòåí äóõîâíî.

46

** *

 ïðîâèíöèàëíîòî åæåäíåâèå íà ðîäíèÿ ãðàä ïðåçîíèÿ ãîäèíè çàðàæäàùîòî ñå ñåäìî èçêóñòâî áåøå ãëàâåíèçòî÷íèê íà âúëíåíèÿ.  çîðàòà íà êèíîòî õîðàòà ñúññòðàõîïî÷èòàíèå ïðåêðà÷âàõà ïðàãà íà êèíîòåàòúð �Îäå-îí� èëè �Ìîäåðåí òåàòúð�, çà äà ñå îòäàäàò â îáÿòèÿòàíà íåìèòå ñòàðè ëåíòè.  ñóìðàêà ïîä åêðàíà ñàìîòåíïèàíèñò îçâó÷àâàøå ïðåïúëíåíàòà çàëà ñ àêîðäè ñúîáðà-çåíè ñ òåìïîòî, íàñòðîåíèåòî è äðàìàòè÷íîñòòà íà áåç-çâó÷íî è ñ ëåêî ïîòðåïâàíå ïðîìåíÿùèòå ñå êàäðè,êîèòî êàðàò çàëàòà äà ðåàãèðà ñ ïðèòàÿâàíå íà äúõ èëèãðúìîãëàñåí ñìÿõ. Îìàãüîñàíè îò âúëíóâàùàòà èãðà íàâåëèêèÿ ×àïëèí, êîÿòî íå ñå íóæäàå îò äóìè, çà äà òåïëåíè è çàâëàäåå áåç îñòàòúê. Ðàçâåñåëåíè îò ãðîòåñêíè-òå ôèãóðè íà Ëàóðåë è Õàðäè âúâ âúçáóæäàùèòå íåóäúð-æèì ñìÿõ ðîëè íà Êðà÷óí è Ìàë÷î. Íàïðåãíàòè îòàêðîáàòè÷íèòå ïðåâúïëúùåíèÿ íà Áúñòúð Êèòúí, íà êî-èòî ìîæå äà çàâèäè âñåêè ñúâðåìåíåí êàñêàäüîð. Õîðàòàíàïóñêàõà êèíîñàëîíà îò ñòðàíè÷íèòå âðàòè, çà äà ñåçàâúðíàò â äåéñòâèòåëíîñòòà è îòñòúïÿò ìåñòàòà ñè íàòúëïÿùèòå ñå ïðåä âõîäà íîâè ó÷àñòíèöè â êèíîêðúãîâ-ðàòà, êîéòî çàïî÷âàøå îò 10 ÷àñà ñóòðèí è çàâúðøâàøåâ íîùíèòå ÷àñîâå.

Ñ ïðîãîâàðÿíåòî íà êèíîòî ïî åêðàíèòå çàáëåñòÿõàíîâè çâåçäè. Áåøå óäîâîëñòâèå äà ñå ñúçåðöàâà ïðåëåñ-òíàòà èãðà íà Øúðëè Òåìïúë, èëè íàïðåãíàòèòå êàäðèñ Óîëúñ Áèðè è Ìèêè Ðóíè.  ïðàçíèê çà ãðàäà ñåïðåâúðíà �Ñíåæíèÿò ðàé� ñúñ Ñîíÿ Õåíè è îðêåñòúðúòíà Áåíè Ãóäìàí, ÷èèòî øëàãåðíè ìåëîäèè âñåêè ñèòàíàíèêàøå íà èçëèçàíå îò êèíîñàëîíà. Êàêâà ñåíçàöèÿïðåäèçâèêâàõà íåïîâòîðèìèòå øîó ñïåêòàêëè íà Ôðåä

47

Àñòåð è Äæèíäæúð Ðîäæúðñ. Áåçêðàéíè îïàøêè îïàñâà-õà êèíîòåàòðèòå â äíèòå, êîãàòî ïðîæåêòèðàõà êèíîåïîïåÿòà �Îòíåñåíè îò âèõúðà� èëè äðàìàòè÷íèòå åïè-çîäè �Çíàõàð� è �Ìîðàë� ïî Äîëåíãà Ìîñòîâè÷.

Ñïå÷åëè èëè çàãóáè êèíîèçêóñòâîòî îò ïðåâðú-ùàíåòî ìó â äîõîäíà êèíîèíäóñòðèÿ, êîÿòî êàòîíåóäúðæèìà âúëíà, çàïëàøâàùà äà ïðåðàñíå â öóíàìè,çàëÿ ñ ïðîäóêöèÿòà ñè æàäíèÿ çà çðåëèùà ñâÿò?

Êàòî åäèíñòâåí áúëãàðñêè àñïèðàíò â Áðàòèñ-ëàâà ìè áåøå îêàçàíà ÷åñò äà áúäà ïîêàíåí íà îáÿäîò òîãàâàøíèÿò íè ãåíåðàëåí êîíñóë.  ðàçãîâîðà,êîéòî êðúæåøå ãëàâíî îêîëî êóëòóðíè ïðîáëåìè íàäâåòå ñòðàíè, äîìàêèíúò èçêàçà íåóäîâëåòâîðåíèå, ÷åâ ×åõîñëîâàêèÿ ñå ïðîæåêòèðàò ñàìî îãðàíè÷åí áðîéáúëãàðñêè è ñúâåòñêè ôèëìè. Ïîðàçìèñëèõ âúðõó êà-çàíîòî, çàùîòî íåñúìíåíî îòãîâàðÿøå íà èñòèíàòà.Ïîçâîëèõ ñè äà èçòúêíà, ÷å âñúùíîñò òàêà ñå èçäèãàïðåñòèæúò íà áúëãàðñêîòî è ñúâåòñêîòî êèíî, òúéêàòî ïî åêðàíèòå ìîãàò äà ñå âèäÿò ñàìî ñòîéíîñ-òíè êèíîëåíòè íà Ñåðãåé Áîíäàð÷óê, Âúëî Ðàäåâ èäðóãè çàáåëåæèòåëíè ðåæèñüîðè è êèíîàðòèñòè. Íà-âîäíÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åêðàíè ñúñ ñêîðîñòðåëíàñúâåòñêà ïðîäóêöèÿ ïðåäèçâèêà èíôëàöèÿ íà òÿõíîòîêèíîïðîèçâîäñòâî. Îáðàòíî, âíîñúò íà àìåðèêàíñêèôèëìè, êîéòî ñå îãðàíè÷àâàøå ñàìî äî èçáðàíè øåäüîâ-ðè, ñúçäàâàøå âúçâèøåíà ïðåäñòàâà çà òåõíèòå ïîñ-òèæåíèÿ. Íÿìà äà çàáðàâÿ ïîêúðòèòåëíîòî âúçäåéñ-òâèå íà ôèëìà �Ñúðöåòî ñàìîòåí ëîâåö�. Îò êèíî-ñàëîíà âëÿçîõìå â ñúñåäíî çàâåäåíèå, çà äà ðàçìåíèììèñëè íà ÷àøà ïèòèå, à âñúùíîñò ìúë÷àõìå. Íÿìàõìåäóìè. Ïîäîáíî ðàçòúðñâàùî âúçäåéñòâèå èìàõà ôèë-ìèòå �Äà óáèåø ïðèñìåõóëíèê� è �Óìîðåíèòå êîíå ãè

48

óáèâàò�. Ñåãà, êîãàòî ñìå çàëåòè îò áåçêðàéíèòå�ñàïóíåíè�, ïî ñêîðî ïîìèéíè ñåðèàëè, íèìà ñìå ñïå-÷åëèëè íåùî? Äà íå ãîâîðèì çà ôèëìèòå íà íàñèëèåòîè óæàñèòå è òÿõíîòî âúçäåéñòâèå âúðõó ïîäðàñòâà-ùîòî ïîêîëåíèå. Íà ïúò çà ïëàæà, 10-ãîäèøíèÿòâíóê íà ïðèÿòåëñêî ñåìåéñòâî íàìåñòè íà ðàìî êàòî�ñòèíãúð ðàêåòà� ñëúí÷åâèÿ ÷àäúð, êîéòî ìó áÿõàïîâåðèëè äà íîñè, íàñî÷è ãî êúì ñúñåäåí ìíîãîåòàæåíáëîê è ñëåä åäíî ïðèãëóøåíî �ê-õ-õ-õ�, ìå ïîãëåäíàóñìèõíàòî è çàÿâè � �Ãîðíèòå åòàæè âå÷å ãè íÿìà!�

Íå ÷å êèíîòî â äíåøíî âðåìå å çàãóáèëî ÷àðà ñè,íî êèíîèíäóñòðèÿòà ãî ïðåâúðíà â êîâàðíî òðåñàâè-ùå, êúäåòî òðóäíî ñå íàìèðà âÿðíàòà ïúòåêà èêîãàòî íàé-ïîñëå ÿ óëó÷èø è ïîïàäíåø íà íåùî ñòîé-íîñòíî, ñúïðèêîñíîâåíèåòî ñúñ ñåäìîòî èçêóñòâî îò-íîâî ñå ïðåâðúùà â ïðàçíèê.

Íà ïúò çà Ðèì âíåçàïíî ðåøèõ äà âêóñÿ îòî÷àðîâàíèåòî íà Âåíåöèÿ è ïðåç íîùòà. Ïîçíàâàõ ÿîò åäíî öåëîäíåâíî êðúñòîñâàíå íà æèâîïèñíèòå éóëè÷êè è êàíàëè, êîåòî áåøå îñòàâèëî íåçàëè÷èìèñëåäè â ñúçíàíèåòî ìè. Âúçìîæíîñòòà äà ñå âúðíàêúì ñïîìåíèòå ñè ïðåç êúñíèòå ÷àñîâå íà åäíà ìåêàñåïòåìâðèéñêà íîù, ñ ïðèÿòíàòà êîìïàíèÿ, êîÿòîìå ñúïðîâîæäàøå, ìå èçêóøàâàøå íåóäúðæèìî. Îùåïîâå÷å, ÷å ðàçïèñàíèåòî íà âëàêîâåòå ïðåäëàãàøå÷óäåñíà âúçìîæíîñò çà íÿêîëêî ÷àñîâî ïðåêúñâàíå âãðàäà íà ðîìàíòèêàòà. Ñòîâàðèõìå ïúòíèòå ÷àíòèâ áàãàæíîòî îòäåëåíèå è çàáúðçàíè ñå ãìóðíàõìå âîáÿòèÿòà íà âåíåöèàíñêàòà íîù. Íå ñå íàñèùàõìå äàñå ëóòàìå ïî ñëàáî îñâåòåíèòå óëè÷êè, äà ñå çàñòî-ÿâàìå ïî ïåðèëàòà íà æèâîïèñíî èçãúðáåíèòå ìîñò-÷åòà, íàäâèñíàëè íàä ëàáèðèíòà îò êàíàëè, ïîä êî-

49

èòî òèõî ñå ïëèñêà ìîðñêàòà âîäà. Íåóñåòíî ñåîçîâàâàìå â îáÿòèÿòà íà ïëîùàä �Ñàí Ìàðêî�, òàéí-ñòâåíî î÷åðòàí â ñóìðàêà îò äàíòåëåíàòà àðõèòåê-òóðà íà äâîðåöà íà äîæèòå è èçâèñÿâàùèÿ ñå ðåäîìçàáåëåæèòåëåí õðàì. Íÿìà ïî÷èâíè äíè è ÷àñîâå çàìàãíèòíîòî ñúðöå íà Âåíåöèÿ, êîåòî ïðèâëè÷à ïîñå-òèòåëè îò öåëèÿ ñâÿò. Ñàìî îòíîñèòåëíèÿò èìáðîé â íîùíèòå ÷àñîâå å íàìàëÿë è ëèïñâàò ãúëúáèòå.Ãúëúáèòå, êîèòî îêðèëÿò ïëîùàäà ïðåç äåíÿ è äîâåð-÷èâî êúëâàò õðàíà îò âñÿêà ïðîòåãíàòà ðúêà. Âìåñòîòîâà îò äâàòà ïðîòèâîñòîÿùè ðåñòîðàíòà ñå ðàç-ëèâà òèõà ìóçèêà. Ïî÷óâñòâàõìå îáà÷å êàê ñïîêîéñ-òâèåòî íà ñðåäíîùíèÿ ÷àñ íåóñåòíî ñå íàðóøàâà îòíåî÷àêâàíî îæèâëåíèå. Îòâîðåíèòå âðàòè íà ñàëî-íèòå çàïî÷íàõà äà ñèïÿò íà òóìáè, íà òóìáè æè-âîïèñíè ãðóïè. Ìúæåòå â ñòðîãî âå÷åðíî îáëåêëî, àäàìèòå ñ ìîäåðíèòå çà òîãàâà �ïà÷êè�, ñ êîèòî êàòîëåáåäè ñå ïîíàñÿò ïî ïëîùàäà, îãëàñÿéêè ãî ñ ïðèã-ëóøåí ãëú÷ è ñìÿõ. Îáñåáâà íè ÷óâñòâî, ÷å ñìå ïî-ïàäíàëè â íÿêàêúâ âúëøåáåí ñâÿò íà ïðèêàçêèòå,çàùîòî âñðåä ôååðè÷íî îáëå÷åíèòå ôèãóðè, êîèòî ñåðàçõîæäàõà îêîëî íàñ, ñúçèðàìå âñåèçâåñòíè ãåðîè èäîáðå ïîçíàòè ëèöà. Íå áèõ ìîãúë äà îïðåäåëÿ òî÷íîêîëêî âðåìå ñìå ñòîÿëè, ñìàÿíè îò òàçè ãëåäêà. Íîñúáóæäàéêè ñå, ñÿêàø îò ÷àðîâåí ñúí, îñúçíàâàìå, ÷åñìå ñòàíàëè ó÷àñòíèöè íà ïîðåäíèÿ ñâåòîâåí êèíîôåñ-òèâàë âúâ Âåíåöèÿ. Íåãîâèòå çâåçäè â òàçè ïðèÿòíàíîù áÿõà èçëåçëè äà ïîåìàò ãëúòêà âúçäóõ è äà ñåðàçõîäÿò ïî ïëîùàäà ñëåä çàêëþ÷èòåëíèòå òúðæåñ-òâà. Áÿõà ñå ïðèçåìèëè îò ôèëìîâèòå ëåíòè, çà äàñúòâîðÿò íåçàáðàâèìà çâåçäíà íîù âúâ Âåíåöèÿ.

50

** *

Ìóçèêàòà, îùå çâó÷è â óøèòå ìè ìóçèêàòà îò îíåçèäíè. Íåçàáðàâèìèòå øëàãåðè, êîèòî òå ïîåìàò îò óëèöà-òà ïðåä êèíî �Îäåîí�, êúäåòî î÷àêâàùèòå íà÷àëîòî íàïîðåäíèÿ êèíîñåàíñ ÷îïëÿò ñåìêè è òàêòóâàò ñ êðàê âóíèñîí ñ ìåëîäèèòå, ðàçëèâàùè ñå îò ôóíèÿòà íà ìîù-íèÿ åëåêòðè÷åñêè ãðàìîôîí.

Ïðåä òåàòúðà çâóöèòå íà æèâîïèñíà ëàòåðíà ïðè-êàíâàò äà ðàçãàäàåòå áúäåùåòî ñè ñ êúñìåò÷å, èçòåãëåíîîò ÷îâêàòà íà ïúñòðîïåðåñò ïàïàãàë èëè èçïîä ìóñòà÷-êèòå íà ïëàõî ïîãëåæäàùî ìîðñêî ñâèí÷å.

Ïî ñðåäàòà íà ãëàâíàòà óëèöà ñå ñïèðàòå ðàçäâîåíèíàêúäå äà ïîåìåòå? Íàëÿâî, êúäåòî âè çîâàò ðèòìèòå, îòìàãàçèíà çà ãðàìîôîííè ïëî÷è èëè äà ïðîäúëæèòå íàï-ðàâî êúì �×àðëñòîí� ñ íàé-ìîäåðíèÿ ìþçèêáîêñ â ãðà-äà. Êðúãúò íà âàøàòà ìóçèêàëíà ðàçõîäêà ñå çàòâàðÿïðåä �Ìîäåðåí òåàòúð�, êúäåòî îòíîâî âè ïðåäëàãàòòîïëè ñòðàãàëè è ñåìêè, è âúçìîæíîñò äà ïîñëóøàòåìóçèêà îò ôèëìè ïðåäè äà âëåçåòå â êèíîñàëîíà.

Ñòàðèòå ãðàäñêè ïåñíè! Ìåëîäèÿòà, ðèòúìúò è ñú-äúðæàíèåòî íà êîèòî çàâëàäÿâàò. Ïåñåíåí åïîñ îò áëèç-êîòî ìèíàëî, êîéòî ñå îïèòâàìå äà ñúõðàíèì ñ ãðîòåñêíèèçïúëíåíèÿ íà âúçðàñòíè ëþáèòåëè, èçâàäèëè îò íàôòà-ëèíà çàåäíî ñúñ ñïîìåíèòå è ñòàðèòå îäåæäè. Íèìàòðÿáâà äà çàáðàâèì, ÷å òåçè �ñòàðè� ïåñíè ñà áèëè ïè-ñàíè çà ìëàäè õîðà è íîâîòî ïîêîëåíèå ïåâöè ìîæå äàïîåìå ùàôåòàòà êàòî àðàíæèðà ïîäõîäÿùî è ïîäíåñåìåëîäè÷íè áóêåòè îò ìèíàëîòî. Íå ñà ëè îêóðàæàâàùèçà åäíî òàêîâà íà÷èíàíèå íåïðåñúõâàùèòå óñïåõè íàÕóëèî Èãëåñèàñ è êúíòðè ìóçèêàòà, êîèòî íåîòìåííî

51

íàìèðàò ìÿñòî â ñúðöàòà íà õîðàòà íàðåä ñ íàé-ìîäåð-íèòå òåíäåíöèè â ïîïìóçèêàòà? Òà íàëè ðàçëè÷íèòå òå-÷åíèÿ, êîèòî ñúïðîâîæäàò æèâîòà íè è ìóçèêàëíî ãîîöâåòÿâàò, íåóñåòíî ñå ïðåâðúùàò â æàëîíè ïî íàøèÿæèòåéñêè ïúò è åäíà íåçàáðàâèìà ìåëîäèÿ èëè ïåñåí íèîðèåíòèðà â ìèíàëîòî ïî-äîáðå è ïî-áúðçî, îòêîëêîòîîáùîïðèåòèòå ìåðèëà çà âðåìåòî!

** *

Íåçàáðàâèìèòå ðàçõîäêè ïî ñòúðãàëîòî, ìèìîëåò-íèòå ïîãëåäè è óñìèâêè, êîèòî ãè ñúïðîâîæäàò, íåóñåòíîçàïî÷âàò äà íè âúëíóâàò âñå ïîâå÷å è ïîâå÷å, äîêàòî âåäíà íåçíàéíà âå÷åð, íÿêúäå èç òèõèòå óëè÷êè, êîãàòîèçïðàùàø ïîçíàòî ñúùåñòâî, èçâåäíúæ îñúçíàâàø, ÷å ñèîáñåáåí îò íàé-ñúêðîâåíèÿ äàð íà ïðèðîäàòà � ëþáîâòà.È íåóñåòíî íàâëèçàø â íîâ ñâÿò - ñâåòúò íà ÷óâñòâàòà.Íîâà âñåëåíà, â êîÿòî ñúùåñòâóâàò äðóãè èçìåðåíèÿ.Êúäåòî âðåìåòî òå÷å ïî äðóã íà÷èí è âñè÷êî íàîêîëîñèÿå â ñâåòëèíà ñ âñè÷êè ðàçöâåòêè íà äúãàòà. Êîãàòîåêçàëòàöèÿòà è ðàçî÷àðîâàíèåòî ñå ïðåâðúùàò â ñòðàíèíà åäíà è ñúùà ìîíåòà è ñúäáàòà ðåøàâà ñ êîÿ îò òÿõäà òå äàðè. Íî íåçàâèñèìî îò âñè÷êî â äóøàòà îñòàâàòíåçàëè÷èìè ñëåäèòå îò ïðåæèâÿíîòî.

52

** *

Ïðåä êðúñòîïúòÿ íà æèâîòà ñðåùíàõ

òâîèòå çàëóòàíè î÷è.

Íå ïèòàõ òå ÷èé îáðàç äèðèø

à òðúãíàõ ðîá ïî òåõíèòå ñëåäè ...

Çàùîòî òúðñèë áÿõ è íåíàìåðèë

âúâ òúìíà íîù æåëàíàòà çâåçäà,

çàòóé çàðåÿíèÿò ïîãëåä âåðåí

çà ìåíå ñòàíà óæàñÿâàùà ñúäáà!

È òúé óñàìîòåíè âúâ æèâîòà

ñòúïÿéêè ñëåäà â ñëåäà

ùå íîñèìå êúì íåíàñèòíàòà Ãîëãîòà

íåâèäèìèÿò êðúñò íà ëþáîâòà.

... È ñàìî ÷åçíåùèòå ñòúïêè ùå áåëåæàò

ïúòåêàòà íà íàøàòà ëþáîâ,

çàùîòî ñòðàäà ëè ñúðöåòî, òî áëåäíåÿò

íå ñàìî äóìèòå à öåëèÿò æèâîò ...

53

** *

Óñìèõâàé ñå êîãàòî òè ãîâîðÿ!

Íå ãëåäàé ìå ñ íåâèæäàùè î÷è...

Î! - êàê òå ìîëÿ,

áëèêíàëàòà ìúêà ñêðèé ...

Ïî ñóõàòà ïúòåêà íà ìèíàëè ñúëçè

äà òúðñÿ ïúòÿ íè

êúì áúäåùèòå äíè ìå îñòàâè

è íå ïëà÷è! È íå ïëà÷è ...

Çà ìèã ìå ñàìî ïîãëåäíè

Î! - Ùàñòèå âúâ äâå î÷è

è êàïåùè ñúëçè -

áëåñíàëè êðèñòàëè

íà ñáúäíàòè ìå÷òè ...

54

*

* *

Äîêîñíè ìå ïî ëèöåòî

è ïî÷àêàé ...

Äà âèäèø -

ùå ïðîáëåñíå ëè ñúëçà ...

Òîãàâà öåëóíè ìå

áåç äà ÷àêàø,

çàùîòî ëþáîâòà íè

å ñúäáà!

Òàêà âúëíàòà ñðåùà

êàìúêà êðàéáðåæåí.

Ðàçáèâà ñå âúâ íåãî

áåç ñëåäà,

îòäàâàéêè âñðåä êàïêè

â óñòðåìà ìåòåæåí -

÷óäîòî íà ëþáîâòà ...

55

** *

Ñëó÷àåí ôàð ðàçäèðà ìðàêàè âèæäàì òå êðàé ìåíå äà ñòîèøçàãóáèëà çà ùàñòèåòî âÿðàïðåâúðíàëà âúâ ëåä ëåëÿíèòå ìå÷òè.

Íà ôàðà ñâåòëèíàòà íÿìà äà íè ñòîïëè,îò íåÿ ñàìî ëåäåíîòî êúñ÷å ïîâå÷å ùå çàáëåñòè.Ñëîæè â ðúêàòà ìè ïðåìðúçíàëèòå ïðúñòèè ïîçâîëè ìè äà öåëóíà ÷óäíèòå ïîñúðíàëè î÷è.

Íà ìîðíîòî ìè ðàìî ãëàâàòà ñè íå ñâåæäàéçàùîòî âúâ ãúðäèòå ìè íåçâàíà ìúêàòà òåæè,â ðàçðóõà ñà ìå÷òàíèòå íàäåæäè -âúâ ïåïåë ñà æàäóâàíèòå äíè...

Ñúñ óñòíèòå ñè èñêàì äà ïî÷åðïÿ âÿðàîò íåçðèìàòà äúëáî÷èíà íà òâîèòå î÷è,ñ äúõà ñè äà ñòîïÿ ñòóäåíàòà ïðåãðàäàêîÿòî ñòðàøíà - ðàâíîäóøíî íè äåëè.

Òîãàâà â òúìíèíàòà çàåäíî ùå òúðñèìñòðúìíàòà ïúòå÷êà êúì äåíÿ -ïðîòåãíàëè êúì ïëàìíàëîòî óòðî ïðúñòèæàäóâàùè äà èçãîðèì âúâ ëþáîâòà ...

... Íå ñëóøàé ìå, êîåòî òè ãîâîðÿ!Òàêà ïîíÿêîãà è ãàñíåùàòà ñâåù èñêðè.Êúì ìåíå ñàìî ïðèáëèæè ñå ñ òèõè ñòúïêèãëàâàòà ñè ñêëîíè íà ìîèòå ãúðäè...

56

ÇÀ ÎÏÒÈÌÈÇÌÀ Â ÆÈÂÎÒÀ

 æèâîòà íà ÷îâåêà ñå íèæàò ïåðèîäè, êàêòî âòâîð÷åñòâîòî íà õóäîæíèêà - áåëè, ðîçîâè, ñèâè è äîðè÷åðíè, íî íåçàâèñèìî äàëè òîé ãè ñâúðçâà ñ öâåòîâåòå,ñ îðèñèÿòà ñè èëè ñúñ ñúïúòñòâóâàùèòå ãè ñúáèòèÿ òåîñòàâÿò ñëåäè â ñúçíàíèåòî, ïîä÷èíåíè çà ùàñòèå íàåäíî îáùî÷îâåøêî ïðàâèëî - äà ïîçâîëèì äà èçáëåäíÿ-âàò ñ âðåìåòî íåïðèÿòíèòå ñïîìåíè, à äà çàêúòàìå âïàìåòòà ñè ñàìî ñëåäèòå îò ïîëîæèòåëíèòå åìîöèè. Íÿ-êîè îò íàñ - îïòèìèñòèòå, çà êîèòî å ïî- âàæíî, ÷å îñòàâàîùå ïîëîâèíàòà îò èçïèòîòî âèíî, ñúóìÿâàò äîðè è âíàé-ìðà÷íèòå ñïîìåíè äà íàìåðÿò ãðîòåñêíîòî è äà èç-âëåêàò îò íåãî óñìèâêà, äà íàïðàâÿò æèâîòà ïî-âåäúð èáúäåùåòî ïî - áåçîáëà÷íî.

×óâñòâîòî çà õóìîð å íåïðåñúõâàù èçâîð íà îïòè-ìèçúì. Êàòî ñëúí÷åâ ëú÷ òî ñå ïðîìóøâà ïðåç íàâúñå-íèòå îáëàöè è ìîæå äà ïðåâúðíå ñèâàòà óãíåòåíà àòìîñ-ôåðà âúâ âåäðèíà. Äà ïðåäèçâèêà ñìÿõ. Äà èçðèñóâàóñìèâêè ïî ëèöàòà. Êàòî ñå çàïî÷íå îò çàãàäú÷íàòà óñ-ìèâêà íà �Äæîêîíäàòà� è ñå ñòèãíå äî äåñåòêèòå âèäîâåñìÿõ, ïîäàðåíè íà ÷îâå÷åñòâîòî îò ÷åòêèòå íà Ðåïèí.

 ìîåòî ñåìåéñòâî òàêúâ èçðàç íà îïòèìèçúì áåøåáàùà ìè, êîéòî ñúñ çàáàâíèòå ñè èñòîðèéêè óìååøå äàíè ðàçâåñåëè ïðè âñÿêàêâà îáñòàíîâêà. Çíàåõìå ãè íàè-çóñò è íà íåãî òîâà ìó áåøå èçâåñòíî, íî îòíîâî ãèðàçêàçâàøå. Íàé èíòåðåñíîòî áåøå, ÷å ñ âñÿêî ïîâòîðå-íèå íè ñå ñòðóâàõà ïî-ñìåøíè. Îùå ùîì çàïî÷íåøåíÿêîÿ îò òÿõ, ïî ëèöàòà íè ðàçöúôâàõà óñìèâêè. Ìàéêàîáèêíîâåíî ãî ïîñáóòâàøå äà íå ñå ïîâòàðÿ, íî òîâàèçîáùî íå ãî ñìóùàâàøå è âåñåëèåòî ñòàâàøå îùå ïî-ãîëÿìî.

57

Áåøå ìíîãî àðòèñòè÷åí. Ñõâàùàøå ïñèõîëîãèÿòàíà ãåðîèòå ñè è âúâ âñÿêà èñòîðèéêà âëàãàøå ïî íåùîñâîå. Íàé-÷åñòî òîâà áÿõà èñòèíñêè ñëó÷êè ñ íåãîâèïîçíàòè, ïîâåäåíèåòî è ïîñòúïêèòå íà êîèòî òîé ïðåâúç-õîäíî ïðå÷óïâàøå ïðåç ÷óâñòâîòî ñè çà õóìîð è ãè ñåð-âèðàøå ñ ïîäêóïâàùà óñìèâêà, ïîä ðóíòàâèòå ñèìóñòà÷êè.

Êàêòî å èçâåñòíî, ïðè ïðåáðîÿâàíèÿ îñîáåíî â ñå-ëàòà øèðîêî ñå èçïîëçâà ïîìîùòà íà ó÷èòåëèòå. Ïîòàêúâ ïîâîä áàùà ìè àíêåòèðà åäèí îò ñåëÿíèòå, êàòî ãîïèòà êàêâî îáðàçîâàíèå èìà. ×îâåêúò ñå ïîìèñëèë, ïî-ìèñëèë è ðåêúë:

- Àáå äàñêàëå, ïèøè ãî ñðåäíî!Áàùà ìè, êîéòî áèë ñèãóðåí, ÷å îáðàçîâàíèåòî ìó

íå ìîæå äà áúäå ïîâå÷å îò îñíîâíî, òúðïåëèâî ìó îáÿñ-íèë êàêâî çíà÷è ñðåäíî îáðàçîâàíèå. ×îâå÷åöúò ãî èç-ñëóøàë âíèìàòåëíî, ðàçáðàë êàêâà áèëà ðàáîòàòà è ñ òîííà èçâèíåíèå èçòúðñèë:

- Äàñêàëå, äàñêàëå, íèå ñìå ñè �ïðîñòèòóöèÿ� è�ïðîñòèòóöèÿ� ùå ñè óìðåì!

 ñåìåéíèòå ñáèðêè ïðè ðîäèòåëèòå íè, êîèòîñå ïðîâåæäàõà îáèêíîâåíî â íåäåëÿ â ñòàðàòà êúùà,èìàøå íå ñàìî îòòåíúê íà òúðæåñòâåíîñò, íî è îñîáåíàçàäóøåâíîñò. Ñÿêàø ïîòúâàõìå â àòìîñôåðàòà íà îòäàâ-íà çàãëúõíàëàòà ïàòðèàðõàëíîñò, êîÿòî òàêà îñåçàåìî ñå÷óâñòâà êîãàòî ÷îâåê ðàçãðúùà ñòðàíèöèòå íà �Ïîä èãî-òî�. Ìîæå áè çàùîòî è íèå èìàõìå ãîëÿìà ñòàðà àñìàíà äâîðà. Íî òàçè àòìîñôåðà íàé-âå÷å ñå äúëæåøå íàäîáðîäóøíîñòòà è âåñåëèåòî, êîèòî áàùà ìè ñúçäà-âàøå ñ ÷óäåñíèÿ ñè íðàâ è íåïðåñúõâàùî ÷óâñòâî çàõóìîð.

×åñòî, íàðåä ñ òðèòå ñèíà, ñíàõèòå è ìíîãîáðîéíè-

58

òå âíó÷åòà, ïðèñúñòâàõà è �ïî-îôèöèàëíè� ãîñòè. Îáèê-íîâåíî êàíåõà è íÿêîé îò ñâàòàíàöèòå. Ïðè åäíà òàêàâàñáèðêà, ìàéêà ïîìîëè äà é ïîìîãíà äà ñåðâèðà ñóïàòà.Ïîäàäå ÷èíèÿòà íà ïî÷åòíèÿ ãîñò, ïîåõ ÿ è ïðè çàãðåá-âàíåòî âèäÿõ îò ÷åðïàêà äà ñå ïîäàâà ïà÷àâðàòà, ñ êîÿòîìàéêà ìè çàáúðñâà ìèâêàòà. ßâíî íÿêîå îò âíó÷åòàòà ñèáåøå îðãàíèçèðàëî �øåãè÷êà�

Áàùà ìè ñ ëåêîòà ïðåâúðíà êîíôóçíàòà ñèòóàöèÿ âñìÿõ, êàòî ïðèïîìíè çà ïîäîáåí ñëó÷àé â øêåìáåäæèé-íèöà, êîãàòî ãîòâà÷úò âìåñòî øêåìáå êúëöà ïîäîáåíïàðöàë, à íà âúçìóòåíèÿ êëèåíò îòãîâàðÿ:

- Òè êàêâî èñêàø áå? Çà äåñåò ñòîòèíêè ïåðñèéñêèêèëèì ëè äà òè êúëöàì?

Ïðè åäíî îò ïîðåäíèòå ñúáèðàíèÿ, ñèíúò ìè òîãàâàâ ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò, îòêàçâàøå êàòåãîðè÷íî äà ÿäåðèáà. Îáÿñíèõ ìó êîëêî ïîëåçíà êàòî õðàíà å òÿ. Ïîèíåðöèÿ èçòúêíàõ, ÷å ñòèìóëèðà è ïîòåíòíîñòòà. Äåòåòîåñòåñòâåíî ìå ïîïèòà êàêâî å òîâà? Îáÿñíèõ ìó îïðîñ-òåíî, ÷å ïîìàãà íà ìîì÷åòàòà äà èì ñòàâàò ïî-ãîëåìè÷óðêèòå. Ñèí÷åòî ñå ïîçàìèñëè è ñëåä ìàëêî èçòúðñè:

- Åé, òàòè! Êîëêî ëè ãîëåìè ñà íà ðèáàðèòå, à?!

* * *Íå çíàì çàùî, íî ïîíÿêîãà õîðàòà ñ ðàçâèòî ÷óâ-

ñòâî çà õóìîð ìè íàïîìíÿò ìðàâêèòå, êîèòî ñ ðåöåïòî-ðèòå ñè óëàâÿò óëòðàâèîëåòîâèòå ëú÷è è âèæäàò ñâåòàîáàãðåí â ÷åðâåíî. Ïîäîáíî íà òÿõ òåçè õîðà âúçïðèåìàòîêîëíèòå íåùà â ñâåòëèíà ðàçëè÷íà îò îñòàíàëèòå. ×åñòîñúì ðàçìèøëÿâàë êàê âúçíèêâàò âèöîâåòå? Êîé ãè èçìèñ-ëÿ? Çàùî àâòîðèòå îñòàâàò àíîíèìíè? Òîâà íàðîäíîòâîð÷åñòâî ëè å? Äîêàòî åäèí äåí �èçôàáðèêóâàõ� ñîá-ñòâåí âèö.

59

Äà ñúçäàì ñîáñòâåí âèö ìå èìïóëñèðà àêòóàëíîçâó÷àùèÿò àíåêäîò çà Õèòúð Ïåòúð, êîéòî ñå îïèòâàë äàèêîíîìèñâà âñå ïîâå÷å è ïîâå÷å îò õðàíàòà íà ìàãàðåòîñè, êîåòî òúêìî êîãàòî ñâèêíàëî äà íå ÿäå, âçåëî ÷åóìðÿëî. Ñàìî òðÿáâàøå äà ñå ïðåíàñî÷è êàòî âúïðîñ êúììàëêèÿ ñìåøíèê:

- Èâàí÷î, êàêâè èêîíîìè÷åñêè åêñïåðèìåíòè ñà ïîä-õâàíàëè ó âàñ â Áúëãàðèÿ?

- Íèùî íîâî - îòêëèêâà ìàëêèÿò. - Ïîäíîâåíè ñàïðîñëîâóòèòå îïèòè íà Õèòúð Ïåòúð, ñàìî ÷å âìåñòîìàãàðåòà èçïîëçâàò ïåíñèîíåðè!

Ìîæå áè ñòàãíàöèÿòà ïîðîäè â ãëàâàòà ìè è ïîñ-ëåäíèÿ, ïðîïèò ñ ãîð÷èâèíà âèö çà Èâàí÷î, êîéòî íîñåëêúì ïîùàòà ãîëÿì ïëèê.

- Íà êîãî ùå èçïðàùàø òîâà ïèñìî ìàëêèÿ? -ïèòàò ãî.

- Íà îòåö Ïàèñèé Õèëåíäàðñêè! - îòâðúùà ìîì-÷åòî.

- Àéäå áå! È êàêâî ìó ïèøåø ? Àìè, îòãîâàðÿì ìó,ïîðàäè ÷òî ñå ñðàìèì äà ñå íàðè÷àì Áúëãàðèí!

60

ÅÇÈÊ ÌÎÉ

Ñòîéíîñòòà íà ñîáñòâåíèÿ ñè åçèê ìîæåø äà îöåíèøåäâà ñëåä êàòî ñå ñáëúñêàø ñ åçèêîâàòà áàðèåðà, êîÿòî êà-òî íåâèäèìà ïðåãðàäà íè îòäåëÿ îò ñâåòîâíàòà êóëòóðà.Íàé-îñåçàåìî â îáëàñòòà íà ó÷åáíèòå ïîñîáèÿ çà êîèòî ïðå-âîäíèòå âúçìîæíîñòè ñà îãðàíè÷åíè íàé-âå÷å îò èêîíî-ìè÷åñêè ñúîáðàæåíèÿ. Ðàçáèðà ñå, è â ïîåçèÿòà. Çàñëóæà-âà ñè äà îâëàäååø íåìñêè åçèê, çà äà ïðî÷åòåø â îðèãè-íàë Õàéíå, äà íå ãîâîðèì çà àíãëèéñêèÿ è Øåêñïèð.

Çà ïðúâ ïúò îñåçàåìî ïî÷óâñòâàõ öåííîñòíàòà ñèñòå-ìà íà ñîáñòâåíèÿ ñè åçèê êîãàòî ñúñ ñëîâàøêè àñïèðàíòó÷àñòâóâàõìå â êóðñ ïî àíãëèéñêè. Ïðåâúçõîäíèÿò ïðåïî-äàâàòåë ñå îïèòâàøå äà îáÿñíè çíà÷åíèåòî íà ïúëíèÿ ÷ëåí,êîéòî ëèïñâà â ñëîâàøêèÿ, ÷åøêèÿ è äðóãè åçèöè. Íî êàêñëîâàêúò äà ðàçáåðå êîãà äà ïðèëîæè ïúëåí è êîãà íåïú-ëåí ÷ëåí â àíãëèéñêè òåêñò êîãàòî ñîáñòâåíèÿò ìó åçèê åëèøåí îò òîçè íþàíñ, êîéòî âñúùíîñò å åçèêîâî áîãàòñò-âî. Íåâúçìîæíî å òîé äà âúçïðèåìå ïúëíîöåííî íàïðè-ìåð çàãëàâèåòî íà ôèëìà �Óáèéöèòå ñà ìåæäó íàñ�- åäèíîò õóáàâèòå íåìñêè ôèëìè ñëåä âîéíàòà. Çà ñëîâàêà íå åÿñíî, ÷å ñòàâà âúïðîñ çà îïðåäåëåíè óáèéöè, â ñëó÷àÿ íà-öèñòèòå! Òîé âúçïðèåìà, ÷å èçîáùî ñå ãîâîðè çà óáèéöè.Ïî âðåìå íà òîçè óðîê ðîäíèÿò åçèê ïîâèøè íàöèîíàëíî-òî ìè ñàìî÷óâñòâèå ñ íÿêîëêî ãðàäóñà, âúïðåêè ÷å âèíàãèñúì ñå äðàçíèë îò ãðàìàòè÷íàòà ñõîëàñòèêà, êîÿòî íè çà-äúëæàâà äà òúðñèì êúäå å ïîäëîãúò, çà äà ãî óâåí÷àåì ñïúëíîòà. Ìîæå áè, êàêòî â ïîåçèÿòà, ïðàâèëàòà òðÿáâà äàñòàíàò ïî ôðèâîëíè è çâó÷íîñòòà íà åçèêà, à íå êàíîíèòåäà ñà ñ ïðåäèìñòâî.

61

Ñ äúëáîêî óâàæåíèå ñè ñïîìíÿì êàêâè ãðèæè ñëîâà-öèòå ïîëàãàõà çà ÷èñòîòàòà íà åçèêà ñè. Âñÿêà ñóòðèí, áåçèçêëþ÷åíèå, â íàé-ñëóøàíîòî âðåìå, ðàäèî Áðàòèñëàâà îò-äåëÿøå ìèíóòè, â êîèòî ñèïåøå �îãúí è æóïåë� ñðåùó ïî-ïúëçíîâåíèÿòà íà âñÿêà ÷óæäèöà, êîÿòî ñå îïèòâà äà ïðî-íèêíå â åçèêà èì, òà äîðè äà å îò ÷åøêè ïðîèçõîä, âúïðåêè÷å òîé áåøå îôèöèàëíî ãîâîðèì çà ñòðàíàòà â òîãàâàøíè-òå é ãðàíèöè.  ñúùîòî âðåìå íàñòðúõâàì êîãàòî ñè äàâàìñìåòêà êàêâà âàíäàëùèíà ñå âèõðè â ñúêðîâèùíèöàòà íàíàøàòà åçèêîâà èäåíòè÷íîñò. Êîãàòî ñå ïðåâðúùà â ìîäàñêëîííîñòòà äà ñå êè÷àò ñ ÷óæäèöè, êàêòî ñ ïàðöàëè è ìà-íèñòà ñà ñå êè÷èëè òóçåìöèòå ïðè ïúðâèòå ñè êîíòàêòè ñåâðîïåéöèòå. Ñ êàêâî ñêóäîóìíî ñàìî÷óâñòâèå ñå çàìåíÿíàïðèìåð ïðåâúçõîäíàòà áúëãàðñêà äóìè÷êà �îáëèê� ñãðîçíî çâó÷àùàòà ÷óæäèöà �èìèäæ�. Ïðèîáùàâàíåòî íàíîâè äóìè êúì íàöèîíàëíîòî áîãàòñòâî íà åçèêà å îïðàâ-äàíî ñàìî ïî îòíîøåíèå íà ïîíÿòèÿ îò èíòåðíàöèîíàë-íàòà òåðìèíîëîãèÿ, îòðàçÿâàùà íîâîñòè â íàóêàòà è òåõ-íèêàòà, êîèòî å áåçñìèñëåíî, à è íÿìà êàê äà ñå ïðåâåäàò.Ïðåîäîëÿâàíåòî íà òàçè îïàñíà ìîäà å íàöèîíàëåí ïðîá-ëåì, áîðáàòà ñðåùó êîéòî òðÿáâà äà çàïî÷íå áåçêîìïðî-ìèñíî îùå íà ïðåäíèÿ ôðîíò, îò ó÷èëèùíàòà ñêàìåéêà,êàòî ñå ïîäåìå ïîâñåìåñòíî îò âñè÷êè îñòàíàëè èíñòèòó-öèè.

Ñúâñåì îòäåëåí ðàçäåë â ðàìêèòå íà âñÿêà åçèêîâàîáùíîñò çàåìà óïîòðåáàòà íà ò.í. åâôåìèçìè èëè �áëàãî-÷åñòèâè� äóìè, êîèòî ñå èçïîëçâàò âìåñòî öèíè÷íî èëè íåï-ðèëè÷íî çâó÷àùè ñëîâà. Íåñúìíåíî åâôåìèçìèòå ñà áëà-ãîïðèñòîåí ñóðîãàò, íî íå âèíàãè âúðøàò äîáðà ðàáîòà.Âñå åäíî âìåñòî ðèçà îò åñòåñòâåíà êîïðèíà äà ïðåäïî÷å-òåø íÿêàêúâ çàìåñòèòåë. Ïîíÿêîãà òå ñå íàëàãàò îò ñàìîñåáå ñè, çàùîòî ïî òî÷íî, à è ïî-ïîïóëÿðíî ñå âúçïðèåìàò.

62

Íÿìà äà çàáðàâÿ êàê åäèí îò íàøèòå èçâåñòíè ïðîôåñîðèñå âúçìóùàâàøå îò èçïîëçâàíåòî íà áëàãîïðèñòîéíèÿ èç-ðàç �ïóñêàì ãàçîâå�.

- Ïèòàò áàáè÷êàòà - îùå å÷è â óøèòå ìè âúçìóòåíèÿòãëàñ íà ïðîôåñîðà - ïóñêàëà ëè ãàçîâå? Êàêâè ãàçîâå! Èêàê äà ãè ïóñêà? Äà èìàìå òàêúâ èçðàçèòåëåí ãëàãîë - ðåâåîòíîâî îò êàòåäðàòà ëúâñêèÿò ãëàñ íà ïðîôåñîðà, - à òå ùåÿ îáúðêâàò ñ íÿêàêâè ñè ãàçîâå!

- Ïîïðúäâàø ëè áàáå, ïîïðúäâàø ëè? - ïèòàì ÿ.- Ïîïðúäâàì àé îë, ïîïðúäâàì! - îòãîâàðÿ áàáåòî è

âúïðîñúò å èçÿñíåí. Ùå æèâåå! Îïåðàöèÿòà å óñïåøíà! íÿêîè ñëó÷àè íåïðèëè÷íàòà äóìà ìîæå äà ïðîçâó-

÷è è àâòîðèòåòíî. Íà ñúáðàíèå áÿõà óïðåêíàëè ìîé ñúñòó-äåíò, ÷å íå áèë ïðî÷åë ïðåïîðú÷âàíèòå îò êîìñîìîëà êíè-ãè. Çàñåãíàò îò òîâà, êîëåãàòà âçå äóìàòà è ãðúìîãëàñíîïîïèòà:

- À âèå äà ñòå ÷åëè ðîìàíà �Ãúçîâå� îò Ãüîí÷î Áå-ëåâ?

Àóäèòîðèÿòà ïðèòèõíà. Åñòåñòâåíî íèêîé íå áåøå ãî÷åë. Íî î÷åâèäíî âñåêè ñè ìèñëåøå, ÷å â ïðîëåòàðñêèòåâðåìåíà, â êîèòî æèâååõìå, íèùî ÷óäíî äà å ïîñâåòåí ðî-ìàí è íà òàêàâà òåìà. Ñîöèàëèñòè÷åñêè ðåàëèçúì â êðàÿíà êðàèùàòà!

* * * Õàñêîâñêèÿ äðàìàòè÷åí òåàòúð �Èâàí Äèìîâ� ñà

çàïî÷íàëè êàðèåðàòà ñè ïëåÿäà æðåöè íà Ìåëïîìåíà. Ìåæ-äó òÿõ áå è èçãðÿâàùàòà çâåçäà íà Àñåí Øîïîâ, êîéòî èç-âàÿ íÿêîëêî çàáåëåæèòåëíè ïîñòàíîâêè. Åäíà îò òÿõ áåøå�Çà ìèøêèòå è õîðàòà�.  íåÿ êàòî áèñåð ïðèïëàìâàøååäíà ñöåíêà, êîãàòî îáúðíàò ñ ãðúá êúì ïóáëèêàòà ãëàâ-íèÿò ãåðîé ñèìâîëè÷íî �ïèêàåøå� âúðõó åäèí äúíåð.

63

Íå ùåø ëè, ïðè ïóáëè÷íîòî îáñúæäàíå íà ïîñòàíîâ-êèòå íà òåàòúðà, íÿêàêúâ ïðàâîëèíååí ëèöåìåð ñå ïîäõâà-íà ñ òîâà - êàê ìîæåëî íà ñîöèàëèñòè÷åñêà ñöåíà äà ñå âúð-øàò òàêèâà ðàáîòè, ìàêàð è íå ñðåùó ïóáëèêàòà, à ñ ãðúáêúì íåÿ. Íåùî îò òîçè ðîä. Èçâåäíúæ ñå ñúçäàäå êîíôëèê-òíà ñèòóàöèÿ. Âúïðåêè ÷å íå îáè÷àì ïóáëè÷íèòå èçÿâè, íåñå ñäúðæàõ è ñêî÷èõ. Ïúðâîòî, êîåòî ìè õðóìíà â çàùèòàíà áëåñòÿùàòà ïîñòàíîâêà áåøå, ÷å òúêìî òîâà ñèìâîëè÷-íî ïèêàåíå ïðèäàâà íåïîâòîðèìà �ïèêàíòíà� îòñåíêà íàïðåäñòàâëåíèåòî. Ïóáëèêàòà çàõèõèêà è çëîïîëó÷íèÿò êðè-òèê ïðèòèõíà.

* * *Ïðè ñïîäåëÿíåòî íà çàáàâíè èñòîðèéêè è àíåêäîòè,

íàðåä ñ íåïðèëè÷íèòå, äåëÿò ìåãäàí è äèàëåêòíèòå äóìè÷-êè. Ïðàâ å Ñòàéíáåê, ÷å ñúâðåìåííèòå èíôîðìàöèîííèñðåäñòâà øàáëîíèçèðàò åçèêà è çàëè÷àâàò äèàëåêòèòå. Åçè-êúò ñÿêàø çàãóáâà íþàíñèòå è êîëîðèòà ñè, çà êîåòî ìîæåñàìî äà ñå ñúæàëÿâà.

Ãîëåìè ñïîðîâå íàïîñëåäúê ñå âèõðÿò îêîëî ïðîáëå-ìà ìàêåäîíñêèÿò åçèê äèàëåêò ëè å èëè íå? Òàçè ðèòîðèêàî÷åâèäíî èìà ñêðèòà ïîäêëàäêà, íî ìîãà äà âè îñâåäîìÿ,÷å ïðè ïðåáèâàâàíå â Ìàêåäîíèÿ ÷óäåñíî ñå ðàçáèðàõìåáåç ïðåâîäà÷. Íÿìà äà çàáðàâÿ äóìè÷êàòà �ïîòðàéêà�, êî-ÿòî èçïîëçâàò âìåñòî �ñïèðêà�.

Ñòðóâà ìè ñå, ÷å ðàçëè÷èÿòà ñà ïî-ñêîðî õàðàêòåðî-ëîãè÷íè. Íå ñëó÷àéíî ó íàñ çà åäíà ãîäèíà áðà÷åí æèâîò ñìàêåäîíêà ñå �ïðèçíàâàò� äâå ãîäèíè ôàìèëåí ñòàæ. À âíÿêîè ñëó÷àè ñïîðåä ìåí è òîâà íå å äîñòàòú÷íî!

Àêî ïúê å âúïðîñ çà äèàëåêò, íóæäàåù ñå îò ïðåâî-äà÷, íÿìà çàùî äà ñå õîäè äî Ìàêåäîíèÿ. Äîñòàòú÷íî å äà

64

âè çàïîçíàÿ ñ òåêñòà íà íàøåíñêà ïåñíè÷êà, êîÿòî ïîìíÿîò ó÷åíè÷åñêèòå ñè ãîäèíè:

�Êâÿ å ñàà, êâÿòî ñëèíà îò ÿìà÷à ñ áÿëà ôóñòà?Äúëü å ñàà èëü å íàà, êâÿòî ãàëÿ è çà êâÿòî ñúäå

äèôòÿ!�Ïðåâîäúò å:�Êîÿ å òàçè, êîÿòî ñëèçà îò õúëìà ñ áÿëà ðîêëÿ? Äàëè

å òàçè èëè å îíàçè, êîÿòî îáè÷àì è çà êîÿòî íåïðåêúñíàòîäèôòÿ�. �Äèôòÿ� íå ìîæå äà ñå èçðàçè ñàìî ñ åäíà äóìà.Òóê è íàé-äîáðèÿò òúëêóâàòåë ùå ñå ïîçàïúíå. Òÿ îçíà÷à-âà ñúñòîÿíèå, ïîäîáíî íà òîâà, â êîåòî èçïàäà êó÷åòî ñëåääúëãî áÿãàíå, êîãàòî äèøà ó÷åñòåíî è ñ èçïëåçåí åçèê - ïî-ðàäè ëèïñà íà ïîòíè æëåçè.

Íå ìîãà äà ïîäìèíà è äèàëåêòíèÿ ïðåâîä íà ïðî÷ó-òèÿ õàìëåòîâ ìîíîëîã �Äà áúäà èëè äà íå áúäà�, êîéòî íàõàñêîâñêè çâó÷è êàòî �Äúëü - úëü�.

* * *Âèíàãè ñúì ñå âúçõèùàâàë è îò ëàêîíè÷íîñòòà íà

åçèêà, íî øåäüîâúðúò íà êîéòî ñòàíàõ ñúïðè÷àñòåí â çàëàíà Õàñêîâñêèÿ ñúä å íåíàäìèíàò. Ïîñåùàâàõ ãî â êà÷åñò-âîòî ñè íà åêñïåðò ïî áàùèíñòâî è ÷åñòî ñå íàëàãàøå äàèçñëóøâàì äîñàäíè áðàêîðàçâîäíè äåëà äîêàòî èç÷àêâàõðåäà ñè.  ìîìåíòà áåøå äàäåí õîä íà äåëî, â êîåòî âúç-ðàñòíà òóðêèíÿ òðÿáâàøå äà ñâèäåòåëñòâà çà íåðàçáîðèè-òå ìåæäó ìúæ è æåíà, æèâååùè â ñúñåäñòâî. Îêàçà ñå, ÷åòÿ íå çíàå áúëãàðñêè. Ïîòúðñèõà çà ïðåâîäà÷ íÿêàêúâ ÷î-âåê îò ñúäà, íî áåç óñïåõ. Ðàçäðàçíåí, ñúäèÿòà ñå îáúðíàêúì æåíèöàòà è ïîïèòà - Âñå ïàê äâå äóìè áúëãàðñêè íåìîæåø ëè äà êàæåø çà îòíîøåíèÿòà íà òâîèòå ñúñåäè? Òÿñå ïîçàìèñëè ìàëêî è íàêðàÿ èçðå÷å, ñî÷åéêè ìúæà: -�Ïèè! Áèè!� Çàëàòà ïðèòèõíà âïå÷àòëåíà, ñëåä êîåòî çà-

65

ïî÷íà äà ñå ñìåå. Âúðõîâî ïîñòèæåíèå çà ëàêîíè÷íîñò. Íà-ïîìíÿøå èñòîðè÷åñêèòå äóìè íà äðåâíèÿ âåñòîíîñåö, ïðå-äàë êðàòêîòî ñúîáùåíèå íà Öåçàð - �Äîéäîõ, âèäÿõ, ïîáå-äèõ!� Íî èçðàçúò íà áàáåòî êîíêóðèðàøå ñ åäíà äóìà ïî-ìàëêî. Ïðè òîâà íå âúçâåñòÿâàøå çà ðåçóëòàò îò áèòêà, à ÿñïå÷åëè. Ñ äâå äóìè÷êè ðåøè äåëîòî â ïîëçà íà èùöàòà.

* * *Ñúâñåì ðàçëè÷åí ïðîáëåì â æèâîòà íà ÷îâåêà âúç-

íèêâà êîãàòî ñå íàëîæè äà ïðåîäîëÿâà åçèêîâà áàðèåðà â÷óæäà ñòðàíà. Çíàì ãî îò ñîáñòâåí îïèò, êîãàòî ñå íàëîæèäà îâëàäÿâàì ñëîâåíñêè áåç êàêúâòî è äà å ó÷èòåë, áåç íà-ëè÷íîñò íà áúëãàðî-ñëîâàøêè è ñëîâàøêî-áúëãàðñêè ðå÷-íèöè, êîèòî èçëÿçîõà ìíîãî ïî-êúñíî. Çà ùàñòèå ñíàáäè-õà ìå ñ íàãëåäíî åçèêîâî ðúêîâîäñòâî, êîåòî ïîëçâàõà ÷óæ-äåñòðàííèòå ñòóäåíòè ïî âðåìå íà ïðåäâàðèòåëåí åçèêîâêóðñ, êîéòî íå ñå ïðåäâèæäàøå çà àñïèðàíòè. Êàòî äîïúë-íèòåëíè ïîìàãàëà èçïîëçâàõ áúëãàðñêèòå è ðóñêèòå ôèë-ìè, êîèòî ãëåäàõ �äî ïîñèíÿâàíå�, çàùîòî ñëóøàõ òåêñòàè åäíîâðåìåííî âèæäàõ ïðåâîäà ìó. Ïúðâàòà êíèãà, êîÿ-òî ïðî÷åòîõ áÿõà ñúáðàíè ñú÷èíåíèÿ íà Êîíàí Äîéë, êîè-òî îñâåí ïðåâîäíè, ñ íåïðåòåíöèîçåí ñòèë, óâëè÷àõà è ñôàáóëàòà ñè. Çà �ðîæäåí� ìó îáÿâèõ äåíÿ, êîãàòî â êðàÿíà ÷åòâúðòèÿ ìåñåö îò ïðåáèâàâàíåòî ñè â Áðàòèñëàâà âíå-çàïíî îñúçíàõ, ÷å ìèñëÿ íå íà áúëãàðñêè, à íà ñëîâàøêè.Òîâà áåøå ãîëÿìà è ðàäîñòíà èçíåíàäà. Âñúùíîñò îò òîçè�âîäîðàçäåëåí � ìîìåíò íîâèÿò åçèê ñÿêàø çàïî÷íà äàñå ó÷è ñàì, áåç ñïåöèàëíè óñèëèÿ.

Ïðè óñâîÿâàíåòî íà íîâè åçèöè åñòåñòâåíî ñðåùàõ èäîïúëíèòåëíè òðóäíîñòè, êîèòî ÷åñòî ñòàâàõà èçòî÷íèê íàçàáàâíè íåäîðàçóìåíèÿ. Åäíî îò ãëàâíèòå çàòðóäíåíèÿ ñúññëîâàøêèÿ áåøå ïðîèçíàñÿíåòî íà çâóêà �õ�, êîéòî èìà

66

ìåêî è òâúðäî - ãúðëåíî çâó÷åíå. Òî íå å áåç çíà÷åíèå è âñìèñëîâ àñïåêò. Òàêà äóìàòà �õëàä� ïðè ìåêî ïðîèçíàñÿ-íå îçíà÷àâà �ñòóä�, à ïðè òâúðäî - �ãëàä�. Òàçè ðàçëèêàìè ïîãîäè âåñåë íîìåð â åäèí çíîåí àâãóñòîâñêè äåí. Âúð-âåéêè ïî óëèöàòà, ñïúòíèêúò ìè ìå óâåäîìè, ÷å èìàë�õëàä�. Áåç äà îáðúùàì âíèìàíèå íà òâúðäîñòòà íà �õ�-òî, âúçïðèåõ ãî êàòî �ñòóäåíî ìè å� è ñè ïîìèñëèõ, ÷å ñè-ãóðíî ãî âòðèñà! Ïîñúâåòâàõ ãî, ùîì ñå ïðèáåðå äà âçåìåäâà àñïèðèíà, êàòî ïðåäâàðèòåëíî ãè ðàçòâîðè âúâ âîäà,çà äà íå ìó äðàçíÿò ñòîìàõà. Òîé ìå èçãëåäà êàòî �òðÿñ-íàò�, çàùîòî âñúùíîñò ìå áåøå óâåäîìèë, ÷å å �ãëàäåí�, àíå, ÷å ìó å ñòóäåíî. Äîñòà ñå ïîñìÿõìå ñëåä òîâà. Ïðåïî-ðú÷à ìè äà òðåíèðàì òâúðäîòî �õ� ñ äóìè÷êèòå: Õåëåíà,õîâåäî, õîâíî.

 äðóã ñëó÷àé, ïðè ñëóæåáíî ïúòóâàíå, ìèêðîáóñúòíà èíñòèòóòà êúäåòî ðàáîòåõ â Ñëîâàêèÿ, ñå ïîâðåäè áëè-çî äî åäíî ñåëöå. Äîêàòî îòñòðàíÿâàõà ïîâðåäàòà, ðåøèõ-ìå äà ñå ïîðàçòúï÷åì è äà óòîëèì æàæäàòà ñè. Âëÿçîõìå âäâîðà íà êîêåòíà êúùè÷êà è ïîìîëèõìå ñòîïàíèíà çà ìàë-êî âîäà çà ïèåíå.

- Èìàìå, íî å �äåøòüîâêà� (äúæäîâíà) - íè îñâåäîìèòîé.

Åäíà îò êîëåæêèòå î÷åâèäíî äîñòà æàäíà ñå ïðåñò-ðàøè è ïîïèòà.

- Áàðåì, ñêîðî ëè å âàëÿëî?Ñëåä òîâà ñå èçÿñíè, ÷å �Äåøòüîâêà� å èìåòî íà ìåñ-

òåí ìèíåðàëåí èçâîð ñ ïðåâúçõîäíà âîäà, êîÿòî ëþáåçíè-ÿò ñòîïàíèí íè ïðåäëîæè â äîáðå îõëàäåíè áóòèëêè.

Èíòåðåñíî å, ÷å â ñëîâàøêèÿ åçèê ñå å ñúõðàíèëà ñòà-ðîñëàâÿíñêàòà äóìà �÷àøíèê�. Äîêîëêîòî ìè å èçâåñòíî,÷àøíèê å áèë âèíî÷åðïåöúò íà öàðÿ, êîéòî íàëèâàë âèíîâ ÷àøàòà ìó, îòïèâàë îò íåãî, çà äà ïðîâåðè äàëè íÿìà

67

îòðîâà è ñëåä òîâà ìó ãî ïîäíàñÿë. Âìåñòî òîâà, ñìå âêà-ðàëè â åçèêà ñè ÷óæäèöèòå êåëíåð è ñåðâèòüîð. Îùå ïî-ôóíêöèîíàëíî ìè çâó÷è äóìè÷êàòà �ïèâíèöà�, êîÿòî îç-íà÷àâà �ìàçå�. Î÷åâèäíî ïðîèçõîæäà îò ïîìåùåíèÿòà, âêîèòî ñå ñúõðàíÿâàëè áú÷âèòå âèíî è êúäåòî äîáðå ñå åïîïèéâàëî.

Äðóã èçòî÷íèê íà åçèêîâè �âåñåëîòèè� å óáåæäåíèå-òî, ÷å ðóñêèÿò åçèê å ëåñåí çà óñâîÿâàíå, èëè ïúê, ÷å ñè ãîçíàåì. Òîâà äàòèðà î÷åâèäíî îùå îò âðåìåòî, êîãàòî çàÏåí÷î Ñëàâåéêîâ ñå ðàçïðàâÿ êàê èçïàäíàë â äåëèêàòíàåçèêîâà ñèòóàöèÿ ïðè ãîñòóâàíå â Ðóñèÿ. Æåëàåéêè äà èç-ðàçè âúçõèùåíèåòî ñè îò æèâîòà òàì, òîé ñå îáðúùà êúìäîìàêèíÿòà - áðåìåííà â ìîìåíòà - ñ äóìèòå:

- Êàêîé õîðîøèé ó âàñ æèâîò (êîðåì)! îùå ïî-êîìè÷íî ïîëîæåíèå ñå îçîâàâà ìîÿ ïîçíà-

òà, êîãàòî ñå íàëîæèëî äà ïîïèòà â Ìîñêâà çà íàìèðàùà-òà ñå îêîëî õîòåëà é æåëåçîïúòíà ãàðà:

- Êóäà íàõîäèòüñÿ ãàðà? - îáúðíàëà ñå çà ïîìîù êúìíàáëèçî ìèíàâàù ãðàæäàíèí, êîéòî ïîâäèãíàë ðàìåíå âíåäîóìåíèå.

- Íó, âëàê, âëàê!Ñúùàòà ðåàêöèÿ îò ñòðàíà íà ðóñíàêà. Íàëîæèëî é

ñå äà ìèíå êúì çâóêîâî - íàïîäîáÿâàùè åôåêòè ñ äâèæå-íèÿ íà ðúöåòå íàïðåä - íàçàä:

- Ïóô... ïàô... ïóô... ïàô... Ó-ó-ó...- À, Åòî ïîåçä! Âû õîòèòå âîêçàë! Îí íàõîäèòñÿ âïðà-

âî!Æåíàòà åñòåñòâåíî �îòïðàøèëà� íàïðàâî, âìåñòî íà-

äÿñíî, òà ñå íàëîæèëî ÷îâåêúò äà ÿ äîãîíâà, çà äà é ñìåíÿïîñîêàòà.

Ïúðâèòå ìè âïå÷àòëåíèÿ îò ãîëåìèÿ ãðàä ñà ïî âðå-ìå íà ìåæäóíàðîäåí êîíãðåñ, â êîéòî ó÷àñòâóâàõìå ñ íÿ-

68

êîëêî êîëåãè. Ïîêðàé äåëîâèòå àíãàæèìåíòè ñêîëàñàõìåäà ðàçãàäàåì è òðè ñåêðåòíè îñîáåíîñòè íà æèâîòà âÌîñêâà.

Áÿõìå íàñòàíåíè â îáùåæèòèåòî - õîòåë íà òåõíèÿÈÑÓË. Íà ïúò çà íåãî ñå ïîñïðÿõìå äî öèñòåðíà ñ êâàñ.Ïðåäëîæèõ äà îïèòàìå ïðî÷óòèÿ ðóñêè åëèêñèð, çà êîéòîñàìî áÿõìå ÷åëè ïî êíèãèòå. Íå ñå âïå÷àòëèõìå îñîáåíî.Îñòàâèõìå íåäîïèòè õàëáèòå è ïîäìèíàõìå. Âå÷åðòà ðàç-ãúðíàõìå èìïðîâèçèðàíî ïðàçíåíñòâî ïî ñëó÷àé ïðèñòè-ãàíåòî. Ñàáàõëåí âñåêè òúðñåøå äà ðàçêàðà ìàõìóðëóêàñè, íî ëîøîêà÷åñòâåíàòà ìîñêîâñêà âîäà ñå îêàçà íåïîä-õîäÿùà çà òîâà. Íà ïúò çà ìåòðîòî ïàê ìèíàõìå ïîêðàéöèñòåðíàòà è ñå ïðåñòðàøèõ îòíîâî äà ïðîáâàì ðóñêèÿêâàñ. Îòïèõ îò õàëáàòà è èçâåäíúæ ìè ïðîñâåòíà è â áóê-âàëíèÿ, è â ïðåíîñíèÿ ñìèñúë íà äóìàòà. Âñúùíîñò ñâåò-êàâè÷íî ñå äîñåòèõ, ÷å äîñòîèíñòâàòà íà ðóñêèÿ êâàñ ìî-ãàò äà ñå îöåíÿò íàé-äîáðå ñëåä ïðåïèâàíå. Ìîæå áè çàòîâà å áèë ñúçäàäåí. Ïðåä òåçè ìó êà÷åñòâà êîëàòà èäðóãèòå ïîäîáíè îñâåæàâàùè íàïèòêè áëåäíåÿò.

Íà äðóãàòà òàéíà ñå íàòúêíàõìå â åäíà ÷àéíà. �Ñêà-ïàíè� îò ïðîäúëæèòåëíî õîäåíå, ðåøèõìå äà ñåäíåì è îò-ïî÷èíåì. Íà ñúñåäíàòà ìàñà åäíîâðåìåííî ñ íàñ ñå íàñòà-íèõà äâàìà ìúæå. Ñëåä êàòî ïîñåäÿõìå è èçïèõìå ïî íÿ-êîëêî ÷àÿ ðåøèõìå äà ïîòåãëèì îòíîâî. Ñëåä íàñ ñå íà-äèãíàõà è ñúñåäèòå íè ïî ìàñà, íî åäèíèÿò òàêà çàëèòàøå,÷å ñå íàëîæè ïðèÿòåëÿò ìó äà ãî èçâëè÷à ìúðìîðåéêè:

- Íó Ñòüîïà, áóäü ÷åëîâåê!Ðàçáðà ñå, ÷å ïðè îïðåäåëåí �èøìàð� â ÷àéíàòà âìåñ-

òî �÷àé ñ êîíÿê� ñåðâèðàò �êîíÿê ñ ÷àé�, â ðåçóëòàò íà êî-åòî ñå áåøå ïîëó÷èëà è âåñåëàòà êàðòèíêà, íà êîÿòî ñòà-íàõìå ñâèäåòåëè.

69

 êúñåí ñëåäîáåä ðåøèõìå ñ äâàìà êîëåãè äà ñå ðàç-õîäèì ïî Ìîñêâà - ðåêà ñ �ïëàâàþùèé òåïëîõîä� - êàêòîíàðè÷àõà ïàñàæåðñêèòå êîðàá÷åòà, êîèòî ïðàâÿò óâåñåëè-òåëíè êóðñîâå. Íà êàñàòà ðàçáðàõìå, ÷å ïúòóâàíåòî ñòðóâàïî ðóáëà íà ÷îâåê â îáùèòå ñàëîíè è ïî äâå â ñàìîñòîÿ-òåëíà êàáèíà. Ïîìîëèõìå çà òðè áèëåòà â åäíà êàáèíà. Êà-ñèåðêàòà ñå óñìèõíà äèñêðåòíî è íè èçäàäå áèëåòèòå ñ îç-íà÷åíèå íà êàáèíàòà. Êà÷èõìå ñå íà òîêó-ùî ïðèñòèãíà-ëèÿ êîðàá è íàìåðèõìå êàáèíàòà ñè - îáçàâåäåíà ñ ëåãëî,ìàñè÷êà è êðúãëî ïðîçîð÷å ñ ïåðäåíöå. Çàêëþ÷âàøå ñå ñòà-áèëíî îòâúòðå. Âèäÿ ìè ñå ïîäîçðèòåëíî è ïðåäëîæèõ íàêîëåãèòå äà ñå ïîðàçõîäèì ïî ïàëóáàòà. Òóê òàì îò ïðî-çîð÷åòàòà íà îòäåëíè êàþòè öúôâàõà äàìñêè ôèçèîíîìèèñ ïðèçèâíè óñìèâêè. Íàáúðçî äåøèôðèðàõìå è òðåòàòàòàéíà íà Ìîñêâà. Êàáèíêèòå î÷åâèäíî ñå èçïîëçâàõà êàòîìÿñòî çà ñðåùè íà áåçêâàðòèðíè âëþáåíè, à ìîæåøå äà ñåíàìåðè è êàþòà ñ �êîìïàíüîíêà�. Êàñèåðêàòà âñúùíîñòíè áåøå ïîìèñëèëà çà ãåéîâå, êîèòî ñè îðãàíèçèðàò ãðó-ïîâ ñåêñ. Èçìåòîõìå ñå íåçàáàâíî îò êàáèíàòà. Òîâà íå íèïîïðå÷è äà ïðåêàðàìå ÷óäåñíî îñòàíàëîòî âðåìå â ðåñòî-ðàíòà íà ïàëóáàòà, ðàçâåñåëåíè îò îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å ñåðàçõîæäàõìå ïî Ìîñêâà - ðåêà íå ñ �ïëàâàþùèé òåïëî-õîä�, à ñ �ïëàâàþùèé åáàõîä�, êàêòî øåãîâèòî ïðåêðúñ-òèõìå êîðàá÷åòî.

Áóêâàëíèÿò ïðåâîä íà íÿêîè èäèîìè å ñúùî èçòî÷-íèê íà âåñåëè íåðàçáîðèè. Ïî âðåìå íà ïðåñòîÿ ñè â Ãåð-ìàíèÿ ìîé êîëåãà æèâååë ïîä íàåì ïðè âúçðàñòíà íåìêè-íÿ - âäîâèöà, ÷èåòî åäèíñòâåíî áëèçêî ñúùåñòâî áèëà ëþ-áèìàòà é ïðåñòàðÿëà êîòêà. Íåùåø ëè æèâîòèí÷åòî óìðÿ-ëî, êîãàòî òÿ îòñúñòâàëà îò äîìà. Êîé çíàå çàùî, ïðè âðú-ùàíåòî é, êîëåãàòà ñå îáúðíàë êúì íåÿ íà íå òâúðäå äîá-ðèÿ ñè íåìñêè åçèê ñ äóìèòå:

70

- Ñúæàëÿâàì õàçàéêå, íî êîòêàòà âè �õâúðëè òîïà�!Æåíàòà çàìðúçíàëà íà ìÿñòî. Êàêúâ òîï? È êàê êîò-

êàòà ãî å õâúðëèëà? Êàòî âèäÿëà è óìðÿëîòî æèâîòèí÷å,�äðàñíàëà� è ñå çàêëþ÷èëà â ñòàÿòà ñè. Ñëåä ìàëêî â îò-ãîâîð íà òåëåôîííîòî é îáàæäàíå, íà ìàÿê ïðèñòèãíàëèäâàìà �êàÿöè� îò ïñèõèàòðèÿòà, êîèòî îáðàáîòèëè íàáúð-çî íàøèÿ �ãåðìàíîèä�. Íàëîæèëà ñå íàìåñà íà åêñïåðòè,çà äà ñå èçÿñíè, ÷å êîëåãàòà èíà÷å å â ðåä, ñàìî äåòî ñ íåñ-êîïîñàíèÿ ñè íåìñêè åçèê ñå ðåøèë äà ïðåâåæäà áóê-âàëíî áúëãàðñêè èäèîìè. Êîãàòî ìè ðàçêàçâàøå ïàòèëà-òà ñè, ãî ïîïèòàõ, çàùî å èçïîëçâàë òúêìî èçðàçà �õâúðëèòîïà�? Ñúñ ñúùèÿ óñïåõ ìîæåøå äà ïîïðèâåäå è �âäèãíàïåòúëèòå�, �ïðåìåòíà ñå� èëè �îïúíà òèðàíòèòå�!

71

ÂÐÀÃ ÈËÈ ÏÐÈßÒÅË?

Ïúðâèòå ñðåùè ñ àëêîõîëà ñå ãóáÿò íÿêúäå â ó÷å-íè÷åñêèòå ìè ãîäèíè è íå ñà çàñëóæàâàëè äà ñå çàïîìíÿòèëè ñà áèëè íåïðèÿòíè çà ïðèïîìíÿíå. Êîíòàêòèòå çà-ïî÷íàõà äà ñòàâàò ïî-÷åñòè êîãàòî �çàãúðáèõìå� îñêúä-íèòå ñòóäåíòñêè âðåìåíà è ñëåä íàïðåãíàòîòî òðóäîâîåæåäíåâèå ïî ëèïñà íà êàôåíåòà çàïî÷íàõìå äà îòñÿäàìåâ îêîëíèòå ãîñòîïðèåìíè ðåñòîðàíòè.

Âúçäåéñòâèåòî íà âåçäåñúùèÿ àëêîõîë îñîáåíî êî-ãàòî ñå ïðåêðà÷àò íåâèäèìèòå ìó ïðàãîâå âàðèðà â òà-êèâà øèðîêè ãðàíèöè, ÷å îòäàâíà å îáåêò íà ïðîó÷âàíå. ðàìêèòå íà �ìîèòå óíèâåðñèòåòè� ïîëó÷àâàíåòî íà�ìàéñòîðñêî ñâèäåòåëñòâî� â òîâà íàïðàâëåíèå ìè îòíåïîâå÷å âðåìå îòêîëêîòî åäíî âòîðî âèñøå îáðàçîâàíèå.Òîçè �ðîçîâ� ïåðèîä îò æèâîòà ìè å èçïúñòðåí ñ ìíî-ãîáðîéíè çàáàâíè ïðåæèâÿâàíèÿ, êîèòî ñ êàðèêàòóðíèÿñè îòòåíúê ÷åñòî îñâåæàâàò ñïîìåíèòå ìè.

Âèíàãè ìå å ðàçâåñåëÿâàë ñëó÷àÿò ñ ìîé áëèçúê,êîéòî ñëåä íÿêàêâî èìïðîâèçèðàíî òúðæåñòâî ñå ïðèáè-ðà â ìàëêèòå ÷àñîâå ïîðÿäú÷íî ïèéíàë. Âìúêâà ñå âëåãëîòî ðàçíåæåí, ëþáâåîáâèëíî ïðåãðúùà ñúíåíàòà ñèñúïðóãà è �êþòëÿñâà�. Ñóòðèíòà ñå ñúáóæäà ìàõìóðëèÿ,íî îòðåçíÿë, äîêàòî ñúïðóãàòà ìó, ñðåùó êîÿòî öÿëà íîùèçäèøâàë àëêîõîëíè ïàðè, çàëèòàëà.

Ñêîðî ñëåä âñòúïâàíå â áðàê äðóã ïîçíàò ñëåäðàáîòà ñå îòáèâà ïî íàâèê â ëþáèìèÿ ñè ðåñòîðàíò èïîñÿäà íà ìàñà ïðè äâàìà ïðèÿòåëè. Àëêîõîëúò ëåñíîïîìèòà îò ïàìåòòà ñêîðîøíèòå è íåóëåãíàëè âúçïðèÿ-òèÿ, çà ñìåòêà íà ñòàðèòå èçïèòàíè ðåôëåêñè. Ïîäõâàíà-ëè ñå ÿêî è íàêðàÿ �çàáúðñàëè� è äâå êîìïàíüîíêè. Ïîñòàð íàâèê è ïîêàíà íà íàøåíåöà, êîéòî ìåæäóâðåìåííî

72

çàáðàâèë, ÷å å æåíåí, ïîòåãëèëè êúì àïàðòàìåíòà ìó,êúäåòî íàáúðçî ñå íàëîæèëî äà îòðåçíåÿò.

Î÷åâèäíî êîëêîòî å ïî-íåóëåãíàëî ñúáèòèåòî, òîë-êîâà è ïî-ëåêî ñå èçòðèâà ñïîìåíúò. Ïîêàíèõà ìå çà êóìè ðåøèõìå, ÷å ùîì íÿêîé îò êîìïàíèÿòà ùå ñå äàâè, äàñå äàâè íà äúëáîêî - â ìîðåòî. Âåí÷àâêàòà ñòàíà âúâÂàðíà, à ñâàòáåíîòî òúðæåñòâî íà �Çëàòíè ïÿñúöè�, êú-äåòî áÿõìå îòñåäíàëè. Ïî åâðîïåéñêè ìàíèåð âå÷åðÿõìåâ �Ñòàðèÿ äúá�, à ñëåä òîâà ñå ïðåìåñòèõìå âúâ âàðèåòå�Àñòîðèÿ� çà òàíöè è äîïèâàíå. Òúêìî ïðè òîâà �äîïè-âàíå� æåíèõúò ïîëó÷è àëêîõîëíà àìíåçèÿ, çàáðàâè ïîêàêúâ ïîâîä ñìå â çàâåäåíèåòî è ñå âïóñíà â áóðíè òàíöèñ íÿêàêâà ïîëÿêèíÿ, êîÿòî ãî ïîãëåäíàëà �îñîáåíî�.Íàëîæè ñå äà ãî ïðèáèðàìå îò äàíñèíãà è â òîàëåòíàòàñúñ ñòóäåíà âîäà äà ãî âðúùàìå êúì äåéñòâèòåëíîñòòà.Èíà÷å áðàêúò èì ïðîòè÷à ùàñòëèâî è äîñåãà. Ñàìî äåòîèì ñå ðàçìèíà ïúðâàòà áðà÷íà íîù è ñå íàëîæè äàçàïî÷íàò íàïðàâî ñ âòîðàòà. Êàêòî â ðàçêàçà íà Òóðãåíåâ�Ïúðâà ëþáîâ�, êúäåòî åäèí îò ãåðîèòå íÿìàë ïúðâàëþáîâ è íàïðàâî ïðåìèíàë êúì âòîðàòà.

Ñúâðåìåííèòå ðåñòîðàíòè âúïðåêè ìîäåðíèòå óñëî-âèÿ íå ìîãàò äà çàìåíÿò àòìîñôåðàòà íà äîìàøåí óþò,îñîáåíî â ìèíàëîòî. Íåñëó÷àéíî ÷óæäåñòðàííèòå òóðèñ-òè íà òóìáè ñå âêëþ÷âàò â îðãàíèçèðàíèòå äåãóñòàöèèâ äîìàøíà îáñòàíîâêà. Ñ íîñòàëãèÿ ñè ñïîìíÿì êàêïðèåõ ïîêàíà äà îïèòàì �ìàêñóëà� íà ñâàðåíàòà îò åäèíïðèÿòåë ðàêèÿ.  åäèí íåäåëåí äåí, ïî àïåðèòèâíî âðåìå,ñå íàñòàíèõìå íà �ôåðàôëúê� ïîä àñìàòà â êèòíîòî ìóäâîð÷å. Íà ìàñàòà ñå ïîÿâè êàìàðà îò òëúñòè ïå÷åíè÷óøêè, çàñòðîåíè ñ îöåò, îëèî è ÷åñúí. Áóòèëêà ñ ðàêèÿêðîòêî ñå îõëàæäàøå âìåñòî â õëàäèëíèê â êîðèòîòî íàäâîðíàòà ÷åøìà. Ìîíîòîíèÿò ðîìîí íà âîäàòà ïðèäàâà-

73

øå äîïúëíèòåëåí ÷àð íà àïåðèòèâíàòà îáñòàíîâêà. Íå-ùåø ëè, êîìïàíèÿòà ìè, ïðåä êîÿòî ïðåäèøíàòà âå÷åðñå èçòúðâàõ äà ñïîìåíà êúäå ùå âçåìàì íåäåëíèÿ ñèàïåðèòèâ, ñå äîâëå÷å äà ìå òúðñè ñúñ ñìåøíîòî îáÿñíå-íèå, ÷å ñúì èì ëèïñâàë. Ëþáåçíèÿò äîìàêèí, âúïðåêè ÷åãî ïîñúâåòâàõ äà íå ãè êàíè, èìà íåáëàãîðàçóìèåòî äàðåøè, ÷å ðàçïîëàãà ñ äîñòàòú÷íî êîëè÷åñòâî îò åëèêñèðàè ðàçøèðè êðúãà íà äåãóñòàòîðèòå. �Äîñòàòú÷íîòî êîëè-÷åñòâî� ñå îêàçà äàìàäæàíêà, êîÿòî â êúñíèòå îáåäíè÷àñîâå áå ïðåñóøåíà. Êîíñòàòèðàéêè òîâà, åäèí îò �îá-ðàçèòå� ñå äîñåòè, ÷å íÿêúäå â êúùè èìàë áóòèëêà ñäîìàøíà âèøíîâêà. Ñëåä áëàãîäàðíîñòè è èçâèíåíèÿêúì ãîñòîïðèåìíèÿ äîìàêèí ïîòåãëèõìå çà âèøíîâêàòà.Äî íîâà äåãóñòàöèÿ íå ñå ñòèãíà, çàùîòî êðàêàòà íè âå÷ååäâà äúðæàõà è ñå ðàçñòåëèõìå äà îòäúõíåì â ñïàëíÿòàè íà äèâàíà â ñúñåäíèÿ õîë. Ïî åäíî âðåìå äîìàêèíúòïî÷óâñòâóâà íàëîæèòåëíà íóæäà äà ïîñåòè �åäíî ìÿñòî�.Ïîìîãíàõìå ìó äà ñòàíå îò ëåãëîòî, íî çàëèòíà è ñåâêîï÷è çà çàâåñàòà íà ïðîçîðåöà. Ñëåä êàòî ñå ïîóðàâ-íîâåñè, çàïî÷íà äà âúðøè �îíàÿ ðàáîòà� êàòî êîí âúðõóïàðêåòà. ×óâàéêè øóìà, èçëåãíàëèÿò ñå âúðõó êàíàïåòî,çà êîãîòî êàðòèíêàòà áåøå èçâúí ïîëåçðåíèåòî ìó, ñåîáúðíà íà äðóãàòà ñòðàíà, ìúðìîðåéêè:

- Ëåëå, êàêúâ äúæä çà÷óïîðòÿ! Äîáðå, ÷å ñå ïîäñëî-íèõìå íàâðåìå!

Ðàçíîðîäíîòî îòíîøåíèå êúì àëêîõîëà ïîíÿêîãàìîæå äà ïðîâàëè ðåíîìåòî è íà íàé-äîáðå ïîäãîòâå-íèÿ ïðèåì. Ñëåä åäíî �ïàðòè� ïî ïîâîä ðîæäåí äåí,îðãàíèçèðàíî ñúâðåìåííî è çà òîãàâà íîâîñò, ñå ÷óõà�îäóìêè� êîé êàê ñå äúðæàë è êàêâî áèë êàçàë. Ðàçáèðàñå, íåæåëàíèòå îöåíêè èäâàõà îò òðåçâåíèöèòå, è

74

íàé-âå÷å òðåçâåíè÷êèòå, è ñå îòíàñÿõà çà ïîðàçâåñå-ëèëèòå ñå ïîêëîííèöè íà �Áàêõóñ�, êîèòî â íèêàêúâñëó÷àé íå ïðåìèíàõà �ãðàäóñà� íà áëàãîïðèëè÷èåòî.Ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà íà ñëåäâàùîòî òúðæåñòâî âïðåääâåðèåòî îðãàíèçèðàõìå çàäúëæèòåëåí �âñòúïè-òåëåí òîñò�, çà êîéòî èìàøå ñúîáùåíèå îùå âïîêàíèòå. Àñèñòèðàõà ìè çàñåãíàòèòå îò ìèíàëèÿñåàíñ. Åäâà ñëåä âñòúïèòåëíàòà êîíñóìàöèÿ íà ëåêêîêòåéë, âåðìóò èëè ÷àøà øàìïàíñêî, ïîñðåùàõ èîòâåæäàõ ìíîãîáðîéíèòå ñè ãîñòè êúì ñúîòâåòíîïîäðåäåíàòà �øâåäñêà ìàñà�. �Áëÿñúêúò â îêîòî�,ïîçà÷åðâåíèòå ñòðàíè è ñúïðîâîæäàùèòå ãè óñìèâêèçàåäíî ñ ïðèçèâíèòå ðèòìè íà ïîäáðàíè ìåëîäèè,áúðçî ñúçäàäîõà íåïðèíóäåíà àòìîñôåðà è íàñòðîåíèå,êîåòî íå íè íàïóñíà äî êðàÿ íà òúðæåñòâîòî, îòêîåòî îñòàíà ñàìî ïðèÿòåí ñïîìåí, îòðàçåí â åäè-íîäóøíè îòçèâè.

Ñ îòêðèâàíåòî íà åíçèìà, êîéòî ðåãóëèðà ðàçãðàæ-äàíåòî íà àëêîõîëà ñå èçÿñíèõà öÿëà ïîðåäèöà íåÿñíîòèâúâ âúçäåéñòâèåòî ìó, íåñúìíåíî áëàãîòâîðíî â ìàëêèäîçè è äîðè ïðåïîðú÷èòåëíî â íÿêîè ñëó÷àè. Òîâà îáÿñ-íÿâà è íåñïèðíèÿ èíòåðåñ êúì ñòèìóëèðàùèÿ ìó åôåêòâúðõó íÿêîè ìîçú÷íè ïðîöåñè, çà ÷èåòî ïîëåçíî âúçäåéñ-òâèå ñúâñåì íàñêîðî îòíîâî çàïî÷íà äà ñå �øóìè� âìåäèèòå. È âñå ïàê ñè îñòàâà çàãàäêà åóôîðèÿòà � òîë-êîâà åôèðíà, äåëèêàòíà è íåóëîâèìà. Íÿêàêâà íåâèäèìàåìàíàöèÿ, âúçíèêâàùà â îïðåäåëåí ìîìåíò. Ñúñòîÿíèå,êîåòî â íèêàêúâ ñëó÷àé íå ìîæå äà ñå çàäúðæè èëèðàçøèðè ñ óâåëè÷àâàíå íà äîçàòà, êîÿòî íåîòìåííî ñãðî-ìîëÿñâà â ëàïèòå íà òðèâèàëíîòî íàïèâàíå. Íàïðîòèâ,ìàéñòîðñòâîòî å äà ñïðåø â òîçè ìîìåíò è äà èçæèâååø

75

ïúëíîöåííî íàñòðîåíèåòî, êîåòî ñå å ïîëó÷èëî. Íå ñåêàñàå çà íàðêîòè÷íî âúçäåéñòâèå êàêòî íàé - åëåìåíòàð-íî è íàé-÷åñòî ñå îïèòâàò äà îáÿñíÿò òàçè ôàçà îò âúç-äåéñòâèåòî íà àëêîõîëà. ×åñòî ñúì ÿ èçïèòâàë, à íå ñúìàëêîõîëèê èëè íàðêîìàí. Äîðè èìàì ÷óâñòâî, ÷å åóôî-ðèÿòà ïîíÿêîãà ïðåìèíàâà â ïî-âèñøà ôàçà, êîÿòî ïðåä-ðàçïîëàãà êúì òâîð÷åñòâî è êîÿòî çà ñåáå ñè îçíà÷àâàìêàòî �àóðà� ( îò ñòàðîãðúöêè ��ïîëúõ�).  ïîäîáíè ñúñ-òîÿíèÿ ïîíÿêîãà èçïèòâàõ íóæäà äà îòðàçÿâàì íàñò-ðîåíèåòî ñè â ëèðè÷íè ìèíèàòþðè, êîèòî íåáðåæíî äðàñ-êàõ ïî äúíîòî íà ïðåñîâàíèòå öèãàðåíè êóòèè èëè êàê-âîòî ìè ïîïàäíå.

** *

Âúâ ÷àøàòà øàìïàíñêîòî

ìè ñå óñìèõâà, æúëòåå ñå

è âåñåëî êèïè ...

À ìúêàòà â ãúðäèòå

íå çàòèõâà ...è ïèÿ

ñÿêàøíå øàìïàíñêî

à ñúëçè ...

76

** *

Çàëèòàò ñåíêèòåïî ñíåæíî áÿëàòà ïúòåêà ...

Öåëóâà ñÿíêàòà òèñÿêàø ìîÿòà ñúäáà ...

Åäèíñòâåíà ëóíàòàáåçìúëâåí å ñâèäåòåë,

çàñèïâà ñïîìåíàñðåáðèñòà ïåëåíà ...

** *

Î, ìàéêî ìîÿ �ëþëåÿò ìå íå òâîèòå ðúöå,

à íà àëêîõîëàíåâèäèìèòå ëþëêè ...

È íÿìà êîéäà ñòîïëè ìîåòî ñúðöå

è äà ðàçïðúñíå �ñïîìåíèòå ïðèñìåõóëíè ...

Íà ñáèðêà ïðè ïðèÿòåëñêî ñåìåéñòâî äîðè ìè äîíå-ñîõà êðåäà è ïîìîëèõà äà íàïèøà çà ñïîìåí âúðõó ñòåíàòàâíåçàïíî õðóìíàëàòà ìè ñòðîôà, êîÿòî ìíîãî èì õàðåñà.Äúëãî îñòàíà äà ÿ �êðàñè�, êàòî ëèðè÷íî �ïàíî�, êîåòîâìåñòî ñ ôðåñêè, ñ äóìè áåøå çàïå÷àòàëî ÷óâñòâàòà è íàñ-òðîåíèÿòà íè îò òàçè íåçàáðàâèìà íîù.

77

Íåñëó÷àéíî êúì �êëþ÷îâèòå äóìè� íà ñãëîáåíàòà îòïîäîáíè ëèðè÷íè ìèíèàòþðè ñòèõîñáèðêà èçâèíèòåëíîïîÿñíÿâàõ, ÷å òåçè ñòðîôè ñà ïèñàíè âñðåä óõàíèÿ íà àëêî-õîëíè ïàðè è, çà äà ñå îöåíÿò àäåêâàòíî, å æåëàòåëíî äà ñåïðåëèñòâàò ïðè ñúùèòå óñëîâèÿ, ïîäîáíî íà ôðåñêèòå âÁîÿíñêàòà öúðêâà, êîèòî çà äà ñå âúçïðèåìàò àâòåíòè÷íî,ñëåäâà äà ñå ñúçåðöàâàò íà ñâåòëèíà îò ñâåùè, ïðè êîÿòîñà áèëè ðèñóâàíè.

�Äèâîòèè� ùå êàæàò íÿêîè, íî âñúùíîñò íå! Çàùî-òî ñè ñïîìíÿì êàê íàñÿäàëè îêîëî áóòèëêà ïèòèå â �Áàì-áóêà�, âìåñòî äà ñå çàíèìàâàìå ñ ùóðîòèè, ÷åòÿõìå ïàñà-æè îò �Òîðòèëà ôëåò� èëè äðóãè çàáàâíè èñòîðèè. Êàêâîìó å áèëî ëîøîòî?

Ñ òàçè æèòåéñêà ðåöåïòà ïðåâúçõîäíîòî âúçäåéñ-òâèå íà àëêîõîëà, ñú÷åòàíî ñ õóìîðèñòè÷íèÿ æàíð èç-ïèòàõìå íàé-îñåçàòåëíî ïðè åäíî îòåã÷èòåëíî ïúòóâà-íå Ðåøèõìå äà ñúáåðåì ðàçïðúñíàëàòà ñå áèâøà êîìïà-íèÿ íà �Çëàòíè ïÿñúöè� çà äà ïîñðåùíåì ïîðåäíàòà Íî-âà ãîäèíà. Ïðåäâàðèòåëíî àíãàæèðàõìå êóâåðòè â êîì-ïëåêñà �Àìáàñàäîð� íî â ïîñëåäíèÿ ìîìåíòà ïîðàäè ìå-òåîðîëîãè÷íè íåóäîáñòâà ñå íàëîæè äà ñå äîáåðåì äîçàâåòíàòà öåë ñ âëàê. Îêàçà ñå,÷å àáñîëþòíî âñè÷êèìåñòà ñà çàåòè îò ïîäðåìâàùè â êúñíèÿ íîùåí ÷àñ ïúò-íèöè. Íàëîæè ñå äà �óâèñíåì� íà íå äîáðå îòîïëåíèÿêîðèäîð ñ óæàñÿâàùàòà ïåðñïåêòèâà äà îñòàíåì òàêà�äî çîðè�. Íèùî íå ìîæåøå äà ñå íàïðàâè îñâåí äà áðúê-íà äúëáîêî â ïúòíàòà ÷àíòà è äà èçâàäÿ çà çàãðÿâàíåäåæóðíàòà áóòèëêà ìíîãîçâåçäåí êîíÿê. Ñïàñèòåëíèòåãëúòêè íè çàòîïëèõà íå ñàìî òåëåñíî. Èçìúêíàõ îò÷àíòàòà �Àâòîáèîãðàôèÿ�- òà íà Áðàíèñëàâ Íóøè÷ èçàïî÷íàõìå äà ñå çàëèâàìå îò ñìÿõ. Ñìåõúò êàêòî åèçâåñòíî å �çàðàçèòåëåí� è ñêîðî çàñëóøàíè îò êóïå-

78

òàòà çàïî÷íàõà äà èçëèçàò îòåã÷åíè ïúòíèöè è äà ñåïðèñúåäèíÿâàò êúì íàñ. Îêàçà ñå, ÷å â íàâå÷åðèåòî íàïðàçíèöèòå íÿêîè ñå ïðèäâèæâàõà äîðè ñ äàìàäæàíè èïîäêîâîîáðàçíè ñïåöèàëèòåòè. Ïîñòåïåííî êóïåòàòàñå èçïðàçíèõà è íà êîðèäîðà ïîä äèðèãåíòñêàòà ïàëêàíà Öàð Àëêîõîë è ïðåâúçõîäíèÿ õóìîð íà Íóøè÷ ñå çà-ïî÷íà èìïðîâèçèðàíà âåñåëáà , êîÿòî íà äàëè ìîãàò äàîðãàíèçèðàò è íà �Îðèåíò åêñïðåñ�. Ïðèñòèãíàõìå íåó-ñåòíî êàòî �óâåñåëèòåëåí âëàê� íà Âàðíåíñêàòà ãàðàêúäåòî íè î÷àêâàõà ñ êîëà. Ìàêàð è ïàðàäîêñàëíî ñåâåð-íàòà ñòîëèöà íè ïîñðåùíà áåç ñíåãîâàëåæè è ñ ìåêïîëúõ îò ìîðåòî. Ðàçãúðíà ñå �ôèåñòà�, êîÿòî íàïîì-íÿøå ïðèêàçêàòà çà þíàöèòå, ùî �òðè äíè ÿëè, ïèëè èñå âåñåëèëè�. Íî îò òåçè ïðàçíè÷íè âàêõàíàëèè, êîé çíàåçàùî èçïúêâàò â ñúçíàíèåòî ìè íå âå÷åðèòå, à ïðåäî-áåäíèòå ðàçõîäêè. Ïî �àïåðèòèâíî� âðåìå ñå ñïóñêàõìåîò õîòåëà êúì âõîäíàòà àðêà íà êîìïëåêñà, êîÿòî îò-äàâíà å ñðèíàòà. Äî íåÿ ïðèâåòëèâî íè ïîñðåùàøå ìàëêîïàâèëèîí÷å îò êîåòî ñå ñíàáäÿâàõìå ñ ÷àøà àðîìàòåíïåëèí è ïðåâúçõîäíî �Êàéçåð ôèëå�, àêî âñå îùå ñè ñïîì-íÿòå çà òîçè �îïåïåëåí� â ÷åðâåí ïèïåð ñïåöèàëèòåò.Íåïîâòîðèìî óäîâîëñòâèå èçïèòâàõìå äà ïîñåäíåì íàîñàìîòåëèòå ñêàìåéêè â áëèçîñò äî êðîòêî ïëèñêà-ùèòå ñå â ïîäíîæèåòî èì âúëíè è äà ñå çàñëóøâàìå âïðåãðàêíàëèòå �ïðåðåêàíèÿ� íà ãëàðóñèòå. Êîé çíàå çà-ùî çàïî÷íàõ äà âúçïðèåìàì àëêîõîëà, êàòî �èëþñòðà-öèÿ� íà ïðåæèâÿâàíåòî.

Äîðè êîãàòî ïðàâÿ ðåòðî-áàëàíñ íà íàó÷íèÿ ñè ïåðè-îä êîíñòàòèðàì, ÷å áîëøèíñòâîòî îò èäåèòå, õèïîòåçèòå èðàçëè÷íèòå òâîð÷åñêè õðóìâàíèÿ ñà �èçïëóâàëè� â ñúçíà-íèåòî ìè â ñúñòîÿíèå òúêìî íà �àóðà�. Íåùî ïîâå÷å, èäðóãè êîëåãè ñà ñïîäåëÿëè ñ ìåíå çà ïîäîáíè òâîð÷åñêèñúñòîÿíèÿ.

79

Ñïåöèàëåí �íîìåð� â òîâà îòíîøåíèå ìè ïîãîäè àó-ðàòà â åäèí îò íàé-âàæíèòå òâîð÷åñêè ìèãîâå â æèâàòà ìè.Íà íÿêàêâî òúðæåñòâî ïî ïîâîä íàãðàäà íà êîëåêòèâà ïîñ-òåïåííî èçïàäíàõ â ñúñòîÿíèå íà àóðà, ïðè êîåòî âíåçàï-íî ìå îñåíè èäåÿòà çà âúçìîæíà �äâîéíà ãåíà ðåãóëàöèÿ�íà êðúâíèòå, êîÿòî îòäàâíà �ãëîæäåøå� ñúçíàíèåòî ìè,íî âñå íå íàìèðàøå îñåçàåìè î÷åðòàíèÿ. Ñïîäåëèõ ñ äúë-ãîãîäèøíèÿ ñè ñúòðóäíèê óíèêàëíîòî õðóìâàíå è ðàç÷óâ-ñòâóâàí �öàïíàõ� îùå åäíî ïèòèå, êîåòî íå ñàìî ïðîãîíèàóðàòà, íî è áåç îñòàòúê �èçòðè� îò ñúçíàíèåòî ìè âúçíèê-íàëàòà èäåÿ. Íà äðóãèÿ äåí ñå îêàçà, ÷å ñúòðóäíèêúò ìè,ìàêàð è òðåçâåí, òàêà è íèùî íå áåøå ðàçáðàë îò èäåÿòà.Òîé ñå ëàñêàåøå îò æåëàíèåòî ñè äà ñå çàíèìàâà ñ íàóêà,îáè÷àøå äà òåàòðàëíè÷è ñ íåÿ, íî âúïðåêè âñåñòðàííàòàìè ïîìîù, ñå îêàçà íàïúëíî èìïîòåíòåí çà ñàìîñòîÿòåë-íà ðàáîòà, çà ðàçëèêà îò äðóãàòà ìè ñúòðóäíè÷êà, êîÿòî ñåðåàëèçèðà êàòî ïðîôåñîð.  ðåçóëòàò íà òîâà èçïàäíàõ èòî â ïðîäúëæèòåëåí òâîð÷åñêè �âàêóóì�. Êîëêîòî è äàíàïðÿãàõ ìèñúëòà ñè, âúïðåêè ÷å âñè÷êè äàííè áÿõà ïðåäî÷èòå ìè, êàêòî è ïðåäè õðóìâàíåòî, ñâúðçâàíåòî èì â îðè-ãèíàëíà êîìáèíàöèÿ íå ìè ñå îòäàâàøå îòíîâî. È ïðåäèòîâà áÿõ ïðåîäîëÿâàë �âàêóóìè�, íî îò äðóã òèï. Òàêúâ ñåïîëó÷è ñëåä îòêðèâàíåòî íà âòîðèÿ êðúâíî-ãðóïîâ âàðè-àíò (12), îñîáåíîñòèòå íà êîéòî íå ìîæåõà äà ñå îáÿñíÿò ñíèêàêâè äî òîãàâà èçâåñòíè ÿâëåíèÿ îò ÷îâåøêàòà ãåíåòè-êà. Çà �äåøèôðèðàíåòî� ìó ñå íàëîæè äà ïðåðîâÿ õèëÿäèñòðàíèöè ëèòåðàòóðà îò áàêòåðèàëíàòà è âèðóñíàòà ãåíå-òèêà ïðåäè äà ïîïàäíà íà ÿâëåíèå, êîåòî íàïúëíî îáÿñíÿ-âàøå âúçíèêíàëèÿ ïðîáëåì. Òîâà äîðè ñâèäåòåëñòâóâàøå,÷å íÿêîè ãåíåòè÷íè îñîáåíîñòè ïðè áàêòåðèèòå ñà âàëèä-íè è çà ÷îâåøêàòà ãåíåòèêà. Íî òâîð÷åñêèÿ âàêóóì, â êîé-òî áÿõ èçïàäíàë ñåãà, íå ñå íóæäàåøå îò ìîòèâèðàíî îáÿñ-

80

íåíèå, çàùîòî áåøå íàñòúïèë ñëåä ðåøåíèå íà òåîðåòè÷-íèÿ êàçóñ è ñå íóæäàåøå ñàìî îò âúçñòàíîâÿâàíå. Òúêìîïîðàäè òîâà ñþáëèìíèÿò ìîìåíò íà �ðåñòàâðàöèÿòà� íÿ-ìà äà çàáðàâÿ çà öÿë æèâîò. Ïî âðåìå íà êîìàíäèðîâêà âÑîôèÿ áëàãîäàðåíèå íà ñòàáèëíà �âðúçêà� ñ ðåöåïöèÿòàñè áÿõ îñèãóðèë ñòàÿ â õîòåë �Áúëãàðèÿ�. Ìàêàð è áåç êîì-ïàíèÿ, ïðåêàðàõ âå÷åðòà âñðåä ïðèÿòíàòà îáñòàíîâêà, ïðå-âúçõîäíà êóõíÿ è âèíà íà ðåñòîðàíòà, îçâó÷àâàí îò íå íàò-ðàï÷èâà ñàëîííà ìóçèêà. Ïîóìîðåí ñå ïðèáðàõ â ñòàÿòà èñå îòïóñíàõ âúðõó ëåãëîòî äà ñè îòäúõíà, êîãàòî ïî÷óâñò-âóâàõ àóðàòà è âíåçàïíî �ïðèùðàêàõ�.  ñúçíàíèåòî ìèñâåòêàâè÷íî èçïëóâà îòíîâî öÿëà öåëåíè÷êà õðóìíàëàòàìè ïðåäè ãîäèíà èäåÿ. Ñàìî ÷å ñåãà íå ïðèêàçâàõ, à òðåñ-êàâî íàìåðèõ õèìèêàë è õàðòèÿ, âúðõó êîèòî çàïèñàõ îñ-íîâíèòå é ïîëîæåíèÿ è âúçìîæíè ãåíè êîìáèíàöèè. Ïî-÷óâñòâàõ ñå óäîâëåòâîðåí è èçòîùåí. Ñÿêàø áÿõ ðàçãîâà-ðÿë ñ äóõîâå. Ñãúíàõ ëèñòîâåòå è îòíîâî ñå âúðíàõ â ðåñòî-ðàíòà.  êúñíèÿ ÷àñ ìàñàòà ñè ñòîåøå íåçàåòà. Íàäâåñåííàä óõàíèÿòà ðàçíàñÿùè ñå íàä ÷àøà ñúñ 17 ãîäèøåí �Ïðåñ-ëàâ�, ïðîäúëæèõ äà �ïðåæèâÿì� ïðåæèâÿíîòî.

81

ÏÚÒßÒ

Ïúðâèòå êîíòàêòè ñ ìåäèöèíàòà áÿõà ñâúðçàíè ñïî-ãîëåìèÿ áðàò íà ìàéêà ä-ð Äèìèòúð Ãåîðãèåâ - �âóé-÷î äîêòîð�. Êàòî ñå çàïî÷íå ñ òîâà, ÷å ìå å îáðàæäàë èëåêóâàë îò ìíîãîáðîéíèòå áîëåñòè, ñ êîèòî áåøå èçïúñ-òðåíî äåòñòâîòî ìè è ñå çàâúðøè ñ ðåñïåêòèðàùàòà ïî-çèöèÿ, êîÿòî çàåìàøå ïî-êúñíî êàòî ñòàðøè íàó÷åí ñúò-ðóäíèê â Áúëãàðñêà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå.

Ïîðàäè èçêëþ÷âàíåòî ìó îò Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñè-òåò çà ó÷àñòèå â ìåðîïðèÿòèÿ íà ÁÎÍÑ áåøå ïðîäúëæèëè çàâúðøèë îáðàçîâàíèåòî ñè â Õúðâàòñêà. Ñëåä çàâðú-ùàíåòî ñè â Õàñêîâî, íåæåëàí çà äúðæàâíà ñëóæáà, çà-ïî÷âà ÷àñòíà ïðàêòèêà, êîÿòî çà íà÷èíàåù ëåêàð å íå-çàâèäíà ïåðñïåêòèâà. Îò òàçè íåáëàãîïðèÿòíà ñèòóàöèÿãî èçâåæäà åäèí çíàìåíàòåëåí ñëó÷àé, ñ êîéòî ñòàâàèçâåñòåí.

 åäíî îò îêîëíèòå ñåëà èìàëî ïàðàëèçèðàíà ìëàäàæåíà, áëèçêèòå íà êîÿòî ñà ÿ âîäåëè áåç ðåçóëòàò íàïðåãëåä è ëå÷åíèå êúäå ëè íå. Íàó÷àâàéêè, ÷å â Õàñêîâîå äîøúë íîâ ëåêàð, ðåøàâàò äà îïèòàò è ïðè íåãî. Ïðå-íàñÿò áîëíàòà îò êàðóöàòà äî êàáèíåòà ìó ñ ÷åðãà, èç-ïîëçâàíà êàòî íîñèëêà è ðàçïðàâÿò íåñðåòàòà é èñòîðèÿ.Âóé÷î ìè ùàòåëíî ïðåãëåæäà æåíàòà è íå îòêðèâà íè-êàêâè îðãàíè÷åñêè äàííè çà óâðåæäàíå. Òîâà ãî íàâåæäàíà ìèñúëòà, ÷å ìîæå áè ñå êàñàå çà �âåëèêèÿ èìèòàòîð�,êàêòî ÷åñòî íàðè÷àò õèñòåðèÿòà. Ðåøàâà äà îïèòà ëå÷å-íèå ñ âíóøåíèå. Ñúîáùàâà àâòîðèòåòíî, ÷å çà íåéíîòîçàáîëÿâàíå âå÷å èìà îòêðèòî ëåêàðñòâî, êîåòî å èçïèñàëîò Ãåðìàíèÿ è ïðèëîæèë ñ ÷óäîäååí åôåêò íà äðóãà ïî-âúçðàñòíà æåíà. Ïðåäóïðåæäàâà ÿ, ÷å òî å áîëåçíåíî, íîñ ïðåìèíàâàíå íà áîëêàòà, ñëåä íÿêîëêî ìèíóòè òðÿáâà

82

äà ïðîõîäè. Áåçìèëîñòíî é èíæåêòèðà ïî 10 ìë. äåñòè-ëèðàíà âîäà â áóòîâåòå è ñ ëþáîïèòñòâî î÷àêâà ðåçóë-òàòà îò ïñèõîòåðàïèÿòà. Åôåêòúò å îò ïîðÿäúêà íà �Ëà-çàðå, ñòàíè!� Âðàòàòà íà êàáèíåòà ñå îòâàðÿ è ìëàäàòàæåíà èçëèçà áåç íè÷èÿ ïîìîù, çà äà ïîïàäíå â ïðåãðúä-êèòå íà áëèçêèòå ñè. Ñêîðî ñëåä òîâà ãðàäèíêàòà äîêàáèíåòà ñòàíà ïîïóëÿðíà êàòî �Ïàðê÷åòî - ä-ð Ãåîðãè-åâ�. Êðàé íåãî åæåäíåâíî ìîæåõà äà ñå âèäÿò êàðóöè îòîêîëíèòå ñåëà ñ ìíîãîáðîéíè ïàöèåíòè, äîøëè äà òúðñÿòïîìîù îò �÷óäîäåéíèÿ� ìëàä äîêòîð. Òàì ñå èçâèñè èäâóåòàæíàòà ìó êúùà ñ ìîäåðåí êàáèíåò, êîÿòî å âñå îùåçàïàçåíà,

 ÷àêàëíÿòà ïðåä êàáèíåòà â ñëåäîáåäíèòå ÷àñîâå,êîãàòî âóé÷î ìè ïî÷èâà, �äåæóðåøå� òúùà ìó. Íåéíàòàçàäà÷à áåøå äà ïîñðåùà è çàäúðæà ñ ðàçãîâîðè ïàöèåí-òèòå äî ïðèñòèãàíåòî íà äîêòîðà. Ïîðàäè îòñúñòâèåòî éïîìîëèë ìàéêà ñè äà ÿ çàìåñòâà. Áàáà ìè Òåîôàíà, êîÿòîñå ñëàâåøå ñ ïîçíàíèÿòà ñè ïî íàðîäíà ìåäèöèíà, îõîòíîïðèåìà.  ðàçãîâîð ñ ïàöèåíòèòå ëþáîïèòñòâóâà êîé îòêàêâî ñå îïëàêâà è òàêà ñå óâëÿêëà, ÷å çàïî÷íàëà äà èìäàâà ñúâåòè êàê äà ñå ëåêóâàò. Êîãàòî âóé÷î ïðèñòèãà,êàáèíåòúò âå÷å áèë �ðàç÷èñòåí� îò áîëíèòå, êîèòî ñåõóêíàëè äà èçïúëíÿâàò ðåöåïòèòå íà áàáà. Íåñúìíåíîìåäèöèíñêèÿò ãåí íà ôàìèëèÿòà òðúãâàøå îò íåÿ.

Âïå÷àòëåíèÿòà ìè îò Õàñêîâñêàòà áîëíèöà äàòèðàòîò ñòàæàíò - ëåêàðñêàòà ìè ïðàêòèêà ïðåç 1957-58ã. Ñúç-äàäåíà íà áàçàòà íà ïàâèëèîíàòà ñèñòåìà, òÿ è äîñåãà ñèîñòàâà òàêàâà, âúïðåêè ìîäåðíèçàöèÿòà íà íÿêîè îò ïà-âèëèîíèòå. Íàé-ñèëíî âïå÷àòëåíèå â ñúçíàíèåòî ìè åîñòàâèëî òîãàâàøíîòî âúòðåøíî îòäåëåíèå. Áîëíè÷íèòåìó ëåãëà áÿõà ðàçïîëîæåíè ïî 8-10 â ïðîñòîðíè ñòàè,çà âñÿêà îò êîèòî îòãîâàðÿøå îðäèíàòîð ñ åêèï îò ñåñòðè

83

è ñàíèòàðè. Ëåêàðñêè êàáèíåò è ñåñòðèíñêà ñòàÿ íÿìàøå.Ïîëàãàøå ñå ñàìî íà çàâåæäàùèÿ. Ìÿñòîòî íà ëåêàðÿ,ñåñòðàòà è ñàíèòàðÿ áÿõà ïðè ïîâåðåíèòå èì áîëíè. Ðàç-ïîëàãàõà ñå íà ãîëÿìà ìàñà ñ áÿëà ïîêðèâêà, îêîëî âàçàñ öâåòÿ. Àêî íÿêîé îõíåøå, ÷óâàõà ãî 3 ÷èôòà óøè ñðàçëè÷íà ñòåïåí íà êâàëèôèêàöèÿ, êîèòî çàãðèæåíî ñêà-÷àõà çà äà ðàçáåðàò ñ êàêâî ìîãàò äà ïîìîãíàò.

 6 ÷àñà ïðèñòèãàøå ñàíèòàðÿò îò äíåâíàòà ñìÿíà,â 7 ñåñòðèòå, à ïîëîâèí ÷àñ ñëåä òîâà ñå ïðèñúåäèíÿâàøåè ëåêàðñêèÿò ñúñòàâ. Ïðåäè äà âëåçå â îòäåëåíèåòîñòàðøàòà ñåñòðà ìèíàâàøå ïðåç öâåòíàòà ãðàäèíà ñîðàíæåðèÿ è ùàòåí ãðàäèíàð, îò êúäåòî öåëîãîäèøíîñå ñíàáäÿâàõà ñúñ ñâåæè öâåòÿ. Êúì 9 ÷àñà áîëíèòå, ñëåäóòðèíåí òîàëåò è çàêóñêà, ïðåãëåäàíè îò ëåêóâàùèÿ ëå-êàð, áÿõà ïî ëåãëàòà ñè ãðèæëèâî çàãúðíàòè. Íàñòúï-âàøå âðåìå çà ñâåùåíîäåéñòâóâàùàòà âèçèòàöèÿ. Êúì13.30 ÷., ñëåä ïðèêëþ÷âàíå íà íàçíà÷åíèÿòà, âñè÷êè,îñâåí äåæóðíèòå, �ÿõâàõà� âåëîñèïåäèòå ñè è ñå îòòåãëÿ-õà çà ñëåäîáåäíà ïî÷èâêà. Îò 17-19 ÷àñà ëåêóâàùèòåëåêàðè ñå çàâðúùàõà îòíîâî íà ðàáîòà, çà äà ïðîâåðÿòñúñòîÿíèåòî íà ïîâåðåíèòå èì áîëíè ïðåäè äà ãè îñòàâÿòâ ðúöåòå íà äåæóðíèÿ ïðåç íîùòà.

Òåçè ñïîìåíè íå ñà êðèòèêà íà ñåãàøíàòà îðãàíè-çàöèÿòà íà çäðàâåîïàçâàíåòî, íî íå ìîãà äà íå ñïîäåëÿâïå÷àòëåíèÿòà íà êîëåãà, êîéòî èçïèòà êàòî ïàöèåíòñåãàøíàòà �êîíâåéåðíà� ñèñòåìà íà îòíîøåíèå êúì áîë-íèÿ. Ëåæàùèòå êðàé íåãî ñå îáçàëàãàëè ïðè âå÷åðíàâèçèòàöèÿ äàëè âèçèòèðàùèÿò ùå âëåçå â ñòàÿòà èëèñàìî ùå íàäíèêíå ïðåç îòâîðåíàòà âðàòà. Íàëîæèë ñåàðáèòðàæ, êîãàòî âåäíúæ ñòúïèë ñ åäèíèÿ êðàê âúòðå, àäðóãèÿò îñòàíàë íà êîðèäîðà.

84

Íåñúìíåíî ñ íàïðåäúêà íà ìåäèöèíñêàòà íàóêàñúîòíîøåíèÿòà òåõíèêà - ÷îâåê íåïðåêúñíàòî ñå ïðî-ìåíÿò è âñå ïàê ÷îâåêúò ñè îñòàâà ÷îâåê è íå áèâàçà ñìåòêà íà òîâà äà �ìåõàíèçèðàìå� îòíîøåíèåòîñè êúì íåãî. Äúëáîêî âïå÷àòëåí îò ðåøåíèåòî íàòîçè ïðîáëåì áÿõ â áîëíè÷íèÿ êîìïëåêñ êúì ìåäèöèí-ñêèÿ ôàêóëòåò íà óíèâåðñèòåòà �Òîêàè�. Ðàçïîëîæåíâ ìíîãîåòàæíà ñãðàäà, îïàñàíà ñ àâàðèéíè èçõîäè, ïîêîèòî ïðè çåìåòðåñåíèå ìîãàò äà ñå èçâåäàò áîëíèòåçàåäíî ñ ëåãëàòà ñè íà êîëåëà, ñ ïëîùàäêà çà õåëè-êîïòåðè íà ïîêðèâà, òîé ïðîäúëæàâàøå äà âïå÷àò-ëÿâà è ïðè âëèçàíåòî â îãðîìíîòî ïî ðàçìåðè ïðè-åìíî ôîàéå, êîåòî èçïúëíÿâàøå ôóíêöèèòå íà ïîëèê-ëèíèêà. Ïðåä ãèøåòàòà, åäíî îò êîèòî ïðèãîäåíîñïåöèàëíî çà èíâàëèäè, âè ïîñðåùà ïðèâåòëèâà óñìèâ-êà è, àêî ïîñåùàâàòå çà âòîðè ïúò áîëíè÷íîòîçàâåäåíèå äîêàòî âè ðåãèñòðèðàò, êîìïþòúðúò ðàç-ïå÷àòâà ìèíàëèòå âè èñòîðèè íà çàáîëÿâàíèÿ. Ïî-íàòàòúê ïîåìàòå êúì ëàáîðàòîðèÿòà, îòêúäåòî,ñëåä êðàòêî èç÷àêâàíå çà ðåçóëòàòèòå âè ïðèåìàñïåöèàëèñò ïî îáùà ìåäèöèíà, êîéòî âè íàñî÷âà êúìñïåöèàëèçèðàíî îòäåëåíèå. Ãîðäîñò çà áîëíèöàòà áåøåäåïàðòàìåíòúò çà òðàíñïëàíòàöèÿ, â êîéòî ñòàèòåîñâåí ëåãëî âêëþ÷âàõà, ñòåðèëíà òîàëåòíà è òåëåâè-çîð.  òîâà îòíîøåíèå àìåðèêàíöèòå áÿõà îëåêîòèëèîáñòàíîâêàòà, êàòî â ïîäîáåí äåïàðòàìåíò íà åäíàîò íàé-èçâåñòíèòå ñè ÷àñòíè áîëíèöè - �Äæîíñ Õî-óïêèíñ� â Áàëòèìîð îñèãóðÿâàõà ïîäîáíè óñëîâèÿ ïîñ-ðåäñòâîì âêàðâàíå â áîëíè÷íàòà ñòàÿ íà ñòåðèëåíâúçäóõ ïîä åäâà çàáåëåæèìî íàëÿãàíå. Òîâà ïîçâîëÿâà-øå íå ñàìî íà ëåêóâàùèÿ ëåêàð íî è íà áëèçêèòå íàáîëíèòå äà êîíòàêòóâàò äèðåêòíî ñ òðàíñïëàíòè-

85

ðàíèòå áîëíè â îáèêíîâåíî îáëåêëî, âúîðúæåíè ñàìîñ ìàðëåíà ìàñêà.

Íå ìîãà äà íå ñïîìåíà è çà ðàçëèêèòå â áîëíè÷-íîòî îáëåêëî ìåæäó äâåòå ñâåòîâíî èçâåñòíè ëå÷åáíèçàâåäåíèÿ.  ÿïîíñêîòî ìåäèöèíñêèÿò ïåðñîíàë ìîæå-øå äà èçáèðà ìåæäó ÷åòèðè âèäà ïåðôåêòíî èçãëåæ-äàùè óíèôîðìè, ñ êðîéêè, àðàíæèðàíè íåñúìíåíî îòñòèëèñò. Àìåðèêàíöèòå èìàõà äðóãî îòíîøåíèå êúìïðîáëåìà. Òå ïðîñòî íå íîñåõà óíèôîðìåíî îáëåêëî.Äâèæåõà ñå âñðåä áîëíèòå ñ öèâèëíè äðåõè, ðàçáèðàñå, îïðåäåëåíè ñàìî çà ðàáîòà. Òàêà ñ÷èòàõà, ÷åíàìàëÿâàò ñòðåñîâàòà ðàçëèêà ìåæäó áîëíè÷íàòà èäîìàøíàòà îáñòàíîâêà. Åñòåñòâåíî òîâà ìè íàïîì-íè çà ðåâà, ñ êîéòî íàøèòå ìàë÷óãàíè ïîñðåùàòâñÿêà �áÿëà ïðåñòèëêà�. Íå ïî-ìàëêî âïå÷àòëÿâàøåè êîìôîðòíàòà îáñòàíîâêà íà ôîàéåòàòà, äåëèêàò-íî �ãàðíèðàíè� ñ ïîäõîäÿùà ðàñòèòåëíîñò, êúäåòî ñå÷óâàøå è óñïîêîèòåëíî ÷óðóëèêàíå íà íåâèäèìè åêçî-òè÷íè ïòè÷êè, îñèãóðÿâàíî, êàêòî ðàçáðàõ ïî-êúñíî,îò çâóêîçàïèñè. Íåñúìíåíî íå ñàìî òèøèíàòà ëåêó-âàøå.

 òàçè ðàçõîäêà èç ñïîìåíèòå ìè çà òåçè äâåáîëíè÷íè çàâåäåíèÿ ñå îòêðîÿâàøå åäíà ñúùåñòâåíàðàçëèêà â ïîëçà íà ÿïîíöèòå. Çàïëàùàíåòî íà ñåñò-ðèòå ïðè òÿõ áåøå ïî-âèñîêî îò òîâà íà ëåêàðèòå.Íå, ÷å ïîäöåíÿâàõà ôèíàíñîâî êîëåãèòå. Íàïðîòèâ, òåïîëó÷àâàõà çíà÷èòåëíî ïîâå÷å îòêîëêîòî â äðóãèçäðàâíè çàâåäåíèÿ. Áåç äà ñå èçíåíàäà íà ó÷óäâàíåòîìè, äåêàíúò íà ôàêóëòåòà èçÿñíè ïðè÷èíàòà çà òîçèôåíîìåíàëåí ïàðàäîêñ. Çà ñåñòðè ïîäáèðàõà ñàìî äå-âîéêè îò ðåëèãèîçíà ñåêòà, êîèòî ïîñâåùàâàò æè-âîòà ñè â ïîìîù íà áëèæíèÿ. Áåçïëàòíî ãè îáó÷àâàò

86

â êîëåæà íà ôàêóëòåòà, ñëåä êîåòî ïîâåðÿâàò ãðè-æàòà çà áîëíèòå âúâ âñåîòäàéíèòå èì ðúöå. Ïî òîçèíà÷èí, ïîäåò îò êîíâåéåðà íà ñúâðåìåííèòå äèàãíîñ-òè÷íè è òåðàïåâòè÷íè ìàíèïóëàöèè, ïàöèåíòúò íåñå ëèøàâà è îò òîëêîâà íåîáõîäèìàòà â òåæêèìèãîâå ÷îâåøêà òîïëèíà è ñúñòðàäàíèå. Ìîæå áè èïðè íàñ â ìèíàëîòî ñà èçïîëçâàëè òîçè ïðèíöèï? Çàòîâà íàïîìíÿò âå÷å çàáðàâåíèòå ïîíÿòèÿ �ìèëîñúð-äíà� ñåñòðà è �ñàìàðÿíêà�.

Íå ìîãà äà íå ñïîäåëÿ âïå÷àòëåíèÿòà ñè è îò íÿêîèòîãàâàøíè ëåêàðè. Íà ïúðâî ìÿñòî, îò çàâåæäàùèÿ âúò-ðåøíîòî îòäåëåíèå ä-ð Äèìèòúð Äèìèòðîâ, êîéòî âèíà-ãè çà ìåíå å áèë îáðàçåö ñú÷åòàâàù ëè÷íîñò, ïîçíàíèÿè óìåíèå. Íÿìà äà çàáðàâÿ êàêâà òèøèíà íàñòúïâàøå âáîëíè÷íàòà ñòàÿ äîêàòî �ïî÷óêâàøå� ñ äëàíè ãúðäèòå íàñúîòâåòíèÿ ïàöèåíò, òàêà ÷å è íåêîìïåòåíòíèÿò ìîæåøåäà ðàçëè÷è ïðîìåíèòå íà çâóêà, êîèòî îòåêâàõà ïîä ïðúñ-òèòå ìó. Êîãàòî, íàñúáðàíè îêîëî íåãî, î÷àêâàõìå äà÷óåì êàêâè äåëèêàòíè �øóìîâå� å ðàçëè÷èëî ðóòèíèðà-íîòî ìó óõî ïðåç ïðèëåïíàëàòà êúì ãúðäèòå íà ïàöèåíòàñëóøàëêà. Êàê ñëåä òîâà ñå âúçõèùàâàõìå íà áðèëÿíòíèÿìó àíàëèòè÷åí óì, íåïðîïóùàù íèòî åäíà âúçìîæíîñò,êîÿòî ïðå÷óïåíà ïðåç îïèòà è ïîçíàíèÿòà ìó íà åðóäèòâ îáëàñòòà íà âúòðåøíàòà ìåäèöèíà ñèíòåçèðàøå ïðà-âèëíàòà äèàãíîçà. Âñÿêà ñåäìèöà â íåãîâèÿ êàáèíåò íå-îòìåííî ñå ïðîâåæäàøå òåîðåòè÷åí �ñåìèíàð� êúäåòî ñå�ðàçíèùâàõà� êàçóñè îò ñîáñòâåíàòà ïðàêòèêà èëè ñåäèñêóòèðàøå ñòàòèÿ, ïóáëèêóâàíà â íàøè èëè ÷óæäèòåðàïåâòè÷íè ñïèñàíèÿ. Ïðåâúçõîäíè ñðåùè íà ïðàêòè-êàòà ñ òåîðèÿòà ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà åäíà çàáåëåæèòåë-íà ëè÷íîñò, êîÿòî íå ñå ñêúïåøå äà ïðåäàâà îïèòà ñè,áëàãîäàðåíèå íà êîåòî âúçïèòà ðåäèöà çàáåëåæèòåëíè

87

èíòåðíèñòè, íà êîèòî Õàñêîâî äúëæè çäðàâíîòî ñè áëà-ãîïîëó÷èå â îáëàñòòà íà âúòðåøíàòà ìåäèöèíà.

Íå ìîæåøå äà íå ñå âïå÷àòëÿ è îò áëåñòÿùàòàîïåðàòèâíà òåõíèêà íà çàâåæäàùèÿ õèðóðãè÷åñêîòî îò-äåëåíèå ä-ð Êèðèë Àëòúíîâ, êîéòî ïðåä óäèâåíèòå íèî÷è, äåìîíñòðàòèâíî, ïðèêëþ÷è çà òðè ìèíóòè ðåçåêöèÿíà àïåíäèöèò îò ñðåç äî øåâ. Íàé-ãîëÿì èíòåðåñ åñòåñ-òâåíî ïðåäñòàâëÿâàøå ñúðöåòî íà îòäåëåíèåòî-îïåðàöè-îííèÿò áëîê. Òàì áåøå öàðñòâîòî íà ñàíèòàðÿ áàé Äè-ìèòúð, êîéòî ñÿêàø �âòúêàí� â íåãî èçïúëíÿâàøå íàé-ðàçíîîáðàçíè ôóíêöèè.  ïðåääâåðèåòî êàòî ñòðàæè çàñòåðèëíîñòòà ñå ìúäðåõà äâàòà ìó ïðÿêî ïîä÷èíåíè ïðè-ìèòèâíè, íî �àâòîíîìíè� àâòîêëàâè. Òå íå çàâèñåõà îòåëåêòðè÷åñêèÿ òîê, çàùîòî ïðè íóæäà ìîæåõà äà ñå çà-äåéñòâóâàò è ñ äúðâà. Äî òÿõ íà ñòåëàæè �äåæóðåõà�ñòåðèëíè áàðàáàíè, ãîòîâè äà ïîñðåùíàò äåíîíîùíèòåíóæäè íà îòäåëåíèåòî. Ïî âðåìå íà îïåðàöèè áàé Äè-ìèòúð ñå ïðåâúïëúùàâàøå è â àíåñòåçèîëîã. Íàäâåñåííàä ãëàâàòà íà ïàöèåíòà, òîé âíèìàòåëíî ïðèäúðæàøåïðèìèòèâíàòà ìàñêà, â êîÿòî îòìåðåíî íàêàïâàøå åòåð,âñëóøâàéêè ñå â çàãëúõâàùîòî ìó áðîåíå. Òåõíèêà, êî-ÿòî ñåãà áóäè óäèâëåíèå, íî â ìèíàëîòî íå ïðå÷åøå äàñå ñïàñÿâà æèâîòà íà õèëÿäè íóæäàåùè ñå. Êúäå âñúù-íîñò ñå êðèå ðàçêîâíè÷åòî çà òîâà ÷óäî íà ÷óäåñàòà,êîåòî è ïðè íåâúîáðúçèìî òåæêè óñëîâèÿ å â ñúñòîÿíèåäà ñå ïðåáîðè ñúñ ñìúðòòà? Íèìà å òðóäíî äà ñå îñúçíàå,÷å òîâà å ðúêàòà íà õèðóðãà, êîÿòî âúçâðúùà æèâîòà.Áëàãîäàðíîòî ÷îâå÷åñòâî ñå å äîñåòèëî äà íàïðàâè ïîñ-ìúðòíà îòëèâêà îò ðúêàòà íà Øîïåí. Çà ñúæàëåíèå âñåîùå íå å óâåêîâå÷èëî ïî òîçè íà÷èí äåëîòî íà õèðóðçè,îñòàâèëè ñëåä ñåáå ñè èñòîðè÷åñêè õèðóðãè÷åñêè ïðèéî-ìè. Âñúùíîñò ïðèçâàíèåòî ñè å ãåíåòè÷åñêè çàëîæåíî.

88

Îùå êàòî ñòóäåíò, êîãàòî íè ó÷åõà äà ïðàâèì âúçëèðàçáðàõ, ÷å îò ìåíå íÿìà äà �èçëåçå� õèðóðã. Òà àç èäîñåãà íå óìåÿ äà çàâúðæà ñíîñåí âúçåë íà îáóâêèòå ñè.Åòî çàùî íå çàáðàâÿì çàáåëåæèòåëíèòå ëåêàðè îò ìåñ-òíàòà õèðóðãè÷åñêà øêîëà, íà êîèòî èñòîðèÿòà íà áîë-íèöàòà áè òðÿáâàëî äà ïîñâåòè ñïåöèàëíî âíèìàíèå.

Íå ìîãà äà ïîäìèíà è äðóãèÿ êîëîñ íà áîëíèöàòà- ä-ð Âëàäèìèð Õàäæèòîíåâ. Çàâúðøèë ìåäèöèíà â Ãåð-ìàíèÿ è ïîñâåòèë ñå íà àêóøåðñòâîòî è ãèíåêîëîãèÿòà,òîé ñú÷åòàâàøå áîãàòà åðóäèöèÿ, ïðåâúçõîäíè êà÷åñòâàíà õèðóðã è íåïðåñúõâàùà ëþáîçíàòåëíîñò. Áåøå àáîíè-ðàí çà íàé-àâòîðèòåòíèòå íåìñêè ñïèñàíèÿ â îáëàñòòà íàìåäèöèíàòà è ñïîäåëÿøå èíôîðìàöèÿòà, ïîëó÷àâàíà îòòÿõ ñ âñåêè, êîéòî ïðîÿâÿâàøå èíòåðåñ.Êàòî ñòàæàíò, àïî-êúñíî è êàòî íîâîïîñòúïèë â áîëíèöàòà, ìå å êàíèëìíîãîêðàòíî â äîìà ñè, çà äà ìè ïðåâåæäà ïàñàæè îòñòàòèè, êîèòî êàñàåõà ïðîáëåìè íà êðúâîïðåëèâàíåòî.

Âñðåä �êëàñèöèòå� îò ñòàðàòà øêîëà, áëàãîäàðåíèåíà êîèòî áîëíèöàòà áåøå êëàñèðàíà â äåñÿòêàòà êàòî�Ïúðâîñòåïåííà�, âïå÷àòëÿâàøå è êîëîðèòíàòà ëè÷íîñòíà ä-ð Òðåíäàôèë Ñúðòìàäæèåâ. Çàâúðøèë ìåäèöèíà âúâÔðàíöèÿ, òîé èçïúêâàøå íå ñàìî ñ áîãàòàòà ñè åðóäèöèÿ,íî è ñ ïîä÷åðòàíàòà ñè åëåãàíòíîñò è åêñêëóçèâíè ìà-íèåðè. Àäåêâàòíîòî ìó ñàìî÷óâñòâèå íà ìíîçèíà ñå ñòðó-âàøå êàòî èçðàç íà âèñîêîìåðèå, íî ìíîãîêðàòíî èìàõâúçìîæíîñò äà ñå óáåäÿ, ÷å òîâà íå å òàêà. Ïðîñòî ðàç-äåëÿøå êîëåãèòå íà ëþáîçíàòåëíè, èëè íå, è ñïîðåä òîâàîïðåäåëÿøå îòíîøåíèåòî ñè êúì òÿõ. Òúé êàòî î÷åâèäíîáÿõ ïîïàäíàë â ïúðâàòà êàòåãîðèÿ èìàõ ÷åñòòà äà ñåïîëçâàì îò áëàãîâîëåíèåòî ìó. Íå ñàìî ïî îòíîøåíèåíà îáó÷åíèåòî ìè ïî âðåìå íà ñòàæà, íî è ñëåä òîâà.Êàòî àáîíàò íà ïðåñòèæíîòî ôðåíñêî ñïèñàíèå �Ëà ïðåñ

89

ìåäèêàë� íèêîãà íå çàáðàâÿøå äà ìè ïðåäîñòàâè íàðàçïîëîæåíèå ñòàòèè, òðåòèðàùè õåìàòîëîãè÷íè ïðîá-ëåìè, êàòî ñòèìóëèðàøå íàó÷íèòå ìè èíòåðåñè. Êîãàòîïîêúñíî èçëÿçîõà ïúðâèòå ìè ïóáëèêàöèè âúâ Ôðàíöèÿ,îò êîèòî ìó ïîäàðèõ àâòîðñêè êîëè èìàõ ÷óâñòâîòî, ÷åâ ìîå ëèöå âèæäà îñúùåñòâåíè ìå÷òèòå ñè, òàêà èñêðåíî,íåïðèíóäåíî è âúçòîðæåíî ñïîäåëÿøå ìîÿ óñïåõ. Ïîîòíîøåíèå êà÷åñòâàòà ìó íà ðåíòãåíîëîã èìàõ âúçìîæ-íîñò äà ñå çàïîçíàÿ ïî âðåìå íà íàïðåãíàòè ìèãîâå,êîãàòî òðÿáâàøå äà ñå èçêëþ÷è èëè ïîòâúðäè ñúìíåíèåçà ðàê ïðè ìàéêà ìè. Òîé, âèñîêî åðóäèðàíèÿò ðåíòãå-íîëîã, êîéòî âñè÷êè ñ÷èòàõà çà âèñîêîìåðåí è âñåçíàåù,ìå ïîñúâåòâà ðàçòðåâîæåí, íåçàáàâíî äà êîíñóëòèðàììàéêà ìè íà ïî-âèñîêî íèâî â Ñîôèÿ. Êîãàòî çàíåñîõñíèìêèòå îùå ïðåäè äà ãè ïîåìå ïðîôåñîðúò-êîíñóëòàíòñú÷óâñòâåíî ìå ïðåäóïðåäè, ÷å äèàãíîçà íà ä-ð Ñúðòìà-äæèåâ ëåñíî íå ñå îòõâúðëÿ! È äåéñòâèòåëíî ðàíòãåíî-ëîãè÷íî íå ìîæà äà ñå èçêëþ÷è ñúìíåíèåòî. Çà ùàñòèåôàòàëíàòà äèàãíîçà îòïàäíà ñëåä äîïúëíèòåëíè èçñëåä-âàíèÿ, êîåòî íå íàìàëè óâàæåíèåòî ìè êúì äâàìàòàâèñîêî åðóäèðàíè ðåíòãåíîëîçè.

Ñòàæàíò-ëåêàðñêàòà ïðîãðàìà çàâúðøâàøå ñ ïðàê-òèêà â �Áúðçà ïîìîù�, êúäåòî ïîëó÷èõ è �áîéíîòî ñèêðúùåíèå�.  êúñíà ëÿòíà íîù ïîòåãëèõ çà �ïðåâîç� íàáðåìåííà æåíà îò ñ. Òàòàðåâî äî ðîäèëíî îòäåëåíèå.Ïîìîãíàõìå é äà ñå êà÷è â ëèíåéêàòà è íåçàáàâíî ïî-òåãëèõìå, çàùîòî âîäèòå é áÿõ èçòåêëè. Îò òðúñêàíåòîïî íàñòëàíàòà ñ êàëäàðúì îòñå÷êà, îò ñåëîòî äî øîñåòîçà Õàñêîâî, ðàæäàíåòî çàïî÷íà. Íè â êëèí íè â ðúêàâòðÿáâàøå äà îáðàæäàì âúðõó áðåçåíòîâàòà íîñèëêà, íà-ìåòíàòà ñúñ ñúìíèòåëåí ÷àðøàô. Çà ùàñòèå æåíàòà ðàæ-äàøå çà òðåòè ïúò è óñïÿõ äà ïîìîãíà çà ÿâÿâàíåòî íà

90

�áÿë ñâÿò� íà åäðè÷êî ìîì÷åíöå, êîåòî çà ìîé óæàñ íåèçïëàêà. Íàëîæè ñå âìåñòî àñïèðàòîð, êîéòî ëèïñâàøåäà èçïîëçâàì íåóïîòðåáÿâàíà òóëóìáè÷êà çà äåòñêèêëèçìè îùå â öåëîôàíà ñè. Ñâåòêàâè÷íî ÿ ðàçîïàêîâàõ,äåçèíôåêöèðàõ è àñïèðèðàõ ñëóçòà îò íîçäðè÷êèòå íàíîâîðîäåíîòî, êîåòî íàé-ïîñëå èçðåâà. Ñ ìàêñèìàëíàñêîðîñò ïîòåãëèõìå çà îòäåëåíèåòî, êúäåòî áåøå íàïðà-âåíà íåîáõîäèìàòà ïðîôèëàêòèêà. Ñëåä �áàáóâàíåòî�íàâåñòèõ íåêîëêîêðàòíî ïúðâèÿ ñè íåâðúñòåí ïàöèåíò,êîéòî ñå ðàçâèâàøå íîðìàëíî.

* * *Íåóñåòíî ïðåìèíàëèÿò ñòàæ è çàðåäèëèòå ñå äúð-

æàâíè èçïèòè íàé-ïîñëå çàâúðøèõà ñúñ ñþáëèìíèÿ ìî-ìåíò íà ïðîìîöèÿòà, ñâúðçàí ñ íåçàáðàâèì èíöèäåíò.Òúðæåñòâîòî ñå ïðîâåæäàøå íà ñöåíàòà íà òåàòúðà, êú-äåòî íè áÿõà ïîäðåäèëè ïðåäâàðèòåëíî. Òúðïåëèâî èç-÷àêâàõìå äà ïîëó÷èì äèïëîìèòå ñè ëè÷íî îò ðåêòîðà íàèíñòèòóòà, êîéòî íè ïîçäðàâÿâàøå ñ ðúêîñòèñêàíå. Ïîñ-òåïåííî ñöåíàòà ñå îïðàçâàøå äîêàòî íàêðàÿ îñòàíàõìåñ îùå åäèí êîëåãà, à äèïëîìèòå ñå áÿõà èç÷åðïàëè. Ðåê-òîðúò èçâèíèòåëíî âäèãíà ðúöå è íèå �àðòèñàëèòå� íå-ëîâêî ñå èçìúêíàõìå çàä êóëèñèòå. Âïîñëåäñòâèå ñå ðàç-áðà, ÷å òðÿáâàëî ïðåäâàðèòåëíî äà çàïëàòèì â êàíöåëà-ðèÿòà ïî òðè ëåâà çà èçãîòâÿíåòî èì, ñúîáùåíèå êîåòîòàêà è íå áÿõìå ïðî÷åëè.

Ñúãëàñíî äåéñòâóâàùèòå ñòðîãè ðàçïîðåäáè, ñêîðîñëåä òîâà ñå îçîâàõ ïî ðàçïðåäåëåíèå êàòî îðäèíàòîðêúì ó÷àñòúêîâàòà áîëíèöà â Õàñêîâñêè ìèíåðàëíè áàíè,êúäåòî òðÿáâàøå äà îòáèÿ �ñåëñêàòà ñè òðóäîâà ïîâèí-íîñò� â ïðîäúëæåíèå íà òðè ãîäèíè. Âìåñòî ëèíåéêàðàçïîëàãàõìå ñ áðàêóâàíè îò ÒÊÇÑ-òî äâóêîëêà è êîí,

91

ñ êîèòî îáñëóæâàõìå îêîëíèòå 5 ñåëà. Íàáúðçî ìå îáó-÷èõà äà âïðÿãàì è ðàçïðÿãàì êðîòêèÿ �Ðîñèíàíò�, êîéòîïðè ïîäðúïâàíå íà äÿñíàòà þçäà ìå îòâåæäàøå äî àì-áóëàòîðèÿòà â ñ. Ñóñàì, ïðè ëÿâ �ìèãà÷� çàìèíàâàõìå çàñ. Òàòàðåâî, à ïðè íàìåê ñ ïîäðúïâàíå íà äâåòå þçäè ñåîçîâàâàõìå â Ãîðíî Áðÿñòîâî. Íàëîæè ñå äà ñå ñíàáäÿñ ãóìåíè áîòóøè è �óøàíêà�. Áèòîâîòî ìè óñòðîéâàíåáåøå ïîäîáíî. Íàñòàíåí áÿõ â ñòàè÷êà îò ñëóæáàòà, âêîÿòî ïðåäè òîâà �øåôúò� íà áîëíèöàòà è ñòîìàòîëîãúòèçïîëçâàõà çà ãàðàæ íà ìîòîöèêëåòèòå ñè. Ñëåä âàðîñ-âàíå è îáçàâåæäàíå ñ îäúð è êþìáå òèï �öèãàíñêî ñúð-öå� íà 16 ÿíóàðè 1959 ã. çàïî÷íàõ êàðèåðàòà ñè íà ñåëñêèäîêòîð.

Êàòî �çàìåñòíèê� èçïúëíÿâàõ ôóíêöèèòå è íà ïðåä-ñòàâèòåë íà õèãèåííî åïèäåìèîëîãè÷íàòà èíñïåêöèÿ. Âòîâà íàïðàâëåíèå áåøå è ïúðâèÿò èíöèäåíò, çà êîéòîïðèñòèãíà çàïúõòÿí äà ìè äîêëàäâà ùàòíèÿò õèãèåíèñò.Íÿêàêâà ïàöèåíòêà îò áàëíåîñàíàòîðèóìà âçåëà ñëàáè-òåëíî, îò êîåòî íåî÷àêâàíî â ìèíåðàëíèÿ áàñåéí ïî-ëó÷èëà êîëèêè è ïðåäè äà óñïåå äà èçëåçå îò âîäàòà ñå�èçïóñíàëà�. Òà õèãèåíèñòúò áåøå ïðèñòèãíàë äà ìå ïè-òà êàêâî äà ïðàâåë. Òàêà è íå ðàçáðàõ äàëè èñêàøå äàìå èçïèòà èëè ãî íàïðàâè îò ÷èñòî ñêóäîóìèå, íî ìóïðåïîðú÷àõ äà ãðàáâà ëúæèöàòà ñè, äà çàìèíàâà îáðàòíîè äà äåéñòâóâà. Âòîðèÿò èíöèäåíò áåøå çíà÷èòåëíî ïî-ñëîæåí. Èçáóõíà åïèäåìèÿ îò äèçåíòåðèÿ â åäíî îò îêîë-íèòå ñåëà, êîÿòî ïðåäèçâèêà íåçàáàâíî îáñëåäâàíå îòñàíèòàðíàòà èíñïåêöèÿ, ðúêîâîäåíî ëè÷íî îò âçèñêàòåë-íèÿ é øåô. Ïðè÷èíàòà áåøå î÷åâàäíà. Êàòî îòõîäíèìåñòà ïî äâîðîâåòå íà ïîâå÷åòî îò êúùèòå ñå èçïîëçâàõàäâà êàìúêà çàîáèêîëåíè ñ �ïàðàâàí� îò æèâ ïëåò. Êî-êîøêèòå ñúäåéñòâàõà çà ïî÷èñòâàíåòî ïîíàòàòúê. Ïî

92

ñïåøíîñò ñå çàíèìà ðúêîâîäñòâîòî íà ÒÊÇÑ, êîåòî îò-ïóñíà íåîáõîäèìèòå ìàòåðèàëè çà ïîñòðîÿâàíå íà õèãè-åíè÷íè êëîçåòè.Ñëåä íÿêîëêî ìåñåöà ïðèñòèãíà ïðîâåð-êà. Êëîçåòèòå áÿõà ãîòîâè. Íà ïðîçîð÷åòàòà íà íÿêîèîò òÿõ äîðè èìàøå ïåðäåíöà, íî íàâñÿêúäå ãè èçïîëçâàõàêàòî ñêëàäîâå çà òóðøèè, êîìïîòè è êàêâî ëè íå îùå.Íå ìîæåõà äà ñè ïðåäñòàâÿò äà çàìúðñÿâàò íîâîïîñòðî-åíèòå ïîìåùåíèÿ ñ äåéíîñò, çà êîÿòî ñè èçïîëçâàõà ñòà-ðèòå îòõîäíè ìåñòà. Î÷åâèäíî íå òðÿáâàøå äà ïðåñêà÷à-ìå çäðàâíàòà ïðîñâåòà.

Íå ëèïñâàõà è âåñåëè ñëó÷êè. Çúáîëåêàðÿò íà çäðàâ-íàòà íè ñëóæáà áåøå ãîëÿì çåâçåê è âåäíúæ ìå ïîìúêíàíà ñåëñêà ñâàòáà. Ñëåä ñúîòâåòíèòå ðèòóàëè ñå çàïúòèõìåêúì êúùàòà íà æåíèõà, êúäåòî íà äâîðà áÿõà ðàçïîëî-æåíè ñúîòâåòíî ïîäðåäåíè ìàñè. Òúðæåñòâîòî ñå îçâó÷à-âàøå îò ÷àëãà, âêëþ÷âàùà íÿêîëêî êëàðíåòà, öèãóëêà èòúïàí. Ñåðâèðàõà êóðáàí ÷îðáà è ïå÷åíî îò ÿðåòà. Íàïëåòà äîðè ñå âèæäàõà ïðåìåòíàòè çà ñóøåíå êîæèòå èì.Çúáîëåêàðÿò èñòèìàðñêè ñå ïðîìúêíà äî òÿõ è íåçàáåëÿ-çàíî îòðÿçà îò êîçèíàòà èì. Íà ìàñàòà ñëåä òîâà íàñèòíèêîñìèòå, äàâàéêè ìè çíàê äà ñå ïðàâÿ, ÷å íèùî íå ñúìâèäÿë. Íà åäèí îò ìóçèêàëíèòå àíòðàêòè ñå �çàìåòå� íàðàçãîâîð ñ ÷àëãàäæèéòå è òîãàâà î÷åâèäíî å óñïÿë äàïîíàðúñè ïîðöèèòå èì ñ ÿðåøêè êîñìè. Åôåêòúò ïîäôîðìàòà íà äèàðèÿ ñå ïðîÿâè êúì ñðåäàòà íà òúðæåñò-âîòî è çàñåãíà íàé-âïå÷àòëÿâàùî äóõà÷èòå. Ïðè îïèò äàíàäóÿò èíñòðóìåíòèòå ñôèíêòåðèòå èì î÷åâèäíî ðåôëåê-òîðíî ñå ïîîëàáâàõà è ñå íàëàãàøå äà çàõâúðëÿò êëàðå-íåòèòå è äà õóêâàò êúì êëîçåòà. Ñâàòáåíîòî òúðæåñòâîïðîäúëæè ïîä çâóöèòå ñàìî íà öèãóëêà è òúïàí.

Äðóã ïúò íàõëó â êàáèíåòà ìè, êðúñòåéêè ñå, è ìåïîêàíè ïðè íåãî. Êàðòèíêàòà äåéñòâèòåëíî çàñëóæàâàøå

93

âíèìàíèå. Äîêàòî ñè ìèåë ðúöåòå, ïîêàíèë ñëåäâàùàòàïàöèåíòêà äà ñå íàñòàíè íà ñòîëà. Æåíàòà èäâàëà çàïðúâ ïúò íà çúáîëå÷åíèå è ïîìèñëèëà, ÷å òðÿáâà äàíàìåñòè ÷åíåòî ñè íà îáëåãàëêèòå, ïðåäíàçíà÷åíè çà òè-ëà.  ðåçóëòàò íà òîâà ÿ âèäÿõìå �îäóïåíà� íà êîëåíåâúðõó ñåäàëêàòà íà ñòîëà, äà çåéâà ïðè âëèçàíåòî íè.Êîëåãàòà, åäâà ñäúðæàéêè ñìåõà ñè, ìå ïîïèòà:

- Õà êàæè ñåãà, îòêúäå äà ÿ ïîäõâàùàì ñ áîðìàøèí-êàòà?

Íà åäíà îò ïîðåäíèòå ñëóæåáíè êîíôåðåíöèè, êàòîäîìàêèí îðãàíèçèðàõ êîëåêòèâåí îáÿä çà ó÷àñòíèöèòå.Íåî÷àêâàíî ïîñëåäíàòà òî÷êà îò äíåâíèÿ ðåä ñå �çàêó-÷è�. Áåøå ïîñâåòåíà íà ñâîåâðåìåííîòî îòêðèâàíå íàáðåìåííèòå æåíè è òÿõíîòî ïî-íàòàòúøíî íàáëþäåíèå.Ïðîòî÷èõà ñå áåçêðàéíè èçêàçâàíèÿ, â êîèòî âñåêè èç-òúêâàøå ïîñòèæåíèÿòà ñè. Âðåìåòî íàïðåäâàøå è ìîæå-øå äà çàòâîðÿò ðåñòîðàíòà. Ñåäÿùèÿò äî ìåíå êîëåãàñïîäåëè ïðèòåñíåíèåòî ìè è ñëåä ìàëêî âçå äóìàòà. Ðàç-êàçà íè êàê åäíà âå÷åð, òúêìî êîãàòî ñè ëÿãàë â æèëè-ùåòî ìó íàä çäðàâíàòà ñëóæáà, íÿêîé íàñòîé÷èâî çàçâú-íÿë. Ñëÿçúë è ïîñðåùíàë ðàçâúëíóâàí ñåëÿíèí, êîéòî ãîóâåäîìèë, ÷å æåíà ìó áèëà êàòî �êèáðèò� - èçïóñíå ëèñå - õâàùà. Òàçè âå÷åð âçåë, ÷å ñå �èçïóñíàë�, à èìàë âå÷åòðè äåöà. Êîëåãàòà ãî ïîêàíèë â êàáèíåòà, èçâàäèë êíè-ãàòà çà áðåìåííèòå, âïèñàë èìåíàòà íà æåíàòà è ìóêàçàë:

- Íèùî äðóãî íå ìîæå äà ñå íàïðàâè, îñâåí äà ÿíàáëþäàâàìå!

Æåíàòà ñå îêàçàëà äåéñòâèòåëíî �êèáðèòëèÿ� è âñúîòâåòíèÿ ñðîê áðåìåííîñòòà é ñå äîêàçàëà.

Ñâåòîâåí ðåêîðä çà ðàííî íàáëþäåíèå íàä áðåìåí-

94

íà æåíà! Åäèí ÷àñ ñëåä êîèòóñà!!! Æàëêî, ÷å ïî òîâàâðåìå íå ñúùåñòâóâàøå êíèãàòà íà Ãèíåñ!

Ìåæäóâðåìåííî èçêàçâàíèÿòà ïðåñåêíàõà, ñúâåùà-íèåòî áå çàêðèòî è íàé-ñåòíå ïîòåãëèõìå êúì ðåñòîðàí-òà. Ðàçãîâîðèòå îêîëî äîáðå çàðåäåíàòà ìàñà ñå âúðòÿõàâñå îêîëî ñúùèòå òåìè. Êàòî äîìàêèí áÿõ êðàé îôèöè-àëíèòå ëèöà è ïðåäñòàâèòåëÿ íà ìèíèñòåðñòâîòî, ïîêà-íèë â áëèçîñò åäèíñòâåíèÿ êîëåãà îò ñåëàòà ñ òóðñêîíàñåëåíèå óñïÿë äà óáåäè æåíèòå äà ðàæäàò â ðîäèëåíäîì. Íåùî êîåòî âúïðåêè óñèëèÿòà èì íå ñå îòäàâàøå íàîñòàíàëèòå ëåêàðè. Òîëêîâà ïî-ãîëÿì èíòåðåñ áóäåõàóñïåõèòå íà ïðåäñòàâèòåëíèÿ åäúð ìúæ, êîéòî ïîä âëè-ÿíèåòî íà äîáðîòî íàñòðîåíèå è ïðèÿòåëñêà îáñòàíîâêàñïîäåëè òàéíàòà ñè. È ïðè íåãî ðàæäàëè áåç ìåäèöèíñêàïîìîù, âúïðåêè ÷å ãè óáåæäàâàë è òúðñèë ñúäåéñòâèå îòìåñòíàòà âëàñò. Âáåñåí îò ïîðåäíèÿ ñëó÷àé, ïîòåãëèë èïúðâî íàïåðäàøèë ïàðòèéíèÿ ñåêðåòàð, à ñëåä òîâà èêìåòà. Ñëåä îùå åäèí òàêàâà ðúêîïàøíà �çàáåëåæêà�ðàáîòàòà ïîòðúãíàëà è æåíèòå íå ñàìî îò öåíòðàëíîòî,íî è îò îêîëíèòå ñåëà, êúäåòî ñå ðàç÷óëî çà íîâèÿ òèï�çäðàâíà ïðîñâåòà�, ñå ïîâëèÿëè è çàïî÷íàëè äà ðàæäàòâ ñúâðåìåííà îáñòàíîâêà.

Íå ïî-ìàëêî ñìÿõ ïðåäèçâèêà ñëó÷êàòà, ñïîäå-ëåíà îò íîâîïîñòúïèë â ñúñåäíèÿ �âèëàåò� ìëàä êîëåãà.Ñ îñêúäíèòå ñè ïîçíàíèÿ ïî òóðñêè åçèê ïðè åäèí ïðåã-ëåä, âìåñòî îòóð (ñåäíè) êàçàë íà ïàöèåíòà îñóð (�ïóñíèãàçîâå�). ×îâå÷åöúò ñå ïîíàïúíàë, ïîíàïúíàë è ñàìîèçâèíèòåëíî ïîâòàðÿë �Éîê áå, äîêòîðå! Éîê áå, äîêòî-ðå�, äîêàòî íàøè÷êèÿò ãî íàòèñêàë äà ñåäíå è ñå ÷óäåëçàùî íå ùå. Åçèêîâàòà ñèòóàöèÿ ñå èçÿñíèë åäâà ïðèâëèçàíåòî íà ñàíèòàðÿ.

95

 êúñíèòå ñëåäîáåäíè ÷àñîâå ñå ðàçîòèäîõìå ñëåäóñïåøíî ïðîâåäåíàòà è ïðèÿòíî çàâúðøèëà êîíôåðåí-öèÿ.

* * *Êàðèåðàòà ìè íà ñåëñêè äîêòîð íåî÷àêâàíî ïðèêëþ-

÷è ïðè åäíà ñðåùà ñ ãëàâíèÿ ëåêàð íà Îêðúæíà áîëíèöà ä-ð Íåñòîð Ïåòåâ, êîéòî, âðúùàéêè ñå îò ëîâ, ÷àêàøå êðàéçäðàâíàòà ñëóæáà àâòîáóñ çà ãðàäà. Îêàçà ñå, ÷å ïàòîëîãî-àíàòîìè÷íîòî îòäåëåíèå è êðúâíèÿò öåíòúð îò ìåñåöè ñòî-ÿò áåç ëåêàð. Î÷åâèäíî íà íèêîãî íå ìó ñå ðàáîòåøå â �ìîð-ãà� èëè â �áàêàëíèöà�, êàêòî òîãàâà íàðè÷àõà êðúâíèÿ öåí-òúð. Áîëíèöàòà áåøå âçåëà ðàçðåøåíèå îò ìèíèñòúðà äàèçòåãëè ïðåæäåâðåìåííî íÿêîãî îò îòáèâàùèòå ñåëñêàòàñè òðóäîâà ïîâèííîñò ìåñòíè ëåêàðè, çà äà çàïóøè �ïðî-áîéíèòå�. Ãëàâíèÿò äîêòîð ïðåäëîæè äà îãëàâÿ íÿêîÿ îòäâåòå âàêàíòíè äëúæíîñòè ïî èçáîð, êàòî îáåùà ñëåä òðèãîäèíè äà ìå íàçíà÷è â êîåòî îò îòäåëåíèÿòà íà áîëíèöà-òà ïîæåëàÿ. Î÷åâèäíî ñèòóàöèÿòà å áèëà êðèòè÷íà, çàùî-òî ìè áåøå äàäåí ñàìî äâóäíåâåí ñðîê çà îòãîâîð. Ñëåäêðàòêè êîëåáàíèÿ èçáðàõ êðúâíèÿ öåíòúð. Íå ñëåä äúëãîñúñ çàïîâåä íà ìèíèñòúðà, êîéòî åäèíñòâåíî ìîæåøå äàíàðóøè óñòàíîâåíèÿ ðåä, áÿõ íàçíà÷åí çà �çàâåæäàù�. Íÿ-êîè îò êîëåãèòå, î÷åâèäíî ñ äîáðè âïå÷àòëåíèÿ îò ñòàæàìè, èçðàçèõà ó÷óäâàíå, ÷å ñúì èçáðàë çà ïîïðèùå ïðåçðÿ-íàòà îò âñè÷êè áàêàëñêà äåéíîñò â êðúâíèÿ öåíòúð. Òàêàñå ñëó÷è, ÷å è äâàìàòà ïðåäïî÷åëè òåçè íàãëåä íåïðèâëå-êàòåëíè ìåñòà, çà ðàçëèêà îò òÿõ, çàâúðøèõìå êàðèåðàòàñè êàòî ïðîôåñîðè.

Çà òîâà ñè ñïîìíèõ ãîäèíè ïî-êúñíî ïðè ïîñåùåíèåâ Ïåùÿíè � æèâîïèñíî ãðàä÷å â áëèçîñò äî Áðàòèñëà-âà, êúäåòî ìå áÿõà îòâåëè çàåäíî ñ ãîñòóâàùè êîëåãèîò Êóáà. Ïîòúíàëî â çåëåíèíà, òî ñå ñëàâåøå ñ ìèíå-

96

ðàëíèòå ñè èçâîðè. Äîêàòî ðàçãëåæäàõìå áàëíåîñàíà-òîðèóìà ïðèÿòåëÿò ìè, çà ìîìåíòà â ðîëÿòà íà ãèä,äåëèêàòíî íàñî÷è âíèìàíèåòî ìè âúðõó ðúêîâîäèòåëÿíà çäðàâíîòî çàâåäåíèå. Îêàçà ñå , ÷å â áëèçêîòî ìèíà-ëî íèêîé íå æåëàåë äà îãëàâè áàëíåîñàíàòîðèóìà, ñ÷è-òàí çà íàïðàâëåíèå áåç ïåðñïåêòèâà, è âñè÷êè ñå ñòðå-ìåëè êúì êëèíè÷íèòå îòäåëåíèÿ íà ìåñòíàòà áîëíèöà.Íàé-ïîñëå óñïåëè äà �êàíäàðäèñàò� ñåãàøíèÿ êîëåãà.Ìåæäóâðåìåííî Ñâåòîâíàòà çäðàâíà îðãàíèçàöèÿ ðàç-ðàáîòâà ïðîãðàìà çà áîðáà ñúñ ñúðäå÷íî ñúäîâèòå çàáî-ëÿâàíèÿ, åäíà îò ïðè÷èíèòå çà êîèòî å ðåâìàòèçìúò.Òúé êàòî áèëî èçâåñòíî, ÷å â Ïåùÿíè íà âðåìåòî Íà-ïîëåîí ñè � êèñíåë� êðàéíèöèòå, ïëàíóâàëè ïåòãîäèø-íà ïðîãðàìà çà ïðîó÷âàíå íà ëå÷åáíèòå ñâîéñòâà íàâîäàòà. Òàêà êîëåãàòà ñå îçîâàë íà çàïëàòà êúì òÿõâúâ âàëóòà,êîÿòî ìíîãîêðàòíî íàäõâúðëÿ äîòîãàâàø-íîòî ìó âúçíàãðàæäåíèå. Ïîêðóñåí îò íîâèíàòà åäèíîò êîëåãèòå, êîèòî áèëè îòõâúðëèëè ïðåäëîæåíèåòîçà ðàáîòà â áàëíåîñàíàòîðèóìà äîðè èçïàäíàë â íåðâíàêðèçà, êîÿòî äîñòà òðóäíî ïðåîäîëÿë.

Íå áåøå òî÷íî òàêúâ ñëó÷àÿò ïðè íàñ è âñå ïàê íåìîãà äà çàáðàâÿ ïðåíåáðåæåíèåòî â íà÷àëîòî. À òî ñè èìà-øå è ïðè÷èíè. Êðúâíèÿò öåíòúð, ôîðìèðàí îôèöèàëíî ñúñçàïîâåä íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî ïðåäèáðîåíè ãîäèíè áåøå �íàñòàíåí� â ñãðàäà, ñúñòîÿùà ñå îò÷åòèðè ñòàè÷êè, àêî ìîæå äà ñå áðîè çà ñòàÿ òîàëåòíà, ïî-äúò íà êîÿòî áåøå çàçèäàí, çà äà ñå íàìåñòè â íåÿ àâòîê-ëàâ. Ðàçïîëàãàõìå, ðàçáèðà ñå, è ñ õëàäèëåí øêàô, êîéòîïåðèîäè÷íî íè íàïîìíÿøå çà ïðèñúñòâèåòî ñè ñ íåâúîá-ðàçèì øóì. Çà çàâåæäàùèÿ â àíòðåòî èìàøå ìàëêî áþðî èäîðè áèáëèîòå÷êà, çàêóïåíè ñ ïîäàÿíèÿ îò áëàãîäàðíèòåäîíîðè - îêîëî òðèñòà-÷åòèðèñòîòèí íà áðîé, âñè÷êè ïëà-

97

òåíè. Òðÿáâà äà ñè ïðèçíàÿ ÷èñòîñúðäå÷íî, ÷å ïî òîâà âðå-ìå çíàåõ ñàìî, ÷å èìà 4 êðúâíè ãðóïè è Ðåçóñ ôàêòîð -�ðîäñòâåí� ñ ìàéìóíèòå. Çà ñúæàëåíèå è ñåãà òàçè ïðîá-ëåìàòèêà íå å äîáðå çàñòúïåíà â ñòóäåíòñêèòå ó÷åáíè ïðîã-ðàìè è ñè îñòàâà âúïðîñ íà ñëåääèïëîìíà êâàëèôèêàöèÿ.

* * *Äâå âîäîðàçäåëíè ñúáèòèÿ ñå ñëó÷èõà åäíîâðåìåííî

ñ ïîñòúïâàíåòî ìè íà ðàáîòà â öåíòúðà. Çàïî÷íà àêöèÿ çàíàáèðàíå íà áåçâúçìåçäíè êðúâîäàðèòåëè è áÿõà ñïóñíà-òè ïúðâèòå ïëàíîâå ïî êðúâîäàðÿâàíå è äúðæàâåí ðåçåðâîò êðúâíà ïëàçìà. Íà íàöèîíàëíà êîíôåðåíöèÿ òåçè çà-äà÷è áÿõà ïðåäñòàâåíè ñ äîêëàä, êîéòî â óøèòå ìè çâó÷å-øå ïîâå÷å êàòî ñöåíàðèè çà íàó÷íî ôàíòàñòè÷åí ôèëì.

Âúðíàõ ñå îò ñúâåùàíèåòî, âëåçíàõ â ò.í. �êðúâåí öåí-òúð� è ñå ïî÷óâñòâàõ êàòî â �íåáðàíî ëîçå�. Íåìèñëèìîáåøå â òàçè îáñòàíîâêà äà ñå ðåàëèçèðà âçåìàíå, èçñëåäâà-íå è îáðàáîòêà íà òîíîâå êðúâ è ïëàçìà îò õèëÿäè áåçâúç-ìåçäíè êðúâîäàðèòåëè, çà äà ñå èçïúëíÿò ïðåäíà÷åðòàíè-òå ïëàíîâå è ïðåâúçìîãíå èçîñòàâàíåòî.

Ðàçáèðà ñå, çà ñòðîåæ íà íîâà ñãðàäà è âúïðîñ íå ìî-æåøå äà ñòàâà.  ìîìåíòà â áîëíèöàòà ñå èçãðàæäàøå ïî-ëèêëèíèêà è êðèëà çà î÷íî è óøíî îòäåëåíèå, êîèòî ñëåäãîäèíà ùÿõà äà îñâîáîäÿò çàåìàíàòà îò òÿõ ñãðàäà â öåí-òúðà íà ãðàäà. Òúêìî òÿ áå ïîäõîäÿùà çà óñòðîéâàíå íàöåíòúð ïî êðúâîäàðÿâàíå è êðúâîïðåëèâàíå, ñúãëàñíî ñúâ-ðåìåííèòå èçèñêâàíèÿ. ßâèõ ñå ïðè äèðåêòîðà íà îêðúæ-íèÿ çäðàâåí îòäåë, êîéòî åñòåñòâåíî áåøå çàïîçíàò ñ ïëà-íîâåòå íà ìèíèñòåðñòâîòî, è ìó èçëîæèõ ïðåòåíöèèòå ñè.Òîâà î÷åâèäíî ãî ðàçâåñåëè çàùîòî èçâèêà äåëîâîäèòåë-êàòà è íàðåäè è �òîâà ìîì÷å� äà âïèøå â ñïèñúêà íà êàí-

98

äèäàòèòå, âñðåä êîèòî ñå ìúäðåõà îùå 12 íóæäàåùè ñå. Ðå-ãèñòðèðàõà öåíòúðà ïîä íîìåð 13.

Ïî-íàòàòúê âå÷å ìîæåõ äà ðàçãúðíà äåéíîñò êàòîîôèöèàëåí êàíäèäàò. Ñîáñòâåíîðú÷íî íà÷åðòàõ îðèåíòè-ðîâú÷íà ñêèöà íà äâàòà åòàæà è ñóòåðåíà, ñëåä êîåòî ïî-òåãëèõ çà Ñîôèÿ. Çàïîçíàõ ðúêîâîäñòâîòî íà èíñòèòóòà ñïåðñïåêòèâíàòà âúçìîæíîñò è ïîèñêàõ ñúäåéñòâèå. Çàâúð-íàõ ñå ñ ïèñìà îò ÌÇ, êîèòî äàâàõà óêàçàíèÿ íà ìåñòíîòîðúêîâîäñòâî ñãðàäàòà ñëåä îñâîáîæäàâàíåòî è äà ñå óñò-ðîè êàòî öåíòúð ïî êðúâîäàðÿâàíå. Îñòàâàøå äà ñå èç÷àê-âà.

Ìåæäóâðåìåííî çàìèíàõ íà êóðñ çà êâàëèôèêàöèÿâ èíñòèòóòà, êúäåòî ñå çàïîçíàõìå ñ íîâîñòè â îáëàñòòàíà êðúâîïðåëèâàíåòî. Çà ñúæàëåíèå íå ìîæàõà äà íè äå-ìîíñòðèðàò �ãåðîè÷íà òåðàïèÿ�, çàùîòî â ìîìåíòà íÿìà-õà, ñëó÷àé íóæäàåù ñå îò ñìÿíà íà êðúâòà è ñå ðàçìèíàõìåñàìî ñ òåîðåòè÷íè îáÿñíåíèÿ îò ñôîðìèðàíèÿ íàöèîíàëåíåêèï çà �îáìåííè� êðúâîïðåëèâàíèÿ.

Ñëåä çàâðúùàíåòî ïðúâ �ïðîáâà� ïîçíàíèÿòà ìèçàâåæäàùèÿò àêóøåðî- ãèíåêîëîãè÷íî îòäåëåíèå çà áðå-ìåííà æåíà, ÷èåòî ïúðâî äåòå ïî÷èíàëî îò �æúëòåíèöà�.Çàèíòåðåñóâà ñå äàëè íå ìîãà äà ïîìîãíà çà èçÿñíÿâàíå íàñëó÷àÿ ñ íÿêàêâà íîâà äèàãíîñòèêà. Íàïðàâèõ íåîáõîäè-ìèòå èìóíîëîãè÷íè òåñòîâå, ñâèäåòåëñòâóâàùè, ÷å æåíà-òà èìà àíòèòåëà è âåðîÿòíî ùå ðîäè è âòîðîòî ñè äåòå çàñ-òðàøåíî îò áîëåñò íà íîâîðîäåíèòå, êîÿòî ìîæåøå äà ñåèçëåêóâà ñàìî ÷ðåç ñìÿíà íà êðúâòà . Çàåõ ñå äà ïîòúðñÿ èïîäõîäÿù äîíîð. Íÿìà äà çàáðàâÿ êàê ñëåä ðàæäàíåòî íå-çàáàâíî áåøå ñúáðàí ðàçøèðåí êîíñóëò. Êëèíè÷íèòå è ëà-áîðàòîðíè ïîêàçàòåëè íà íîâîðîäåíîòî îáà÷å áÿõà â ðàì-êèòå íà íîðìàòà. Èçãëåæäàøå íà ëúæëèâà òðåâîãà, êîÿòî,ðàçáèðà ñå, ïîíèæè ñàìî÷óâñòâèåòî ìè. Íà÷àëíèêúò íà

99

äåòñêî îòäåëåíèå ïðèÿòåëñêè è óñïîêîèòåëíî ìå ïîòóïàïî ðàìîòî ñ äóìèòå, ÷å íà âñåêè ñå ñëó÷âà è ÷å áúäåùåòî åïðåä ìåíå. Áúäåùåòî ñå îêàçà ñúâñåì íàáëèçî, çàùîòî 4÷àñà ñëåä òîâà ëèíåéêàòà îòíîâî íè ñúáðà ïðåä ëåãëîòî íàíîâîðîäåíîòî. Êðúâíèòå ïîêàçàòåëè êàòàñòðîôàëíî ñïà-äàõà. Èìóíîëîãè÷íèòå òåñòîâå ñè êàçàõà çàêëþ÷èòåëíàòàäóìà. Ñ ä-ð Õàäæèòîíåâ íåçàáàâíî äà ïðèñòúïèõìå êúìîáìåííî êðúâîïðåëèâàíå, ïðè êîåòî ïðåç ïúïíàòà âåíà áå-øå ñìåíåíà 85 % îò êðúâòà íà íîâîðîäåíîòî. Âúïðåêè ÷åïðîâåæäàõìå çà ïðúâ ïúò òàêàâà òåðàïèÿ, ìàíèïóëàöèÿòàïðåìèíà óñïåøíî. Ïîêàçàòåëèòå ñå íîðìàëèçèðàõà è äå-òåòî ïî-êúñíî áå èçïèñàíî çäðàâî.

Ïî �çàêîíà çà ñåðèèòå� íàñêîðî ñëåä òîâà ñå íàëîæèìíîãî ïî-òåæêî èçïèòàíèå. Ïðèáèðàéêè ñå îò ïðèÿòíîïðåêàðàíà ñúáîòíà âå÷åð, ìå ïîñðåùíà òðåâîæíèÿò çâúííà òåëåôîíà. Âçåõà ìå ñïåøíî çà êîíñóëòàöèÿ. Êàñàåøå ñåçà ñëó÷àé, ïðè êîéòî íåçàáàâíî òðÿáâàøå äà ñå ñìåíÿ êðúâ-òà íà âúçðàñòíà ïàöèåíòêà. Ñâåòîâíèòå ñòàòèñòèêè ïîêàç-âàõà , ÷å àêî òÿ ñå èçâúðøè äî 7-ÿ ÷àñ øàíñúò çà ñïàñÿâàíåíà æèâîòà å ãîëÿì. Ñ âñåêè ñëåäâàù íàìàëÿâà, à ñëåä 12 �òèÿ îáèêíîâåíî èçõîäúò å ôàòàëåí. Óñïÿõ äà ñå ñâúðæà ñèíñòèòóòà è äà ïîìîëÿ çà ñúäåéñòâèå. Îêàçà ñå, ÷å íàöèî-íàëíèÿ åêèï çàìèíàë íà Âèòîøà ïðåç ïî÷èâíèòå äíè.

Ïîãëåäíàõ ÷àñîâíèêà ñè. Òðÿáâàøå ñàìè äà èçâúð-øèì îáìÿíàòà, èçèñêâàùà íàé-ìàëêî 5 ëèòðà ïðÿñíà êðúâîò åäíà è ñúùà êðúâíà ãðóïà! Çàïî÷íà ìàðàòîíúò � íàä-áÿãâàíå ñúñ ñìúðòòà. Äåæóðíàòà êîëà �èçëåòÿ� äà ñúáèðàåêèïà ìè è êîëåãèòå ñè øîôüîðè, çàùîòî áåøå íåîáõîäèìöåëèÿò àâòîìîáèëåí ïàðê íà ÁÌÏ äà òúðñè äîíîðè ïðåçíîùòà. Ðàáîòàòà â öåíòúðà çàêèïÿ, íî áåøå î÷åâèäíî, ÷åíÿìà äà óñïååì äà íàáàâèì íåîáõîäèìàòà êðúâ îò êðúâî-äàðèòåëèòå, ñ êîèòî ðàçïîëàãàõìå. Ñâúðçàõ ñå ñ äåæóðíèÿ

100

ïî ïîäåëåíèå îôèöåð, îáÿñíèõ ñëó÷àÿ è ïîìîëèõ çà ñúäåéñ-òâèå. Îò âäèãíàòà ïî òðåâîãà ðîòà âîéíè÷åòàòà äî åäèí ñ�êðà÷êà íàïðåä� èçðàçèëè ãîòîâíîñòòà ñè äà ïîìîãíàò. Êî-ãàòî â òèõàòà íîù ÷óõ ìàðøîâàòà èì ñòúïêà äà ïðèáëèæà-âà áîëíèöàòà, ñÿêàø âèäÿõ ñâåòëèíà â òóíåëà.  ñëåäâà-ùèòå íÿêîëêî ÷àñà óñïÿõìå äà ïîäãîòâèì íåîáõîäèìàòàêðúâ. Ñ õèðóðãà ä-ð Èâàí Äåë÷åâ íåçàáàâíî ïðèñòúïèõìåêúì ñàìàòà ìàíèïóëàöèÿ. Ñëåä ïîäãîòîâêà è ôèêñèðàíåíà ãîëåìè âåíîçíè ïúòèùà íîâàòà êðúâ ñå âëèâàøå ïîäíàëÿãàíå, à ïîðàçåíàòà èçòåãëÿõìå ñ âàêóóìíà ñèñòåìà.Ìàíèïóëàöèÿòà èçèñêâàøå ãîëÿìî âíèìàíèå è ïðåöèçíàäâóñòðàííà ðåãóëàöèÿ íà ïðîöåñà.  ðàííèòå óòðèííè ÷à-ñîâå ïîñòåïåííî ïîêàçàòåëèòå ñå íîðìàëèçèðàõà è ãåðî-è÷íàòà òåðàïèÿ çàâúðøè ñ ïúëåí óñïåõ.  íàäáÿãâàíåòî ñúññìúðòòà ñïå÷åëè æèâîòúò.

Àâòîðèòåòúò íà �áàêàëíèöàòà� â ñëåäâàùèòå äíè ïîä-ñêî÷è ñ äåñåòè÷íà òî÷êà. Ïî êúñíî è â �Èñòîðèÿ íà êðú-âîïðåëèâàíåòî â Áúëãàðèÿ� îò Íèêîëà Âàñèëåâ áåøå îò-áåëÿçàíî, ÷å ïúðâèòå îáìåííè êðúâîïðåëèâàíèÿ èçâúí Ñî-ôèÿ ñà èçâúðøåíè â Îêðúæíà áîëíèöà - Õàñêîâî.

Ñúñ ñúâñåì äðóã òèï åìîöèè áåøå ñâúðçàíî åäíî îòñëåäâàùèòå îáìåííè êðúâîïðåëèâàíèÿ, êîåòî ñúùî å îñ-òàâèëî íåçàëè÷èìè ñëåäè â ñúçíàíèåòî ìè.

Áÿõ íà ïî÷èâêà â �Áîðîâåö� ñ êîìïàíèÿ îò íåðàç-äåëíè ïðèÿòåëè. Êúì íàñ ñå ïðèñúåäèíÿâàøå è áëèçêîñåìåéñòâî îò Ñàìîêîâ. Ñúïðóãàòà, ïîòîìåñòâåííà ïëà-íèíàðêà, ñå ïðåâúïëúùàâàøå â íåçàìåíèì ãèä ïî âðåìåíà ñòðàíñòâóâàíèÿòà íè èç äåáðèòå íà Ðèëà. Ïî ìîåíàñòîÿâàíå ïëàíóâàõìå öåëîäíåâåí ïèêíèê äàëå÷å îò èí-ôðàñòðóêòóðàòà íà êîìïëåêñà. Ïîíàòîâàðåíè ñ íåîáõî-äèìîòî òóðèñòè÷åñêî ñíàðÿæåíèå ñëåä íÿêîëêî ÷àñîâïðåõîä �äåáàðêèðàõìå� íà æèâîïèñíà ïîëÿíà âèñîêî â

101

óñîèòå íà ïëàíèíàòà. Ñëåä ÷óäåñíèÿ èìïðîâèçèðàí îáåäáåøå ïðåäâèäåíà è ïî÷èâêà âñðåä óõàåùàòà íà ñìîëà ïðè-ðîäà. Âíåçàïíî ïî÷óâñòâàõ íåîáÿñíèìà òðåâîãà è âúò-ðåøíî íàïðåæåíèå, êîåòî èçîáùî íå ñúîòâåòñòâàøå íàîêîëíîòî îáñòàíîâêà. Íåùî ìè ïîäñêàçâàøå, ÷å íåçà-áàâíî òðÿáâà äà ñå âúðíà â õîòåëà. Êîìïàíèÿòà óäèâå-íà èçñëóøà æåëàíèåòî ìè äà ïîòåãëÿì îáðàòíî è òîñàì, ïî ìàðøðóò, êîéòî íå ñå çíàåøå äàëè äîáðå ñúìçàïàìåòèë. Ñëåä ñúîòâåòíè èñêðåíè èçâèíåíèÿ ñúáðàõïðèíàäëåæíîñòèòå ñè è ïîòåãëèõ êúì õîòåëà. Ñëèçàíå-òî áåøå ïî-ëåêî, íî íàïðåæåíèåòî íå îòñëàáâàøå è óñ-êîðÿâàõ êîëêîòî ñå ìîæå òåìïà íà �ãèãàíòñêèÿ ñëà-ëîì�. Äåæóðíàòà íà ðåöåïöèÿòà ìè ñúîáùè, ÷å íåêîë-êîêðàòíî òðåâîæíî çâúíåëè îò áîëíèöàòà â Õàñêîâî èèçïðàòèëè ëèíåéêà. Óñïÿõ äà âçåìà îáîäðèòåëåí äóø èäà ñè ñòåãíà áàãàæà, ïðåäè êîëàòà äà ïðèñòèãíå. Øîôüî-ðúò ïîÿñíè, ÷å èìàëè òåæúê ñëó÷àé, êîéòî ñå íóæäàåëñïåøíî îò ñìÿíà íà êðúâòà. Çà ùàñòèå âñè÷êî çàâúðøèáëàãîïîëó÷íî. Îñòàíà ñïîìåíà çà íåïðåîäîëèìèÿ �ïðå-çàíòèìàí�, êîéòî ìå áå èçñòðåëÿë îáðàòíî â õîòåëà èóäèâëåíèåòî íà êîìïàíèÿòà ñëåä çàâðúùàíåòî é îò èç-ëåòà.

Âñúùíîñò òîâà íå áå åäèíñòâåíèÿò ìè ñëó÷àé íàñðåùà ñ �íåâåäîìîòî�.  êúñíà íîùíà äîáà â ñúíÿ ñèÿñíî ÷óõ äà ìå âèêà ãëàñúò íà äåæóðíàòà. Ñâåòíàõ ëàì-ïàòà, ïîãëåäíàõ ÷àñîâíèêà, ïîêàçâàù òî÷íî äâà, îñëó-øàõ ñå, èç÷àêàõ, íî íèùî íå ñå ÷ó ïîâå÷å. Íàìåòíàõ õà-ëàòà ñè è èçëÿçîõ íà äâîðà. Íå ñå âèæäàøå ëèíåéêà íè-òî êàêâîòî è äà áèëî. Îùå ïîâå÷å, ÷å è òåëåôîíúòèçîáùî íå áåøå çâúíÿë. Ïðèáðàõ ñå îáðàòíî, ïîãëåäíàõîòíîâî ÷àñîâíèêà è ñå îïèòàõ äà âúçñòàíîâÿ ñúíÿ ñè.Íà óòðèííèÿ ðàïîðò äåæóðíàòà äîêëàäâà, ÷å ïðåç íîù-

102

òà ÿ�âäèãàëè� ïî ñïåøíîñò çà îòíîñèòåëíî ðÿäêà ãðó-ïà êðúâ. Òúé êàòî ñìå ðàçïîëàãàëè ñ îãðàíè÷åíè êîëè-÷åñòâà ñå êîëåáàåëà äàëè äà ñå ñâúðæå çà êîíñóëòàöèÿ,íî ðåøèëè äà ìå áåçïîêîè ñàìî, àêî ïîèñêàò äîïúëíè-òåëíè êîëè÷åñòâà. Äîêàòî ÿ èçñëóøâàõ, îòáåëÿçàõ íàëåæàùèÿ äî ìåíå áåëåæíèê ÷àñà íà òðåâîæíîòî ñè ïðî-áóæäàíå îò ñúí è ïîïèòàõ â êîëêî ÷àñà å áèëî ïîâèêâà-íåòî îò áúðçà ïîìîù.  ðàïîðòà áåøå îòáåëÿçàíî ëà-êîíè÷íî � 2 ÷àñà ïðåç íîùòà!

 íèêàêúâ ñëó÷àé íå ñúì ñóåâåðåí. Íå ñúì ëþáèòåëè íà ôàíòàñòè÷íè ðîìàíè è ôèëìè. Ïî-ñêîðî çà òåçèè äðóãè ïîäîáíè ñëó÷êè ñúì ñêëîíåí äà ïðåäïîëàãàì òå-ëåïàòè÷íè ÿâëåíèÿ, êîèòî äà ñå íàäÿâàìå, ÷å ñêîðî ùåáúäàò îáÿñíåíè íàó÷íî.

Íå òàêà óñïåøíî ñå ðàçâèâàõà îòíîøåíèÿòà ñ ãëàâ-íèÿ ëåêàð, êîéòî íå èñêàøå äà âíèêíå â íîâèòå ïîäõîäèêúì êðúâîäàðÿâàíåòî è îòêàçâàøå êàêâîòî è äà áèëî ñú-äåéñòâèå. Êàòî ðåøàâàù êîíôëèêò ñå î÷åðòà ïðîáëåìúò ñïðåâîçíîòî ñðåäñòâî. Çà ïîäâèæíèÿ íè åêèï èç îêðúãàâìåñòî ëèíåéêà áåøå ïðåäîñòàâåí êàìèîíúò íà áîëíèöà-òà. Íå ìîæåõ äà ñå ñúãëàñÿ äà ïðåäâèæâàì ñòåðèëíèòå áà-ðàáàíè è ïåðñîíàë ñ êîëàòà, êîÿòî ïðåâîçâàøå èíôåêöè-îçíà ñìåò. Íàëîæè ñå äà ïðîòåñòèðàì îôèöèàëíî. Òàêîâàíåùî íà �çàñëóæèëèÿ� óïðàâèòåë íà áîëíèöàòà äîòîãàâàíå ñå áåøå ñëó÷âàëî. Ïîñëåäâà íåçàáàâåí �îòâåòåí óäàð�,íî òúé êàòî áÿõ íàçíà÷åí îò ìèíèñòúð ñëåäâàøå òîé äà ìåóâîëíè. Ïîðàäè òîâà ìó ñå íàëîæè äà èçïðàùà ìîòèâè-ðàí äîêëàä. Êîëêî ÷åðíè ñà áèëè êðàñêèòå, ñ êîèòî ñúìáèë èçðèñóâàí íå çíàì, íî ïî êúñíî íàó÷èõ êàê ïðîòåêëàñðåùàòà. Ìèíèñòúðúò óâåðèë ìîÿ íà÷àëíèê, ÷å ðàçáðàëäîâîäèòå ìó, íî ñå ðàçòðåâîæèë ïðè ìèñúëòà, ùî çà �ñòî-

103

êà� ëè ñà ïúê çàâåæäàùèòå â îñòàíàëèòå îêðúçè, ñëåä êàòîîò èíñòèòóòà ìå ñ÷èòàò çà íàé-äîáðèÿ â ñòðàíàòà.

Êîíôëèêòúò ïðåðàñíà â íÿêîëêî ñåðèåí �åêøúí� ñëåäêàòî íà áîëíèöàòà áåøå ïðåäîñòàâåíà ñãðàäàòà íà áèâøå-òî î÷íî è óøíî îòäåëåíèå. �Ãëàâíèÿò� ðåøèë, ÷å òîâà íè åìíîãî è ðàçïîðåäèë â íåÿ äà ñå íàñòàíè äîïúëíèòåëíî äåò-ñêà êîíñóëòàöèÿ è ãðúäíîòî îòäåëåíèå. Èçïðàâè ìè ñå êî-ñàòà. Íå å íóæíî äà ñè çàâúðøèë ìåäèöèíà, çà äà ðàçáå-ðåø, ÷å å àáñîëþòíî ïðîòèâîïîêàçàíî â åäíà è ñúùà ñãðà-äà äà êîíòàêòóâàò äåöà, êðúâîäàðèòåëè è áîëíè ñ àêòèâ-íà òóáåðêóëîçà. Ïîìîëèõ äîìàêèíà íà áîëíèöàòà äà ìóïðåäàäå, ÷å àêî íå îòìåíè íàðåæäàíåòî ñè ùå ñå íàëîæè äàñèãíàëèçèðàì èíñòèòóòà â Ñîôèÿ. Êîãàòî ñúîáùèë çà òî-âà, ãëàâíèÿò ëåêàð ïîíàäèãíàë îõðàíåíèÿ ñè äèðíèê, çâó÷-íî �èçïóñíàë ãàçîâå�, ñ äÿñíàòà ñè øåïà �çàãðåáàë� îò òÿõè ãè çàïðàòèë êúì äîìàêèíà, êàòî ñèìâîëè÷åí îòãîâîðíà ìîåòî ïîñëàíèå.

Íå îñòàâàøå íèùî äðóãî îñâåí äà âäèãíà ñëóøàëêà-òà. Ïî-íàòàòúê ñúáèòèÿòà ñå ðàçâèõà ëàâèíîîáðàçíî, çà-ùîòî äâà äíè ïî-êúñíî â Õèñàðÿ ñå ñúñòîÿ íàöèîíàëíî ñú-âåùàíèå, íà êîåòî âúïðîñúò çà óêðåïâàíå íà öåíòðîâåòåïî êðúâîäàðÿâàíå ñå ïîñòàâÿ êàòî íåîòëîæíà çàäà÷à. Ñú-îáùåíèåòî çà ñúáèòèÿòà â Õàñêîâî èçâåæäà îò ðàâíîâåñèåìèíèñòúðà , êîéòî íàðåæäà íà äèðåêòîðà íè äà ñå âúðíåíåçàáàâíî â Õàñêîâî è äà ïðîâåðè èçíåñåíîòî, êàòî äåê-ëàðèðà ïðåä íàöèîíàëíàòà àóäèòîðèÿ, ÷å àêî ñå ïîòâúðäè- òåëåãðàôè÷åñêè ùå óâîëíè ãëàâíèÿ ëåêàð. Ðàçáèðà ñå, çàòîâà íàó÷èõ ïî-êúñíî. Íàëîæè ñå íà äðóãàòà ñóòðèí äàïîñðåùàì ñàìî äèðåêòîðà, êîéòî ñå èíòåðåñóâàøå äàëè âñãðàäàòà îñâåí êðúâíèÿ öåíòúð ñà íàñòàíåíè è äðóãè îòäå-ëåíèÿ íà áîëíèöàòà. Ïîêàçàõ ìó îêà÷åíèòå íà äîëíèÿ åòàæòàáåëè íà äåòñêàòà êîíñóëòàöèÿ, äåòñêèòå òåãëèëêè è ðàç-

104

òîâàðåíèòå íà ãîðíèÿ åòàæ ëåãëà îò ãðúäíîòî îòäåëåíèå.Òèõîìúëêîì îùå ñúùèÿ äåí èç÷åçíàõà, à êàêòî ñëåä òîâàðàçáðàõ, íà ìèíèñòúðà îòãîâîðèëè, ÷å áèëè íàíåñåíè ñà-ìî �âðåìåííî�. Òàçè �çàìàçêà� íå ñïàñè ìàñòèòèÿ ãëàâåíëåêàð, êîãàòî ñòîïàíñêà ðåâèçèÿ îòêðè ïðåñòúïíè íàðó-øåíèÿ è ñëåä ñòàòèÿ ïîä íàäñëîâ �×åðíè äóøè â áåëèïðåñòèëêè� ãî èçìåòîõà îò ïîëåñðàæåíèåòî. Åäèí îò êî-ëåãèòå, êîéòî ñëåäåøå ñ èíòåðåñ �ìà÷à� áåøå óáåäåí, ÷åðàçïîëàãàì ñ âèøåñòîÿùè �âðúçêè�, çà äà ñå ïðåáîðÿ ñ ìåñ-òíèÿ àÿòóëàõ. Èñòèíàòà áåøå òúêìî îáðàòíàòà. Íå ñå ñòðà-õóâàõ, çàùîòî ìîæåõ äà çàãóáÿ ñàìî �íà áîñèÿ-öúðâóëè-òå�. Íî áëàãîïðèÿòíèÿò èçõîä îò �åêøúíà� ðàçêðè âúçìîæ-íîñò â Õàñêîâî äà ñå èçãðàäè ñúâðåìåíåí öåíòúð ïî òðàí-ñôóçèîííà õåìàòîëîãèÿ, êîéòî ñêîðî ñå ïðåâúðíà â åòà-ëîí çà ñòðàíàòà è åäâà â ïîñëåäíèòå ãîäèíè áåøå �çàñåí-÷åí� îò ïîñòðîåíèòå ñ ôèíàíñèðàíå îò Ñâåòîâíàòà áàíêàðåãèîíàëíè öåíòðîâå.

Îñîáåíîñòèòå â îáëàñòòà íà âçåìàíåòî è îáðàáîòêà-òà íà êðúâòà ïî òîâà âðåìå íàëàãàõà ñïåöèôè÷åí ñòèë íàðàáîòà, ïðè êîéòî çà âçèñêàòåëíîñòòà íÿìàøå ãðàíèöè.Âñðåä ìíîãîáðîéíèòå ïðè÷èíè çà òîâà íà ïðåäåí ïëàí èç-ïúêâàõà èçèñêâàíèÿòà çà ñòåðèëíîñò, êîèòî ñà ñ äåñåòè÷íàòî÷êà ïî-ãîëåìè îòêîëêîòî â õèðóðãè÷åñêà îïåðàöèîííàíàïðèìåð. Êàêòî å èçâåñòíî, êðúâòà å õðàíèòåëíà ñðåäà çàìèêðîîðãàíèçìèòå. Êîãàòî ïîïàäíàò âúðõó îïåðàöèîííàðàíà òå âñå ïàê ñå ñðåùàò ñúñ çàùèòíèòå ñèëè íà æèâèÿîðãàíèçúì.  ñòúêëåíèöà èëè ïëàñòìàñîâ ñàê, îòäåëåíàîò òÿõ êðúâòà å áåççàùèòíà è ìîæå äà ðàç÷èòà ñàìî íà ñòå-ðèëíèòå ìàíèïóëàöèè è âèñîêî ñúçíàíèå íà ñïåöèàëèñòà,â ÷èèòî ðúöå å ïîâåðåíà. Îò òóê è êóëòà êúì ïðåöèçíîñòòà,áåç êîéòî óñïåõúò â íàøàòà åæåäíåâíà ðàáîòà áå íåìèñ-ëèì. Ïîâå÷å îò êúäåòî è äà å ïðè íàñ âàæåøå îñíîâíàòà

105

ìåäèöèíñêà ïîâåëÿ - �Primum non nocere !� Àêî íå ìîæåìäà ïîìîãíåì - äà íå âðåäèì. Íå ñëó÷àéíî íàìåðèõ íà÷èíäà ìè ÿ èçïèøàò ñ ãîëåìè áóêâè íàä âðàòàòà òàêà, ÷å âñå-êè äåí, çàñòúïâàéêè íà ðàáîòà äà ìè ñå �íàáèâà íà î÷è�.

Áåçêîìïðîìèñíîòî îòíîøåíèå êúì ðóòèííàòà ïðàê-òèêà ïîðàæäàøå êàêâè ëè íå ñëóõîâå çà ñòèëà ìè íà ðàáî-òà. Âñðåä òÿõ ïðèîðèòåòíî ìÿñòî çàåìà - �Çàêîíúò çà ìó-õàòà�, êîéòî ùå ñå îïèòàì äà ñïîäåëÿ.

�Ñâåòàÿ ñâåòèõ� çà öåíòúðà áÿõà áîêñîâåòå çà îòëè-âàíå íà ïëàçìà. Åæåäíåâíî îáðàáîòâàíè ñ äåçèíôåêöèîí-íè ðàçòâîðè è âúçäóõ, îáëú÷âàí îò áàêòåðèöèäíè ëàìïè,â òÿõ ìîæåøå äà ñå âëåçå ñàìî ñëåä õèãèåíåí äóø è â ñòå-ðèëíî îáëåêëî . Çà ñàìèòå ìàíèïóëàöèè ñå ðàç÷èòàøå ãëàâ-íî íà äîáðîñúâåñòíîñòòà íà îïåðàòîðèòå â è èçâúí áîêñà.Êîíòðîëúò, ëèøåí îò âúçìîæíîñò çà âíåçàïíî ïðîâåæäà-íå, ñè îñòàâàøå áåçïðåäìåòåí. Òúêìî ïîðàäè òîâà âíèìà-íèåòî ìè áåøå ïðèâëå÷åíî îò ïðåäïðèÿòèå â Ñîôèÿ, êîå-òî ïðåäëàãàøå íàáëþäåíèå ïîñðåäñòâîì êàìåðè è ìîíè-òîð. Íå òðÿáâà äà ñå çàáðàâÿ, ÷å äåéñòâèÿòà ñå ðàçâèâàõà âêðàÿ íà 60-òå ãîäèíè, êîãàòî òîâà íå ñàìî çà Áúëãàðèÿáåøå íîâîñò. Óñïÿõ äà èçäåéñòâàì ñðåäñòâà è çàåäíî ñ ïðî-åêòàíòêà îò ìåñòíàòà îðãàíèçàöèÿ çàìèíàõìå äà äîãîâà-ðÿìå çàêóïóâàíåòî èì. Ïðèå íè ëè÷íî äèðåêòîðúò, êîéòîîò ÷èñòî òúðãîâñêè èíòåðåñ ïîëþáîïèòñòâà äà óçíàå çà êàê-âî ùå èçïîëçâàìå ïðåäëàãàíàòà îò òÿõ òåõíèêà. Îáÿñíèõ,êàòî ïîä÷åðòàõ, ÷å ðàç÷èòàì ãëàâíî íà òîâà, ÷å îïåðàòî-ðèòå íÿìà äà çíàÿò êîãà ñà íàáëþäàâàíè è êîãà íå.  ðå-çóëòàò ùå èì ñå íàëàãà âèíàãè äà ñïàçâàò ïðàâèëàòà. Äè-ðåêòîðúò ñå ñúãëàñè ñ ìîòèâèòå ìè è ïîðú÷êàòà áå èçïúë-íåíà. Íà âðúùàíå ïðîåêòàíòêàòà èçðàçè ìíåíèå, ÷å òîâà åêàïèòàëèñòè÷åñêî îòíîøåíèå êúì �òðóäåùèòå� ñå.  îò-

106

ãîâîð ÿ ïîïèòàõ êàêâî èìà ïðîòèâ åôèêàñíè ïðîèçâîäñò-âåíè ìåòîäè, ìàêàð è êàïèòàëèñòè÷åñêè, àêî ðàçïðåäåëå-íèåòî íà áëàãàòà ñè îñòàâà ïî ñîöèàëèñòè÷åñêè. Êàòî èëþñ-òðàöèÿ çà íåîáõîäèìîñòòà îò êîíòðîë é ïîñî÷èõ ñëó÷àÿ,êîéòî âñúùíîñò ìå íàêàðà äà ñå çàèíòåðåñîâàì îò êàìå-ðèòå.

Ïî âðåìå íà ðàáîòà â áîêñà, íà åäíà îò ñåñòðèòåñå íàëîæèëî äà ïîñåòè òîàëåòíà. Âìåñòî äà ïðåóñòà-íîâÿò ðàáîòà è ñëåä ïîâòîðíà îáðàáîòêà äà âëÿçàòîòíîâî, äâåòå ïðèÿòåëêè ðåøèëè äà ñúêðàòÿò ïðîöå-äóðèòå.  áàíÿòà �ñïàçâàéêè âñè÷êè ïðàâèëà�, ïîìîù-íè÷êàòà çàïðåòíàëà ïðåñòèëêàòà è ñâàëèëà ãàùèòå íàîïåðàòîðêàòà, êîÿòî �áåç äà äîêîñâà êàêâîòî è äà áè-ëî� ñå îáëåê÷èëà �ñòåðèëíî�. Ïî îáðàòåí ðåä äâåòå ñàçàâðúùàò è ïðîäúëæàâàò ðàáîòà �íè ëóê ÿëè, íè ëóêìèðèñàëè�.

Ñïúòíè÷êàòà ìè áåøå âïå÷àòëåíà îò ñëó÷àÿ, íîïîâå÷å îò êîìè÷íàòà ìó ñòðàíà. Çà äà ïðèòèõíå, ñåíàëîæè �ïîä ñóðäèíêà� äà ñïîäåëÿ, êàê ñúñ çàïîâåä íàÌèíèñòúðà áÿõ âêëþ÷åí â àíêåòíà êîìèñèÿ çà èçÿñíÿ-âàíå ïðè÷èíèòå íà ïîêúðòèòåëåí èíöèäåíò.  äåòñêîîòäåëåíèå íà åäíà îò îêðúæíèòå áîëíèöè, ïðè ïðåëè-âàíå íà 500 ìë. áàêòåðèàëíî çàìúðñåíà ïëàçìà áÿõà çà-ãèíàëè îò ñåïñèñ åäíîâðåìåíî 5 äåöà. Äî êðàÿ íà ïúòóâà-íåòî íå ÷óõ ïîâå÷å áåëåæêè çà ìåòîäèòå íà ðàáîòà .

Ìîíèòîðèðàíåòî íà áîêñîâåòå íåñúìíåíî ñòàáèëè-çèðà äèðåêòíèÿ êîíòðîë íà ñòåðèëíîñòòà, íî íå ïîìîãíàçà îòñòðàíÿâàíå íà äðóãà íàïàñò - ìóõèòå. Âúïðåêè ÷å ïðî-çîðöèòå è âðàòèòå áÿõà çàìðåæåíè, íåïðåêúñíàòî íÿêîÿ îòäîñàäíèòå íîñèòåëêè íà çàìúðñÿâàíèÿ óñïÿâàøå äà ñå ïðî-ìúêíå â ñãðàäàòà, êúäåòî âúâ âñÿêî ïîìåùåíèå ñå ðàáîòå-

107

øå ñ ÷îâåøêà êðúâ. Àïåëèòå ìè êúì ïåðñîíàëà îñòàâàõàáåç ðåçóëòàòíè, òúé êàòî âñåêè ñå èçâèíÿâàøå, ÷å �ùîì ñåîòâàðÿò âðàòè è ïðîçîðöè, íÿìà êàê äà íå âëåçíàò ìóõè�.Òàêà ñå ñòèãíà äî �Çàêîíà çà ìóõàòà�. Ñúáðàõ íàëè÷íèÿñúñòàâ è ñúîáùèõ, ÷å ùå �ñàíêöèîíèðàì� âñåêè, äî êîéòîâ áëèçîñò çàáåëåæà ìóõà. Íå ÷å èìàõ êîé çíàå êàêâè àäìè-íèñòðàòèâíè ïðàâîìîùèÿ. Áÿõà íè ðàçðåøèëè äà âúçõ-âàëÿâàìå ñúñ �ñëóæåáíà áëàãîäàðíîñò� è äà ðåãèñòðèðàìå�ïîðèöàíèå� ñïîðåä òîãàâàøíèÿ êîäåêñ. Íåñúìíåíî ðàç-øèðÿâàíåòî íà ïúëíîìîùèÿòà íè ñå îêàçà óìåñòíî, çàùî-òî ñëåä òîâà â ñãðàäàòà ìóõà íå ñå âèäÿ ïîâå÷å.

Ïî-êúñíî îòíîâî ñå ñáëúñêàõ ñ ïðîáëåìà çà ìóõèòå.Ìàéêà ëåæåøå íåìîùíà â èíòåíçèâíèÿ ñåêòîð íà åäíî îòíàãëåä äîáðå óðåäåíèòå îòäåëåíèÿ, êîåòî îêàçâàøå íåñúì-íåíî âèñîêîêâàëèôèöèðàíà ïîìîù. Íî ìóõèòå. Ìóõèòå!Òå êàöàõà ïî ëèöåòî, ïî óñòàòà äîðè ïî î÷èòå íà íåùàñò-íèòå áîëíè. Íàëîæè ñå ñ äâå òåëåíè ïðú÷êè è ìàðëÿ äà íàï-ðàâÿ èìïðîâèçèðàí áàëäàõèí íàä ãëàâàòà íà ìàéêà, çà äàÿ ïðåäïàçÿ îò òÿõ. Áåçïðåäìåòíî áåøå äà ðîïòàÿ. Çíàåõ äå-æóðíîòî îïðàâäàíèå çà �îòâàðÿùèòå ñå âðàòè è ïðîçîð-öè�. È îòíîâî ïî÷óâñòâàõ êîëêî ñúì áèë ïðàâ ñ íåïèñàíèÿ�Çàêîí çà ìóõàòà�!

Íå ÷å íå ñå ãðèæåõ çà õîðàòà ñè íàðåä ñ ãîëÿìàòà íîáåçïðèñòðàñòíà âçèñêàòåëíîñò. È òúêìî òîâà ãè îáúðêâà-øå. Ïîêàçàòåëåí áåøå ñëó÷àÿò ñ òðúáàòà Ôè-50. Ñëåääúëãè ðàçïðàâèè è ìèòàðñòâà óñïÿõìå äà ïðåâúðíåì áèâ-øåòî õðàíèëèùå çà âúãëèùà â òðàïåçàðèÿ. Çà ñúæàëåíèå âíåÿ, íÿìàøå âîäà è ñå íàëàãàøå ñúäîâåòå çà õðàíà äà ñåïî÷èñòâàò â îáùîòî ìèÿ÷íî ïîìåùåíèå , êîåòî áåøå íåäî-ïóñòèìî. Íà ìíîãîáðîéíèòå ñèãíàëè íåèçìåííèÿò îòãî-âîð ãëàñåøå, ÷å ùàòíèòå âîäîïðîâîä÷èöè íå ìîãàò äà íà-ìåðÿò òðúáè ñ íåîáõîäèìèÿò äèàìåòúð. Ñëåä âòîðèÿ ñëó-

108

÷àé íà õåïàòèò íå èçäúðæàõ è ëè÷íî ïîòåãëèõìå ñ øîôüî-ðà è ñëóæåáíàòà êîëà äà òúðñèì �ñâðúõ äåôèöèòíèòå� òðú-áè. Îùå â ïúðâèÿ æåëåçàðñêè ìàãàçèí ñå îêàçàõà íàëè÷íèè òî â íåîãðàíè÷åíè êîëè÷åñòâà. Î÷åâèäíî âîäîïðîâîä-÷èöèòå îïðàâäàâàõà ìúðçåëà ñè ñ èçìèñëåíèÿ îò òÿõ �äå-ôèöèò�. Âáåñèõ ñå. Áÿõ ïî ïðåñòèëêà, íî øîôüîðúò íîñå-øå ïàðè è âåäíàãà çàêóïèõìå åäíà 5 ìåòðîâà òðúáà. Ñ ìàë-êî óñèëèÿ è íàõîä÷èâîñò óñïÿõìå äà ÿ íàìåñòèì â ëèíåé-êàòà. Âúðçàõìå íà ñòúð÷àùèÿ é êðàé ñèãíàëåí ïàðöàë èïîòåãëèõìå êúì óïðàâëåíèåòî. Ñåêðåòàðêàòà ìå èçãëåäàóäèâåíî êîãàòî íàõëóõìå ñ ïåòìåòðîâà âîäîïðîâîäíà òðú-áà â ñòàè÷êàòà è ñ îòâàðÿíå íà ïðîçîðöè è âðàòè ñëåä íÿ-êîëêî õèòðè ìàíåâðè ÿ âêàðàõìå â êàáèíåòà íà ãëàâíèÿëåêàð.Òúêìî ðàçãîâàðÿøå ñ äèðåêòîðà íà �Íàðîäíî çäðà-âå�. Ðåàêöèÿòà èì áåøå ïîäîáíà, íî òâúðäå áúðçî âñè÷êîñå èçÿñíè. Îñòàâèõ òðúáàòà è �äîêàðàíèòå� âîäîïðîâîä-÷èöè äà äàâàò îáÿñíåíèå çà ëúæèòå ñè è óäîâëåòâîðåí �îò-ïðàøèõ� îáðàòíî êúì öåíòúðà. Íåäúëãî ñëåä òîâà ìè ïîç-âúíèõà îò óïðàâëåíèåòî ñ ìîëáà äà ñúì îòèäåë íà ïîìîù,çàùîòî �ìàéñòîðèòå� íå ìîæåëè äà èçêàðàò òðúáàòà îò êà-áèíåòà. Åõèäíî çàÿâèõ, ÷å ùîì å âëÿçëà, ùå ìîæå äà èçëå-çå è ãè îñòàâèõ äà ðåøàâàò ïúçåëà, êîéòî èì áÿõ ñúòâîðèë.Âàæíîòî áåøå, ÷å ñëåä òîâà çà ðåêîðäíè ñðîêîâå òðàïåçà-ðèÿòà ñå ñäîáè ñ ìíîãîî÷àêâàíàòà ìèâêà.

Êàòî çàâåæäàù �êðúâåí� öåíòúð áÿõ íàçíà÷àâàí îòñúäà è çà åêñïåðò ïðè ñïîðíî áàùèíñòâî. Åêñïåðòèçèòåïî îíîâà âðåìå áÿõà â ñúñòîÿíèå äà èçêëþ÷àò ñàìî êîéíå å. Òúé-êàòî òîâà ðÿäêî ñå ñëó÷âàøå, îáèêíîâåíî îñòà-âÿõà åêñïåðòà äà ñå ïðîèçíåñå íà êðàÿ íà äåëîòî ìàêàð ÷åòîâà ïîíÿêîãà íîñåøå èçíåíàäè. Íÿìà äà çàáðàâÿ ñëó÷àé ñ�ìàéêà�, êîÿòî ñå ðàçâåæäàøå çà âòîðè ïúò. Ïðè ïúðâèÿðàçâîä çàäúðæàëà äåòåòî ñè êàòî çàÿâèëà, ÷å òî å îò áèâ-

109

øèÿ é ëþáîâíèê, ñ êîãîòî âñòúïâà â áðàê. Ïðè íîâèÿ ðàç-âîä ïúðâèÿò ñúïðóã çàâåæäà èñê äà ïðèáåðå äåòåòî, êîåòîïðîäúëæàâà äà ñ÷èòà çà ñâîå, òúé êàòî å ðîäåíî ïî âðåìåíà çàêîííèÿò ìó òîãàâàøåí áðàê. Ìîÿòà çàäà÷à êàòî åêñ-ïåðò áåøå äà ïîìîãíà íà ñúäà çà ðåøàâàíå íà çàïëåòåíèÿêàçóñ, êàòî èçñëåäâàì äåòåòî, �ìàéêàòà� è äâàìàòà áèâøèñúïðóçè è ñå îïèòàì äà èçêëþ÷à íÿêîé îò òÿõ.Åêñïåðòèçà-òà, ïðåâúðíàëà ñå â ìàëêà ñúäåáíà ñåíçàöèÿ, èçêëþ÷è è äâà-ìàòà �ñúïðóçè� è íàñî÷è âíèìàíèåòî êúì òúðñåíå íà �ñúï-ðóã â ñÿíêà� êàòî íàé-âåðîÿòåí áàùà.

Íå ïî-ìàëêî åìîöèîíàëíà áåøå äðóãà åêñïåðòèçà.Ïðè íåÿ îò �îòâåòíèêà� � õóáàâåö ñå òúðñåøå îòãîâîð-íîñò çà ïðåëúñòÿâàíå äúùåðÿòà íà ñåëñêèÿ ïîï è íàé-âå÷åèçäðúæêà çà ðîäåíîòî îò íåÿ äåòåíöå. �Ìàéêàòà�, ìèëî-âèäíà ìëàäà æåíà, áåøå äîøëà ñ áàùà ñè è âúðâîëèöà îòñâèäåòåëè, êîèòî ñàìî äåòî íå äîêàçàõà êàê ñà âèäåëè ñïåð-ìàòîçîèä îò ìîì÷åòî äà âëèçà â ÿéöåêëåòêàòà é. Êîãàòîîáÿâèõ, ÷å îòâåòíèêúò ñå èçêëþ÷âà êàòî âúçìîæåí áàùà,ñúäåáíàòà çàëà ñÿêàø �çàìðúçíà�.  ñëåäâàùèòå ìèíóòè,îñúçíàëèÿ ñèòóàöèÿòà îòåö, ïîñðàìåí, èçòèêà äúùåðÿ ñèèçâúí çàëàòà, ïîñëåäâàí îò ãóçíèòå �î÷åâèäöè�.  ïîñëåä-ñòâèå âñÿêî ïîäîáíî äåëî çàïî÷âàøå ñ èçñëóøâàíå äàííè-òå íà åêñïåðòà.

Ðàáîòàòà, âúïðåêè è îáñåáèëà ìå äî òàêàâà ñòåïåí,÷å äà çàáðàâÿ çà àôèíèòåòà ñè êúì âúòðåøíàòà ìåäèöèíà,â íèêàêúâ ñëó÷àé íå ìå óäîâëåòâîðÿâàøå íàïúëíî. Âúòðåâ ñåáå ñè ÷óâñòâàõ íóæäà îò çàäúëáî÷àâàíå íà ïîçíàíèÿòà,îñîáåíî â îáëàñòòà íà èìóíîõåìàòîëîãèÿòà, êîÿòî êàòî íî-âî íàïðàâëåíèå â êðúâîïðåëèâàíåòî ñå ðàçâèâàøå ñ áúð-çè òåìïîâå. Òîçè âñå ïî îñåçàåì âúòðåøåí ñòèìóë ìå ïîä-òèêíà äà îïèòàì øàíñà ñè è â îáëàñòòà íà íàóêàòà.Îùåïîâå÷å, ÷å ïî æåëàíàòà òåìà áåøå îáÿâåíà ðåäîâíà àñïè-

110

ðàíòóðà â ×åõîñëîâàêèÿ. Çàïðåòíàõ ðúêàâè è ñëåä óñèëåíàïîäãîòîâêà ñïå÷åëèõ êîíêóðñà. Èçïðàâèõ ñå ïðåä íîâè ïåð-ñïåêòèâè, êîèòî èçèñêâàõà äà ñêúñàì ñ ìíîãî îò äîñåãàø-íèòå ñè íàâèöè è íà÷èí íà æèâîò, íî æðåáèÿò áå õâúðëåí.�Ðóáèêîí� áå ïðåìèíàò è âðúùàíå íàçàä íÿìàøå. Ñúáðàõåëåìåíòàðíèÿ ñè áàãàæ, â ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò êíèãè, è âíàâå÷åðèåòî íà Êîëåäà 1965 ã. îòëåòÿõ â íåèçâåñòíîñò.

* * *Áÿõ çà÷èñëåí êàòî àñïèðàíò íà óíèâåðñèòåòà â Ïðà-

ãà, íî çà áàçà ìè áåøå îïðåäåëåí Èíñòèòóòúò ïî õåìàòî-ëîãèÿ è êðúâîïðåëèâàíå â Áðàòèñëàâà, ÷èÿòî íàó÷íà òåìà-òèêà ñúâïàäàøå ñ íàïðàâëåíèåòî, êîåòî ñàì ñè áÿõ ïîñî-÷èë. Ìàëêî ðàçî÷àðîâàí, ïîòåãëèõ êúì âòîðàòà ñòîëèöàè íåéíàòà ãîðäî èçâèñÿâàùà ñå êðåïîñò íàä �òèõèÿ áÿë�Äóíàâ.

Íà÷àëîòî áåøå êîøìàðíî, íî ñëåä ïðåîäîëÿâàíå íàåçèêîâàòà áàðèåðà è íÿêîè åëåìåíòàðíè áèòîâè ïðîáëå-ìè íàé-ïîñëå ìîæàõ äà ïðåîöåíÿ ñïîêîéíî è áåçïðèñò-ðàñòíî ñèòóàöèÿòà, â êîÿòî ñå îçîâàõ. Íîâàòà ñãðàäà,êúäåòî ñå ïîìåùàâàøå èíñòèòóòúò, â ñðàâíåíèå ñ òàçè âÏðàãà, áåøå â ïúëíèÿ ñìèñúë íà äóìàòà � äâîðåö. Íî íàé-çàáåëåæèòåëíîòî â òîçè äâîðåö áåøå íåãîâèÿò ðúêîâî-äèòåë � Ìèêóëàø Õðóáèøêî, òîãàâà îùå äîöåíò, íî âå÷åñ ìåæäóíàðîäíà èçâåñòíîñò. Ïîñðåùíàò áÿõ ïðèâåòëèâî,íî ñäúðæàíî. Êîíòàêòóâàõìå ïúðâîíà÷àëíî íà ôðåíñêèè òîâà ìîæå áè íè íàñî÷è êúì ðàçðàáîòåíèÿ îò Ïàðèæêà-òà øêîëà ìåòîä çà êîëè÷åñòâåíî èçñëåäâàíå íà êðúâíîã-ðóïîâèòå àíòèãåíè. Êàòî òåìà çà áúäåùàòà äèñåðòàöèÿ ìèïðåäëîæè ïðîáëåìà çà ïðîìåíèòå íà êðúâíè ãðóïè ïðè ëåâ-êîçíè çàáîëÿâàíèÿ.

111

Ñ ðèñê äà îòåã÷à, ñ åäíî ìàëêî îòêëîíåíèå çà ëþáîç-íàòåëíèÿ ÷èòàòåë, ñå íàëàãà äà èçëîæà â íàé-ñáèòà ôîðìàñúâðåìåííàòà êîíöåïöèÿ çà êðúâíèòå ãðóïè, íà êîÿòî ïîñ-âåòèõ íàó÷íèòå ñè âúæäåëåíèÿ. Òàêà ùå ñòàíàò ïî-ðàçáè-ðàåìè è íÿêîè ïîíÿòèÿ îò òÿñíî ñïåöèàëèçèðàíàòà îáëàñò,â êîÿòî íàâëÿçîõ è ïî ëåñíî ùå âè íàïðàâÿ ñúïðè÷àñòíèíà âúëíåíèÿòà, êîèòî ñúïðîâîæäàõà èçñëåäîâàòåëñêàòà ìèðàáîòà.

Íàé-ñòàðàòà è íàé-èçâåñòíà ãðóïîâà ñèñòåìà ÀÂÎ(à,áå,íóëà) âêëþ÷âà ÷åòèðè îñíîâíè �êðúâíè� ãðóïè - À,Â, À è Î. Ìíîãî ìàëêî îò âàñ îáà÷å çíàÿò, ÷å òå ñàíå ñàìî êðúâíè, çàùîòî îñâåí âúðõó åðèòðîöèòèòå, õà-ðàêòåðíèòå çà òÿõ âåùåñòâà íàðå÷åíè àíòèãåíè ñå íà-ìèðàò è â ïî÷òè âñè÷êè òåëåñíè òúêàíè è òå÷íîñòè.Íàé-ìíîãî â ñëþíêàòà, â ñòîìàøíèÿ ñîê, ìàé÷èíîòîìëÿêî, íî è â ñúëçèòå è äîðè â òóìîðè è êèñòè, àêîíÿêîãà ñå ðàçâèÿò â îðãàíèçìà.

Êðúâíèÿò ñåðóì ïúê �ãúìæè� îò åñòåñòâåíè ïðî-òèâîòåëà àíòè-À è Àíòè- (áå), íàðå÷åíè àãëóòèíèíèçàùîòî àãëóòèíèðàò (ñëåïâàò) åðèòðîöèòèòå ñðåùóêîèòî ñà íàñî÷åíè è ãè óíèùîæàâàò.

Êúì êîÿ ãðóïà ïðèíàäëåæèòå ñå îïðåäåëÿ îò äâîé-êè ãåíè, ïî åäèí îò êîèòî ñòå ïîëó÷èëè îò ðîäèòåëè-òå ñè è êîèòî íåîòìåííî ùå ïðåäàâàòå íà äåöàòà ñè.

Ñ ðàçâèòèåòî íà íàóêàòà ñå ðàçáðà , ÷å �ôàìèëèÿ-òà� íà êðúâíèòå ÀÂÎ ãðóïè âêëþ÷âà ïîäãðóïè è îùåïî-ðÿäêî ñðåùàùè ñå è ïî-ñëàáè �êðúâíî ãðóïîâè âàðèàí-òè�. Òÿõíîòî èçó÷àâàíå ïîçâîëè äà ñå îòêðèå �ïëåòåíè-öà� îò íåèçâåñòíè äî òîãàâà ñðîäíè ãåíè, íàðå÷åíè �àëå-ëè�. Äåøèôðèðàíåòî èì èçèñêâà ìíîãîáðîéíè íàáëþäå-íèÿ è âúâåæäàíå íà íîâè ìåòîäè. Âñðåä òÿõ êîëè÷åñò-âåíèòå ñå îêàçàõà íàé-ïåðñïåêòèâíè, çàùîòî ïîçâîëÿ-

112

âàõà äà ñå îïðåäåëè ñòåïåíòà íà �ñëàáîñò� íà ãðóïîâèÿâàðèàíò. Êúì ïîðåäèöàòà çàãàäêè, ïðåä êîèòî áåøå èç-ïðàâåíà íàóêàòà çà êðúâíèòå ãðóïè ïî âðåìåòî êîãàòîçàïî÷íàõ àñïèðàíòóðàòà ñè, òîêó-ùî ñå áåøå ïðèáàâèëàè îùå åäíà. Óñòàíîâè ñå, ÷å ãåíåòè÷íî �çàêðåïîñòåíà-òà� êðúâíà ãðóïà ìîæå äà ñå ïðîìåíè ïîä âëèÿíèå íàçëîêà÷åñòâåíèÿ ëåâêîçåí ïðîöåñ. Òîêó ùî áÿõà îïèñàëè âëèòåðàòóðàòà ñëó÷àé íà äúëãîãîäèøåí êðúâîäàðèòåë,íåñúìíåíî îò À ãðóïà, êîéòî ñëåä çàáîëÿâàíå îò ëåâêå-ìèÿ ñå îêàçâà íóëåâàê!

Åòî êúì êàêâà âúëíóâàùà òåìàòèêà ïðåäñòîåøå äà ñåíàñî÷à â àñïèðàíòñêàòà ñè äèñåðòàöèÿ ïîä ðúêîâîäñòâî-òî íà Õðóáèøêî. Èìàøå ñÿêàø íåùî îáùî â ïðîôåñèî-íàëíîòî íè ðàçâèòèå. Çàïî÷íàë êàòî èíòåðíèñò, òîé ñåïîñâåùàâà íà íîâèòå íàïðàâëåíèÿ âúâ âúòðåøíàòà ìåäè-öèíà - õåìàòîëîãèÿòà (íàóêà çà êðúâòà è êðúâíèòå çàáîëÿ-âàíèÿ), òðàíñôóçèîííàòà õåìàòîëîãèÿ (íàóêàòà çà êðúâîï-ðåëèâàíåòî) è ïî êîíêðåòíî íà èìóíîõåìàòîëîãèÿòà, êîÿ-òî âêëþ÷âà èçó÷àâàíåòî íà ÷îâåøêèòå êðúâíè ãðóïè.. Âïðîöåñà íà ïðåîðèåíòàöèÿ áåøå ïîëîæèë îñíîâèòå íà ñúâ-ðåìåííîòî êðúâîäàðÿâàíå è êðúâîïðåëèâàíå â Ñëîâàêèÿ,âêëþ÷èòåëíî ñ ó÷àñòèåòî ñè â ïðîåêòèðàíåòî è èçãðàæäà-íåòî íà ñãðàäàòà íà èíñòèòóòà.  ìîìåíòà áåøå â àïîãåÿíà òâîð÷åñêîòî ñè ðàçâèòèå è ðàáîòåøå âúðõó äîêòîðñêàäèñåðòàöèÿ. Ôàêòè÷åñêè ïîñîêèòå íà èíòåðåñèòå íè áÿõàåäíàêâè è ñå ðàçëè÷àâàõìå ñàìî ïî íèâàòà íà ðåàëèçàöèÿ.

Ïúðâèÿ ãîëÿì æåñò ïðîÿâè, êîãàòî óäîâëåòâîðè ìîë-áàòà ìè çà ïîìîùåí ëàáîðàíò, êîéòî íå ñå ïîëàãà íà àñ-ïèðàíòèòå.  ðåçóëòàò íà òîâà ìè �ðàçâúðçà ðúöåòå� äà ïîñ-âåòÿ íà ëèòåðàòóðíè ñïðàâêè îñâîáîäåíîòî îò òåõíè÷åñêèìàíèïóëàöèè âðåìå. Òúé êàòî íå ðàçïîëàãàõ ñ êàáèíåò, êà-òî åñòåñòâåíî ðàáîòíî ìÿñòî ñå îôîðìè ïðåêðàñíàòà áèá-

113

ëèîòåêà íà èíñòèòóòà. Êîìôîðòíî îáçàâåäåíà, ñ ëú÷èñòîîòîïëåíèå, òÿ ðàçïîëàãàøå ñ âñè÷êè îñíîâíè ëèòåðàòóðíèèçòî÷íèöè íà íÿêîëêî åçèêà è õèëÿäè àâòîðñêè êîëè â îá-ëàñòòà êîÿòî ìå èíòåðåñóâàøå, ãðèæëèâî ñúáèðàíè è ïîä-ðåæäàíè â ïðîäúëæåíèå íà ãîäèíè ïîä ðúêîâîäñòâîòî íàÕðóáèøêî. Îñíîâíèÿò ëèòåðàòóðåí ôîíä áåøå ñúñðåäîòî-÷åí â öåíòðàëíàòà áèáëèîòåêà íà óíèâåðñèòåòà �ßí Êî-ìåíñêè�, ðàçïîëîæåíà â ðåñòàâðèðàíà ðåçèäåíöèÿ íà àâ-ñòðèéñêàòà èìïåðàòðèöà Ìàðèÿ-Òåðåçèÿ. Îò òàì ÷ðåç ìåæ-äóíàðîäíà êíèãîïîùà â ñðîê îò 15 äíè ìîæåõ äà ïîëó÷àêàêâàòî äîïúëíèòåëíà ëèòåðàòóðà çàÿâÿ. Ïðåäîñòàâåíà ìèáåøå âúçìîæíîñò äà ÷åðïÿ ñ ïúëíè øåïè îò ñâåòîâíèÿ îêå-àí íà ìåäèöèíñêèòå ïîçíàíèÿ, ñòèãà äà ïîæåëàÿ.

Ñ êàêâî íåîïèñóåìî óäîâîëñòâèå ñå õâúðëèõ âúâ âúë-íèòå íà åäíà îò íåãîâèòå ìíîãîáðîéíè ëàãóíè, êîÿòî âúë-íóâàøå âúîáðàæåíèåòî ìè. Ñ êàêâî íàñòúðâåíèå ïðîñëå-äÿâàõ âñÿêà íàó÷íà èäåÿ îò ïúðâîèçòî÷íèêà é äî ïîñëåä-íèòå äàííè çà íåéíîòî ðàçâèòèå. ×èñòîñúðäå÷íî ìîãà äàñè ïðèçíàÿ, ÷å èíòåðåñúò ìè êúì õóäîæåñòâåíàòà ëèòåðà-òóðà ÷óâñòâèòåëíî èçáëåäíÿ, çàùîòî åäíà íàó÷íà ìîíîã-ðàôèÿ, ëèøåíà îò õóäîæåñòâåíè èçìèñëèöè, ìå óâëè÷àøåñ íàó÷íàòà ñè ôàáóëà ïîâå÷å è îò íàé-óâëåêàòåëíèÿ ðîìàí.Íàóêàòà èçîáèëñòâóâà ñ �áåñòñåëúðè�, íÿêîè îò êîèòî ìî-ãàò äà òå íàêàðàò äà ïîòðúïâàø îò âåëè÷èåòî íà ìèñëèòå èèäåèòå, ïî-âúëíóâàùè îò êîéòî è äà å �òðèëúð� èëè ïñåâ-äîíàó÷íà ôàíòàñòèêà.

 êðàÿ íà øåñòèÿ ìåñåö áÿõ âíåäðèë íîâèÿ ìåòîä, çà-âúðøèõ îñíîâíèòå ëèòåðàòóðíè ñïðàâêè ïî òåìàòà, íàïè-ñàõ îáçîðà íà áúëãàðñêè è ñ ïîìîùòà íà åäèí îò êîëåãèòåãî �âêàðàõ� â ñúîòâåòåí ëèòåðàòóðåí ñëîâåíñêè åçèê. Òî-âà ñè áåøå ïîñòèæåíèå, çàùîòî íà òðàäèöèîííèÿ ñúáîòåíêîëåãèóì èì �ïîñúáðàõ î÷èòå� ñúñ ñîëèäíîòî ñè åäíî÷à-

114

ñîâî èçëîæåíèå, èëþñòðèðàíî ñ ïðîæåêöèè.  �êóëîàðè-òå� íà ìúæêàòà ñúáëåêàëíÿ ñúâñåì ñêîðî îòåêíà îòçâóêúòîò êîëåãèóìà. Äâàìàòà íàó÷íè ñúòðóäíèöè ñ êîèòî ÿ ïîë-çâàõìå, ñïîäåëèõà ÷èñòîñúðäå÷íî, êàê øåôúò ñëåä êîëå-ãèóìà ãè �ñàïóíèñâàë�, ÷å èçîñòàâàò ñ íàó÷íàòà ñè ïðîã-ðàìà êàòî íàãëåäíî èì èçòúêíàë êàêâî ìîæå äà ñå íàïðà-âè çà 6 ìåñåöà. Áÿõìå íàáîðè, ñòàíàõìå îòëè÷íè ïðèÿòåëèè äîñåãà ñè ðàçìåíÿìå âèçèòè êàòî ïðîôåñîðè â Õàñêîâî,Áðàòèñëàâà è Õàíîâåð, êúäåòî ñå ðàçïðúñíàõìå â ïîñëåäñ-òâèå.

Îòíîøåíèÿòà ìè ñ Õðóáèøêî ðàçâèâàùè ñå íà ÷èñòîíàó÷íà îñíîâà, ïîñòåïåííî ïðåðàñíàõà â ïðèÿòåëñêè - êðå-ïÿùè ñå íà âçàèìíî óâàæåíèå, ðåñïåêò è ñèìïàòèè. Òîâàíàìåðè ñïîíòàíåí èçðàç â òðàäèöèîííèÿ �áðóäåðøàôò�,êîéòî òúðæåñòâåíî èçïèõìå ïî âðåìå íà âå÷åðíàòà ïðîã-ðàìà íà ìåæäóíàðîäåí ñèìïîçèóì ïî êðúâîïðåëâàíå â Òàò-ðèòå.

Ñëåä âíåäðÿâàíåòî íà íîâàòà ìåòîäèêà íàïðàâèõìåðåêàïèòóëàöèÿ è ðåøèõìå äà ðàçøèðèì òåìàòà ìè ñ èçñ-ëåäâàíå è íà ðåäêèòå êðúâíîãðóïîâè âàðèàíòè, êîèòî Õðó-áèøêî èìàøå íà ðàçïîëîæåíèå íî íå áÿõà ïðîó÷âàíè êî-ëè÷åñòâåíî. Ïî òîçè íà÷èí äâåòå äèñåðòàöèè ïîëó÷àâàõàäîïèðíè òî÷êè, êîèòî äâóñòðàííî ðàçøèðÿâàõà èçñëåäî-âàòåëñêèòå èì âúçìîæíîñòè. Çà òîâà áëàãîïðèÿòñòâóâàøåè ìîäèôèêàöèÿòà, íàïðàâåíà íà ìåòîäà, ñ êîåòî ïîâèøèõçíà÷èòåëíî ÷óâñòâèòåëíîñòòà è äîñòîâåðíîñòòà ìó. Òîâàçàèíòåðåñóâà è ñàìèÿ àâòîð - ïðîô. Øàðë Ñàëìîí, êîéòîïî âðåìå íà ïîñåùåíèå â Áðàòèñëàâà âçå çà ñðàâíèòåëíîïðîó÷âàíå â Ïàðèæêèÿ íàöèîíàëåí öåíòúð ïî êðúâîïðå-ëèâàíå, ðàáîòíè îáðàçöè îò êðúâ. Ìîæåòå äà ñè ïðåäñòà-âèòå ñ êàêâî íàïðåæåíèå î÷àêâàõ ðåçóëòàòèòå. Çà ùàñòèå,òå áÿõà íå ñàìî ïîòâúðäåíè, íî â Ïàðèæ ïðåäïî÷åòîõà ðàç-

115

ðàáîòåíàòà îò ìåí ìîäèôèêàöèÿ. È äîñåãà ïàçÿ àâòîðñêèêîëè îò òåõíè ïóáëèêàöèè, êúäåòî â ðàçäåëà �Ìàòåðèàë èìåòîäè� å îòáåëÿçàíî òîâà. Íåùî ïîâå÷å, áÿõ ïîêàíåí íàðàáîòà ñëåä çàùèòàòà íà äèñåðòàöèÿòà. Òîâà ñè áåøå ãî-ëÿìî ïðåæèâÿâàíå, äà íå ãîâîðèì çà ïîâèøàâàíåòî íà àâ-òîðèòåòà ìè ñðåä êîëåãèòå, êîèòî ñ íå ïî-ìàëúê èíòåðåññëåäÿõà ðàçâèòèåòî íà ñúáèòèÿòà.

Íîâîòî íàïðàâëåíèå íå ñàìî ðàçøèðè îáåìà íà ðà-áîòà íî äàäå è îáèëíà �æúòâà�. Êàòî âñåêè íîâ ìåòîä òî�ïðîçîð÷å�, êîåòî õâúðëè äîïúëíèòåëíà ñâåòëèíà âúðõóíÿêîè âñå îùå íåèçÿñíåíè ïðîáëåìè. Òðóïàõà ñå âå÷å êó-ïèùà ìàòåðèàëè è ðåçóëòàòè, êîèòî ÷àêàõà ñâîåòî îáîá-ùåíèå â äèñåðòàöèîíåí òðóä. Íàáëèæàâàøå âðåìå äà ñëî-æà âîäîðàçäåëíà ÷åðòà è äà � çàñÿäàì�. Êóïèõ ñè ÷óäåñíàïîðòàòèâíà ìàøèíêà, ÷èåòî òðàêàíå â ñëåäâàùèòå ìåñåöèîãëàñÿøå ñòàè÷êàòà ìè â èíòåðíàòà. Ïèøåõ ïúðâî íà áúë-ãàðñêè, à ñëåä òîâà äèêòóâàõ íà ñëîâàøêè íà ñåêðåòàðêà,êîÿòî ãî îòïå÷àòâàøå ñúãëàñíî èçèñêâàíèÿòà.

Ïî òîâà âðåìå îòíîøåíèÿòà ìè ñ Õðóáèøêî áÿõà âå-÷å íàâëåçëè â òâîð÷åñêà ôàçà. ×åñòî âðàòàòà íà áèáëèîòå-êàòà ñå îòâàðÿøå âíåçàïíî è òîé �íàõëóâàøå� äà ñïîäåëèíÿêîÿ ñâîÿ èäåÿ, êîÿòî ïðåðàñòâàøå â äèñêóñèÿ ïðåä î÷èòåíà âòðåùåíèòå ìó ñïåöèàëèçàíòè, ñúùî ïîëçâàùè áèáëè-îòåêàòà ïðè ïîäãîòîâêàòà ñè çà èçïèò .  îáëàñòòà, êîÿòîïðîó÷âàõìå ñå áÿõìå ïðåâúðíàëè â ïåðôåêòíè îïîíåíòè,êîèòî âçàèìíî �òúðøóâàõà� èç íàé-èíòèìíèòå úãúë÷åòàíà âñÿêî íîâî õðóìâàíå, ïîäëàãàéêè ãî íà áåçìèëîñòåí êðè-òè÷åí àíàëèç ïðåäè äà ãî äîïóñíåì â òðóäîâåòå ñè. Íàó÷-íèòå íè èíòåðåñè áÿõà òàêà ñîëèäíî ñâúðçàíè, ÷å ìÿñòî çà�ðåâíîñò� èçîáùî íÿìàøå. Èçïèòâàõìå ñàìî çàâèäíî âúò-ðåøíî óäîâëåòâîðåíèå ñëåä ðåøàâàíåòî íà âñåêè íîâ íàó-÷åí �ðåáóñ�.

116

Ïî âðåìåòî êîãàòî áÿõ ïîäãîòâèë çà ïðåäàâàíå íàðåöåíçåíòè äèñåðòàöèîííèÿ ñè òðóä, èíñòèòóòúò áåøå ïî-ñåòåí îò ïðîô. Îòî Ïðîêîï îò Õóìáîëäîâèÿ óíèâåðñèòåò-çàáåëåæèòåëíà ôèãóðà â îáëàñòòà íà íåìñêàòà êðúâíî-ãðó-ïîâà íàóêà. Ïðîÿâè ñúùî èíòåðåñ êúì êîëè÷åñòâåíèòå ïðî-ó÷âàíèÿ è ìåòîäà, ñ êîéòî ãè èçâúðøâàõ. Ïîêàíè ìå â Áåð-ëèí äà ãî âíåäðÿ â íåãîâàòà èçñëåäîâàòåëñêà ëàáîðàòîðèÿ.Òîâà ÷óäåñíî ñúâïàäàøå ñ �ìúðòâèÿ� ïåðèîä çà âñåêè àñ-ïèðàíò, êîãàòî â ïðîäúëæåíèå íà íÿêîëêî ìåñåöà äèñåð-òàöèÿòà å â ðúöåòå íà ðåöåíçåíòèòå. Èìàõ âå÷å îïèò èçíàåõ, ÷å çà 4 ìåñåöà ùå ïðîãîâîðÿ è íåìñêè åçèê, çà êîéòîèìàõ îòêúñëå÷íè ïîçíàíèÿ. Îùå ïîâå÷å, ÷å ìîæåõ äà èç-òåãëÿ ïðåäâàðèòåëíî ñòèïåíäèèòå ñè, à îáìÿíàòà íà âàëó-òà ìåæäó äâåòå ñòðàíè íå ïðåäñòàâëÿâàøå ïðîáëåì.

Åäíîâðåìåííî ïîëó÷èõ ïîêàíà äà ïîñåòÿ è ôàêóë-òåòñêèÿ öåíòúð â Êîøèöå, ñúâìåñòíî ñ êîéòî áÿõìå ðàçðà-áîòâàëè ãåíåàëîãè÷íèòå ïðîó÷âàíèÿ íà íîâèÿ êðúâíî-ãðó-ïîâ âàðèàíò. Ïðèåõ ëþáåçíàòà ïîêàíà è ñåäìèöà ïðåäèçàìèíàâàíåòî ñè çà Ãåðìàíèÿ ñå îçîâàõ òàì. Áÿõ ïîñðåù-íàò ðàäóøíî è ñ óäîâîëñòâèå ñå çàïîçíàõ ñ ðàáîòàòà íàôàêóëòåòñêèÿ öåíòúð è çàáåëåæèòåëíîñòèòå íà êðàñèâèÿãðàä è íåãîâèòå îêîëíîñòè. Íà âðúùàíå ïîòåãëèõ ñ âëàêçà Áðàòèñëàâà, áåç äà ïðåäóñåùàì êàêâà òðàãèêîìè÷íà èç-íåíàäà ìè å ïîäãîòâèëà ñúäáàòà. Êàòî àñïèðàíò ðàçïîëà-ãàõ âñè÷êî íà âñè÷êî ñ äâà êîñòþìà. Çà Êîøèöå áÿõ çàìè-íàë, ðàçáèðà ñå, ñ ïðåäñòàâèòåëíèòå ñè äðåøêè, íî íîñåõ â÷àíòàòà è ðàáîòíèÿ ñè ïàíòàëîí çà ñìÿíà ïðè ïúòóâàíåòî.Ïî âðåìå íà �÷åéíäæà� â òîàëåòíàòà, ïîñòàâèõ âúðõó ìà-ñè÷êàòà ïðåä îãëåäàëîòî �ïà÷êàòà� áàíêíîòè îò èçòåãëå-íèòå â àâàíñ ñòèïåíäèè è óíåñåí â êîé çíàå êàêâè ìèñëèèçëÿçîõ, áåç äà ãè ïðèáåðà. Çà òîâà ñè ñïîìíèõ åäâà ïðèñúáóæäàíåòî íà ñóòðèíòà â èíòåðíàòà.  ïúðâèÿ ìîìåíò

117

ìå îáëÿ ñòóäåíà ïîò, à ñëåä òîâà èçáóõíàõ â ñìÿõ êàòî ñèïðåäñòàâèõ êàê íÿêîé ñå å �ïðåñåêíàë� êîãàòî âíåçàïíî åçúðíàë ñîëèäíèÿ ñíîï áàíêíîòè. Íå îòèäîõ çà ñïðàâêà âáþðîòî çà �íàìåðåíè âåùè� íà ãàðàòà, êàêòî áåçðåçóëòàò-íî ñòîðè òîâà åäèí îò ïðèÿòåëèòå ìè, à çàïî÷íàõ äà ñè ñú-áèðàì áàãàæà, ñëåä êîåòî ñêîðîïîñòèæíî, âìåñòî â Áåð-ëèí, ñå îçîâàõ â Õàñêîâî.

Îáùî âçåòî âúçïðèåõ ñëó÷èëîòî ñå îò ñìåõîòâîðíàòàìó ñòðàíà è çàâðúùàíåòî âñðåä ïðèÿòåëèòå â ðîäíèÿ ãðàäñúâñåì ãî èçòðè îò ñúçíàíèåòî ìè êàòî íÿêàêâà òðàãåäèÿ.Ïðåäñòîåøå íàé-âàæíîòî è âíèìàíèåòî ìè áåøå êîíöåíò-ðèðàíî â î÷àêâàíå íà ðåöåíçèèòå, êîèòî íå çàêúñíÿõà: �Íÿ-êîè ðåçóëòàòè ñà ïîçíàíèÿ, êîèòî äîñåãà íå ñà áèëè óñòà-íîâÿâàíè è ñëåäîâàòåëíî çàåìàò ïðèîðèòåòíî ïîëîæåíèåâ ëèòåðàòóðàòà� - ïèøåøå ðåöåíçåíòúò ìè ïðîô. Ëóêà÷è.�Îñòàíàëèòå îáðèñóâàò êîìïëåêñíèÿ ñïîñîá çà ðåøåíèåíà ïðîáëåìà è ïðåäñòàâëÿâàò òîëêîâà çàäúëáî÷åíî ïðî-ó÷âàíå, ÷å ìîãàò äà ñå íàðåäÿò âñðåä ïîäîáíèòå îò ñâåòî-âåí ìàùàá� - çàâúðøâàøå òîé.  ïðèäðóæàâàùà áåëåæêàÕðóáèøêî îòáåëÿçâàøå, ÷å òàêàâà âèñîêà îöåíêà íà êàí-äèäàòñêà äèñåðòàöèÿ íå å ñðåùàë äîòîãàâà. Èçëèøíî å äàîïèñâàì ÷óâñòâîòî íà óäîâëåòâîðåíèå, êîåòî èçïèòàõ.

Çàùèòàòà, êîÿòî áåøå íàñðî÷åíà çà 15 ñåïòåìâðè,1968ãîä. íå ñå ðàçìèíà áåç �åêøúí�, è òî ìåæäóíàðîäåí. Âå÷åáÿõ ïîäàë äîêóìåíòèòå ñè çà çàìèíàâàíå â ÷óæáèíà, êîãà-òî â êðàÿ íà àâãóñò âîéñêèòå îò Âàðøàâñêèÿ äîãîâîð íàõ-ëóõà â ×åõîñëîâàêèÿ. Äàòàòà åñòåñòâåíî îòïàäíà è íàñðî÷-âàíåòî é áåøå ïîäíîâåíî çà 12 äåêåìâðè, êîãàòî îôèöè-àëíèòå âëàñòè ñìåòíàõà, ÷å ñèòóàöèÿòà å �îâëàäÿíà�. Ñåä-ìèöà ïðåäè òîâà ïðèñòèãíàõ â Áðàòèñëàâà è èìàõ ÷óâñò-âîòî, ÷å ñå äâèæà êðàé êðàòåðà íà òîêó-ùî çàòèõíàë âóë-êàí. Òàíêîâîòî ïîäåëåíèå îò ãð. Õàðìàíëè, êîåòî ñå å �ðàç-

118

õîæäàëî� èç Áðàòèñëàâà ïî âðåìå íà ñúáèòèÿòà, áåøå èç-òåãëåíî îò ãðàäà, íî îùå ñå ãîâîðåøå, ÷å êîìàíäèðúò ìóáèë �íåðâàê� . Çà ïî-ñèãóðíî ìå íàñòàíèõà äà ñïÿ â êàáè-íåòà íà �øåôà�. Íà �òðúíè� èç÷àêàõ ïðèáëèæàâàùàòà ñåçàùèòà, ïðè êîÿòî ñ òàéíî ãëàñóâàíå ùåøå äà ñå îöåíÿòðóäúò íà ïðåäñòàâèòåë íà �îêóïàòîðèòå�. Íî òóê Ôîðòó-íà îòíîâî ñå íàìåñè. Íÿêîëêî äíè ïðåäè òîâà íà óâîäíàñòðàíèöà âúâ âîäåùîòî ñïèñàíèå �Âîêñ ñàíãâèíèñ� (Ãëàñíà êðúâòà), ñå ïîÿâè ñúîáùåíèåòî çà îòêðèòèÿ íîâ êðúâ-íî ãðóïîâ âàðèàíò (3). Áëåñòÿùàòà ðåöåíçèÿ è òîâà äîïúë-íèòåëíî ñúáèòèå ïðåäîïðåäåëèõà èçõîäà îò çàùèòàòà, ïðèêîÿòî íàó÷íèÿò ñúâåò êúì óíèâåðñèòåòà �ßí Êîìåíñêè�ìè ïðèñúäè íàó÷íàòà ñòåïåí ñ ïúëíî åäèíîäóøèå. ×åñò èìïðàâåøå íàó÷íàòà áåçïðèñòðàñòíîñò.

Ñëåä ïðî÷óâñòâåíî òúðæåñòâî ñ ïðèÿòåëèòå ìè îò èí-ñòèòóòà ïðåäñòîåøå äà ñå ðàçäåëÿ ñ àñïèðàíòñêàòà ôàçàîò áèîãðàôèÿòà ñè è äà èçáåðà íîâî íàïðàâëåíèå. Õðóáèø-êî ìå ïîêàíè äà îñòàíà íà ðàáîòà ïðè íåãî êàòî çàâåæäàùñåêöèÿ. Âàæåøå ïîêàíàòà çà ðàáîòà â Ïàðèæ è Áåðëèí. ÂÑîôèÿ ïî ïðàâî èìàõ îñèãóðåíà äëúæíîñò çà íàó÷åí ñúò-ðóäíèê. Äâîéíàòà äèëåìà èçèñêâàøå âíèìàòåëíà ïðåöåí-êà. Íàé-ñúáëàçíèòåëíî áåøå, ðàçáèðà ñå, ôðåíñêîòî ïðåä-ëîæåíèå, íî ïðèåìàíåòî ìó îçíà÷àâàøå ïî òîâà âðåìå àâ-òîìàòè÷íî äà ñå ïðåâúðíà â �íåâúçâðàùåíåö�, îòëú÷åí îòðîäèíàòà è ñåìåéñòâîòî ñè. Ãîëÿìàòà ïðèâúðçàíîñò êúìðîäèòåëèòå ìè è ÷óâñòâîòî íà îòãîâîðíîñò ïî îòíîøåíèåíà òÿõ çíà÷èòåëíî íàìàëÿâàõà îòíîñèòåëíîòî òåãëî è íàäðóãèòå äâå. Îñòàâàøå âúçìîæíîñòòà äà ðàáîòÿ â Ñîôèÿ,êîÿòî ïúê èçîáùî íå ìå ïðèâëè÷àøå. Ïîñòåïåííî â ñúçíà-íèåòî ìè âçå äà ïðèäîáèâà îñåçàåìè î÷åðòàíèÿ åäíà âúç-ìîæíîñò, êîÿòî íåïðåêúñíàòî ìå áåøå âúëíóâàëà ïî âðå-ìå íà àñïèðàíòóðàòà, êîãàòî ñè ïðåäñòàâÿõ êàêâè ïðåîá-

119

ðàçîâàíèÿ áèõ íàïðàâèë íà áèâøåòî ñè ðàáîòíî ìÿñòî ñïîçíàíèÿòà, êîèòî áÿõ ïðèäîáèë. Òàêà íàðåä ñ äâîéíàòàäèëåìà âúçíèêíà íîâà ïåðñïåêòèâà ìàêàð è îáðàòíà íà òå-÷åíèåòî è ïîïúòíèÿ âÿòúð. Êîãàòî ñïîäåëèõ èäåÿòà ñè ïðå-âúðíàëà ñå â íàìåðåíèå, ãëàâíèÿò ëåêàð íà áîëíèöàòà âÕàñêîâî ä-ð Ôèëèï Õàäæèåâ, ïúðâî ìå èçãëåäà ó÷óäåí, ñÿ-êàø èñêàøå äà ñå óâåðè äàëè ñúì �â ðåä�. Ñëåä êàòî ðàçá-ðà, ÷å ñúì àäåêâàòåí è ãîâîðÿ ñåðèîçíî ïðèå âúçìîæíîñò-òà ñ ïðèñòðàñòèå, ñëåä êîåòî çàäåéñòâóâàõìå àäìèíèñòðà-òèâíàòà ñòúëáèöà.  èíñòèòóòà, ìåêî êàçàíî, áÿõà óäèâå-íè, ÷å ñå âðúùàì â Õàñêîâî è èçîñòàâÿì ìÿñòî â Ñîôèÿ,äîêàòî äðóãè ìå ñìÿòàõà îòêðîâåíî çà ëóä. Âúïðîñà ïîñîëîìîíîâñêè ðåøè äèðåêòîðúò íà èíñòèòóòà ïðîô. Âà-ñèë Ñåðàôèìîâ, êîéòî ðàçêðè ôèëèàëíà ñåêöèÿ íà áàçàòàíà öåíòúðà ïî òðàíñôóçèîííà õåìàòîëîãèÿ â Õàñêîâî. Êî-ãàòî ñëåä íÿêîëêî ãîäèíè ïîïèòàõ þðèñêîíñóëòà íà ìè-íèñòåðñòâîòî ïðè êîãîòî áÿõ ïî äðóã ïîâîä, êàêâè äîêó-ìåíòè ñà íåîáõîäèìè çà æèòåëñòâî, òîé èçáðîè ïîðåäèöà-òà êàòî óñìèõíàòî äîáàâè, ÷å îáåçàòåëíî òðÿáâà äà ïðèáà-âÿ îñâèäåòåëñòâàíå è îò ïñèõèàòúð, çàùîòî êîìèñèÿòàòðóäíî ùå ïðîóìåå êàê íîðìàëåí ÷îâåê ìîæå äà ïðåíåá-ðåãâà òîëêîâà âðåìå âúçìîæíîñò çà ñîôèéñêî æèòåëñòâî.Òàêà è íå ìè ïîòðÿáâà.

Ëóä èëè íå, ëèêâèäèðàõ äâåòå äèëåìè êàòî íàìåðèõíåñòàíäàðòíî ðåøåíèå è ñå çàâúðíàõ íà ñòàðîòî ñè ðàáîò-íî ìÿñòî, êúäåòî ñå çàåõ åíåðãè÷íî ñ íåîáõîäèìèòå ïðîìå-íè. Çâåíàòà íà öåíòúðà áÿõà ïðåóñòðîåíè òàêà, ÷å äà ñå ñú-÷åòàå ïðîèçâîäñòâîòî ñ öåëåíàñî÷åíà íàó÷íî-èçñëåäîâàòåë-ñêà äåéíîñò.  êðàòêè ñðîêîâå òðÿáâàøå äà ñå âíåäðÿò íî-âè ìåòîäè, äà ñå ôîðìèðàò äîïúëíèòåëíè ëàáîðàòîðèè, äàñå îáó÷è ïåðñîíàëúò äî ñòåïåí èçñëåäîâàòåëñêèòå òåñòîâåäà ñòàíàò ðóòèíà.

120

Êàòî åäèíñòâåí ñïåöèàëèñò, çàùèòèë äèñåðòàöèÿ âúð-õó êðúâíèòå ãðóïè, áÿõ ïîêàíåí îò ÌÇ çà îáñúæäàíå âúç-ìîæíîñòèòå çà ìàñîâîòî èì íàíàñÿíå â äîêóìåíòèòå çàñàìîëè÷íîñò. Íèêîé íå æåëàåøå äà ñå îáâúðçâà ñ òàêàâàçàäà÷à, êîÿòî êðèåøå íåñúìíåíè îòãîâîðíîñòè è èçèñêâà-øå ãîëÿìà îðãàíèçàöèÿ è òðóä. Çà ìåíå, îáðàòíî, òîâà áå-øå èçêëþ÷èòåëíà ïåðñïåêòèâà. Íå ñå èçäàäîõ è ïðèåõ åä-âà ñëåä êàòî ñå ñúãëàñèõà ñ óñëîâèÿòà ìè çà äîïúëíèòåëåíùàò è ïîäõîäÿùà àïàðàòóðà. Òàêà ñúñ çàïîâåä íà ìèíèñ-òúðà ñå âúçëîæè íà Õàñêîâñêè îêðúã äà åêñïåðèìåíòèðàïàñïîðòèçàöèÿ íà êðúâíèòå ãðóïè, êîÿòî ìå èçïðàâè ïðåäíîâè îðãàíèçàöèîííè çàäà÷è. Ðàçðàáîòåíà áåøå ñèñòåìàçà âêëþ÷âàíå öÿëàòà çäðàâíà ìðåæà íà îêðúãà, çâåíàòà íàêîÿòî îòêëèêâàõà àäåêâàòíî, çàùîòî ðàçáèðàõà çíà÷åíè-åòî íà êðúâíèòå ãðóïè ïðè ìàñîâè áåäñòâèÿ è êàòàñòðîôè.

Îò äðóãà ñòðàíà, ïðåìèíàâàíåòî íà ïîâå÷å îò 200 000êðúâíè ïðîáè ïðåç ëàáîðàòîðèèòå íà öåíòúðà, êîèòî áÿ-õà ïðåâúðíàòè â ñâîåîáðàçíè ìðåæè çà ëîâåíå íà ñëó÷àè,îòêëîíÿâàùè ñå îò íîðìàòà, ÷èåòî äåøèôðèðàíå ïðåäñòàâ-ëÿâàøå èçñëåäîâàòåëñêè èíòåðåñ, äàäå óëîâ, êîéòî íàäìè-íà è íàé ñìåëèòå î÷àêâàíèÿ. Çà ïðúâ ïúò â ñòðàíàòà áÿõàîïèñàíè íÿêîè âå÷å èçâåñòíè íî ðÿäêî ñðåùàùè ñå êðúâíèãðóïè (16,18,20,21),* êàêòî è îùå åäèí íîâ êðúâíî-ãðóïîââàðèàíò (12), êîèòî ïîçâîëèõà äà ñå èçÿñíè êðúâíî-ãðóïî-âàòà õàðàêòåðèñòèêà íà áúëãàðñêèÿ íàðîä è ñúñ ñúîòâåòíèïóáëèêàöèè äà ñå çàïúëíè åäíî áÿëî ïåòíî â òîçè òèïêàðòà íà ñâåòà.

* Öèôðèòå â ñêîáè ïîñî÷âàò òðóäîâåòå îò áèáëèîãðàôñ-êàòà ñïðàâêà, â êîèòî ñà ïóáëèêóâíè ðåçóëòàòèòå îò ñúîòâåòíî-òî ïðîó÷âàíå.

121

Ìåæäóâðåìåííî îò Ïàðèæ ïðèñòèãíà è ïèñìî îò ðå-äàêöèÿòà íà ôðåíñêîòî ñïèñàíèå - �Íóâåëü ðåâþ ôðàíñåçä�åìàòîëîæè�, ñ êîåòî ãëàâíèÿò ðåäàêòîð - ñâåòîâíî èç-âåñòíèÿò õåìàòîëîã ïðîô. Æàí Áåðíàð îöåíÿâàøå ïðåä-ëîæåíèòå äâå ñòàòèè êàòî �òâúðäå îðèãèíàëíè�, êàòî ìåóâåäîìÿâàøå, ÷å ïîâåðåíîòî ìó ñïèñàíèå ñ óäîâîëñòâèå ùåãè ïóáëèêóâà. Òîâà áåøå âòîðàòà ãîëÿìà ìåæäóíàðîäíàèíæåêöèÿ, êîÿòî ìå ñòèìóëèðà ñ êîíñêàòà ñè äîçà äà çàðà-áîòÿ íà äâîéíè îáîðîòè (5,6).

* * *Ìåæäó äðóãîòî, íå å çëå äà ïîÿñíÿ êàêâî çíà÷åøå ïî

òîâà âðåìå äà èçïðàòèø íàó÷íî ñúîáùåíèå â çàïàäíî ñïè-ñàíèå. Ñëåä êàòî ãî íàïèøåø è ñå ïðåáîðèø ñ ïðåâîäíèòåçàòðóäíåíèÿ, ïúòÿò äî ïîùåíñêàòà ñòàíöèÿ áåøå îñåÿí ñ�òåëåíè çàãðàæäåíèÿ�. Ïðåäè âñè÷êî ìàòåðèàëúò òðÿáâà-øå äà áúäå îáñúäåí îò ñúîòâåòíàòà ñåêöèÿ íà ñïåöèàëèçè-ðàí èíñòèòóò. Ñëåä ïîëó÷àâàíå íà ïèñìåíî îäîáðåíèå ñåïðåõâúðëÿøå íà ñúîòâåòíèÿ �îòäåë� çà îöåíêà äàëè ìåäè-öèíñêîòî ñúîáùåíèå íå èçäàâà �äúðæàâíà òàéíà�. Ñ òåçèäîêóìåíòè ñå ïðåïðàùàøå â îòäåë �Ñïåöèàëåí� íà ÌÇ,êîéòî èçäàâàøå �ïðîïóñê� çà ïóáëèêóâàíå â ÷óæáèíà äîÌèíèñòåðñòâî íà ïîùèòå êúäåòî íà ïðåïîðú÷àíàòà ïðàò-êà ñå óäðÿøå êëåéìî è òÿ íàé-ïîñëå çàìèíàâàøå ïî ïðåä-íàçíà÷åíèå. Ñåãà, ðàçáèðà ñå, òåçè �ïðàâèëà� ñà îòäàâíàëèêâèäèðàíè. Íî èçèñêâàíèÿòà îò äðóãàòà ñòðàíà íà �áà-ðèåðàòà� ñè îñòàâàò íåïîêëàòèìè. Ñëåä êàòî ñå ñïàçÿòñòðèêòíî âñè÷êè óêàçàíèÿ ïî ïðåäïå÷àòíàòà ïîäãîòîâêàíà èçáðàíîòî ñïèñàíèå, ìàòåðèàëúò ñå èçïðàùàøå íàé-ìàë-êî â ÷åòèðè, à èìàõ ñëó÷àé êîãàòî ñå èçèñêâàõà è îñåìåêçåìïëÿðà. Ïúðâèÿò çàäúëæèòåëíî ñúäúðæàøå, îñâåí çàã-

122

ëàâèåòî, èìåòî, ìåñòîðàáîòà è àäðåñ çà êîðåñïîíäåíöèÿíà àâòîðà. Ñëåäâàùèòå, ïðåäíàçíà÷åíè çà ðåöåíçåíòè, ñåïðåäñòàâÿõà áåç äàííè çà àâòîðà. Îáðàòíî, áåëåæêèòå íàðåöåíçåíòà, àêî èìàøå òàêèâà, ñå ïðåäàâàõà ñúùî àíîíèì-íî ÷ðåç ðåäàêöèÿòà . Òàêà ñïèñàíèÿòà ñè îñèãóðÿâàõà êîì-ïåòåíòíè ñïåöèàëèçèðàíè ïðåöåíêè êàòî ÷ðåç àíîíèìíîñò-òà ñå èçáÿãâàõà �êîíôëèêòè� ïî âðåìå íà ìåæäóíàðîäíèñðåùè.

Êàòî íîñèòåë íà íàó÷íà ñòåïåí èìàõ ïðàâî äà êàí-äèäàòñòâóâàì çà äîöåíòóðà èëè ñòàðøè íàó÷åí ñúòðóäíèê,íî òàêèâà ïðîöåäóðè �òå÷àõà� ñàìî â èíñòèòóòèòå. Îòäàâ-íà ÷óâñòâàõ òàçè íåãàòèâíà ñòðàíà íà ñàìîçàòî÷åíèåòî ñè,êîãàòî âíåçàïíî ñå îòêðåõíà âúçìîæíîñò. Èíñòèòóòúò áå-øå îáÿâèë êîíêóðñ çà �ñòàðøè íàó÷åí ñúòðóäíèê ²² ñòå-ïåí�, êîãàòî ìå ñèãíàëèçèðàõà, ÷å �ïðåäîïðåäåëåíàòà� çàíåãî êîëåæêà íÿìà äà ìîæå äà êàíäèäàòñòâóâà, òúé êàòîíå å çàùèòèëà îùå äèñåðòàöèÿòà ñè, à òîêó-ùî èçëåçëèÿòíîâ çàêîí äîïóùàøå ïðîöåäóðè ñàìî çà êàíäèäàòè íà íà-óêèòå. ßâèõ ñå ïðè çàâåæäàù ñåêöèÿòà, êîÿòî íå ñå ñúãëàñèäà êàíäèäàòñòâóâàì, âúïðåêè ÷å íåéíàòà èçáðàíèöà íÿìà-øå ïðàâî çà òîâà è êîíêóðñà ïðîïàäàøå. �Íå èñêàëà äà ÿîãîð÷è êàòî äîïóñíå äðóã êàíäèäàò� - òàêà îáÿñíè íåñúã-ëàñèåòî ñè.

Âúïðåêè òîâà ðåøèõ äà ñè îïèòàì êúñìåòà è êàíäè-äàòñòâóâàõ, ñ êîåòî ðàçâèõðèõ îòíîâî ìíîãîñåðèåí �åê-øúí�. Çà ðàçëèêà îò ïóáëè÷íèòå çàùèòè, ïðèñúæäàíåòîíà íàó÷íè çâàíèÿ ñè å �íàçíà÷åíèå� ñ êîíêóðñ , êîéòî ñåïðîâåæäà îò èíñòèòóòñêèÿ íàó÷åí ñúâåò áåç ïðèñúñòâèåòîíà êàíäèäàòà èëè êàíäèäàòèòå. Çà ïúðâè ðåöåíçåíò ìè áå-øå îïðåäåëåíà �øåôêàòà� íà ñåêöèÿòà, êîÿòî íå äàäå ïðåä-ëîæåíèå çà ïðèñúæäàíå íà çâàíèå, à îñòàâè íà íàó÷íèÿ ñú-âåò äà ðåøè òîâà. Âòîðàòà ðåöåíçèÿ áåøå ïîëîæèòåëíà, íî

123

íå òâúðäå êîìïåòåíòíà, çàùîòî êàêòî äèñåðòàöèÿòà, òàêàè ïóáëèêóâàíèòå ñëåä íåÿ ìàòåðèàëè áÿõà íà ÷óæäè åçèöè.Îñâåí òîâà, òîêó-ùî îáåäèíèëèòå ñå �ïîä êåðåìèäà� íà-ó÷íè ñúâåòè íà õåìàòîëîãèÿòà è îíêîëîãèÿòà áÿõà òîëêî-âà ðàçíîðîäíè, ÷å åñòåñòâåíî íå ìîæåõà äà äàäàò ñàìîñòî-ÿòåëíà îöåíêà, à ñúáèðàõà ñâåäåíèÿ êàê äà ãëàñóâàò èç �êó-ëîàðèòå�. Ïðè ïúðâèÿ òóð åäíà îò áþëåòèíèòå ñå îêàçâàíåâàëèäíà, à îñòàíàëèòå ïî ðàâíî �çà� è �ïðîòèâ�. Íàëî-æè ñå ïîâòîðíî ãëàñóâàíå, íàñðî÷åíî çà ñëåäâàùèÿ íàó-÷åí ñúâåò.  ïàóçàòà î÷åâèäíî ñå áåøå ïðîâåëà �ðàçÿñíè-òåëíà� ðàáîòà, ïðè êîÿòî, ñúì áèë ïðåäñòàâåí êàòî âúí-øåí �àãðåñîð�.  ðåçóëòàò ïðè ñëåäâàùîòî ãëàñóâàíå áå-ëèòå áþëåòèíè ñå îêàçàõà ñ ðåøèòåëåí ïðåâåñ. Êàêúâ çà-íèìàòåëåí ïàðàäîêñ.  ×åõîñëîâàêèÿ, êúäåòî áÿõ ôîðìàë-íî ïðåäñòàâèòåë íà àãðåñèÿ, íàó÷íèÿò ñúâåò ñ ïúëíî áîë-øèíñòâî óòâúðäè íàó÷íàòà ìè ñòåïåí, à â ñîáñòâåíàòà ñèñòðàíà, ïîëó÷èõ íåãàòèâåí ðåçóëòàò, âúïðåêè ÷å ñå îáñúæ-äàõà åäíè è ñúùè íàó÷íè ïîñòèæåíèÿ.

Ìåæäóâðåìåííî ñå èçÿñíè, ÷å ðåøåíèåòî ïîäëåæè íàîáæàëâàíå. Èçòåãëèõ ñè ìàòåðèàëèòå, ïðèáàâèõ êúì òÿõïèñúìöåòî îò ïðîô. Æàí Áåðíàð, êîéòî òúêìî, ïîêàíåíîò ïðàâèòåëñòâîòî áåçâúçìåçäíî êîíñóëòèðàøå áúëãàðñ-êè äåöà, ñòðàäàùè îò ëåâêåìèÿ. Äîáàâèõ àìåðèêàíñêîòîñïèñàíèå ñ ïóáëèêóâàíèÿ íà óâîäíà ñòðàíèöà íîâ êðúâíî-ãðóïîâ âàðèàíò è îùå íÿêîëêî äðóãè ïîäîáíè ìàòåðèàëèè ñ ìîòèâèðàíî âúçðàæåíèå ãè âíåñîõ âúâ Âèñøàòà àòåñ-òàöèîííà êîìèñèÿ êúì Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò. Îêàçà ñå, ÷åòÿ èìà ïðàâî äà íàçíà÷è àðáèòðàæíè ðåöåíçåíòè, äà âúð-íå çà íîâî ðàçãëåæäàíå ïðîöåäóðàòà èëè ñàìà äà âçåìå ðå-øåíèÿ, êîèòî íå ïîäëåæàò íà îáæàëâàíå. Êîåòî ñå è ñëó-÷è. Çàïîçíàâàéêè ñå ñúñ ñëó÷àÿ, Ïðåçèäèóìúò íà ÂÀÊ ïîñîáñòâåíî óñìîòðåíèå ìè ïðèñúäè çâàíèåòî �Ñòàðøè íàó-

124

÷åí ñúòðóäíèê ²² ñòåïåí�, âêëþ÷è ìå êàòî ÷ëåí íà íàó÷íèÿñúâåò, êîéòî íå ìå îäîáðè îäîáðè ïðåäè òîâà, êàòî ñúñ ñïå-öèàëíî ïèñìî ïðåäóïðåäè, ÷å ùå ãè ðàçôîðìèðîâà, àêîîòíîâî äîïóñíàò ïîäîáíà ïðèñòðàñòíîñò ïðè ãëàñóâàíå!

Âñúùíîñò êîëåãèòå îò èíñòèòóòà, ïîâå÷åòî îò êîèòîèçîáùî íå ìå ïîçíàâàõà, ñå ïîäâåäîõà îò ìîòèâèòå íà�øåôêàòà�. Êîëåæêàòà, êîÿòî íå áåøå ãîòîâà ñúñ çàùèòà-òà ñè ïî âðåìå íà êîíêóðñà, ñëåä òîâà ñúùî ñå õàáèëèòèðàè íåùàòà ñè îòèäîõà ïî ìåñòàòà. Îñòàíà ñàìî ñïîìåíúò çàèçëèøíèÿ åêøúí.

Âñè÷êè òåçè ñúáèòèÿ ñå �âèõðåõà� äàëå÷å îò ìåñòîðà-áîòàòà, êîÿòî êàòî ÷å ëè íàïîäîáÿâàøå òðóäà íà çëàòî-òúðñà÷èòå â ìèíàëîòî. Ìîæå áè çàùîòî ïðè íåîáè÷àéíèóñëîâèÿ òðÿáâàøå �ðú÷íî� äà ïðîìèâàì òîíîâå �ïÿñúê�,çà äà îòêðèÿ áëåñòÿùîòî çðúíöå íà �íîâîòî�. Õàáèëèòè-ðàíåòî ìè êàòî ñòàðøè íàó÷åí ñúòðóäíèê îçíà÷àâàøå äàïîñòúïÿ àâòîìàòè÷íî íà ðàáîòà â èíñòèòóòà. Íî êàêòî çëà-òîòúðñà÷à, îáñåáåí îò æåëàíèåòî äà îòêðèå çëàòíà æèëêà,íå ìîæåòå äà îòäåëèòå îò �Àëÿñêà� è çà ìåíå áåøå íåìèñ-ëèìî äà ñå îòêúñíà îò ïðàêòèêàòà, êîÿòî ìå ïðèâëè÷àøå ñìíîãî ïî-ãîëåìèòå ñè âúçìîæíîñòè. Îáðàòíî íà òå÷åíèå-òî, òðÿáâàøå äà ïîëîæà óñèëèÿ, çà äà ìå îñòàâÿò äà ïðî-äúëæà ðàáîòàòà ñè â Õàñêîâî. Íàëàãàøå ñå äà õâúðëÿ ñâåò-ëèíà âúðõó ðåäèöà âúçíèêíàëè ïðîáëåìè, êàòî ïîòúðñÿäîïúëíèòåëíè èçòî÷íèöè çà èíôîðìàöèÿ. Òîâà ìå ïîä-òèêíà äà ðàçðàáîòÿ ìåòîä çà êîëè÷åñòâåíî îïðåäåëÿíåíà ãðóïîâè àíòèãåíè è â òåëåñíè ñåêðåòè (27). Ïðèçíàò âïîñëåäñòâèå çà èçîáðåòåíèå (33), òîé ðàçêðè âúëíóâàùèïåðñïåêòèâè â åäíà äåâñòâåíà äîòîãàâà òåðèòîðèÿ. Çàøå-ìåòÿâàùî óñåùàíå áåøå äà ñå ïî÷óâñòâàø âíåçàïíî êàòîëóíàòèê! Îòáåëÿçâàõ íîâè íåùà, à íÿìàõ ñ êîãî äà ãè ñïî-äåëÿ. Âúðâÿõ ïî íåïîçíàòè ïúòåêè, à ìè ëèïñâàøå ðàâíîñ-

125

òîåí îïîíåíò. Òîâà å ïî÷óâñòâóâàë âåðîÿòíî è åäèí îò ðå-öåíçåíòèòå ìè, êîéòî â ïîñëåäñòâèå ìå îïðèëè÷è íà �ñà-ìîòåí áåãà÷ íà äúëãè ðàçñòîÿíèÿ�.

Íàïðàâèõ òîâà ïñèõîëîãè÷åñêî �ëèðè÷íî îòñòúïëå-íèå� çà äà îòðàçÿ ïðåæèâÿâàíèÿòà ñè, ñâúðçàíè ñ ïîðåäè-öàòà ïðîó÷âàíèÿ â ñëåäâàùèòå íÿêîëêî ãîäèíè, êîèòî ïî-ðàäè òÿñíî ñïåöèàëèçèðàíèÿ èì õàðàêòåð å íåèíòåðåñíîäà èçáðîÿâàì. Ùå äîáàâÿ ñàìî, ÷å íàñòúïè âðåìå çà íîâà�åòàïíà ðàâíîñìåòêà�. Ìàòåðèàëèòå òðÿáâàøå äà ñå àíà-ëèçèðàò, ñèñòåìàòèçèðàò è ïðåäñòàâÿò çà îöåíêà â äîêòîð-ñêà äèñåðòàöèÿ. Çà ðàçëèêà îò êàíäèäàòñêàòà, êîÿòî ïðå-ìèíà â ñìóòíè âðåìåíà è â ïðèñúñòâèå ñàìî íà íàó÷íèÿñúâåò, îáñúæäàíåòî íà äîêòîðñêàòà ìè òåçà ñå ïðîâåäå âîáðàòíî ïðîïîðöèîíàëíè ìàùàáè. Ïðè÷èíàòà çà ïðîÿâå-íèÿ èíòåðåñ âåðîÿòíî ñå êîðåíè â îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å áå-øå ïúðâà äîêòîðñêà äèñåðòàöèÿ, ðàçðàáîòåíà èçöÿëî íàáàçàòà íà îêðúæíà áîëíèöà, �íåïðîíóìåðîâàíà è íåïðîø-íóðîâàíà� çà íàó÷íî çäðàâíî çàâåäåíèå. Ñúãëàñíî çàêî-íà, ïóáëè÷íàòà çàùèòà, áåøå ïðåäâàðèòåëíî àôèøèðàíàè îáÿâåíà â ïðåñàòà. Íåî÷àêâàí áåøå îòçâóêúò îò òîâà. Àó-ëàòà íà áèâøèÿ Âåòåðèíàðíî-ìåäèöèíñêè ôàêóëòåò, ñ ïî-âå÷å îò 200 ìåñòà, ñå îêàçà è ñ ïðàâîñòîÿùè. Îò Õàñêîâîäîéäîõà ñ àâòîáóñ. Âñðåä ãîñòèòå, îñâåí êîëåãè, èìàøåñåñòðè è àêóøåðêè çà êîèòî ñå ïðåäïîëàãàøå, ÷å èçïîëç-âàò ïðåâîçíîòî ñðåäñòâî çà äà íàâåñòÿò äåöàòà ñè, ñòóäåí-òè â Ñîôèÿ. Îêàçà ñå, ÷å íå å òî÷íî òàêà, çàùîòî ïðèñúñò-âàõà íà çàùèòàòà çàåäíî ñúñ ñòóäåíòèòå. Îò Ïëîâäèâ è Âàð-íà ïðèñòèãíàõà ñ ìèêðîáóñè, à îò îñòàíàëèòå öåíòðîâå ñêîëè äîðè è âëàêîâå.Äà íå ãîâîðèì çà ñúòðóäíèöèòå íàèíñòèòóòà, çà ïîâå÷åòî îò êîèòî áÿõ �åíèãìà�, êîÿòî ñåíàäÿâàõà äà ðàçíèùÿò ïî âðåìå íà èíòðèãóâàùîòî ñúáè-òèå. Óäèâèõ ñå íà ãîëÿìîòî ïîñåùåíèå. Èìàõ ÷óâñòâîòî,

126

÷å ñÿêàø èäâàò íà ìà÷. Âúâ âúçäóõà âèòàåøå �îñîáåíî�íàïðåæåíèå, íî âúòðåøíî áÿõ ñïîêîåí, çàùîòî ãðèæëèâîáÿõ ïîäãîòâèë è èëþñòðèðàë 40-ìèíóòíîòî åêñïîçå. Çàäíåãî ñòîÿõà 3 áëåñòÿùè ïðîôåñîðñêè ðåöåíçèè, êîèòî èç-òúêâàõà 22 ïðèíîñà â îáëàñòòà íà èìóíîõåìàòîëîãèÿòà èèìóíîãåíåòèêàòà, êîèòî îùå ïðåäè òîâà áÿõà ïîëó÷èëè âè-ñîêà îöåíêà íà ìåæäóíàðîäíè ôîðóìè è âå÷å ñå öèòèðàõàâ ñâåòîâíî èçâåñòíè ìîíîãðàôèè è ó÷åáíèöè (34,35,36). Àó-äèòîðèÿòà èçñëóøà âíèìàòåëíî åêñïîçåòî, êîåòî íàé íåî-÷àêâàíî áåøå èçïðàòåíî ñ àïëîäèñìåíòè, íåùî àáñîëþò-íî íåïðèâè÷íî çà çàùèòè íà äèñåðòàöèè. Íàïðåæåíèåòîåñêàëèðàøå çàåäíî ñ ðåöåíçèèòå. Çàêëþ÷åíèÿòà íà âñÿêàåäíà îò òÿõ ñå ñúïðîâîæäàøå îò îùå ïî �ïîä÷åðòàíè� àï-ëîäèñìåíòè. Ñòîÿõ íà ïúðâèÿ ðåä äî ñåêðåòàðÿ íà íàó÷íèÿñúâåò, êîéòî ñú÷óâñòâåíî ìå îêóðàæàâàøå äà íå ñå òðåâî-æà, çàùîòî òîâà ñè å ïóáëè÷íà çàùèòà è ïóáëèêàòà ìîæåäà ðåàãèðà êàêòî íàìåðè çà äîáðå. Äîðè ìå ïîïèòà óñìèõ-íàò äà íå áè äà ïðåäïî÷èòàì äà ìå îñâèðêâàò.

Åäèíñòâåíèòå çàáåëåæêè íà ðåöåíçåíòèòå áÿõà ïî îò-íîøåíèå íà òîâà, ÷å ñúì èçïîëçâàë íåîëîãèçìè, íà êîåòîëàêîíè÷íî îòãîâîðèõ, ÷å êîãàòî ñå îïèñâàò íîâè íåùà íà-ïúëíî åñòåñòâåíî å òå äà ñå îòðàçÿâàò è ñ íîâè èìåíà.

Ñèëíî âïå÷àòëåíèå íå ñàìî íà ðàçãîðåùåíàòà ïóá-ëèêà, íî è íà ñàìèÿ ìåí íàïðàâè èçêàçâàíåòî íà ïðîô. Âà-ñèë Ñåðàôèìîâ � äèðåêòîð íà èíñòèòóòà è ïðåäñåäàòåë íàìåäèöèíñêèÿ ñúâåò êúì Âèñøàòà àòåñòàöèîííà êîìèñèÿ.Äóìèòå ìó, ÷å çà íàó÷íîòî òâîð÷åñòâî ñå èçèñêâà òàëàíò è÷å àç áåçñïîðíî ñúì òàêúâ, áÿõà ïîñðåùíàòè îò �íàøèÿ îò-áîð� êàòî ïîáåäåí ãîë.

Òàéíîòî ãëàñóâàíå ïðåìèíà ïðè ãðîáíà òèøèíà. Ðå-çóëòàòúò âçåò ñ ïúëíî åäèíîäóøèå ñå ïîñðåùíà ñ �âçðèâ�îò àïëîäèñìåíòè. Èìàõ ÷óâñòâîòî, ÷å ó÷àñòíèöèòå âúâ âú-

127

îäóøåâëåíèåòî ñè ìîæåõà äà èçíåñàò �ñúäèéñêèÿ ñúñòàâ�íà ðúöå. Íå ñìååõ äà ïîìèñëÿ êàê áèõà ïîñðåùíàëè íåãà-òèâíà îöåíêà!

Âúëíåíèÿòà ïîñòåïåííî ñå ïðåíàñî÷èõà êúì ïåðñî-íàëíèòå ïîçäðàâëåíèÿ, êîèòî ïðèåìàõ ðàçâúëíóâàí äúëãîñëåä òîâà.

Ñïåöèàëèçèðàíèÿò íàó÷åí ñúâåò íà èìóíîëîçèòå î÷å-âèäíî ìå áåøå �õàðåñàë�, çàùîòî íå äúëãî ñëåä òîâà ñúñçàïîâåä íà Ïðåäñåäàòåëÿ íà ÂÀÊ áÿõ âêëþ÷åí â ñúñòàâàìó êàòî ðåäîâåí ÷ëåí.

Òåçè çíàìåíàòåëíè ñúáèòèÿ íå îïðàâäàõà î÷àêâàíè-ÿòà íà ïåðñîíàëà è ñúòðóäíèöèòå ìè, ÷å ùå �ìèðÿñàì�.Îáñåáèëàòà ìå íàó÷íà �áóëèìèÿ� (âúë÷è ãëàä), íå ìå íà-ïóñêàøå è íå ìå íàïóñêàøå! Îùå ïî âðåìå íà ïîäãîòîâêà-òà íà äîêòîðñêàòà äèñåðòàöèÿ â ãëàâàòà ìè ñå âúðòÿõà ïðî-åêòè çà �çàâîþâàíå� íà íîâè òåðèòîðèè. Ñëåä êàòî áÿõ�ïðåòúðøóâàë� ïðîáëåìèòå íà êðúâíèòå ãðóïè ïðè ÷îâå-êà, êàòî ñå çàïî÷íå îò åìáðèîí è å ñòèãíå äî ñòîëåòíèöè(16), íåóäúðæèìî ìå ïðèâëè÷àøå ïåðñïåêòèâàòà äà ïîòúð-ñÿ ñëåäè îò òÿõíîòî ïðèñúñòâèå ïðè æèâîòíèòå è ðàñòå-íèÿòà.

Ìåæäóâðåìåííî áîëíèöàòà ñå íóæäàåøå îò âèâàðè-óì çà ðàííî äèàãíîñòèöèðàíå íà áðåìåííîñòòà ñ ïðîáèâúðõó æàáè Ñåãàøíèòå ëåñíî èçïúëíèìè òåñòîâå áÿõà âñåîùå âúïðîñ íà áúäåùå. Îò íå ïî-ìàëêî çíà÷åíèå çà ïðàê-òèêàòà áåøå è áèîëîãè÷íîòî òåñòóâàíå íà òóáåðêóëîçíàòàèíôåêöèÿ âúðõó ìîðñêè ñâèí÷åòà, êîèòî ñà ñâðúõ÷óâñòâè-òåëíè êúì íåÿ. Óïðàâëåíèåòî ñå îáúðíà çà ñúâåò è ñëåäîïðåäåëåíè óãîâîðêè ïðèåõ äà îðãàíèçèðàì âèâàðèóì îòìîðñêè ñâèí÷åòà, çàéöè è æàáè êúì öåíòúðà. Ïîëó÷èõ ïúë-íî ñúäåéñòâèå ïðè óñòðîéâàíåòî ìó è äîïúëíèòåëíà áðîé-êà �äðóã ïåðñîíàë� - áèîëîã èëè âåòåðèíàð ïî èçáîð. Â

128

êúñè ñðîêîâå âèâàðèóìúò çàïî÷íà áåçîòêàçíî äà ôóíêöè-îíèðà.

Íå ñå ðàçìèíà è áåç ñ÷åòîâîäåí èíöèäåíò.Òåñòúòçà áðåìåííîñò ñå èçâúðøâàøå ñàìî ñ ìúæêè æàáè.Ñíàáäÿâàõà íè ÷àñòíèöè, êîèòî ãè ïðîäàâàõà íà êè-ëîãðàì. Ñëåä ñïåöèàëèçèðàíîòî îòäåëÿíå íà ìúæêèòååêçåìïëÿðè ñå ÷óäåõìå êàêâî äà ïðàâèì ñ îñòàíàëèòå.Îêàçà ñå, ÷å åäíà îò ñëóæèòåëêèòå íè óìåå äà îòäåëÿáóò÷åòàòà èì, êîèòî ïàíèðàíè ñà ÷óäåñåí äåëèêàòåñ.Òàêà ñå ôîðìèðà ãðóïè÷êà îò ëþáèòåëè íà ôðåíñêàòàêóõíÿ, êîÿòî ñëåä âñÿêà íîâà ïàðòèäà ñè óðåæäàøåèìïðîâèçèðàíè äåãóñòàöèè. Åñòåñòâåíî çà òîâà ñåðàç÷ó è äîðè ìè ïîèñêàõà îáÿñíåíèå. Âúçìóòåí ïîðú÷àõäà ìè ñúáåðàò â êàøîí æåíñêèòå åêçåìïëÿðè îòïîðåäíàòà ïàðòèäà è ïîòåãëèõ êúì ñ÷åòîâîäñòâîòî.Ãëàâíèÿò ñ÷åòîâîäèòåë ìå ïîñðåùíà ñ ãóçíà óñìèâêàè ïîïèòà �ëþáåçíî� ñ êàêâî ìîæå äà áúäå ïîëåçåí?

- Àìè, ñòàâà âúïðîñ çà æàáèòå, êîèòî îñòàâàòíåèçïîëçâàíè. Íîñÿ òè ãè çà îñ÷åòîâîäÿâàí îòâúðíàõè èçòðúñêàõ êàøîíà ñ æèâîòèíêèòå âúðõó áþðîòî ìó.Îñòàâèõ ãè äà êðÿêàò è ïîäñêà÷àò èç ëóêñîçíî îá-çàâåäåíèÿ ìó êàáèíåò è ñè èçëÿçîõ.

Ñ ðàçãðúùàíåòî íà âèâàðèóìà ïðåä ìåí ñå �îòêðåõ-íà� âúçìîæíîñò çà ðàçøèðÿâàíå íà ïðîó÷âàíèÿòà èâúðõó æèâîòíè. Êúì ìàëêàòà ëàáîðàòîðíà �ôàáðèêà� çàêðúâíîãðóïîâè èçñëåäâàíèÿ ïîòåêîõà ïîòî÷åòà îò êðúâ-íè ïðîáè. Ïúðâîíà÷àëíî îò çàéöè, à ñëåä òîâà îò ïðà-ñåòà, ãîâåäà è îâöå. Çà âåòåðèíàðíèÿ ñïåöèàëèñò íå ïðåä-ñòàâëÿâàøå ïðîáëåì �äîñòàâêàòà� íà íåîáõîäèìèòå çàèçñëåäâàíå ìàëêè êîëè÷åñòâà êðúâ îò ðàçëè÷íè æèâîòíè.Ñðàâíèòåëíèòå ïðîó÷âàíèÿ ïîêàçàõà, ÷å íå ñàìî ïðèïðàñåòà ìîæå äà ñå îòêðèå ïîäîáíà íà ÷îâåøêàòà Àð

129

êðúâíà ãðóïà, êàêòî áåøå èçâåñòíî äîòîãàâà. Ïîäîáíèàíòèãåíè, ñ âèñîêî ÷óâñòâèòåëíèòå ìåòîäè ñ êîèòî ðàç-ïîëàãàõ ìîæàõà äà ñå äîêàæàò ñúùî ïðè ãîâåäà è îâöå.Òîâà äàâàøå îñíîâàíèå äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å �çàðîäè-øúò� íà ÷îâåøêèòå êðúâíè ãðóïè ñå êîðåíè îùå â ïðåä-õîæäàùèòå âèäîâå, âúïðåêè ÷å âñåêè îò òÿõ ñå îáãðàæäàñúñ çàùèòåí �îðåîë� îò àíòèòåëà, êîèòî óíèùîæàâàòâñè÷êî ÷óæäî ïðîíèêâàùî ïî åäèí èëè äðóã íà÷èí âíåãî. Íà áàçàòà íà òåçè ñúæäåíèÿ çàëîæèõ ñëåäâàùàòàòåìà, êîÿòî öåëåøå äà ïîòúðñè äåôåêòè â ÷îâåøêàòà�âèäîâà� çàùèòà ïðè èíôåêöèîçíè è ðàêîâè çàáîëÿâà-íèÿ. Çà ñúæàëåíèå òÿ îñòàíà íåäîâúðøåíà, âúïðåêè ÷åïðåäõîæäàùèòå ÿ ïðîó÷âàíèÿ äîêëàäâàíè íà äâà ìåæäó-íàðîäíè êîíãðåñà è ïóáëèêóâàíè â Ãåðìàíèÿ (24) ïðå-äèçâèêàõà ãîëÿì èíòåðåñ.

Ñ íå ïî-ìàëêî ëþáîïèòñòâî íàñî÷èõ ïðîó÷âàíèÿòàñè è êúì ðàñòèòåëíîòî öàðñòâî, êîåòî ñúùî çàñëóæàâàøåñïåöèàëíî âíèìàíèå òúé-êàòî â åêñòðàêòè îò ñåìåíà íàðàñòåíèÿ âå÷å áÿõà îòêðèòè àíòèòåëà êîèòî àãëóòèíè-ðàõà ÷îâåøêèòå åðèòðîöèòè, ïîðàäè êîåòî áÿõà íàðå÷åíèïî ïîäîáèå íà ÷îâåøêèòå àãëóòèíèíè - ôèòîàãëóòèíèíè.È äîñåãà îïðåäåëÿíåòî íà ïîäãðóïèòå ñå èçâúðøâàøå ñòÿõ. Ñúáëàçíÿâàøå âúçìîæíîñòòà äà ñå îòêðèÿò è äðóãè,ñ êîèòî äà ñå çàìåñòÿò ñåðóìèòå ïðèãîòîâëÿâàíè îò ÷î-âåøêà êðúâ. Ïðåäëîæèõ ÿ âñðåä òåìè çà äèñåðòàöèÿ íàñúòðóäíèêà ñè. Íå ìó ñå âèäÿ �äèñåðòàáèëíà� è ïðåäïî-÷åòå åäíà îò äðóãèòå. Òîâà íàëîæè ñàì äà �çàõàïÿ� ïðîá-ëåìà. Ðàçáèðà ñå, çàïî÷íàõ ñ ðàñòåíèÿ, âèðååùè â Õàñ-êîâî è îêîëíîñòèòå ìó.  åêñòðàêò îò 7-òî ïî ðåä ðàñ-òåíèå-ñðåùàùî ñå �ïîä ïëåò è íàä ïëåò� - îòêðèõ íîâíåîïèñàí â ëèòåðàòóðàòà ôèòîàãëóòèíèí. (25) Íå å íóæ-íî äà îïèñâàì åìîöèèòå ñè! Ïîä íîìåð 131 èçñêî÷è îùå

130

åäèí �çàåê�.  öàðåâèöà, èçïîëçâàíà çà ïóêàíêè, êîÿòîîòãëåæäàõà â ïèîíåðñêèÿ ðàçñàäíèê êðàé ãðàäà, èäåíòè-ôèöèðàõ äðóãî íåèçâåñòíî àíòèòÿëî. (29)

Äâå ðàáîòè ïðîïóñíàõ äà íàïðàâÿ òîãàâà. Åäíàòàñúçíàòåëíî, äðóãàòà íå. Òðÿáâàøå ïðåäè ïóáëèêóâíåòîèì äà ïàòåíòóâàì àíòèòåëàòà. Êîé çíàå êîÿ ôèðìà ñåãàãè ïðîäàâà è ïîëó÷àâà ïå÷àëáè îò åâòèíè âîäíè åêñò-ðàêòè.  òîâà íàïðàâëåíèå íÿìàõ îïèò, à è ïî îòíîøåíèåíà ïàðèòå íèêîãà íå ìè å �âúðâÿëî�. Äðóãèÿò ïðîïóñêñè å ÷èñòî ñóáåêòèâåí. Îòêðèâàíåòî äîðè ñàìî íà åäèíôèòîàãëóòèíèí å ðåçóëòàò, ïîêðèâàù èçèñêâàíèÿòà çàçàùèòà íà òåçà çà äîêòîðàò ïî áèîëîãè÷íèòå íàóêè.Ñòîðè ìè ñå íå íàõàëíî, à ïî-ñêîðî èçðàç íà ñàìîèç-òúêâàíå äà ïðèáàâÿ êúì êîëåêöèÿòà ñè îò íàó÷íè ñòåïåíèè äîêòîð íà áèîëîãè÷íèòå íàóêè . Åäâà ñåãà îñúçíàâàì,÷å ñêðîìíîñòòà íå âèíàãè êðàñè ÷îâåêà. Âñúùíîñò ãëàâ-íàòà ïðè÷èíà áåøå äðóãà. Íå ñàìî íå ìè ñå çàíèìàâàøåñ òåõíè÷åñêà ðàáîòà ïî îôîðìÿíå íà íîâ äèñåðòàöèîíåíòðóä. Âíèìàíèåòî ìè áå áóêâàëíî �çàñìóêàíî� îò íîâàèäåÿ, êîÿòî âúçíèêíà ïî ÷èñòî ëîãè÷åí ïúò. Ùîì âíÿêîè ðàñòåíèÿ å âúçìîæíî äà ñå íàìåðÿò �÷îâåêîïîäîá-íè� àíòèòåëà, çàùî â äðóãè äà íå ñå îòêðèÿò �÷îâåêîïî-äîáíè� àíòèãåíè. Òàçè ìèñúë ìå ìîáèëèçèðà äîïúëíè-òåëíî. Ïðè òîâà ðàçïîëàãàõ ñúñ ñîáñòâåí îðèãèíàëåíìåòîä çà òúðñåíå íà àíòèãåíè â òå÷íîñòè, êîéòî ìîæåøåäà ñå ïðèëîæè è êúì åêñòðàêòè îò ðàñòåíèÿ. Íåçàáàâíîçàïî÷íàõ íîâè èíòåíçèâíè ïðîó÷âàíèÿ, êîèòî äàäîõàâúëíóâàùè ðåçóëòàòè. Óñïÿõ äà èäåíòèôèöèðàì â íÿêîë-êî ðàñòåíèÿ àíòèãåíè, èäåíòè÷íè íà ÷îâåøêèòå êðúâíèãðóïè, êîèòî ïî àíàëîãèÿ íàðåêîõ �ôèòîàíòèãåíè�, ñêîåòî çà òðåòè ïúò ñòàíàõ �êðúñòíèê� â ëèòåðàòóðàòà.Îùå ïî-èíòåðåñíè ðåçóëòàòè ñå ïîëó÷èõà êîãàòî â åäèí

131

îò åêñòðàêòèòå óñòàíîâèõ íàëè÷íîñò åäíîâðåìåííî íàíÿêîëêî àíòèãåíà, êîèòî áëîêèðàõà àêòèâíîñòòà íà ðàç-ëè÷íè àíòèòåëà. Êàñàåøå ñå çà îáùîèçâåñòíà ëå÷åáíàáèëêà, îò êîÿòî ñ ïîäõîäÿùè áèîõèìè÷íè ìåòîäè ìîæå-øå äà ñå èçâëå÷å àêòèâíà ñóáñòàíöèÿ, ÷èèòî åôåêò áèìîãúë äà ñå èçïèòà çà ëå÷åíèå íà íÿêîè àâòîèìóííèçàáîëÿâàíèÿ. Çà ñúæàëåíèå è òàçè ïåðñïåêòèâà îñòàíàêàòî íåäîèçáðîäåíà ïúòåêà ñëåä ïðåæäåâðåìåíîòî ìèïåíñèîíèðàíå.

132

ÏÎÄ ÇÍÀÊÀ ÍÀ ÊÅÍÒÀÂÚÐÀ

 ñåéôà íà ñïîìåíèòå, ãðèæëèâî çàêúòàíà å è ïåäà-ãîãè÷åñêàòà ñòðàíèöà îò äåéíîñòòà ìè, êîÿòî âñúùíîñò èç-ïîëçâàõ êàòî àêòèâíà ïî÷èâêà â ïàóçèòå ìåæäó ðóòèííîòîåæåäíåâèå è èíòåíçèâíèÿ èçñëåäîâàòåëñêè òðóä. Íà òâîð-÷åñêè ïîðòðåò ñå îïèòàõà äà ÿ �îáÿñíÿò� ñúñ çîäèÿòà ìè�ñòðåëåö�, ñèìâîë íà êîÿòî å ìèòè÷åñêîòî ñúùåñòâî Êåí-òàâúð. Ïðè íåãî ñúãëàñíî ãðúöêàòà ìèòîëîãèÿ ñå å ó÷èë èÅñêóëàïèé. Ëè÷íî àç ñâúðçâàì òàçè ñè ñêëîííîñò ïî-ñêî-ðî ñ êà÷åñòâà, íàñëåäåíè îò ðîäèòåëèòå ìè, êîèòî áÿõà ó÷è-òåëè ïî ïðèçâàíèå.

Âñè÷êî âñúùíîñò çàïî÷íà åäèí êúñåí ñëåäîáåä â íà-÷àëîòî íà îñåìäåñåòòå, êîãàòî ïðåäñòàâèòåëè íà ìåñòíèÿçäðàâåí ïðîôñúþç ìå ïîñåòèõà ñ ìîëáà äà èì ïîìîãíà âðàáîòàòà ñ ìëàäåæòà. Êàòî �îïàðåí� ïîäñêî÷èõ è äèðåêò-íî èì îáÿñíèõ, ÷å ñúì ïðåòîâàðåí è íå ñúì â ñúñòîÿíèå äàñå çàíèìàâàì ñ êàêâàòî è äà å ïðîôñúþçíà äåéíîñò. Èç-ïúëíÿâàõ çàäúëæåíèÿòà ñè íà çàâåæäàù öåíòúð êàêòî âñå-êè äðóã è îñâåí òîâà ñå çàíèìàâàõ ñ èçñëåäîâàòåëñêà äåé-íîñò, êîÿòî ìè îòíåìàøå îùå ïîâå÷å âðåìå. Îõîòíî ñå ñúã-ëàñèõà ñ ìîòèâèðîâêèòå íî õèòðî èçáèõà â äðóãà ïîñîêà.Çíàåõà, ÷å â Õàñêîâî ïðîâåæäàì êóðñîâå çà áèîëîçè è ÷å÷åòà ëåêöèè ïî èìóíîõåìàòîëîãèÿ â Ñîôèÿ. Ïîìîëèõà ìåäà ïîìîãíà çà êâàëèôèêàöèÿòà è íà ìëàäèòå êîëåãè â ãðà-äà è îêðúãà. Ñÿêàø ìå íàñòúïèõà ïî �ìàçîëà�.

Ñïîìíèõ ñè ãîäèíèòå êîãàòî, êàòî íà÷èíàåù, ÷óâñò-âàõ íóæäà äà îñìèñëÿ ïî-çàäúëáî÷åíî ïðîôåñèîíàëíèòåñè èíòåðåñè, íî íÿìàøå êîé äà ïîìîãíå èëè äà ìå ïîñúâåò-âà. Çà òàêúâ ðîä ñúäåéñòâèå åñòåñòâåíî íå ìîæåõ äà îòêà-æà.

Èìàøå è êîíêðåòåí ïîâîä. Ïðåäñòîåøå ÷åñòâàíå 100ãîäèøíèíà íà áîëíèöàòà è ðåøèõìå ñúáèðàíåòî è ïîäãî-

133

òîâêàòà íà ìàòåðèàëèòå çà âñÿêî îòäåëåíèå äà ñå âúçëîæèíà íàé-ìëàäèÿ îò ëåêàðèòå ìó, êàòî àç ïîåõ àíãàæèìåíò äàèì ðàçÿñíÿ êàê äà ãè ïîäãîòâÿò çà ïå÷àò. Êîëåãèòå íå ñàìîñå ñïðàâèõà, íî ïî âðåìå íà ñàìîòî ÷åñòâàíå ïðîâåäîõà èïðåâúçõîäíà, ñåñèÿ íà êîÿòî âïå÷àòëèõà ïðèñúñòâóâàùè-òå. Òàêà ñå ôîðìèðà ìàëúê òâîð÷åñêè êîëåêòèâ, ñ êîéòîáåøå óäîâîëñòâèå äà ñå ðàáîòè. Ïî âðåìå íà åäíà ñáèðêàåäèí îò òÿõ, ïðåäëîæè äà îðãàíèçèðàìå êîíêóðñ çà �Íàé-äîáúð�, â ñëó÷àÿ - ìëàä ìåäèê. Ïúðâîíà÷àëíî ìè ñå ñòîðèíåïîäõîäÿùî, çàùîòî òàçè ôîðìà íà èçÿâà ñ òå÷åíèå íà ãî-äèíèòå ñå áåøå øàáëîíèçèðàëà è ñòàíàëà çà ïîñìåøèùå.Êàòî ñå çàìèñëèõ ïî-çàäúëáî÷åíî çàêëþ÷èõ, ÷å ïðè÷èíàòàçà äèñêðåäèòèðàíåòî å íå â ñàìàòà ôîðìà, à â áàíàëèçèðà-íåòî é.  êðàÿ íà êðàèùàòà ÷óâñòâîòî çà �ñúñòåçàíèå� åäúëáîêî çàëîæåíî â ÷îâåøêàòà ïðèðîäà. Ðàçâèòèåòî âñúù-íîñò å åäèí áåçêðàåí ñúñòåçàòåëåí ïðîöåñ ìåæäó èíäèâè-äèòå, íåçàâèñèìî äàëè ãî îñúçíàâàò èëè íå. Çàñëóæàâàøåäà ñå áàçèðà íà òîâà óíèâåðñàëíî íà÷àëî è ïî-íàòàòúøíà-òà êâàëèôèêàöèÿ íà ìëàäèòå êîëåãè. Íèùî íå ïðå÷åøå ïî-íå äà îïèòàìå.

Øîêúò êàòî ïðîáëåì, êîéòî çàñÿãà âñè÷êè ñïåöèàë-íîñòè, ñúáëàçíÿâàøå ñ àêòóàëíîñòòà ñè. Çà ðåàëèçèðàíåòîíà òàêàâà ïðîãðàìà ñå íóæäàåõ, ðàçáèðà ñå, îò ñúìèøëå-íèöè è ñúòðóäíèöè. Ïîñòåïåííî óñïÿõ äà îôîðìÿ ëåêòîð-ñêè ñúñòàâ è æóðè îò õàáèëèòèðàíè ëèöà, êîèòî ñå ïðèñú-åäèíèõà êúì èäåÿòà äà �ïðèñàäèì� íîâ åëåìåíò êúì ñú-ùåñòâóâàùàòà ñëåääèïëîìíà êâàëèôèêàöèÿ. Îñèãóðèõìåãëàñíîñò è ñêîðî ïîñòúïèõà ïúðâèòå çàÿâêè çà ó÷àñòèå âêîíêóðñà íå ñàìî îò Õàñêîâî, íî è îò îêðúãà.

Íà ïðàêòèêà ñå îôîðìèõà äâå àêòèâíè îãíèùà. Íà-ó÷íî - â Ìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, è ìåñòíî ñ áàçà Öåíòúðúòïî òðàíñôóçèîííà õåìàòîëîãèÿ. Òóê ñå ïðåäëàãàõà, îáñúæ-äàõà è ðåàëèçèðàõà â äåòàéëè åëåìåíòèòå íà áúäåùèÿ Èí-

134

òåðäèñöèïëèíàðåí êîíêóðñ-ñúñòåçàíèå �Ìëàä ìåäèê�, êîé-òî ïðåäñòîåøå äà �ïðåëåå� è óâëå÷å â ñúó÷àñòèå ñòðàíàòà.

Èíèöèàëíèÿò îêðúæåí êîíêóðñ ïðåìèíà ïîä �àð-áèòðàæà� íà ïîêàíåíè îò öÿëàòà ñòðàíà ïðîôñúþçíè äåÿ-òåëè. Ðåçóëòàòèòå íàäìèíàõà î÷àêâàíèÿòà. Âñè÷êè ïî÷óâ-ñòâàõà, ÷å ñìå íàïèïàëè �çëàòíà æèëêà� â ïîñîêà - îáîãà-òÿâàíå ïîçíàíèÿòà íà ìëàäèòå ëåêàðè áåç îòêúñâàíå îò ïðî-èçâîäñòâî. Óäîâîëñòâèå áåøå äà ãëåäàø äà ñå ñúñòåçàâàò âæåëàíèåòî ñè äà èçòúêíàò êàêâî íîâî ñà íàó÷èëè. Êàê æó-ðèòî ñå çàòðóäíÿâà â êëàñàöèÿ, ïðè êîÿòî ïúðâåíöèòå ñàíà �ìèëèìåòðè� îò êîíêóðåíòèòå ñè. Ñëåä ñúñòåçàíèåòî ñåïðîâåäå êðúãëà ìàñà. Ïîëó÷èõìå âèñîêà è åäèíîäóøíàîöåíêà. Ïîäãîòâè ñå ïðåäëîæåíèå ïðåç ñëåäâàùàòà ãîäè-íà ñúñòåçàíèåòî äà ïðåðàñíå â íàöèîíàëåí êîíêóðñ íà ñú-ùàòà òåìà. Ñúáèòèåòî áåøå îòðàçåíî ïîäîáàâàùî íà ñòðà-íèöèòå íà â. �Çäðàâåí ôðîíò�. Òàêà íà èíèöèàòèâàòà áÿõàïðèøèòè êðèëå.

Ñëåäâàùèÿò, âå÷å Íàöèîíàëåí èíòåðäèñöèïëèíàðåíêîíêóðñ �Ìëàä ìåäèê� - Õàñêîâî, 84, â êîéòî èìàõìå ïîä-êðåïà îò âñè÷êè âèñøåñòîÿùè îðãàíèçàöèè, ïðåìèíà ïðèèçêëþ÷èòåëåí óñïåõ. Î÷åâèäíî îöåíêèòå ñà áèëè íåîáè-÷àéíè, çàùîòî êúì Ïðåçèäèóìà íà Ìåäèöèíñêà àêàäåìèÿñå ó÷ðåäè Îáùåñòâåí ôàêóëòåò çà ïîâèøàâàíå êâàëèôèêà-öèÿòà íà ìëàäèòå ìåäèöèíñêè êàäðè ñúñ ñåäàëèùå Õàñêî-âî. Êàòî èíèöèàòîð íà òàçè íîâà ôîðìà çà ñëåääèïëîìíàêâàëèôèêàöèÿ áÿõ èçáðàí çà äåêàí íà ôàêóëòåòà.

Îòêðîâåíî òðÿáâà äà ïðèçíàÿ, ÷å íå î÷àêâàõ íåùàòàäà ñå ðàçâèÿò â òàêèâà ìàùàáè. Íî ñúñ ñúçäàâàíå íà ôà-êóëòåò òå êîðåííî ñå ïðîìåíèõà. Äåòàéëíèÿò àíàëèç íà äî-òîãàâàøíèÿò îïèò ïîêàçà, ÷å îêðúæíèòå ñúñòåçàíèÿ ñà�àõèëåñîâà ïåòà� íà ðåãëàìåíòà. Òå ñúçäàâàõà óñëîâèÿ çàèçêóñòâåíî �ìàñîâèçèðàíå� íà ñúñòåçàíèåòî. Ñ ðàçðàáîò-

135

âàíåòî íà ñòàòóò çà ôàêóëòåòà òåçè íåãàòèâè áÿõà îòñòðà-íåíè.

Ñïîðåä òîçè ñòàòóò, â ñúñòåçàíèåòî ìîæå äà çàÿâèó÷àñòèå âñåêè ëåêàð äî 35 ã. Äîñòàòú÷íî áåøå äà ïîäàäåìîëáà äèðåêòíî äî äåêàíàòà â Õàñêîâî. Òàêà àâòîìàòè÷-íî ñå âêëþ÷âàøå â ïðåäëàãàíàòà îò íàñ êîðåñïîíäåíòíàñèñòåìà çà ñàìîîáó÷åíèå, êàòî ïîëó÷àâàøå êîíñïåêò ñ àíî-òàöèÿ è �Íàðú÷íèê� îò áèáëèîòåêà �Ìëàä ìåäèê�.  êîì-ïåíäèóìíà ôîðìà âîäåùè ñïåöèàëèñòè ïðåäñòàâÿõà â íå-ãî åêñïðåñíà èíôîðìàöèÿ ïî ñúîòâåòíèÿ ïðîáëåì. Ïå÷àò-íàòà áàçà íà ÌÀ îñèãóðÿâàøå èçäàâàíåòî ìó â ðåêîðäíèñðîêîâå, à ñïåöèàëèçàíòèòå ãè ïîëó÷àâàõà íåçàáàâíî. Áèá-ëèîãðàôñêà öåííîñò âå÷å å óíèêàëíîòî ñõåìàòè÷íî ðúêî-âîäñòâî çà äèàãíîñòèêà è ëå÷åíèå íà õèïåðòîíèÿòà îò ×ó-äîìèð Íà÷åâ, òîãàâà îùå äîöåíò. Ïîñòèæåíèå çà áèáëèî-òåêàòà áåøå è íàðú÷íèêúò çà �Ðàííà äèàãíîñòèêà íà îí-êîëîãè÷íèòå çàáîëÿâàíèÿ� ïîä ðåäàêöèÿòà íà ïðîô. Èâàí×åðíîçåìñêè. Èçäàäåí êàòî ïàïêà, òîé ìîæåøå äà ñå àêòó-àëèçèðà ÷ðåç ñìÿíà èëè äîáàâêà íà ñòðàíèöè, ñúäúðæàùèíîâîñòè â òàçè îáëàñò. Íàñêîðî ìè çàÿâèõà, ÷å íàëè÷èåòîíà èíôîðìàöèÿ â èíòåðíåò îáåçöåíÿâà ñòîéíîñòòà íà òîçèòèï ñïðàâî÷íèöè. Äåéñòâèòåëíî â èíòåðíåò ñúùåñòâóâàòíÿêîëêî õèëÿäè ñàéòà ñ ìåäèöèíñêà òåìàòèêà. Íî äà íà-ìåðèø âñðåä òÿõ òúðñåíàòà êîíêðåòíà èíôîðìàöèÿ è òî âñáèòà ôîðìà, ôèëòðèðàíà öåëåíàñî÷åíî îò íàé-èçòúêíà-òèòå ñïåöèàëèñòè â òàçè îáëàñò, ñè îñòàâà òîëêîâà òðóäíîêîëêîòî çà êîðàáîêðóøåíåö â îêåàíà äà ñå ñíàáäè ñ ãëúò-êà ÷èñòà âîäà.

Íàðú÷íèêúò ñå ïðèäðóæàâàøå îò êîíòðîëíè òåñòîâåè äèàãíîñòè÷íî-ëå÷åáíè çàäà÷è, êîèòî ñå èçïîëçâàõà ïðèêîðåñïîíäåíòíàòà ñèñòåìà çà ñàìîîáó÷åíèå. Ôàêóëòåòúòîðãàíèçèðà èçäàâàíåòî è íà êàñåòîôîííà áèáëèîòåêà�Ìëàä ìåäèê�. Íà �ñòðàíèöèòå� íà òàçè áèáëèîòåêà ìëà-

136

äèÿò ëåêàð è â íàé-çàòúíòåíîòî ñåëöå ìîæåøå äà ñëóøàëåêöèè íà âîäåùè ñïåöèàëèñòè ïî ïðîáëåìà. Çà �íàé-çà-ïàëåíèòå� ñå ïðåäëàãàõà è òðåíèðîâú÷íè äèñêåòè ñ ïðîã-ðàìèðàíè òåñòîâå. Êàòî ïðàâÿ ðåêàïèòóëàöèÿ íà ïîëåçíèÿêîåôèöèåíò îò òàçè èíôîðìàöèîííà äåéíîñò íåîòìåííîñòèãàì äî çàêëþ÷åíèå, ÷å òÿ âñúùíîñò ñåãà å îùå ïî-íåîá-õîäèìà îòêîëêîòî ïðåäè.

Ïðåäõîæäàùàòà ïîïóëÿðíîñò íà ñúñòåçàíèåòî è äî-ïúëíèòåëíàòà ðàçãëàñà ÷ðåç â.�Çäðàâåí ôðîíò� è ïèñìà-ïîêàíè äî âñè÷êè áîëíèöè àíãàæèðàõà âíèìàíèåòî íà ïî-âå÷å îò 1300 ìëàäè ëåêàðè, ïîäàëè ìîëáè çà ó÷àñòèå. Äî-ïúëíèòåëåí èíòåðåñ ïðåäèçâèêâàõà çíà÷èòåëíèòå äóõîâíèè ìàòåðèàëíè ñòèìóëè. Êëàñèðàëèòå ñå íà ïúðâèòå òðè ìåñ-òà ïîëó÷àâàõà çâàíèåòî �Ëàóðåàò�, à äî 30-òî ìåñòî, ñå ïðåä-ëàãàõà çà èçâúíðåäíî àòåñòèðàíå è ïîâèøåíèå â ñòåïåí. Ñâñåêè ñëåäâàù êîíêóðñ ñå ïðèáàâÿõà è èçâúíðåäíè íàãðà-äè ïîä ôîðìà íà ñïåöèàëèçàöèè â ÷óæáèíà. Çàïî÷íàõà äàíàðè÷àò Õàñêîâî - ñòîëèöà íà ìëàäèòå ëåêàðè.

Êîðåñïîíäåíòíàòà ñèñòåìà ñå îêàçà èçêëþ÷èòåëíîåôèêàñíà.  ñúîòâåòíèòå ñðîêîâå â Öåíòúðà ïî òðàíñôó-çèîííà õåìàòîëîãèÿ, êúäåòî áåøå è ñåäàëèùåòî íà äåêà-íàòà, ïðèñòèãàõà ñ õèëÿäè ïèñìà. Íåäúëãî ñëåä òîâà îò òóê�èçëèòàõà� îòãîâîðè è ïðåïîðúêè. Íåñúìíåíî ìëàäèòå êî-ëåãè îöåíÿâàõà íàøèÿ òðóä. ×åñòî â ïëèêà ñ êîíòðîëíèòåñòîâå íàìèðàõìå ïúõíàòà èëþñòðîâàíà ñ öâåòÿ êàðòè÷-êà. Áåç íàäïèñ, êàòî áåçìúëâíà áëàãîäàðíîñò. Áåøå íå ñà-ìî çàòðîãâàùî, íî è èìïóëñèðàùî. Îòãîâàðÿõìå èì ñ ãðè-æà è âíèìàíèå ïðè òÿõíîòî ïðåáèâàâàíå â Õàñêîâî. Êóë-ìèíàöèÿ â òîâà íàïðàâëåíèå áåøå òúðæåñòâåíîòî çàêðè-âàíå íà ïàíîðàìàòà ñ �ïàðòè çà äîâèæäàíå�. Ïî íÿêîãàâñè÷êè ñè ïëàùàõìå êóâåðò â ðåñòîðàíòèòå, êîèòî åäâà íèïîáèðàõà.  äðóãè ñëó÷àè ìåñòíîòî ðúêîâîäñòâî íè ñïîí-ñîðèðàøå.

137

Íåçàáðàâèìà ùå îñòàíå îðãàíèçèðàíàòà �Äèñêóñèÿïðè ñâåòëèíàòà íà ñâåùè�. Çà çàêëþ÷èòåëíîòî òúðæåñ-òâî íè áåøå ïðåäîñòàâåí ðåñòîðàíòúò â ñãðàäàòà íàáèâøàòà ïàðòèéíà ðåçèäåíöèÿ â ìåñòíîñòòà �Êåíàíà�.Àðàíæèðàíà çàáåëåæèòåëíî, òÿ ïðåäëàãàøå ÷óäåñíè óñ-ëîâèÿ çà ïðîâåæäàíå íà îáùåñòâåíî ìåðîïðèÿòèå ïðèñèìâîëè÷íà èíòèìíà îáñòàíîâêà. Ðåñòîðàíòúò ðàçãúð-íàò íà íÿêîëêî íèâà, çàâúðøâàøå ñ íàêëîíåí òàâàí, äå-êîðèðàí îò �îáãîðåíè� äúñêè ñ ôóãè ìåæäó òÿõ. Ñêðèòèëàìïè, ïðè ñìÿíà íà îñâåòëåíèåòî, îçàðÿâàõà îãðîìíî-òî ïîìåùåíèå ñ �èíòèìíà� ïðîöåæäàùà ñå ìåæäó ôóãè-òå ñâåòëèíà. Òîâà ñúçäàâàøå âúçìîæíîñò äà ðåàëèçèðàìåäíà îòäàâíàøíà èäåÿ çà �Candlå light disscution�, ïðåäðàç-ïîëàãàùà ìëàäèòå êîëåãè êúì íåïîñðåäñòâåíè êîíòàê-òè ñ ïðîôåñîðñêèÿ åêèï è ñúòðóäíèöèòå íà ôàêóëòåòà.Óñïÿõìå äà äåêîðèðàìå äîáðå çàðåäåíàòà áëîê-ìàñà ñúññâåùíèöè è äà ïîäãîòâèì î÷àêâàíèÿ åôåêò. Ñëåä êðàò-êà ìóçèêàëíà èíòðîäóêöèÿ è ïðèâåòñòâèå �äèñêóñèÿòà�áå îòêðèòà ñ èçíåíàäâàùà ñìÿíà íà îñâåòëåíèåòî. Ñëåä-âàùèòå ìèãîâå ïðåìèíàõà íåóñåòíî â äåéñòâèòåëíî ïðåä-ðàçïîëàãàùà êúì êîíòàêòè îáñòàíîâêà. Íå áÿõìå çàá-ðàâèëè, ÷å ñå êàñàå è çà ìëàäåæêà ñðåùà. Ðèòìè÷íèòåçâóöè íà ñòåðåî-óðåäáà ñúñ ñèíõðîííè ñâåòëèííè åôåêòèâ ïðèçåìíîòî ïîìåùåíèå íà ðåñòîðàíòà ñêîðî ñëåä òî-âà ãî ïðåâúðíàõà â åïèöåíòúð íà òúðæåñòâîòî.

Îò ãîëÿìî çíà÷åíå çà óñïåõà íà ñúñòåçàíèåòî áå íå-ñúìíåíî íåãîâàòà èíòåðäèñöèïëèíàðíà òåìàòèêà. Íà ïðàê-òèêà òÿ ñå ïðåâúðíà â ñèñòåìíà èíôîðìàöèîííà àòàêà ñðå-ùó ñîöèàëíî çíà÷èìèòå çàáîëÿâàíèÿ. Êàòî ñå çàïî÷íå îòïðîáëåìèòå íà øîêà, ñúâðåìåííîòî àíòèáèîòè÷íî ëå÷åíèå,àðòåðèàëíàòà õèïåðòîíèÿ, èñõåìè÷íàòà áîëåñò íà ñúðöå-òî, ìîçú÷íî-ñúäîâàòà áîëåñò è ñå çàâúðøè ñ ðàííàòà äèàã-íîñòèêà íà îíêîëîãè÷íèòå çàáîëÿâàíèÿ. Èìàéêè ïðåäâèä,

138

÷å èíôîðìàöèÿòà îñòàðÿâà çà íÿêîëêî ãîäèíè, äîðè àêîïîñëåäîâàòåëíî ïîâòàðÿõìå ñàìî òåçè òåìè ùåøå äà å ïî-âå÷å îò äîñòàòú÷íî, çàùîòî ùå ñå ïîëó÷è âúçõîäÿùà ñïè-ðàëà íà ïîçíàíèÿòà, êîÿòî ùå âúîðúæàâà ñ âñå ïî-íîâè èïî-íîâè ïîçíàíèÿ ó÷àñòíèöèòå.

 ïðîöåñà íà ðàáîòà âúçíèêíà äåëèêàòíèÿò ïðîáëåìçà âêëþ÷âàíå è ìëàäèòå ëåêàðè îò âèñøèòå ó÷åáíè çàâåäå-íèÿ è èíñòèòóòè. Âúïðîñúò ñå ðåøè ñ îðãàíèçèðàíå åä-íîâðåìåííî íà ìëàäåæêè ñèìïîçèóìè, ñúùî íà êîíêóðñ-íè íà÷àëà.

 ðåçóëòàò, íàöèîíàëíèòå êîíêóðñè �Ìëàä ìåäèê�ïðåðàñíàõà â �Ïàíîðàìà íà ïðîôåñèîíàëíîòî è íàó÷íîòâîð÷åñòâî çà ìëàäåæòà â çäðàâåîïàçâàíåòî�. Ñòî è äâà-äåñåòòå ó÷àñòíèöè ñëåä çàâúðøâàíå íà äâàòà àíîíèìíè òó-ðà îò ñúñòåçàíèåòî èìàõà âúçìîæíîñò çàåäíî ñ ìíîãîáðîé-íèòå ãîñòè è ïðèäðóæàâàùè ëèöà äà ñå âêëþ÷àò â íåéíèòåðàçíîîáðàçíè ïðîãðàìè. Îáèêíîâåíî ÿâëåíèå áåøå äà çâú-íÿò îò ðàçëè÷íèòå îêðúæíè îòäåëè è áîëíèöè ñ ìîëáà äàèì ñå îñèãóðè õîòåë. Ïðèñòèãàõà ñ ìèêðîáóñè, ñëóæåáíè è÷àñòíè êîëè êàòî íà êîíãðåñ èëè íàöèîíàëíà êîíôåðåí-öèÿ, çàùîòî çíàåõà, ÷å ùå ñëóøàò è ùå ñðåùíàò ñâåòèëàòàíà áúëãàðñêàòà íàóêà ïî ïðîáëåìà.

Îáèêíîâåíî ñëåä ìóçèêàëíà èíòðîäóêöèÿ è òúðæåñò-âåíî îòêðèâàíå ïàíîðàìàòà ïðîäúëæàâàøå ñ ïëåíàðíî çà-ñåäàíèå, íà êîåòî ñïåöèàëèñòèòå îò íàöèîíàëíèÿ ëåêòîðñ-êè åêèï òðåòèðàõà ñúâðåìåííîòî ñúñòîÿíèå íà ïðîáëåìà.Íåñòèõâàù èíòåðåñ ïðåäèçâèêâàõà è ïðîâåæäàíèòå îò òÿõäèñêóñèè îêîëî êðúãëà ìàñà. Ñ âíèìàíèå è ðåñïåêò ñå ïîñ-ðåùàõà è çàñåäàíèÿòà íà ìëàäåæêèòå ñèìïîçèóìè, êîèòî÷åñòî óäèâÿâàõà ñ îðèãèíàëíèòå ñè íàó÷íè ïðèíîñè

Åñòåñòâåíà êóëìèíàöèÿ íà ïàíîðàìàòà áåøå çàêëþ-÷èòåëíèÿò òóð íà ñúñòåçàíèåòî, ïðè êîéòî ôèíàëèñòèòå âïðèñúñòâèåòî íà íàöèîíàëíîòî æóðè ðàçâèâàõà êðàòúê òå-

.

139

îðåòè÷åí âúïðîñ è ðåøàâàõà êëèíè÷íè êàçóñè. Ñïîìíÿìñè êàê ïî ïðîáëåìà çà àíòèáèîòèöèòå íàìèðàùèÿò ñå âñúñåäñòâî ïðåäñåäàòåë íà ÌÀ ñïîäåëè, ÷å áè ïîâåðèë æè-âîòà ñè â ðúöåòå íà òàêèâà ìëàäè ëåêàðè. Íÿìà äà çàáðàâÿêàê ïî âðåìå íà ïîñëåäíèÿ êîíêóðñ ïðåäñåäàòåëÿò íà Áðè-òàíñêèÿ ñúâåò ìèñòúð Äåéâèä Ñòîóêñ, ñòîÿù ìåæäó ìåíå èòîãàâàøíèÿ ìèíèñòúð ïðîô. ×åðíîçåìñêè, ïîâòàðÿøå âúç-áóäåíî: Gråate! Greate! Greate! (Ãðåéò!). Êàòî ñå çíàå, ÷åòàçè ìíîãîëèêà àíãëèéñêà äóìà îçíà÷àâà åäíîâðåìåííî:âåëèê, âúçâèøåí, áëàãîðîäåí, ãîëÿì, ãðàìàäåí, ñòðàõîòåí,÷óäåñåí, çíàìåíèò è ñëàâåí, ñàìè ðåøåòå êîå îò ìíîãîá-ðîéíèòå é çíà÷åíèÿ òðÿáâàøå äà âúçïðèåìà êàòî îöåíêàíà êîíêóðñà è ðàáîòàòà îêîëî íåãî.

Òðàéíè ñëåäè íå ñàìî â ìîåòî ñúçíàíèå íî è â òîâàíà ñòîòèöèòå ó÷àñòíèöè â 10-òà þáèëåéíà ãîäèøíèíà îòêîíêóðñà îñòàâèõà çàêëþ÷èòåëíèòå �àêîðäè�, êîãàòî ïðåäíàãðàäåíèòå ó÷àñòíèöè, çàñòàíàëè íà ñöåíàòà âñðåä êîø-íèöè îò ñâåæè öâåòÿ, òðÿáâàøå äà ïðîèçíåñà çàêëþ÷èòåë-íîòî ñè ñëîâî. Ìîæå áè ñúçäàëàòà ñå àòìîñôåðà ìå èì-ïóëñèðà â òåçè òðóäíè ãîäèíè íà ïðåóñòðîéñòâî äà îòáå-ëåæà óâåðåíîñòòà ñè, ÷å íàøèÿò íàðîä, êîéòî åäèíñòâåí âñâåòà ÷åñòâóâà ïèñìåíèòå ñè çíàöè è íà òîçè äåí ïåå �Íàï-ðåä íàóêàòà å ñëúíöå, êîåòî â äóøèòå ãðåé�, íå ìîæå äà íåïðåóñïåå! Çà ìåí è âñè÷êè ïðèñúñòâóâàùè íàãðàäåíèòåìëàäè êîëåãè áÿõà íåîïðîâåðæèìî äîêàçàòåëñòâî çà òî-âà. Ïîæåëàõ èì äà äåðçàÿò ïî èçáðàíèÿ îò òÿõ ïúò è íàïóñ-íàõ ñöåíàòà ïîä çâóöèòå íà �Âúðâè, íàðîäå âúçðîäåíè!�.Ñïðÿõ ñå çàä êóëèñèòå è ãëåäàõ êàê ïðè òúðæåñòâåíàòà ìå-ëîäèÿ íà Áúëãàðñêèÿ õèìí íà êóëòóðàòà ïðèñúñòâóâàùèòåâ çàëàòà ìèíèñòðè, äèïëîìàòè, ïðîôåñîðè è êîëåãè îò öÿ-ëàòà ñòðàíà ñïîíòàííî ñå èçïðàâèõà íà êðàêà, çà äà îòäà-äàò ïî÷èò íà òåõíèÿ ñòðåìåæ êúì óñúâúðøåíñòâóâàíå â èìå-òî íà çäðàâíîòî áëàãîïîëó÷èå íà áúëãàðñêèÿ íàðîä. Áåøåèìïîçàíòíî, âúëíóâàùî, íåçàáðàâèìî!

140

ÎÐÃÀÇÌÚÒ ÎÒ ÒÂÎÐ×ÅÑÒÂÎÒÎ

Ïúðâàòà ìè ïî-ñåðèîçíà ñðåùà ñ íàó÷íîòî ïîçíà-íèå äàòèðà îò ó÷åíè÷åñêàòà ñêàìåéêà, êîãàòî âçåõ ðåøå-íèå äà êàíäèäàòñòâóâàì ìåäèöèíà. Ñàìîïîäãîòîâêàòà ñèçàïî÷íàõ ïî ñúîòâåòíèòå óíèâåðñèòåòñêè ïîìàãàëà.

Ñ îñîáåíî æåëàíèå ïðåïðî÷èòàõ ó÷åáíèêà íà ïðîôå-ñîð Ìåòîäè Ïîïîâ çà êîãîòî ñå ðàçïðàâÿõà ëåãåíäè.Ëåêöèèòå íà íàøèÿ çàáåëåæèòåëåí áèîëîã è îáàÿòåëåíîðàòîð ïðèâëè÷àõà âíèìàíèåòî íà ñòóäåíòè íå ñàìîîò ìåäèöèíñêèÿ, íî è îò äðóãè ôàêóëòåòè, êàêòî è íàëþáîçíàòåëíè ãðàæäàíè. Ïðîâåæäàõà ñå â íàé-ãîëåìèòåñîôèéñêè êèíîòåàòðè è íåîòìåííî ãî ïîñðåùàõà ñúññòàâàíå íà êðàêà è àïëîäèñìåíòè. Ðàçïðàâÿõà êàê ðà-ñèñòêè íàñòðîåíè ìëàäåæè ñå îïèòàëè äà ãî ïðîâîêè-ðàò íà ëåêöèÿ, ïîñâåòåíà íà òàçè òåìà. Ðàçâúëíóâàíîò áåçîáðàçíîòî èì ïîâåäåíèå, îùå ñúùàòà íîù ïðî-äèêòóâàë íà ñåêðåòàðêàòà ñè êíèãà ñðåùó ðàñèçìà, êîÿ-òî ïî êúñíî áåøå ïðåèçäàäåíà â ëóêñîçíî þáèëåéíî èçäà-íèå íà ÁÀÍ.

Òîâà áåøå åäíà îò ïðè÷èíèòå, ïîðàäè êîèòî ñàìî-ïîäãîòîâêàòà ìè ïðîòè÷àøå ñ ïîâèøåí èíòåðåñ, ïîäêëàæ-äàí è îò áóðíàòà äèñêóñèÿ ïî ïðîáëåìèòå íà ãåíåòèêàòà,êîÿòî òå÷åøå ïî òîâà âðåìå è â êîÿòî öåíòðàëíî ìÿñòîçàåìàøå ñàìèÿò Ìåòîäè Ïîïîâ.  êðúæîêà ïî áèîëîãèÿìè âúçëîæèõà ðåôåðàò òúêìî íà òàçè äèñêóñèîííà òåìà.Ñúâåñòíî ñå ïîäãîòâèõ êàòî ïîëçóâàõ íå ñàìî ó÷åáíèöè,íî è äðóãè, âêëþ÷èòåëíî è ôèëîñîôñêè èçòî÷íèöè. Áåçï-ðèñòðàñòíî èçëîæèõ òåçèòå, êàòî â çàêëþ÷åíèå ñè ïîçâî-ëèõ äà èçòúêíà, ÷å ïðàâîòàòà èì ùå ñå äîêàæå íå îò ôèëî-ñîôñêè ïîñòàíîâêè, à îò áúäåùè åêñïåðèìåíòàëíè àðãó-ìåíòè. Îêîëî 45-ìèíóòíèÿò äîêëàä î÷åâèäíî íàïðàâè áëà-

141

ãîïðèÿòíî âïå÷àòëåíèå, çàùîòî ïî ïðåäëîæåíèå íà ïðå-ïîäàâàòåëêàòà ïî áèîëîãèÿ ó÷èòåëñêèÿò ñúâåò ðåøè äà ñåèçíåñå íà îáùà ñáèðêà ïðåä âñè÷êè ïàðàëåëêè.

Ðèòîðèêàòà â íèêàêúâ ñëó÷àé íå áåøå íàé-ñèëíàòàìè ñòðàíà. Ìîæåõ áåç óñèëèÿ äà ðàçâèÿ ïèñìåíî ñúîò-âåòåí âúïðîñ, íî ñëîâåñíîòî ìó îòðàçÿâàíå áåøå ñâúðçà-íî ñ �õúíêàíå è ìúíêàíå�, êîåòî ïîíèæàâàøå çíà÷èòåë-íî ñòîéíîñòòà íà îòãîâîðà. Ìàéêà ñìÿòàøå, ÷å ìîãà äàïðåîäîëåÿ òîçè íåäîñòàòúê ñúñ ñèñòåìíè òðåíèðîâêè,êàòî ìè ïîñî÷âàøå çà ïðèìåð ïðî÷óòèÿ äðåâíî-ãðúöêèîðàòîð Äåìîñòåí, êîéòî ïðè ðå÷èòå ñè ïðîÿâÿâàë òèê ñïîâäèãàíå íà åäíîòî ðàìî. Çà äà ãî èçáåãíå ïðè ïîäãî-òîâêàòà èì çàêà÷âàë íàä íåãî ìå÷, ðåãóëèðàí òàêà, ÷å äàãî óáîæäà ïðè âñÿêî íåæåëàíî äâèæåíèå. Ðåøèõ, ÷å èìàìïîâîä äà ïîäîáðÿ ðèòîðèêàòà ñè, êàòî çàïàìåòÿ äîêëàäà.Êîñòâàøå ìè âðåìå è óñèëèÿ, íî î÷åâèäíî íå ìè å ëèï-ñâàëà àìáèöèÿ, êîÿòî ñëó÷àéíîñòòà âúçíàãðàäè äâóêðàò-íî. Ïðåäñòàâèõ äîêëàäà â êúñíèòå ñëåäîáåäíè ÷àñîâå íàçèìàòà ïðåä ïîâå÷å îò 100 ñúó÷åíèöè â àóäèòîðèÿ ñåëåêòðè÷åñêî îñâåòëåíèå. Âúïðåêè ÷å çíàåõ òåêñòà íàè-çóñò, ÷åòÿõ äåìîíñòðàòèâíî, çà äà íå ìå îáÿâÿò çà çóáðà÷.Ïî ñðåäàòà èçãàñíà âíåçàïíî òîêúò! Òîâà åñòåñòâåíî íåïîïðå÷è, áåç ïðåêúñâàíå äà ïðîäúëæà èçëîæåíèåòî ñè âòúìíèíàòà, êàòî ñïàçâàõ íåîáõîäèìèòå ïàóçè ñëåä íåâè-äèìèòå òî÷êè è çàïåòàè, ïðåä ïðèòèõíàëàòà îò óäèâëå-íèå àóäèòîðèÿ. Îùå ïî ãîëÿìà èçíåíàäà ìè ïîäíåñåñúäáàòà íà èçïèòà ïî áèîëîãèÿ, êîãàòî èçòåãëèõ âúïðîñ,èäåíòè÷åí ñ òåìàòà íà ðåôåðàòà. Íÿìà äà çàáðàâÿ ñ êàêâîâíèìàíèå ìå ñëóøàøå èìåíèòèÿò ó÷åí, êîãàòî â ñëåäâà-ùèòå 45 ìèíóòè ðàçâèâàõ îùàñòëèâèëàòà ìå òåìà. Äîêà-òî ïîïúëâàøå áåëåæíèêà ìè, çàïèòà ñàìî êîÿ ãèìíàçèÿñúì çàâúðøèë, ñëåä êîåòî ñ ðúêîñòèñêàíå ìå èçïðàòè äî

142

âðàòàòà. Êîãàòî îòâîðèõ ñòóäåíòñêàòà ñè êíèæêà, âèäÿõïîä îöåíêàòà îòëè÷åí (6 +), äóìèòå �Ñ áëàãîäàðíîñò�,çàâåðåíè ñ åíåðãè÷íèÿ ìó ïîäïèñ, êîèòî è äîñåãà ïàçÿêàòî ðåëèêâà. Íåñúìíåíî áëàãîñêëîííàòà Ôîðòóíà ìåáåøå ïîòóïàëà ïî ðàìîòî, íî âúïðåêè òîâà íèêîãà íåçàáðàâÿõ, ÷å ïå÷àëáà îò ëîòàðèÿòà å âúçìîæíà ñàìî àêîñè êóïèø ïðåäâàðèòåëíî áèëåò.

* * *Íåñëó÷àéíî çàïî÷âàì òàçè ðàçõîäêà çàä òâîð÷åñ-

êèòå êóëèñè íà æèâîòà ñè îò òðóäà. Òðóäúò âñúùíîñò åèíâåñòèöèÿ âúâ âñÿêà èçáðàíà ïîñîêà. Âàëóòà, êîÿòîòðÿáâà äà îòðàáîòèø, çà äà ïîëó÷èø �âèçà�, çà æåëàíîòîêúì êîåòî ñè íàñî÷èë âúæäåëåíèÿòà ñè.

 åäíà �ðåñòîðàíòñêà� âå÷åð, íåäúëãî ñëåä çàâðú-ùàíåòî ìè îò ×åõîñëîâàêèÿ, â êîìïàíèÿòà íà ïðèÿòå-ëè è ïîçíàòè, ñðåä êîèòî áåøå è ïðåïîäàâàòåëêà îòàíãëèéñêàòà ãèìíàçèÿ, ñòàíà âúïðîñ, ÷å ó÷åíèöèòå é íåïîëàãàò î÷àêâàíèòå óñèëèÿ çà îâëàäÿâàíå íà åçèêà. Âäîïúëíåíèå ìå ïîêàíè, â ÷àñ íà êëàñíèÿ íàñòàâíèê, äàñïîäåëÿ ñ òÿõ èçáîðà ñè íà ïðîôåñèÿ. Åñòåñòâåíî ïðèåõïîêàíàòà, ñëåä êîåòî ñòåñíèòåëíî áÿõ ïðåäóïðåäåí, ÷åó÷åíèöèòå îáèêíîâåíî íå ñëóøàò �ãîñò-äåëåãàòà� è èç-ïîëçâàò âðåìåòî çà ïîäãîòîâêà íà äîìàøíè óïðàæíå-íèÿ. Óñïîêîèõ ÿ è äîðè ñå îáçàëîæèõ, ÷å ñëåä òðåòàòàìèíóòà ùå çàðåæàò ïîäãîòîâêàòà ñè çà ñëåäâàùèÿ äåíè ùå �íàîñòðÿò óøè�.

 óðå÷åíèÿ ÷àñ ïðèñòèãíàõ çà ñðåùàòà â åëèòíà-òà ãèìíàçèÿ. Ëú÷åçàðíè ìîì÷åòà è ìîìè÷åòà. Äðàãîäà òè å äà ãè ãëåäàø. Íî, êàêòî áÿõ ïðåäóïðåäåí, äîêà-òî êëàñíàòà èì ìå ïðåäñòàâÿøå, äåëèêàòíî çàïî÷íàõàäà íàãëàñÿò ïîñîáèÿòà ñè çà ïîäãîòîâêà íà äîìàøíèðàáîòè.

143

Ñëåä åäíî ïðèÿòåëñêî �õåëëîó� çàðÿçàõ êàòåäðàòà,ñåäíàõ âúðõó ïúðâèÿ ÷èí è çàïî÷íàõ äà èì ðàçêàçâàì. Çàåäíà êúñíà åñåííà âå÷åð, êîãàòî �äåáàðêèðàõ� êàòî ðåäî-âåí àñïèðàíò íà ëåòèùåòî â Ïðàãà, áåç äà çíàì �áúêåë�÷åøêè åçèê.  ñòðàíà, êúäåòî îôèöèàëíè åçèöè áÿõà -÷åøêè è ñëîâàøêè, áèâøà àâñòðî-óíãàðñêà èìïåðèÿ, âêîÿòî âñåêè òðåòè ãîâîðåøå ñâîáîäíî íåìñêè è êúäå-òî, àêî èìàø íåáëàãîðàçóìèåòî íà ðóñêè äà ïîïèòàøçà íÿêîÿ óëèöà, ó÷òèâî ùå òå îòïðàòÿò â îáðàòíàïîñîêà. Ñ ïîìîùòà íà áúëãàðñêî - ÷åøêè ðàçãîâîðíèêíàåõ òàêñè è ïîòåãëèõ êúì ïîñîëñòâîòî äà ñå ïðåäñòà-âÿ. Íåçàáðàâèìî ïúòóâàíå ïî ïðàçíè÷íî îñâåòåíèòå óëè-öè íà �çëàòíà� Ïðàãà, ñ äðóæåëþáíî óñìèõíàòèÿ øîôüîð,ïîâòàðÿù - �âàíîöå, âàíîöå�, êîåòî ñêîðî ðàçáðàõ, ÷åîçíà÷àâà �êîëåäà�.

Ïðèòèõíàëàòà àóäèòîðèÿ ñ âñå ïî-ãîëÿìî âíèìà-íèå ñëóøàøå çà áîðáàòà ìè ñ åçèêîâàòà áàðèåðà, êîÿòîñúõðàíÿâà íàöèîíàëíàòà èäåíòè÷íîñò, íî å ïðåïÿòñò-âèå çà ìåæäóíàðîäíè êîíòàêòè. Çà òîâà êàê ïî òðàì-âàèòå è àâòîáóñèòå ïðåëèñòâàõ áåëåæíèöèòå ñè, â êî-èòî ñðåùó âñÿêà áúëãàðñêà äóìè÷êà ñå ìúäðåõà çíà÷åíè-ÿòà é íà ñëîâàøêè, ÷åøêè è àíãëèéñêè åäíîâðåìåííî. Çàòîâà êàê ÷èñòîñúðäå÷íî çàâèæäàõ íà çàâúðøèëèòå åçè-êîâè ãèìíàçèè è êàê íå ìîæåõ äà ñè ïðåäñòàâÿ, ÷å èìàó÷åíèöè, êîèòî íå ïîëçâàò ïúëíîöåííî òàçè ïðèâèëå-ãèÿ, êîÿòî èì îòêðåõâà âðàòèòå êúì ñâåòà. Òèøèíà-òà �ãóçíî� ñå çàäúëáî÷è.

Àêî ïðèåìåì çà äàäåíîñò, ïðîäúëæèõ, ÷å âñåêè îòâàñ å ñ íîðìàëíè çàëîæáè, êîåòî å íåñúìíåíî, è ñå ðàç-âèâà ïðè ïîäõîäÿùè óñëîâèÿ, êîåòî ñå âèæäà, êîå ùå åðåøàâàùî çà òîâà êîé ùå ïîñòèãíå ïî-ãîëåìè óñïåõè âáúäåùå? Íåñúìíåíî òðóäúò. Êîéòî èíâåñòèðà ïîâå÷å

144

òðóä, ùå îòèäå ïî-äàëå÷å â ðàçâèòèåòî ñè. Ïðîìåíëèâàå ñàìî òàçè âåëè÷èíà îò òðèòå èçèñêâàíèÿ çà óñïåõ âæèâîòà.

Ñ òðóäà ñà ñâúðçàíè è íàó÷íèòå èäåè, òâîð÷åñêèòåõðóìâàíèÿ, êîèòî íà íÿêîãî ìîæå äà èçãëåæäàò êàòî÷óäî íà ïðèðîäàòà, êîåòî îñåíÿ ñàìî áîãîïîìàçàíè? Íà-ó÷íàòà èäåÿ, êîÿòî å îñíîâíà èçìåðèòåëíà åäèíèöà çàíàó÷íîòî òâîð÷åñòâî, íå òðÿáâà äà ñå ðàçãëåæäà êàòîíÿêàêâî îòâëå÷åíî ïîíÿòèå. Íåêà íå çàáðàâÿìå, ÷å â îñ-íîâàòà íà íàó÷íîòî òâîð÷åñòâî ëåæè íàó÷íîòî ïîçíà-íèå. Àêî ñúâñåì ãðóáî, ñõåìàòè÷íî ñè ïðåäñòàâèì, ÷åâñÿêà íàó÷íà èíôîðìàöèÿ, ïðî÷åòåíà èëè åêñïåðèìåí-òèðàíà, îñòàâÿ â íàøåòî ñúçíàíèå äèðÿ ïîä ôîðìà íàîòâåñíà ëèíèÿ, ñ îáîãàòÿâàíå íà íàó÷íèòå ïîçíàíèÿ áðî-ÿò íà òåçè ñèìâîëè÷íè ëèíèè è òÿõíàòà ãúñòîòà ùåñòàâà âñå ïî-ãîëÿì è ïî-ãîëÿì. Ïî òàêúâ íà÷èí ïðîïîð-öèîíàëíî ñ óâåëè÷àâàíå íà ïîçíàíèÿòà ñå ñúçäàâà ïî-áëà-ãîïðèÿòåí òåðåí çà âúçíèêâàíå íà òâîð÷åñêè èìïóëñ.Íåùî êàòî �êúñî ñúåäèíåíèå�, êîåòî ñõåìàòè÷íî ìî-æåì äà ñè ïðåäñòàâèì êàòî ñúçäàâàíå íà íîâà, âå÷å õî-ðèçîíòàëíà âðúçêà ìåæäó äâå èëè ïîâå÷å îòâåñíè ëèíèèñðåä òåçè îò íàòðóïàíèòå ïîçíàíèÿ. Òúêìî òîçè �ìîñò�ìåæäó �áðåãîâåòå íà ïîçíàíèåòî� å íàó÷íàòà èäåÿ. Åñ-òåñòâåíî, çà äà å âúçìîæíî ïîñòðîÿâàíå íà �ìîñò�,ïðåäâàðèòåëíî å íåîáõîäèìî äà èìà �áðåãîâå� è êîëêî-òî òåçè �áðåãîâå� ñà ïî-áëèçêè è ïî-ñîëèäíè, òîëêîâàïî ëåñíî å ïîñòðîÿâàíåòî íà �ìîñòà�.

Êîøåðúò �çàáðúì÷à�, ðàçâúëíóâà ñå. Î÷åâèäíî áÿõàòàèëè êàêâè ëè íå âúïðîñè, ñâúðçàíè ñ íàóêàòà è òâîð-÷åñòâîòî èçîáùî, êîèòî ñåãà ñå îòïðèùèõà è çàëÿõàêàòåäðàòà. Òðÿáâàøå äà âúâåäà íÿêàêúâ ðåä. Ïî÷óâñò-âóâàõ, ÷å â ìîìåíòà òðåâîãèòå èì ñà êîíöåíòðèðàíè â

145

ïðåäñòîÿùàòà ñìÿíà íà ó÷åíè÷åñêàòà ñèñòåìà çà çàó-÷àâàíå �íà äðåáíî�, êîãàòî ãè èçïèòâàò è îöåíÿò íàäíåøíèÿ óðîê, ñ êàíäèäàòñòóäåíòñêàòà è ñòóäåíòñêàïîäãîòîâêà íà �àíãðî�- âúðõó öåëèÿ ó÷åáíèê îò 500 èïîâå÷å ñòðàíèöè. Âúïðîñ, êîéòî ñúùî ìå áå âúëíóâàë âàáèòóðèåíòñêàòà ìè âúçðàñò. Íàëîæè ñå äà ñïîäåëÿ ñîá-ñòâåíàòà ñè åòàïíà ñèñòåìà çà ïîäãîòîâêà, ïðè êîÿòîïúðâîíà÷àëíî ïðî÷èòàõ êàòî ðîìàí ïðåäñòî-ÿùàòà çàïðåâçåìàíå �êðåïîñò�, çà äà ïðèäîáèÿ íàé-îáùà ïðåäñ-òàâà çà ñëîæíîñòòà íà �ïîäñòúïèòå�, êîèòî ñëåä òî-âà ðàçíèùâàõ íà ÷àñòè è ñãëîáÿâàõ íàíîâî ïðè ôèíàëíèÿïðî÷èò. Ñòðóâà ìè ñå, ÷å ñòðàõúò, êîéòî ó÷åíèöèòå èç-ïèòâàò îò ïðåäñòîÿùîòî âúâåæäàíå íà ìàòóðà, ñå äúë-æè ãëàâíî íà òîâà, ÷å íèêîé íå ñè äàâà òðóä äà èìîáÿñíè êàê äà ñìåíÿò ìåòîäîëîãèÿòà çà ïîäãîòîâêà íàçðåëîñòíèÿ èçïèò.

Ïîçâîëèõ ñè äà èì èçÿñíÿ ïî-íàòàòúê, ÷å ïðèäîáè-âàíåòî íà óíèâåðñèòåòñêà ñïåöèàëíîñò äàâà ñàìî îáùàïðåäñòàâà çà ïðîáëåìèòå íà êîèòî å ïîñâåòåíà. Âñúù-íîñò çàäúëáî÷àâàíåòî íà ïîçíàíèÿòà ïðåäñòîè åäâà ñëåäçàâúðøâàíå íà óíèâåðñèòåòà, êîãàòî íàñòúïâà ïåðèîäè îñúçíàâàø, ÷å çà ïðîó÷âàíå è ðåøàâàíå íà ïðîáëåì, íàêîéòî èñêàø äà ñå ïîñâåòèø, ó÷åáíèöèòå ñà íåäîñòà-òú÷íè. Ñïîäåëèõ êàêâî íåîòðàçèìî âïå÷àòëåíèå ìè åíàïðàâèëà â ïúðâèòå ãîäèíè îò ìîÿòà ïðàêòèêà íîâî-èçëÿçëàòà ìîíîãðàôèÿ - ó÷åáíèê íà Æàí Äîñå - �Èìóíî-õåìàòîëîãèÿ�, ìåæäó ðåäîâåòå íà êîÿòî ñå î÷åðòàâàõàãîëåìèòå íàó÷íè ïåðñïåêòèâè â îáëàñòòà íà òàçè îò-íîñèòåëíî ìëàäà íàóêà. Êàê ñëåä ïðî÷èòàíåòî é �ãðî-òåñêíî� ñòîÿõ â î÷àêâàíå è â ìîÿòà ãëàâà äà õðóìíåíÿêàêâà ãîëÿìà �èäåÿ�. Ïðåïðî÷åòîõ íåêîëêîêðàòíî êíè-ãàòà, íàó÷èõ ÿ ïî÷òè íàèçóñò. Íèùî! Ïîñëåäâà ôàçà íà

146

ïåñèìèçúì. Íî äîéäå è òðåòèÿò ïåðèîä, êîãàòî çàïî÷-íà çàïîçíàâàíåòî ìè íå ñàìî ñ êîíöåíòðèðàíàòà ìàòå-ðèÿ â ó÷åáíèöèòå, à ñ îòäåëíèòå íàó÷íè ñúîáùåíèÿ, êî-èòî òðåòèðàò ñàìî åäèí ïðîáëåì, êîèòî äàâàò ìîìåí-òà íà îòêðèòèåòî õðîíîëîãè÷íî, â äâèæåíèå è èçâåäíúæìè ñòàíà ÿñíî, ÷å îòêðèòèÿòà íå ñà íàïúëíî ñàìîñòî-ÿòåëíè, à íàïðîòèâ, òâúðäå ÷åñòî ñà âçàèìíî ñâúðçàíè.Ëàíäîà îïèñâà ÿâëåíèåòî àãëóòèíàöèÿ - ñïåöèôè÷íî ñëåï-âàíå íà åðèòðîöèòèòå ïðè æèâîòíèòå. Ëàíäùàéíåð ïðî-ó÷âà ñúùèòå ïðîöåñè ïðè ÷îâåøêàòà êðúâ è íàìèðà òðè-òå êðúâíè ãðóïè. Äåêàñòåëî è Ùóðëè ïðîäúëæàâàò ïðî-ó÷âàíèÿòà â íîâàòà íàñîêà è îòêðèâàò ÷åòâúðòàòà.Ôàêòè÷åñêè ñå îêàçâà, ÷å íàóêàòà å áåçêðàéíà ùàôåòà.Åäèí êîíñòàòèðà íåùî, äðóã ãî íàó÷àâà, �ñòúïâà� âúðõóíåãî, ïðîäúëæàâà è îòêðèâà âòîðî è ò.í. è ò.í.

Çâúíåöúò îòäàâíà áåøå îïîâåñòèë êðàÿ íà ïîñëåä-íèÿ ÷àñ, íî êîøåðúò ïðîäúëæàâàøå äà ñå âúëíóâà è íå ñeðàçîòèâàøå. Çà äà çàâúðøà, ïîïèòàõ çíàÿò ëè ïðîèçõî-äà íà äóìàòà �äèàãíîçà�? Ó÷óäåíî ìå ïîãëåäíàõà è îòãî-âîðèõà óòâúðäèòåëíî. Ïîâèøèõ ñòåïåíòà íà òðóäíîñòêàòî ñå ïîèíòåðåñóâàõ êàêâî ñïîðåä òÿõ îçíà÷àâàò ñúñ-òàâíèòå é ÷àñòè? Áåç óñèëèÿ îáÿñíèõà, ÷å �ãíîçèñ� å ïîç-íàíèå, íî íà �äèà� ñå ïðåäàäîõà. Èíôîðìèðàõ ãè, ÷å òîâà åãðúöêèÿò ïðåäëîã �ïðåç�, êîéòî ïðèáàâåí êúì �ãíîçèñ�ïðèäàâà íà êîìáèíàöèÿòà ñìèñúë íà íåùî, êîåòî å ìè-íàëî ïðåç ïîçíàíèåòî. Ïðèòèõíàõà.

Ïî÷óâñòâàõ êîëêî ñèëíî ãè âïå÷àòëè íîâàòà ïðåä-ñòàâà çà äóìàòà, êîÿòî ñèìâîëè÷íî ñî÷åøå, ÷å ïúòÿòêúì èñòèíàòà ìèíàâà ïðåç ïîçíàíèåòî. Íèùî íå ìîæå-øå äà ñå êàæå ïîâå÷å. Ðàçäåëèõìå ñå âúëíóâàùî. Î÷åâèä-íî âñÿêî îò òåçè ìëàäè ñúùåñòâà ñïîòàéâàøå â ñúçíà-íèåòî ñè èíòèìíî çàêúòàíà ìå÷òà çà íåùî ïî-ãîëÿìî,

147

êîåòî äà îñìèñëè áúäåùåòî ìó. Ìå÷òà, êîÿòî îáèêíî-âåíî ïðèêðèâà ñ äåìîíñòðàöèÿ íà ðàâíîäóøèå èëè �íåïó-êèçúì�, êîåòî ïðàâè çàäà÷àòà íà ñúâðåìåííèÿ ïåäàãîãîò òåæêà, ïî-òåæêà. È âñå ïàê ïúòèùà êúì òåõíèÿâúòðåøåí ìèð òðÿáâà äà áúäàò òúðñåíè è ìîãàò äàáúäàò íàìåðåíè. Ïðîâåäåíèÿò ÷àñ íà êëàñíèÿ íàñòàâ-íèê ãî äîêàçà íåäâóñìèñëåíî.

* * *Ïðåä ïðàãà íà íàóêàòà ÷îâåê íåìèíóåìî ñå ñáëúñ-

êâà ñ íÿêîëêî äèëåìè, ÷èåòî ðåøåíèå ìîæå äà ïðåäîï-ðåäåëè õîäà íà ïî-íàòàòúøíîòî ìó ðàçâèòèå. Íåèçìåíåíñïúòíèê â íàó÷íîòî äèðåíå íà ïúðâî ìÿñòî ñå î÷åðòàâàòâîð÷åñêèÿò ðèñê. Ùîì èçñëåäîâàòåëÿò íàñî÷âà ïðîó÷âà-íèÿòà ñè â íîâà, íåèçâåñòíà íàñîêà, íåèçáåæíî ïîåìàðèñêà íà åâåíòóàëíèÿ íåóñïåõ. Ðèñêúò ñîáñòâåíîòî ìóòâîð÷åñêî õðóìâàíå äà ñå îïðîâåðãàå îò íîâèòå, ñúáðàíèîò ñàìèÿ íåãî ôàêòè.

Çíà÷è ëè òîâà, ÷å íå òðÿáâà äà ñå ðèñêóâà?  òàêúâñëó÷àé íå áè èìàëî ïðîãðåñ. Áåç òâîð÷åñêè ðèñê ñå �èç-ìàéñòîðÿâàò� (ìèñëÿ, ÷å äóìàòà å òî÷íî ïîäáðàíà) ïñåâ-äîíàó÷íè ðàçðàáîòêè âúðõó íåùà, êîèòî âå÷å ñà èçâåñ-òíè.  òàêúâ ñëó÷àé, êúäå îñòàâà òâîð÷åñòâîòî?

 òîçè ñìèñúë ðèñêúò å íåãîâ íåîòìåíåí ñïúòíèê.Íÿìàì ïðåäâèä àâàíòþðèñòè÷íèÿ ðèñê, à ò.í. �ïîäïëà-òåí ðèñê�, ïðè êîéòî íàó÷íîòî õðóìâàíå ïî÷èâà íà ñî-ëèäíè ïîçíàíèÿ, êîèòî äàâàò îñíîâàíèå íà èçñëåäîâàòå-ëÿ äà ðèñêóâà. Ñîëèäíèòå ïîçíàíèÿ îáà÷å íå ñà åäèí-ñòâåíîòî èçèñêâàíå. Âñåêè îò íàñ ïîçíàâà, ïðåäïîëàãàì,íåìàëêî õîðà ñúñ ñîëèäíè ïîçíàíèÿ, íî íå âñåêè îò òÿõïîåìà òâîð÷åñêè ðèñê. Òâîð÷åñêèÿò ðèñê èçèñêâà òâîð-÷åñêà ôàíòàçèÿ è îñâåí òîâà è ãîëÿìà ìîðàëíà óñòîé÷è-âîñò, çàùîòî â áîðáàòà çà óòâúðæäàâàíå íà âúçíèêíàëèòå

148

íàó÷íè èäåè èçñëåäîâàòåëÿò ðèñêóâà íå ñàìî äà ñå ñàìîîïðîâåðãàå, íî äîðè è êîãàòî å ïðàâ, îñîáåíî â íà÷àë-íèòå ñòàäèè, äà ñå ñáëúñêà ñ åñòåñòâåíàòà èíåðòíîñò èíåäîâåðèå ïî îòíîøåíèå íà íîâîòî, êîåòî èçèñêâà íå-ìàëêî óñèëèÿ è íàïðåæåíèå, çà äà áúäàò ïðåîäîëÿâàíè.

Íàó÷íàòà ðàáîòà íåñúìíåíî èçèñêâà è ïðèòåæàíèåíà îðãàíèçàöèîííè êà÷åñòâà. Îðãàíèçàöèÿòà å ñúùî ôîð-ìà íà òâîð÷åñòâî, ïðè êîÿòî òâîð÷åñêèÿò èìïóëñ íàñóáåêòà íà÷åðòàâà åäíà �ðåçóëòàíòíà� ëèíèÿ, ïðåäñòàâ-ëÿâàùà îïòèìàëíî ðåøåíèå íà êîìïëåêñ îò íàãëåä ïðî-òèâîðå÷èâè ïðîáëåìè. Òàêà ïðè íàó÷íàòà ðàáîòà îðãà-íèçàöèÿòà íà òðóäà å íåîòìåíèìî ïðåäõîæäàùî èçèñêâà-íå. Ôàêòè÷åñêè òÿ å ñèìáèîçà ìåæäó îðãàíèçàöèîíåí èíàó÷åí òâîð÷åñêè ïðîöåñ.

* * *Ïúðâîòî ñòúïàëî êúì íàó÷íîòî òâîð÷åñòâî íåñúì-

íåíî å íàó÷íàòà õèïîòåçà, êîÿòî îáèêíîâåíî îáåäèíÿâàåäíîïîñî÷íè èäåè, âúçíèêíàëè â ïðîöåñà íà íàó÷íàòàïðàêòèêà. Ïúðâîíà÷àëíî å ñàìî ðàáîòíà ñõåìà, íåùîêàòî �ïðîåêòî-ïëàí� â íàó÷íîòî ïðîèçâîäñòâî.  ïðîöå-ñà íà ðàáîòà òÿ íåïðåêúñíàòî ñå êîðèãèðà, �öåíçóðèðà�îò ïðàêòèêàòà, îò åêñïåðèìåíòà. Íî èäâà ìîìåíò, êîãàòîíàñúáðàíèòå ôàêòè îêîëî íåÿ íàòåæàâàò äîòîëêîâà, ÷å òÿñå ïðåâðúùà â õèïîòåçà. Ðàçáèðà ñå, çà îêîí÷àòåëíîòîïîòâúðæäàâàíå íà åäíà õèïîòåçà è ïðåâðúùàíåòî é âòåîðåòè÷íà ïîñòàíîâêà ñà íåîáõîäèìè ìíîãî è ìíîãîôàêòè, êîèòî äà ÿ ïîäêðåïÿò.

 àðõèâà ìè ñå å çàïàçèëî èíòåðâþ ñ åäíà òâúðäåíàïîðèñòà æóðíàëèñòêà, êîÿòî èçíåíàäâàùî ìå áå çàïè-òàëà êàê ñå ïðàâÿò îòêðèòèÿ. ßâíî áå äî÷óëà îò íÿêúäå,÷å êàòî àñïèðàíò ñúì îïèñàë íîâ êðúâíî-ãðóïîâ âàðèàíòè çà äà çàäîâîëè ëþáîïèòñòâîòî ñè íå ñå öåðåìîíåøå

149

òâúðäå ñ âúïðîñèòå. Ðàçáèðà ñå, íå ìîæåõ äà é óñëóæàñ ðåöåïòà, íî â îòãîâîð íà ïðîâîêèðàùèÿ âúïðîñ, â ïîëó-øåãîâèòà ôîðìà ñå îïèòàõ äà è îáÿñíÿ, ÷å òàêàâà äåôè-íèöèÿ íå ñúùåñòâóâà:

Ïúðâî ñè ïúëíèòå ãëàâàòà ñ èíôîðìàöèÿ. Íîìíîãî è öåëåíàñî÷åíà ïî ïðîáëåìà, ïî êîéòî ñòåèçáðàëè äà ðàáîòèòå. È îñâåí òîâà ðàáîòèòå è òîóïîðèòî.  åäèí ìîìåíò îò ïðàêòèêàòà èçñêà÷à�çàåê�. Íåùî, êîåòî íå ùå äà ñå âìåñòè â äîòîãàâàèçâåñòíèòå ðàìêè�. Íàïðÿãàòå �ïåðñîíàëíèÿ ñè êîì-ïþòúð� äî ïðåãðÿâàíå. Èçâåäíúæ ïðåñêà÷à �èñêðà� èñòàâà �êúñî ñúåäèíåíèå� - òîâà å �îòêðèòèåòî�. Ñëåäòîâà çàïî÷âàòå äà ãî îáðàáîòâàòå, äîêàòî äîáèåçàäîâîëèòåëíè î÷åðòàíèÿ, êîèòî äà ñå õàðåñàò íåñàìî íà âàñ, íî è íà ñúñåäèòå îò ñúùèÿ áðàíø.

Íåâúçìóòèìàòà äàìà ïîå �ðúêàâèöàòà� è çàïèòà âñúùèÿ ñòèë äàëè áèõ ñïîäåëèë ñ ÷èòàòåëèòå é êîíêðåòíîêàêúâ �çàåê� å èçñêî÷èë îò �õðàñòèòå� â Ñëîâàêèÿ?

- Åäíà îò òåìèòå, êîèòî ðàçðàáîòâàõ - ïðî-äúëæèõ - áåøå ïðîáëåìúò çà ïðîìåíèòå íà êðúâíèãðóïè ïðè ëåâêîçíè çàáîëÿâàíèÿ. Çíàåéêè çà òîâà,êîëåæêà îò ôàêóëòåòñêèÿ öåíòúð â Êîøèöå ìè èç-ïðàòè çà êîíñóëòàöèÿ êðúâ îò òóáåðêóëîçíî áîëåí, íàêîéòî íå ìîæåøå äà îïðåäåëè êðúâíàòà ãðóïà. Òÿïðåäïîëàãàøå, ÷å ìîæå áè è òóáåðêóëîçàòà ïðåäèçâèê-âà ïðîìåíè íà êðúâíè ãðóïè. Ïåðñîíàëíèÿò ìè êîì-ïþòúð, ñëåä êàòî ñðàâíè äàííèòå âúâ âñè÷êè ôàéëîâåîò ïðåòúïêàíàòà ìè ñ èíôîðìàöèÿ ãëàâà è êàòî íåíàìåðè ïîäîáåí ñëó÷àé, îïèñàí â ñâåòîâíàòà ëèòåðà-òóðà, ðåøè, ÷å íå ñå êàñàå çà ïðîìÿíà, à çà íîâ, íåîïèñàí äîòîãàâà êðúâíî-ãðóïîâ âàðèàíò.

- Òîâà ëè âñúùíîñò âè íàïðàâè ñâåòîâíî èçâåñòåí?

150

- Ñ òîâà ñå çàïî÷íà.  êðàÿ íà êðàèùàòà âñåêè äåííå ñå îïèñâàò íîâè êðúâíî-ãðóïîâè âàðèàíòè. Íàó÷íîòîñúîáùåíèå èçëåçå íà óâîäíà ñòðàíèöà â íàé-àâòîðèòåò-íîòî â íàøàòà ñôåðà ñïèñàíèå, êîåòî ñå èçäàâà åäíîâ-ðåìåííî â Íþ-Éîðê, Ñèäíåé, Ïàðèæ è Æåíåâà.

- À êàêâî áåøå ïðîäúëæåíèåòî?- Ïðîäúëæåíèåòî ñå ñúñòîåøå â òîâà, ÷å íîâèÿò

âàðèàíò ìè äàäå îñíîâàíèå äà èçêàæà ïðåäïîëîæåíèå,÷å ùå áúäàò îòêðèòè è äðóãè ïîäîáíè, êàòî ïîñî÷èõòî÷íî î÷àêâàíèòå îñîáåíîñòè íà õàðàêòåðèñòèêèòå èì.

- Êàêâî ñòàíà, ñáúäíàõà ëè ñå ïðåäñêàçàíèÿòà âè?- Çà ùàñòèå äà, ìàêàð è íå âåäíàãà. Ñ òå÷åíèå

íà íÿêîëêî ãîäèíè ïðåäñêàçàíèòå âàðèàíòè, ìàêàð èðåäêè, áÿõà íàìåðåíè è îïèñàíè îò àâòîðè â äðóãèñòðàíè, à åäèí îò òÿõ ñëåä âðåìå è ïðè íàñ, ñ êîåòîêðúãúò ñå çàòâîðè è èçêàçàíàòà õèïîòåçà ñå ïðåâúðíàâúâ ôàêò.

- Áëàãîäàðÿ çà èíòåðâþòî è âè çàâèæäàì!- Ìîëÿ, èìà çàùî!Âñúùíîñò íàó÷íîòî ïðåäñêàçàíèå íå å �ãàäàåíå�,

à õèïîòåòè÷íà íàó÷íà ïðîåêöèÿ, ïîñòðîåíà âúðõó âå÷åñúùåñòâóâàùè èëè îòêðèòè íîâè äàííè.  íàó÷íàòà ïðàê-òèêà òî íå å ðÿäêî ñðåùàùî ñå ÿâëåíèå. Èäåíòèôèöèðà-íåòî íà íîâèÿ âàðèàíò, êîåòî ñàìî ïî ñåáå ñè ïðåäñòàâ-ëÿâàøå ãîëÿì íàó÷åí èíòåðåñ, ñå ïðåâúðíà â èçõîäåí ïóíêòçà íîâè òåîðåòè÷íè ðàçñúæäåíèÿ, êîèòî ñòàâàõà âñå ïî-ñìåëè è ïî-ñìåëè, çàùîòî äàâàõà îñíîâàíèå äà ñå ïðåä-ïîëàãà, ñúùåñòâóâàíåòî íà ïîðåäèöà îò íåèçâåñòíè äîñåãà àëåëè (ñðîäíè ãåíè). Àêî ïðèåìåõ òîâà èçêóøàâàùîïðåäïîëîæåíèå, îñòàâàøå ñàìî äà êîìáèíèðàì õàðàêòå-ðèñòèêèòå íà �ñðîäíèöèòå� çà äà ïðåäñêàæà íîâà ñåðèÿîò âàðèàíòè. Íàëàãàøå ñå äà �èçïëþÿ êàìú÷åòî� è äà ãè

151

ïóáëèêóâàì, çàùîòî î÷àêâàíàòà èì ÷åñòîòà áåøå òîëêî-âà ðÿäêà, ÷å çà ñàìèÿ ìåíå âåðîÿòíîñòòà �äà ñå ñðåùíà�ñ òÿõ îñòàâàøå íèùîæíà. Íî â ìåæäóíàðîäåí ìàùàá,ñëåä àêöåíòóèðàíå âíèìàíèåòî íà èçñëåäîâàòåëè è îòäðóãè ñòðàíè, øàíñúò çíà÷èòåëíî íàðàñòâà. Íåñúìíåíîïî-äîáðå áå íÿêîé äðóã äà ãè îòêðèå, îòêîëêîòî äà ñåñïîòàéâàò â ãëàâàòà ìè êàòî õèïîòåçà. Çà ìåíå îñòàâàøåïî÷åòíàòà ðîëÿ íà Êàñàíäðà. Êàêòî è ñòàíà.  ñëåäâà-ùèòå íÿêîëêî ãîäèíè ïðåäñêàçàíèòå âàðèàíòè áÿõà îò-êðèòè è îïèñàíè ïîñëåäîâàòåëíî âúâ Ôðàíöèÿ, ßïîíèÿè Àíãëèÿ. Ñ íàìåñàòà íà Ôîðòóíà åäèíèÿò îò òÿõ ñåóëîâè è â �ìðåæèòå�, çàëîæåíè îò íàñ ïðè ìàñîâîòî èç-ñëåäâàíå íà êðúâíè ãðóïè îò Äèìèòðîâãðàä (19).

Ïîòâúðæäåíèåòî íà âàðèàíòèòå ñå ïðåâúðíà â òðàì-ïëèí, çà íîâè ïðåäïîëîæåíèÿ. Êàêòî ñå êàçâà, �àïåòèòúòèäâà ñ ÿäåíåòî�. Íàñúáðàíèòå äîïúëíèòåëíè ôàêòè äà-âàõà âúçìîæíîñò äà ñå ïðåäïîëîæè �çàäêóëèñíî� ñúùåñ-òâóâàíå íà îùå åäíà íåèçâåñòíà ôàìèëèÿ ãåíè �ðåãóëà-òîðè�, êîÿòî êîíòðîëèðà îáðàçóâàíåòî íà ãðóïîâèòåñóáñòàíöèè â ñåêðåòèòå. Òàêà âúçíèêíà õèïîòåçàòà çà�äâîéíàòà ãåíà ðåãóëàöèÿ� íà êðúâíèòå ãðóïè.* Ïóáëè-êóâàíà íà ÷åòèðè åçèêà, òÿ ÷àêà ñâîåòî ïîòâúðæäåíèåèëè îòõâúðëÿíå â áúäåùåòî, êîåòî ñ ðàçâèòèåòî íà ñúâ-ðåìåííàòà áèîõèìèÿ ñå î÷åðòàâà êàòî íåäàëå÷íî.

Òóê å ìîæå áè ìÿñòîòî äà ñïîäåëÿ è ÷óâñòâîòî íà óäîâ-ëåòâîðåíèå, êîåòî îáëàäàâà èçñëåäîâàòåëÿ êîãàòî íÿêîå íå-ãîâî òâîð÷åñêî õðóìâàíå ñå ñáúäíå. Ïî÷òè å íåîïèñóåìî,íî âúïðåêè òîâà ùå ñå îïèòàì äà âè íàïðàâÿ ñúïðè÷àñòíè.Êàòî ãî ñðàâíÿ íàïðèìåð ñ îíîâà, êîåòî èçïèòâà ôîòîãðà-ôúò-õóäîæíèê, êîãàòî íàäâåñèë âçîð íàä âàíàòà ñ ïðîÿâè-òåë â òúìíî-÷åðâåíàòà ñòàè÷êà, ñ òðåïåò íàáëþäàâà êàê ïîñ-òåïåííî âúðõó ôîòî-÷óâñòâèòåëíàòà õàðòèÿ ñå ïðîÿñíÿâàò

152

î÷åðòàíèÿòà íà òâîð÷åñêîòî ìó âèäåíèå, êîåòî îêîòî ñå åîïèòàëî äà çàïå÷àòà ñ ïðèìèãâàíå íà êàìåðàòà. Êîãàòî,âòðåí÷èë âçîð â åïðóâåòêèòå èëè ñòúêúëöåòî ñ ðåàêòèâíàñìåñ ïîä ìèêðîñêîïà, î÷àêâàø äà âèäèø ðåçóëòàòà îò çà-ëîæåíàòà â òÿõ ìèñúë èëè ïðîçðåíèå. Íåïîâòîðèìî èçæè-âÿâàíå! È ùîì âåäíúæ íîâàòà èäåÿ ñå âèçóàëèçèðà ñ ïîò-âúðæäàâàùà ðåàêöèÿ, òîâà èçæèâÿâàíå òå îáñåáâà çà öÿëæèâîò. Ïîïàäàø â ìàãíèòíîòî ïîëå íà òâîð÷åñò-âîòî, ìà-êàð è êàòî ìàëêà ñòðóæêà èëè êàòî ìóøèöà, ïúðõàùà íå-îòêëîííî îêîëî ñâåòëèíêàòà â ìðàêà. Òîëêîâà å âñåîáå-ìàùî, ÷å çàïî÷âàø äà ñè ìèñëèø äàëè ïðèðîäàòà, ñúçäàëàñåêñóàëíèÿ íàãîí, çà äà ñúõðàíè âèäà, ÷ðåç îðãàçìà îò òâîð-÷åñòâîòî íå ãàðàíòèðà ðàçâèòèåòî â íàóêàòà è èçêóñòâîòî.Âñúùíîñò ïèåòåòúò êúì íàó÷íî òâîð÷åñòâî å âúòðåøíàïîòðåáíîñò. Íåóëîâèì ñòðåìåæ äà ñå òðàíñïîíèðàò íàò-ðóïàíèòå ïîçíàíèÿ, îïèò è âúçïðèÿòèÿ â íîâà ôîðìà, êîÿ-òî â ïî-âèñøà ñòåïåí äà îòðàçè íÿêîè ñúîòíîøåíèÿ, âçàè-ìîçàâèñèìîñòè, êîèòî äîòîãàâà ñà îñòàâàëè ñêðèòè, íåî-ñúçíàòè, íî îñåçàåìî ñà áèëè äðàçíèòåë çà òúðñåíå íà èç-õîä â íîâîòî.  òîçè ñòðåìåæ, â òàçè âúòðåøíà ïîòðåáíîñòñå ïðåïëèòàò åòè÷íè, åñòåòè÷íè è åìîöèîíàëíè ìîòèâè, êî-èòî êðèñòàëèçèðàò â óäîâëåòâîðåíèåòî îò íåãî. ×îâåøêà-òà ìèñúë ïðèòåæàâà ñîáñòâåíà àðõèòåêòóðà. Âúçíèêíàëà-òà èäåÿ, èçãðàäåíàòà õèïîòåçà áóäÿò åñòåòè÷åñêè ÷óâñòâà,à â ïîñëåäíà ñìåòêà âñè÷êî òîâà çàâúðøâà ñ óñåùàíå çàèçïúëíåí åòè÷åí äúëã êúì ñåáåïîäîáíèòå. Ðàçëèêà ìåæäóïðîèçâåäåíèÿòà íà íàóêàòà è ïðîèçâåäåíèÿòà íà èçêóñò-âîòî íåñúìíåíî èìà, íî ïî ñúùåñòâî ãè îáåäèíÿâà òîâà,÷å ñà ïðîèçâåäåíèÿ, ò.å. ðåçóëòàò îò òâîð÷åñêè ïðîöåñ. Âòîçè ñìèñúë îáùîòî è â äâàòà ñëó÷àÿ å òâîð÷åñêèÿò èì-ïóëñ. Ðàçëè÷èÿòà ñå ïðîÿâÿâàò â íà÷èíà íà îòðàçÿâàíå.Ñëåä çàâúðøâàíå íà òâîð÷åñêèÿ ïðîöåñ âúòðåøíîòî óäîâ-

153

ëåòâîðåíèå îò ïðåñúçäàäåíîòî å îòíîâî åäíàêâî.Ðàçáèðà ñå, â íàó÷íîòî òâîð÷åñòâî, êàêòî âúâ âñÿêî

òâîð÷åñòâî, ðàçî÷àðîâàíèÿòà ñà íåèçáåæåí ñïúòíèê. Ëè÷-íî àç ñúì èçæèâÿâàë ìíîãî ïî-÷åñòî ðàçî÷àðîâàíèÿ, îò-êîëêîòî óäîâëåòâîðåíèÿ. Íî ìèñëÿ, ÷å ðàçî÷àðîâàíèåòîíå ìîæå äà óáèå åëåìåíòà íà óäîâîëñòâèå îò òâîð÷åñò-âîòî, çàùîòî âðåìåííèòå íåóñïåõè â äèðåíåòî íà íîâîòî,íåïîçíàòîòî ñà íåùî åñòåñòâåíî, êîåòî ìîæå äà ñå î÷àêâàè òå äîðè óñèëâàò ÷óâñòâîòî íà óäîâëåòâîðåíèå ñëåäòÿõíîòî ïðåîäîëÿâàíå.

 íàó÷íîòî òâîð÷åñòâî èçêëþ÷èòåëíî ãîëÿìà ðîëÿèãðàå è îïîíåíòúò. Ïðè âúçíèêâàíå íà èäåÿòà ìèñúëòàå îáèêíîâåíî èçâúíìåðíî êîíöåíòðèðàíà â åäíà ïîñîêàè íÿêîè ïðîòèâîðå÷àùè ïîäðîáíîñòè ìîãàò äà îñòàíàòâ ñôåðàòà íà íåéíîòî �ïåðèôåðíî çðåíèå� è äà ñå ïðî-ïóñíàò. Âúçíèêíàëèòå èäåè ïðèòåæàâàò èçâåñòíà òâîð-÷åñêà èíåðöèÿ, êîÿòî ñïîñîáñòâóâà çà ðàçâèòèå íà ìèñúë-òà âúâ âñå ïî-ãîëÿìà è ïî-ãîëÿìà äúëáî÷èíà.  �ìå÷òè-òå�, êàêòî êàçâà ïîåòúò, �íÿìà öåíçóðà�. Òîãàâà �îòðåç-âèòåëíèÿò äóø� íà îïîíåíòà å îò ïúðâîñòåïåííî çíà÷å-íèå çà âðúùàíå â ðåàëíèÿ ñâÿò íà ôàêòèòå. Ðàçáèðà ñå,èñòèíñêèÿò îïîíåíò òðÿáâà äà ïðèòåæàâà ïî÷òè ñúùîòîíèâî íà ïîçíàíèÿ, ïîäîáíî íà ïðåâîäà÷à íà ïîåçèÿ,êîéòî, çà äà ïðåâåäå ñúîòâåòñòâóâàùî åäèí ñòèõ, ñúùîòðÿáâà äà å ïîåò.

Âúòðåøíîòî óäîâëåòâîðåíèå îò íàó÷íîòî òâîð÷åñ-òâîòî íåñúìíåíî å íàé-âúçâèøåíîòî è ñúêðîâåíî ïðåæè-âÿâàíå, êîåòî ïðèðîäàòà å îòðåäèëà çà òâîðåöà. Îùå ïî-îñåçàåìî ñòàâà òî, êîãàòî ñå ñúïðîâîæäà è îò ïðèçíà-íèå, êîåòî ìàêàð è îãðàíè÷åíî â òÿñíî ñïåöèàëèçèðàíèêðúãîâå, ïðåäèçâèêâà åìîöèîíàëíè òðåïåòè, òðóäíî ïîä-äàâàùè ñå íà îïèñàíèå. Íåñëó÷àéíî òåçè âúëíåíèÿ ñå

154

âúçïðèåìàò êàòî �çâåçäíè ìèãîâå� â æèâîòà íà òâîðåöà,êîèòî êàòî íåâèäèìè ïîäïîðè êðåïÿò äóõà ìó.

Ïîäîáíè ÷óâñòâà èçïèòàõ çà ïðúâ ïúò, êîãàòî, îò-âàðÿéêè ïëèêà îò V²²²-èÿ Åâðîïåéñêè ñèìïîçèóì ïî êðú-âîïðåëèâàíå, ðàçáðàõ, ÷å íå ñàìî å ïðèåò äîêëàäúò ìèçà âòîðèÿ êðúâíî-ãðóïîâ âàðèàíò (12), êîéòî áÿõ îòêðèëíåïîñðåäñòâåíî ïðåäè òîâà, íî ÷å ñúì ïîêàíåí äà ïðåä-ñåäàòåëñòâóâàì è ñåñèÿ ïî ñëó÷àé 100-ãîäèøíèíàòà îòîòêðèâàíåòî íà êðúâíèòå ãðóïè. Ìîæåòå äà ñè ïðåäñòà-âèòå âúëíåíèåòî, ñ êîåòî ïðåäñòàâÿõ ñúîáùåíèåòî ñè íàòîçè òúðæåñòâåí ìåæäóíàðîäåí ôîðóì. È êàê åñêàëèðàòî, êîãàòî ïî-êúñíî áÿõ ïîêàíåí äà ïðåäñåäàòåëñòâàìçàñåäàíèå íà ñåñèÿòà ïî èìóíîãåíåòèêà íà Õ²²�èÿ ñâå-òîâåí êîíãðåñ ïî ãåíåòèêà, êúäåòî ïðåäñòàâèõ òåîðèÿòàñè çà äâîéíàòà ãåíà ðåãóëàöèÿ íà êðúâíèòå ãðóïè (32).Íåçàáðàâèìè ìèãîâå, ñïîìåíúò çà êîèòî è äîñåãà ìèïîìàãà äà ïðåâúçìîãâàì ñ ïðåíåáðåæåíèå òðèâèàëíèòåòðóäíîñòè íà åæåäíåâèåòî. Ñ íå ïî-ìàëêî ÷óâñòâî íàóäîâëåòâîðåíèå óñòàíîâèõ ïî-êúñíî, ÷å òðóäîâåòå ìè ñàöèòèðàíè â ñâåòîâíîèçâåñòíàòà ìîíîãðàôèÿ íà Race &Sanger �Êðúâíèòå ãðóïè ïðè ÷îâåêà� (34), êîÿòî ñå èç-äàâà åäíîâðåìåííî íà ÷åòèðè åçèêà, è â êëàñè÷åñêèÿó÷åáíèê íà Mollison (35), âúçïðèåìàí îò àìåðèêàíñêèòåëåêàðè êàòî áèáëèÿ çà �Êðúâîïðåëèâàíåòî â êëèíè÷íàòàìåäèöèíà.� Ñêðîìíî èëè íå â ñúçíàíèåòî ìè ñå �ïðîìúê-âàøå� óñåùàíå, ÷å òðóäîâåòå ìè ñå âïèñâàò â ñêðèæàëèòåíà åäèí îò ðàçäåëèòå íà ìåäèöèíàòà. Êàòî åõî íà òîâàîò Àìåðèêàíñêèÿ áèîãðàôè÷åí èíñòèòóò À² ïðèñòèãíàïèñìî, (37) ñ êîåòî ìå óâåäîìÿâàõà, ÷å ïðè àíàëèç íåñàìî íà îãðîìíèÿ àðõèâ íà èíñòèòóòà èì, âêëþ÷âàùïîâå÷å îò ìèëèîí áèîãðàôèè, íî è íà äðóãè ñðîäíèìåæäóíàðîäíè èçòî÷íèöè â ñïåöèàëíî òÿõíî èçäàíèå

155

ñúì íîìèíèðàí çà �Èçòúêíàòà ëè÷íîñò íà ñòîëåòèåòî�.Åäíî ïàìåòíî ïèñìî, êîåòî â íàó÷íèÿ ìè àðõèâ îòðàçÿâàâñúùíîñò àïîãåÿ íà òâîð÷åñêàòà ìè êàðèåðà.

Âñðåä �çâåçäíèòå ìèãîâå�, êîèòî ñúïðîâîæäàõà òâîð-÷åñêèÿ ìè ïúò, íå èçáëåäíÿâà ñúùî è ñïîìåíúò çà óäîñòîÿ-âàíåòî ìè ñ ïî÷åòíàòà íàó÷íà ñòåïåí �Doctor honoris ñausa�îò ÷åõîñëîâàøêàòà íàó÷íà àñîöèàöèÿ �Jan Purkyne� íÿêîë-êî ãîäèíè ñëåä çàâðúùàíåòî ìè â Áúëãàðèÿ. Íà äîìàøíèÿìè àäðåñ â åäèí ïàìåòåí äåí ïîëó÷èõ îôèöèàëíî ïèñìî îòïîñîëñòâîòî íà ×åõîñëîâàêèÿ, ñ êîåòî ìè ñúîáùàâàõà çàòîâà è ìå êàíåõà â îïðåäåëåí äåí è ÷àñ, çà äà ìè âðú÷àòñúîòâåòíà äèïëîìà. Ñïîìíÿì ñè, ÷å ïðèñòèãíàõ ïî-ðàíî âÑîôèÿ è äàëíîâèäíî èçïîëçâàõ óñëóãèòå íà åäíà ïàðíà ãëà-äà÷íèöà, êúäåòî ñëåä êðàòúê ïðåñòîé â êàáèíà ïðèâåäîõàâ ïðèëè÷åí âèä èçìà÷êàíèÿ ìè îò ïúòóâàíåòî êîñòþì. Âóðå÷åíèÿ ÷àñ ñå ïðåäñòàâèõ â ïîñîëñòâîòî êúäåòî áÿõ î÷àê-âàí. Ó÷òèâà ñåêðåòàðêà ìå ñúïðîâîäè äà êàáèíåòà íà ïîñ-ëàíèêà, êúäåòî ìå ïîå �òå÷åíèåòî� íà ïðåäïîëàãàí, íî íå-î÷àêâàí ïî ìàùàáè ðèòóàë. Ïîñðåùíàò ñúñ ñúðäå÷íî ðú-êîñòèñêàíå îò ïîñëàíèêà Õóäèê, áÿõ ïðåäñòàâåí ïîñëåäî-âàòåëíî íà öåëèÿ äèïëîìàòè÷åñêè åêèï, çàåìàù ïîëàãà-ùàòà ìó ñå ñïîðåä éåðàðõèÿòà ïîçèöèÿ.  ðàçãúðíàëàòà ñåïðåä ìåíå ïî÷åòíà ðåäèöà, çàåõà ìåñòà è ïðåäñòàâèòåëè íàíàøåòî âúíøíî ìèíèñòåðñòâî è ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðà-âåîïàçâàíåòî. Ñ êðàòêî ñëîâî, â êîåòî ñå èçòúêâàõà çàñëó-ãèòå ìè çà ðàçøèðÿâàíå è çàäúëáî÷àâàíå íà êóëòóðíîòî èíàó÷íîòî ñúòðóäíè÷åñòâî ìåæäó äâåòå ñòðàíè, ïîñëàíèêúòòúðæåñòâåíî ïðî÷åòå ëàòèíñêèÿ òåêñò íà ïî÷åòíàòà äèï-ëîìà, êîÿòî ìè âðú÷è âñðåä àïëîäèñìåíòè íà ó÷àñòâóâà-ùèòå â ðèòóàëà ëèöà. Ñ íÿêîëêî ïðî÷óâñòâåíè äóìè áëà-ãîäàðèõ çà ïî÷åòíîòî îòëè÷èå è çà âúçìîæíîñòèòå, êîèòîïðè ìîåòî ïðåáèâàâàíå ìè áÿõà ïðåäîñòàâåíè äà ñå çàïîç-

156

íàÿ íå ñàìî ñ íàó÷íèÿ ïîòåíöèàë, íî è ñ êóëòóðàòà íà äâà-òà ñëàâÿíñêè íàðîäà. Ñëåä íîâà âúëíà îò ïîçäðàâëåíèÿ èðúêîñòèñêàíèÿ, ïî ïîêàíà íà ïîñëàíèêà, ïðåç ãîñòîïðè-åìíî îòâîðèëàòà ñå ïîðòàëíà âðàòà, ïðåìèíàõìå â ñúñåä-íèÿ ïîäãîòâåí çà êîêòåéë ñàëîí.  ñëåäâàùèÿ ÷àñ ïðîäúë-æèõ äà ñúì îáåêò íà âíèìàíèå îò ñòðàíà íà ïðèñúñòâóâà-ùèòå, ñ êîèòî âñå ïî-ñâîáîäíî ðàçãîâàðÿõ â îòãîâîð íàìíîãîáðîéíèòå âúïðîñè. Ïîä âëèÿíèåòî íà òàçè òúðæåñò-âåíà è ïðèÿòåëñêà àòìîñôåðà, êîÿòî íå ìå íàïóñíà è ïîâðåìå íà ïúòóâàíåòî îáðàòíî, â ñúçíàíèåòî ìè çàïî÷íàõàäà ñå íèæàò è äðóãè íåçàáðàâèìè �êàäðè� îò ïîñâåòåíèÿìè íà íàóêàòà æèâîò.

Ïðè çàìèíàâàíåòî ñè çà Òîêèî �çà âñåêè ñëó÷àé� íåçàáðàâèõ äà âçåìà è àâòîðñêè êîëè îò ïóáëèêàöèèòå ñè âìåæäóíàðîäíè ñïèñàíèÿ.  ðàçíîîáðàçíàòà ïðîãðàìà, êî-ÿòî äîìàêèíèòå áÿõà ðàçðàáîòèëè ñ ïðèñúùà çà ÿïîíöèòåïðåöèçíîñò, íå áå ïðîïóñíàòî íèùî, êîåòî áè ïðåäñòàâëÿ-âàëî èíòåðåñ. Óíèâåðñèòåòúò èì ðàçïîëàãàøå ñúñ ñïåöèà-ëåí âúíøåí îòäåë, îãëàâÿâàí îò ïðîôåñîð, êîéòî ñå çàíè-ìàâàøå ðóòèííî ñ òåçè ïðîáëåìè. Åñòåñòâåíî â ïðîãðàìà-òà áåøå âêëþ÷åíî çàïîçíàâàíå è ñ ðàáîòàòà íà èìóíîõå-ìàòîëîãè÷íèÿ èì äåïàðòàìåíò, êúì êîéòî ïðîÿâÿâàõ ñïå-öèàëèçèðàí èíòåðåñ. Î÷åâèäíî áÿõà ïîäãîòâèëè ìàëêî �íà-ó÷íî øîó�, â ïîäòåêñòà íà êîåòî ñå ÷åòåøå æåëàíèåòî èìäà ìå �ñïëåñêàò� ñ íàó÷íèòå ñè ïîñòèæåíèÿ.  �òåæêàòààðòèëåðèÿ� áåøå âêëþ÷åíà äåìîíñòðàöèÿ íà èçêëþ÷èòåë-íî ðÿäúê êðúâíî ãðóïîâ âàðèàíò, êîéòî êàòî âòîðè â ñâåòàáÿõà ïðîó÷èëè è ïîäãîòâÿõà çà ïå÷àò. Äåìîíñòðèðàõà ìèãî ñ ïîä÷åðòàíî ïðåâúçõîäñòâî è �îòãîðå-îòãîðå�, î÷àê-âàéêè íåçàáàâíî äà èçïàäíà â �íîê äàóí�. Âìåñòî òîâà ãèïîìîëèõ äà ìè äàäàò ïúëíèòå ïðîòîêîëè îò ïðîó÷âàíèÿ-òà, çà äà ñå çàïîçíàÿ ïî-ïîäðîáíî. Ñëåä êàòî ñå óâåðèõ çà

157

êàêâî ñå êàñàå èì îáÿñíèõ, ÷å àç ñúì âñúùíîñò �îíÿ�Prodanov, êîéòî çà ïðúâ ïúò îïèñà òîçè âàðèàíò (3). Áðúê-íàõ â íåðàçäåëíàòà ñè ïàïêà-÷àíòà è â óâåðåíèå íà òîâàèçâàäèõ åäíà àâòîðñêà êîëà, êîÿòî ëþáåçíî èì ïîäàðèõ ñàâòîãðàô. Ñëåä òîâà èì îáúðíàõ âíèìàíèå âúðõó íÿêîèäåòàéëè îò èçñëåäâàíèÿòà, êîèòî ñâèäåòåëñòâóâàõà, ÷åâñúùíîñò íå ñå êàñàå çà îïèñàíèÿ îò ìåíå âàðèàíò, à çàäðóã ñúùî ðÿäúê, âúðõó êîéòî áÿõìå ðàáîòèëè çàåäíî ñÕðóáèøêî (7). Áðúêíàõ îòíîâî â ÷àíòåòî è èçâàäèõ àâòîð-ñêà êîëà è îò òàçè ïóáëèêàöèÿ, êîÿòî èì ïîäàðèõ ñúùî ñàâòîãðàô. Å, áîìáàòà íå áåøå ÷àê �àòîìíà�, íî åìîöèî-íàëíèÿò é åôåêò áåøå ïîäîáåí. Íÿìà äà çàáðàâÿ çàìðúç-íàëèòå óñìèâêè íà ó÷èòèâèòå èì ôèçèîíîìèè. Çà äà ñòà-íåòå ñúïðè÷àñòíè íà äóøåâíîòî èì �ñúòðåñåíèå�, òðÿáâàäà ïðèïîìíÿ, ÷å ÿïîíåöúò îò íàé-ìëàäà âúçðàñò å âúçïè-òàâàí â ïðåâúçõîäñòâîòî ñè íàä îñòàíàëèòå ðàñè. Äî �õà-ðàêèðè� ðàçáèðà ñå íå ñå ñòèãíà, çàùîòî ïîáúðçàõ äà èìîáÿñíÿ, ÷å ïðè÷èíàòà çà íåäîðàçóìåíèåòî ñå êîðåíè â ïàñ-ïîðòà ìè, êúäåòî ôèãóðèðàõ ñ ôàìèëèÿòà ñè - Ìàðèíîâ, àâ ïóáëèêàöèèòå ñå âîäåõ íà áàùèíî èìå. Ñëåä êàòî ñå ïî-ñúâçåõà, èì ïðåïîðú÷àõ äà äîðàçðàáîòÿò íÿêîè äåòàéëè,äà ïðîìåíÿò äèàãíîçàòà è ÷àê òîãàâà äà èçïðàòÿò ìàòåðè-àëèòå ñè çà ïóáëèêàöèÿ. Íå ìîãà äà îòðåêà, ÷å òàçè ñðåùàèìàøå íå ïî-ìàëêî åìîöèîíàëíî âúçäåéñòâèå è âúðõó ìå-íå. Òÿ ïîâäèãíà íàöèîíàëíîòî ìè ñàìî÷óâñòâèå, êîåòî ñåáåøå ïîíèæèëî, êîãàòî âúâ âúíøíèÿ èì îòäåë íÿêîëêî äíèïðåäè òîâà òúðæåñòâåíî îòâîðèõà ïðåä ìåí ãîëÿìàòà ÿïîí-ñêà åíöèêëîïåäèÿ íà äóìàòà �Áúëãàðèÿ� è ïðî÷åòîõà, ÷åáèëà îñíîâàíà â 1878 ãîäèíà. Ïîíå â åäíà îò òÿõ ñúäåéñò-âóâàõ òàçè ãðóáà ãðåøêà îò õèëÿäîëåòèå äà áúäå ïîïðàâå-íà ñ äðåâíàòà 681 ãîäèíà, êîÿòî ìåæäó äðóãîòî ñâèäåòåëñ-òâóâà, ÷å ñìå íàé-ñòàðàòà äúðæàâà â Åâðîïà.

158

ÂÌÅÑÒÎ ÐÎÇÈ...

Åñòåñòâåíà å áëàãîäàðíîñòòà íà áîëíèÿ êúì ëå÷èòå-ëÿ. Íàé-ÿðêî òÿ ñå ïðîÿâÿâà â ðàäîñòíèòå ìèãîâå, êîãàòîíà áÿë ñâÿò ñå ïîÿâè ñâèäíà ðîæáà. Ïðåäè äà ïîòúíå â ñå-ëåíèÿòà íà íàðêîçàòà, ÷îâå÷åöúò ñå çàðè÷à, àêî îïåðàöèÿ-òà å óñïåøíà è îæèâåå - àãíå äà çàêîëè. Íå ñòàâà âúïðîñ çà�ðåêåò� íà áîëíèÿ, êîåòî å ãàâðà ñ ìåäèöèíàòà, à çà åñòåñ-òâåíàòà áëàãîäàðíîñò êúì ëåêàðÿ, êîÿòî âèíàãè íàìèðàñâîÿ èçðàç. Çà ñúæàëåíèå åäíà ÷àñò îò óñèëèÿòà íà ìåäè-öèíñêèòå òðóæåíèöè â êîìïëåêñíàòà áîðáà çà ñïàñÿâàíåíà ÷îâåøêèÿ æèâîò îñòàâàò �çàä êàäúð�. Òîâà, äàëè ùå èìàêðúâ, äàëè ùå å â äîñòàòú÷íè êîëè÷åñòâà, çà äà ïîçâîëèõèðóðãè÷åñêà íàìåñà, äàëè å èçñëåäâàíà, çà äà ïðåäïàçèïîñòðàäàëèÿ, äàëè å ïîäãîòâåíà ïðåöèçíî, çà äà íå ìó íàâ-ðåäè � öÿëàòà òàçè æèâîòîðåøàâàùà äåéíîñò, â êîÿòî ó÷àñ-òâóâàò äåñåòêè àíîíèìíè ñïåöèàëèñòè, îñòàâà íåâèäèìàçà ïîñòðàäàëèòå è çàòîâà íåîöåíåíà ïî äîñòîéíñòâà.

Íà òîâà ïîïðèùå �çàä êàäúð� ïîñâåòèõ âñúùíîñò æè-âîòà ñè è äîêðàé îñòàíàõ âåðåí, âúïðåêè ïåðìàíåíòíèòåíàïðåæåíèÿ, çà êîèòî íÿìà äåí è íîù. Ìîæå áè êàòî èç-âîð íà íàó÷íè èíòåðåñè òàçè ïðàêòèêà ìå áåøå õâàíàëà â�ìúðòâà õâàòêà� è íå ÿ îòñëàáè è äîêðàé.  òàçè ðàçíîëè-êà äåéíîñò åñòåñòâåíî íÿìàøå ìÿñòî çà ïðîÿâè íà áëàãî-äàðíîñò îò ñòðàíà íà ïàöèåíòè, ñïàñÿâàíåòî íà æèâîòà íàêîèòî áåøå ñàìî íåâèäèìà �ðåçóëòàíòíà� îò íàøàòà äåé-íîñò. Çàòîâà íåïîäãîòâåí ìå çàâàðè ñïîëåòåëèÿò ìå âíå-çàïíî ñëó÷àé íà ÷èñòîñúðäå÷íà ÷îâåøêà è òî �ìàòåðèàë-íà� áëàãîäàðíîñò.

Íà ïúò çà ïàçàðà ìè áåøå çàðú÷àíî óëòèìàòèâíî äàêóïÿ òîàëåòíà õàðòèÿ. Íà âðúùàíå ñå ñïðÿõ ïðåä ãèøåòîíà ïàâèëèîí÷å, îòðóïàíî ñ âñåâúçìîæíè ñòîêè. Ëþáåçåí

159

ãëàñ îòâúòðå ìå òèòóëóâà ïî èìå è ïðåäëîæè óñëóãèòå ñèäà ìè ïîìîãíå. Ïîäàäå ñå íàïðåä êúì ãèøåòî è ïîïèòà �Íåìå ëè ïîçíàõòå?� È èçâåäíúæ êàòî íà êèíåìàòîãðàôè÷íàëåíòà ñå ïðåâúðòÿ ïðåä î÷èòå ìè �ñëó÷àÿò�.

 êàáèíåòà ìè â òðàóðíè äðåõè âëåçå ìëàäà æåíà,èçïðàòåíà çà êîíñóëòàöèÿ. Åäèíñòâåíîòî é äåòå çàãè-íàëî, ïðåìàçàíî îò êîëà. Áåøå áðåìåííà è îñâåí òîâàÐåçóñ îòðèöàòåëíà, à â êðúâòà é îòêðèõìå àíòèòå-ëà. ìèêðîïåäèàòðèÿòà æèâîòúò íà ðîäåíîòî îò íåÿäåòå áåøå ñïàñåí ñ äâóêðàòíà ñìÿíà íà ïîðàçåíàòà ìóêðúâ ñ ïîäãîòâåíà îò íàñ áåçîïàñíà.

Ñëåä íÿêîëêî ãîäèíè âëåçå â êàáèíåòà ìè îòíîâî âòðàóð è ñ ðèäàíèå. È âòîðîòî é äåòå áåøå çàãèíàëî ïðèàâòîìîáèëíà êàòàñòðîôà! Òðúïêè ìå ïîáèõà. Áåøå ïàêáðåìåííà è �ãúìæåøå� îò àíòèòåëà è òÿ ãî çíàåøå.Íÿìà äà çàáðàâÿ ïîãëåäà é! Çàïî÷íàõìå ãîëÿìàòà áîð-áà! Ìíîãîêðàòíî é çàìåñòâàõìå ïëàçìàòà ñ àëáóìèíîâðàçòâîð, çà äà íàìàëèì àíòèòåëàòà. Ïîäãîòâåíà òà-êà, îñèãóðèõ äà ðàæäà ïðè ïðîô. Îãíÿíîâ â ïðîôèëèðàíà-òà êëèíèêà íà óë.�Øåéíîâî� â Ñîôèÿ. Îò íåãî ïî-êúñíîðàçáðàõ, ÷å ðàæäàíåòî å ìèíàëî óñïåøíî!

Ëåíòàòà ñïðÿ. Îòíîâî èçëÿçîõ �ïðåä êàäúð�. Êàçàõé, ÷å ñè ñïîìíèõ êîÿ å è ïîïèòàõ êàê å äåòåòî. Îòãîâîðèùàñòëèâî óñìèõíàòà, ÷å âå÷å å ó÷åíèê. Îòêàçà êàòåãîðè÷-íî äà âçåìå ïàðè çà òîàëåòíàòà õàðòèÿ! Íå çíàåõ êàê äàðåàãèðàì. Íàêðàÿ áëàãîäàðèõ, ïîåõ ïàêåòà è ïîòåãëèõ êúìêúùè ñ åäèíñòâåíèÿ ìàòåðèàëåí ïîäàðúê çà öåëîêóïíàòàñè äåéíîñò.

Çíà÷èòåëíî �ïî-ðàçòúðñâàùà� áåøå áëàãîäàðíîñòòàîò ñòðàíà íà áîëíè÷íîòî ðúêîâîäñòâî, êîåòî ïðåç 92 ã. ìåïåíñèîíèðà ïðåäñðî÷íî.  îòãîâîð íà àðãóìåíòà, ÷å êàòîïðîôåñîð èìàì ïðàâî äà ðàáîòÿ äî 65 ãîäèíè è â ìîìåíòà

160

ñúì ïðåäñåäàòåë íà Åêñïåðòíèÿ ñúâåò ïî òðàíñôóçèîííàõåìàòîëîãèÿ êúì Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî, òî-ãàâàøíèÿò äèðåêòîð, èìåòî íà êîéòî ñúì çàëè÷èë îò ïà-ìåòòà ñè, çàÿâè ëàêîíè÷íî, ÷å �ïðîôåñîðè íå èì òðÿáâàò,à ïúê íà êàêúâ åêñïåðòåí ñúâåò ñúì ïðåäñåäàòåë íå ãî èí-òåðåñóâà�. Îò þðèäè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà, ïîðàäè ïðåñòðóê-òóðèðàíåòî íà áèâøàòà Ìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, îñòàâÿíå-òî ìè íà ðàáîòà êàòî çàâåæäàù áåøå âúïðîñ íà æåëàíèåîò ñòðàíà íà áîëíèöàòà, êîåòî î÷åâàäíî ëèïñâàøå. Âåðî-ÿòíî îíîâà �÷îâå÷å� èñêàøå äà ïîêàæå íà âñè÷êè, ÷å ùîììîæå ñ ïðîôåñîð �äà ñå ñïðàâè� êàêâî îñòàâà çà òÿõ. Âñúù-íîñò �çà òÿõ� îñòàíà òîâà, ÷å íÿêîëêî ãîäèíè ïî-êúñíî ñïëåáèñöèò ãî �èçìåòîõà� îò áîëíèöàòà è äúëãî âðåìå íè-êîé íå ìó äàâàøå ðàáîòà.

×àøàòà ïðåëÿ, êîãàòî îòêàçà äà èçïëàòè îòïóñêèòåìè çà ìèíàëî âðåìå êàòî íà ïðîôåñîð. Íå ÷å ñå êàñàåøå çàíÿêàêâà êîé çíàå êàêâà ñóìà, íî òîâà áåøå ãàâðà, êîÿòîìå ïðîâîêèðà äà ñúäÿ. Îñâåí îò ùàòíèÿ þðèñêîíñóëò, áîë-íèöàòà ñå ïðåäñòàâÿøå, ïîäñèëåíà è îò äîïúëíèòåëåí àä-âîêàò. Äåëîòî ñè ñïå÷åëèõ ñàì, êàêòî ïî-êúñíî çàÿâè åäèíïðèñúñòâóâàë â çàëàòà þðèñò.

Ïðîñòî ñïîäåëèõ ñúñ ñúäåáíèÿ ñúñòàâ, êîéòî ñúùî ñåñúñòîè îò õîðà, êàê ñúì îñòàíàë â Õàñêîâî îò ëþáîâ êúìðîäíèÿ ñè ãðàä, ñåìåéñòâîòî è ïðèÿòåëèòå ñè. Êàê ñúì ðàç-íàñÿë ïî öåëèÿ ñâÿò çàåäíî ñ òðóäîâåòå ñè è íåãîâîòî èìå.Êàê ñòîòèöè ïîùåíñêè êàðòè÷êè îò ó÷åíè è áèáëèîòåêè,àäðåñèðàíè íåîòìåííî äî Áúëãàðèÿ, Õàñêîâî, �Îáîðèùå�28, äîëèòàõà êàòî ïòèöè îò ïåòòå êîíòèíåíòà ñ ìîëáàçà àâòîðñêè êîëè îò ìîèòå òðóäîâå. Çà äà çàñâèäåòåëñòâó-âàì êàçàíîòî, ïðåäñòàâèõ åäíà ÷àñò îò òÿõ. Íå âñè÷êè. Íÿ-êîè îñòàâèõ è çà àðõèâà ñè. Íå ñè ñòðóâàøå çàðàäè åäíî

161

îáèäíî äåëî äà ñå ðàçäåëÿì ñ ìàòåðèàëíèÿ ëèê íà ñïîìå-íèòå ñè.

Ðàçáèðà ñå, ïðåæäåâðåìåííîòî ìè ïåíñèîíèðàíå íåîñòàíà áåç îòçâóê. Êîëåãèòå îò ìåäèöèíñêàòà ñåêöèÿ íà Ñú-þçà íà ó÷åíèòå â Áúëãàðèÿ ïèñìåíî ïðîòåñòèðàõà íà âñå-îñëóøàíèå, íî ãëàñúò èì ñè îñòàíà �ãëàñ â ïóñòèíÿ�. Äè-ðåêòîðúò íà èíñòèòóòà íåçàáàâíî ìå ïîêàíè íà ðàáîòà âÑîôèÿ, íî â òåçè �èíôàðêòíè� âðåìåíà äà ñå ìåñòÿ è äà ñåçàíèìàâàì ñ áèòîâè ïðîáëåìè áåøå èêîíîìè÷åñêè è çäðà-âîñëîâíî íåèçãîäíî.Ïîðàäè òîâà ðåøèõ, âåðåí íà ñåáå ñè,äà îñòàíà â ðîäíèÿ ãðàä, çàùîòî, êàêòî ñå ïåå â åäíà íå-çàáðàâèìà ïåñåí, êîÿòî ñúì ñëóøàë íà æèâî â èçïúëíåíèåíà ïðî÷óòàòà Çûêèíà:

... Çäåñü ìîé ïðè÷àë è çäåñü ìîè äðóçÿ âñå áåç ÷åãî íà ñâåòå æèòü íåëüçÿ!...

È äåéñòâèòåëíî, òóê áåøå ìîÿò ïðèñòàí, òóê áÿõà ìî-èòå ïðèÿòåëè � âñè÷êî, áåç êîåòî íà ñâåòà íå òðÿáâà äà ñåæèâåå!

Íåùî ïîâå÷å, òóê áåøå ìîåòî ñåìåéñòâî, êîåòî çàåä-íî ñ ìåí ñå èçïðàâÿøå ïðåä ãîëåìèòå íàó÷íè è îáùåñòâå-íè ïðîáëåìè, íà êîèòî áÿõ îáðåêúë æèâîòà ñè è íåîòêëîí-íî ìå ïîäêðåïÿøå. Ùÿõ íàé- ïîñëå äà ðàçïîëàãàì ñ íåîã-ðàíè÷åíî âðåìå äà ñå ïîñâåòÿ èçöÿëî íà íåãî è íà èçáóÿâà-ùèÿ ñè ñèí.

162

�ÑÂÈÐÈ, ÑÂÈÐÈ ÙÓÐ×Å!...�

È âñå ïàê ñå ÷óâñòâàõ êàòî àëïèíèñò, ëèøåí îò âúç-ìîæíîñò äà ïðîäúëæè êàòåðåíåòî ñè. Òîâà íå ìè ïðå÷åøåäà ñå çàâðúùàì â ïîäíîæèåòî íà êàíàðèòå è äà ñúçåðöà-âàì ïîäñòúïèòå, êîèòî áÿõ ïðåîäîëÿâàë. Íèêîé íå ìîæå-øå äà ìå ëèøè è îò ñïîìåíèòå è óäîâëåòâîðåíèåòî, ìàêàðè ïðèíóäèòåëíî ïðèçåìåí. Îùå ïîâå÷å, ÷å íàä êàíàðèòåñå çàäàâàõà ÷åðíè îáëàöè. Îáëàöè, êîèòî çàñòðàøàâàõà äàíàðóøàò îñíîâíîòî ëå÷åáíî ïðàâèëî - �Ïðåäè âñè÷êî äàíå âðåäèì!�.

Íàâëèçàõìå áåçðîïîòíî â àíòèõóìàííèÿ �ïàçàð íàêðúâòà� è íÿêîé òðÿáâàøå äà äàäå îòïîð íà òîâà áåäñò-âèå, íàðóøàâàùî ÷îâåøêèòå ïðàâà. Íå ìîæåõ äà ñè êðîòó-âàì è ðàâíîäóøíî äà íàáëþäàâàì íåáëàãîïîëó÷èÿòà, êúìêîèòî êàòàñòðîôàëíî âúðâÿõà êðúâîäàðÿâàíåòî è êðúâîï-ðåëèâàíåòî, íà êîèòî áÿõ ïîñâåòèë öåëèÿ ñè ïðåäõîæäàùæèâîò. Äîéäå âðåìå ïàê äà ñå çàâúðíà íà ñöåíàòà è äà çà-ïî÷íà - Da Capo al Fine - îòíîâî, îòíà÷àëî è äî êðàÿ!Òîçè ïúò íà îáùåñòâåíè íà÷àëà, êàòî ïðåäñåäàòåë íàñäðóæåíèåòî çà � Äîáðîâîëíî áåçâúçìåçäíî êðúâîäàðÿ-âàíå è êðúâîïðåëèâàíå�.

Õàñêîâî, ßíóàðè 2006 ã.

163

ÅÏÈËÎÃ

Âñúùíîñò ïðè÷èíèòå äà ïèøà òåçè ðåäîâå ñà äâå.Ìîé ïîçíàò, ïîäãîòâÿù èñòîðèÿ íà ñ. Ãàðâàíîâî, ìåïîìîëè äà �äðàñíà� íåùî çà ðîäíîòî ñåëî íà áàùà ìèè íåãîâàòà ôàìèëèÿ. Òàêà ñå ïîëîæè íà÷àëîòî. Îáàäèõàìè ñå è îò Äúðæàâåí àðõèâ ñ ìîëáà äà èì ïðåäîñòàâÿ çàñúõðàíåíèå íàó÷íèÿ ñè àðõèâ. Êîãàòî çàïî÷íàõ äà ñåðîâÿ èç íåãî è äà ãî ïîäðåæäàì, ïî÷óâñòâàõ êîëêî áåç-ëè÷íè ñà àðõèâíèòå äîêóìåíòè, àêî êúì òÿõ íÿìà ïîÿñ-íåíèå. Çàä îòïå÷àòúêà íà âñÿêà ïóáëèêóâàíà ñòàòèÿ, çàäâñÿêî çàãëàâèå, çàä âñåêè äîêóìåíò ñå ñïîòàÿâàõà �çàäêàäúð� ñïîìåíè, êîèòî íàõëóâàõà â ñúçíàíèåòî è ìåïðàâåõà ñúïðè÷àñòåí íà ìèíàëîòî. Îñòàâàøå ñàìî äà ãèîáîáùÿ.

Îáðàòíî, êîãàòî çàâúðøâàì òåçè ðåäîâå ñúì îáëà-äàí îò ÷óâñòâîòî, ÷å ùå çàïðèëè÷àò íà èçìèñëèöà, àêîîòïå÷àòúöèòå, êàòî ñòúïêè ïî èçìèíàòèÿ ïúò, íå ãè ñúï-ðîâîæäàò. Åòî çàùî âìåñòî ñúñ ñíèìêè è ôàêñèìèëåòà,ðåøèõ äà èëþñòðèðàì ñïîìåíèòå ñè ñ áèáëèîãðàôñêàñïðàâêà, ñúäúðæàùà èçáðàíè çàãëàâèÿ îò òðóäîâåòå, êî-èòî ïðîäúëæàâàò äà îñìèñëÿò æèâîòà ìè.

ÁÈÁËÈÎÃÐÀÔÑÊÀ ÑÏÐÀÂÊÀ

1. Zmeny antigenov krvnych suupin pri leukozach. Bratislsvske lekarske listy 48,11,675-682,1967.

2. Kvantitativne aspekty skupinoveho swstemu ABO. Kandidatska praca. University.”J.Komensky”, Bratislava, 1968.

164

A1

A1

..

3. A New Variant in the ABO Blood Group System : Bh. Vox Sanguinis, 16 : 449 - 456, 1969.

4. Variant Oh Vnitrny lekarstvy , 15, 696 – 700. Bratislava, 1969

5. Etude quantitative du systeme de groupes sanguins ABO. I. Etude quantitative des antigens A

1,A

i,A

2,B normaux et des types

d’interaction entre eux. Nouvelle Revue Francaise d’Hemtologie, 1, 19-30, 1970.

6. Etude quantitative du system des groupes sanguins ABO. II .Parametres quantittifs de certaines categories faibles des com plexes agglutinigenes A et B et des phenotypes “Bombay” Oh ,

Ah, et Bh rares. Etude quantitative des phenotypes OHm

, AHm

et A

HmB.

Nouvelle Revue Francaise d’Hematologie, 1, 31-40, 1970.

7. Beubahtungen uber Varianten des Blutgruppensysteme ABO. IV. Weitere Beobachtungen der Variante A

Hm.

Blut, XXI, 168 – 176, 1970.

8. Qualitative und Quantitative Untersuchungen bei der Blutuntergruppe A

el Folia Haematologica, 96, 3-4, 380-385, 1971.

9. Gene Interactions of AB Phenotypic Level. Biblioteca Haematologica, 38,I,148-150, Karger, Basel,1971

165

..10. Ïîäãðóïïà êðîâè À

X è âîçìîæíûå îøèáêè ïðè åå

îïðåäåëåíèå. Ïðîáëåìû ãåìàòîëîãèè è ïåðåëèâàíèÿ êðîâè, 7, 12.1971.

11. Dalsie pozorovania variantu AHm

. Bratislvske lekarske listy. 5, 6, 718-726, 1971.

12. A New Variant of blood group system ABO(H): A1H. II Meeting of the Afro-European Division of the International Society of Haematology, 1973, Absracts, 2, 322.

13. Qvantitativne vysetrenia ABO (H) antigenov novorodencov. Transfuse, 1, 105, 1974.

14. Quantity of Serum Immunoglobulins IgG, IgA and IgM in Bulgarian Blood Donors. Folia Haematologica, 104, 3:436, 1977.

15. A Study of H-exceses Variants A1 and A

int among the

Bulgarian Population. Haematologia, 11 (1-2), 139 - 147, 1977.

16. Quantitative Untersuchungen des ABO-Blutgruppensystems. Quantittive Veranderungen der Aglutinabilitat der Antigene A, B und H in Beziehung zum Alter der Probanden. Folia Haematologica, 104, 3:436, 1977.

17. Rodina s dominantnym typom dedicnosti deficitnich H variantov. Vnitrni lekarstvy, 23, 8:733-739, 1977.

166

,

18. Etude des variants H – deficitaires dans la population Bulgare. Revue Francaise de Transfusion et d’Immunohaematologie XXI – 5, 1093 – 1101, 1978.

19. Axh Variant of A

h in a Bulgarian Family.

Vox Sanguinis, 34, 3, 162 - 163, 1978.

20. Incidence of ABO (H) Blood group Variants among the Bulgàrian Population. Folia Haematologica, 105, 6, 835 - 840, 1978.

21. Ñëàáûå âàðèàíòè À – àããëþòèíîãåííîãî êîìïëåêñà. Ïðîáëåìû ãåìàòîëîãèè è ïåðåëèâàíèÿ êðoâè, 3, 42-45, 1978.

22. Etude quantitative des antigens ABH dans la salive des nouveau-nes et des adultes. Revue Francaise de Transfusion et Immunohematologie, XXII, 4, 387 – 397, 1979.

23. Incidence of HBs Antigen among Blood Donors and Hospital Staff. ISBT, Abstracts, 47, 1979.

23. A Study of Human - Type ABH Antigens on Erythrocytes and in Saliva of Sheep. Folia Haematologica, 107, 2, 299 - 304, 1980.

25. A New anti-H Lectin. Folia Haematologica,

107, 2, 299 - 304, 1980.

167

26. Ê âîïðîñó âûÿâëåíèÿ è èäåíòèôèêàöèÿ àíòèòåë. Ïðîáëåìû ãåìàòîëîãèè è ïåðåëèâàíèÿ êðúâè, ÕÕV, 4, 54 - 56, 1980.

27. Êîëè÷åñòâåíûé èíãèáèöèîííûé ìåòîä äëÿ èññëåäîâàíèÿ àíòèãåíîâ ÀÂÍ â ñëþíåâûõ âûäåëåíèÿõ. Ëàáîðàòîðíîå äåëî, 437 - 438, 1980.

28. Aberrant Secretors in Donors and Patients with Doudenal Ulcer. Folia Haematologica, 109, 4, 664 - 671, 1982.

29. A New anti-H Lectin from Zea Mays Everta. Folia Haematologica,

III, 1, 84 – 85, 1984.

30. Comparative Quantitative Investigations of A1, B and Rh

o

(D) Erythrocyte Antigens in New-Borns and Adults.

Biomedica Biochimica Acta,43, 3, 59-60, 1984.

31. Serological and Genetical Studies of Phenotypes Ax.

I S B T, Abstracts, 46, 1985.

32. Discrepancies in Expretion of Membrne – bound Weak A B H Erythrocyte Antigens. Biomedica Biochimica Acta,

44, 64 - 66, 1987.

168

33. Ìåòîä çà êîëè÷åñòâåíî îïðåäåëÿíå íà èíõèáèòîðíèÿ êàïàöèòåò íà âîäíîðàçòâîðèìèòå ãðóïîâîñïåöèôè÷íè ÀÂÍ àíòèãåíè. Àâòîðñêî ñâèäåòåëñòâî çà èçîáðåòåíèå ¹ 43998/1980.

ÖÈÒÈÐÀÍÅ ÍÀ ÒÐÓÄÎÂÅÒÅ Â Ó×ÅÁÍÈÖÈÈ ÌÎÍÎÃÐÀÔÈÈ

34. Race R. R., Sanger R. Blood Group in Man. Blackwell Scientific Publication. Oxford, London, Edinburgh, Melborne. Sixth Edition, 1975, (p.p. 85, 87)

35. Mollison P. L. Blood Transfusion in Clinical Medicine. Blaackwell Scientific Publications. Oxford, London, Edinburgh, Melborne. 1978, (p.p. 244, 747)

36. Hrubisko M., Dobry E. Zaklady hemoterapie. Vydavatelstvo Osveta, 1974, (p.p. 464, 474, 486)